Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat wybranych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie. Krzysztof Przewoźniak

Transkrypt

1 Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat wybranych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie Krzysztof Przewoźniak Warszawa, listopad-grudzieo

2 Spis treści 1.Metodologia badao Cel, założenia i przedmiot badao Organizacja badao Źródła danych i dobór badanej próby Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych Poziom narażenia na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych a palenie tytoniu Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie tytoniu Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na poziom narażenia na dym tytoniowy Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na zaprzestanie palenia Poparcie dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych Poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów Podsumowanie wyników i wnioski Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie

3 1.Metodologia badao 1.1. Cel, założenia i przedmiot badao Badanie zostało zaplanowane i przeprowadzone przez Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w ramach Programu Prewencji Pierwotnej Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. 1 Raport dotyczący zmian w narażeniu na dym tytoniowy po wprowadzeniu w 2010 r. zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy został opracowany ze środków Stowarzyszenia MANKO Jednym z celów ww. badania była ocena narażenia społeczeostwa polskiego na dym tytoniowy w zakładach pracy i lokalach gastronomicznych oraz stosunku Polaków do wybranych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie, a w szczególności poparcia dla całkowitego zakazu palenia tytoniu we wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy oraz poparcia dla umieszczenia na paczkach papierosów dużych, zajmujących co najmniej 50% powierzchni opakowania, ostrzeżeo zdrowotnych zawierających fotograficzną ilustrację zdrowotnych skutków palenia. W badaniu podjęto również próbę oceny wpływu wprowadzonego w Polsce w 2010 r. zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy na postawy palaczy, w tym zaprzestanie przez nich palenia. Wszystkie ww. zmienne zostały zanalizowane osobno wśród ogółu respondentów, mężczyzn i kobiet, a w każdej z tych grup w następujących przekrojach społeczno-demograficznych: według wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia, stanu cywilnego, statusu zawodowego, grupy społeczno-zawodowej, samooceny sytuacji materialnej, dochodu na osobę. W ocenie polityki zdrowotnej wzięto także pod uwagę postawy Polaków wobec palenia. 1 Zob. całościowy raport z ww. badania: W. Zatooski, K. Przewoźniak, J. Łobaszewski, J.M. Jaworski. Raport z ogólnopolskiego badania na temat związanych ze stylem życia czynników ryzyka i czynników ochronnych nowotworów złośliwych oraz wybranych elementów polityki zdrowotnej ograniczającej palenie. Centrum Onkologii-Instytut, Warszawa

4 1.2. Organizacja badao Badanie przeprowadzono we współpracy z TNS OBOP w terminie października 2011 r. Wywiady przeprowadzono metodą wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem technik komputerowych (ang. Computer Assisted Personal Interviewing CAPI) w domach/mieszkaniach respondentów na reprezentatywnej, liczącej 1000 osób, próbie ludności Polski powyżej 15 roku życia. Operat losowania stanowił rejestr zasobów mieszkaniowych prowadzony przez Główny Urząd Statystyczny. Na poziomie gospodarstwa domowego dobór respondenta dokonano zgodnie z regułą ostatnich urodzin, która zapewnia losowy dobór respondenta. Wszystkie osoby powyżej 15 roku życia były spisywane w specjalnej tabeli, z uwzględnieniem dokładnych dat ich urodzin. Ankieter wybierał do badania tę osobą, która jako ostatnia miała urodziny Źródła danych i dobór badanej próby Próba badawcza została wylosowana w Głównym Urzędzie Statystycznym. Jako operat losowania posłużył tzw. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju), składający się z kilku podsystemów. Pierwszy to system identyfikatorów i nazw jednostek podziału administracyjnego TERC99. System zawiera identyfikatory i nazwy jednostek zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego kraju i jest zbudowany według hierarchicznej numeracji: województw, powiatów, gmin. Drugi to system identyfikatorów i nazw miejscowości SIMC99. System zawiera: urzędowe nazwy miejscowości, stałe, niepowtarzalne identyfikatory miejscowości, określenia rodzajowe miejscowości, przynależnośd miejscowości do gminy, powiatu i województwa. Trzeci podsystem to system rejonów statystycznych i obwodów spisowych BREC99 System obejmuje identyfikatory podziału utworzonego dla potrzeb przeprowadzania narodowych spisów powszechnych i prowadzenia badao reprezentacyjnych. Obwód spisowy jest jednostką przestrzenną wyodrębnioną dla spisów powszechnych i innych badao statystycznych według liczby mieszkao i mieszkaoców. Rejon statystyczny stanowi przestrzenną jednostkę agregacji 4

5 danych statystycznych złożoną z kilku, nie więcej niż dziewięciu obwodów spisowych. Granice rejonów i obwodów są utrwalone w dokumentacji geodezyjno-kartograficznej zapewniającej: kompletnośd pokrycia terenu całego kraju siecią rejonów statystycznych i obwodów spisowych, a także prawidłową lokalizację wszystkich zamieszkanych budynków w rejonach i obwodach. Granice rejonów i obwodów są zawsze dostosowane do granic jednostek podziału terytorialnego oraz spójne z granicami obrębów stosowanych w ewidencji gruntów i budynków. Informatyczny zbiór numerów rejonów statystycznych i obwodów spisowych stanowi system BREC99, w którym dla każdego rejonu i obwodu określona jest liczba mieszkao i szacunkowa liczba ludności. Zatem system BREC99 stanowi operat sensu stricto do losowania prób w badaniach społecznych. System identyfikacji adresowej ulic, nieruchomości, budynków i mieszkao NOBC99 - zawiera adresy budynków i mieszkao, w układzie rejonów statystycznych i obwodów spisowych. Na podstawie baz systemu losowane są próby oraz ustalane są adresy mieszkao wylosowanych do badao reprezentacyjnych. Na poziomie gospodarstwa domowego dobór respondenta dokonano zgodnie z regułą ostatnich urodzin, która zapewnia losowy dobór respondenta. Wszystkie osoby powyżej 15 roku życia były spisywane w specjalnej tabeli, z uwzględnieniem dokładnych dat ich urodzin. Ankieter wybierał do badania tę osobą, która jako ostatnia miała urodziny. 2.Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych Dane o zachorowalności i umieralności na choroby spowodowane biernym narażeniem na dym tytoniowy w Polsce są fragmentaryczne. Na podstawie danych epidemiologicznych na temat zgonów przypisanych biernemu paleniu w 2002 r. w krajach Unii Europejskiej, w tym Polsce, można ocenid, ze bierne narażenie na dym tytoniowy stanowi jedną z podstawowych przyczyn przedwczesnej umieralności w naszym kraju 2. Szacunki z 2002 r. wskazują, że w wyniku biernego palenia w Polsce w zmarło w tym czasie 8720 osób, w tym 3730 stanowiły 2 Smoke Free Partnership. Lifting the smokescreen. 10 reasons for a smoke free Europe. European Respiratory Society Journal, Brussels 2006 (polskie wydanie: Rozwiad zasłonę dymną. 10 argumentów za Europą wolną od dymu tytoniowego. Centrum Onkologii, Warszawa 2007) 5

6 zgony przed 65 r.ż., 1826 zgony osób niepalących, a 331 zgony wynikające z narażenia na dym tytoniowy w miejscu pracy, w tym lokalach gastronomicznych Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych Wprowadzona w 2010 r. nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych wprowadziła całkowity zakaz palenia w placówkach służby zdrowia, placówkach edukacyjno-wychowawczych, pomieszczeniach obiektów kultury, wypoczynku (poza hotelami) i sportu, środkach transportu publicznego. Mimo wielkiego sprzeciwu przemysłu tytoniowego, a także części pracodawców wprowadzono także zakaz palenia tytoniu w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych i zakładach pracy przy czym decyzją właściciela, dysponenta lub dyrektora lokalu lub zakładu pracy w miejscach tych mogłyby (ale nie musiały) zostad tworzone odpowiednio wyposażone palarnie. Działania medialne powadzone po wejściu w życie zakazu palenia w miejscach publicznych i zakładach pracy skupiły się na przekonaniu dysponentów ww. miejsc do nie tworzenia palarni i nie instalowania kabin dla palaczy. Celem badania było zorientowanie się, w jakim stopniu działania te okazały się skuteczne, tzn. jak często po wprowadzeniu nowych regulacji prawnych Polacy są narażeni na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych, w szczególności w tych miejscach, w których narażenie na dym tytoniowy przed wejściem w życie zakazu palenia było najczęstsze (bary, puby, dyskoteki, kluby muzyczne, restauracje, kawiarnie). Zbadano zarówno poziom narażenia na dym tytoniowy osób niepalących, jak i palaczy. W analizie uwzględniono również wszystkie najważniejsze społeczno-demograficzne cechy badanych respondentów Poziom narażenia na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych Wyniki badania wykazały, że w październiku 2011 r. od 6% do 17% dorosłych Polaków było narażonych na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych. Z deklaracji respondentów wynikało, że najczęściej narażeni byli na dym tytoniowy w barach lub pubach (17%) oraz 6

7 dyskotekach lub klubach muzycznych (12%). W mniejszym stopniu narażenie na dym tytoniowy miało miejsce w kawiarniach (8%) i restauracjach (6%). Często dorośli Polacy byli również narażeni w swoich zakładach pracy (13%). Poziom narażenia na dym tytoniowy w pracy był wyższy niż w większości lokali gastronomicznych (za wyjątkiem barów i pubów). Rys. 2.1 Narażenie na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy, Polska, X Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych a palenie tytoniu Palenie tytoniu jest najważniejszym czynnikiem determinującym narażenie na dym tytoniowy w pracy. Wyniki sondażu pokazały, że narażenie na dym tytoniowy w miejscu pracy jest dwa razy częstsze (20%) wśród palących niż niepalących (10%) Polaków. W lokalach gastronomicznych różnice te nie są tak duże (20% vs. 15% w barach lub pubach, 13% vs. 11% w dyskotekach lub klubach muzycznych, 9% vs. 7% w kawiarniach, 8% vs. 5% w restauracjach). Czynniki społeczno-demograficzne mają pośredni wpływ na narażenie na dym tytoniowy w pracy i miejscach publicznych, w tym lokalach gastronomicznych, 7

8 % determinując z jednej strony postawy wobec palenia, z drugiej strony częstośd uczęszczania do lokali gastronomicznych. Rys. 2.2 Narażenie na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy a palenie tytoniu, Polska, X Mężczyźni Kobiety bar/pub dyskoteka/klub muzyczny kawiarnia restauracja zakład pracy 3.Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie tytoniu Polityka zdrowotna ograniczająca palenie jest istotnym instrumentem kształtowania norm i postaw społeczeostwa wobec palenia tytoniu. Wprowadzenie w Polsce w 1995 r. ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, w tym czasie jednej z najnowocześniejszych na świecie, było kamieniem milowym w budowaniu podstaw prawnych i norm społecznych dla ograniczenia palenia tytoniu w naszym kraju. Jak wykazują przeprowadzone w ostatnich dwudziestu latach badania wprowadzenie w życie takich regulacji prawnych, jak ograniczenie palenia w miejscach publicznych i zakładach pracy, zakaz reklamy, promocji i sponsorowania tytoniu czy umieszczenie na paczkach 8

9 papierosów dużych (30% powierzchni), tekstowych ostrzeżeo zdrowotnych miało istotny wpływ na zmniejszenie częstości palenia zarówno wśród młodzieży, jak i dorosłej części społeczeostwa polskiego. Na przykład, wprowadzone w 1998 r. ostrzeżenia zdrowotne na paczkach papierosów wpłynęły na zaprzestanie palenia przez około 300 tys. palących. Podobna był reakcja polskich palaczy po wprowadzeniu w 2004 r. unijnych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów Metodologia badania i analizy zebranych danych sondażowych W przeprowadzonym w październiku 2011 r. badaniu podjęto próbę oceny skuteczności wprowadzonego w 2010 r. zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych i zakładach pracy oraz społecznego poparcia dla wejścia w życie planowanych na koniec 2012 r. obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów 3. W badaniu poddano analizie trzy zmienne mające na celu ocenę skuteczności przyjętych i planowanych regulacji ograniczających palenie. Po pierwsze, dokonano oceny zmian w deklarowanym narażeniu na dym tytoniowych w pracy i lokalach gastronomicznych po wprowadzeniu w 2010 r. zakazu palenia w miejscach publicznych i zakładach pracy. W tym celu porównano wyniki badao z lipca 2009 r., przeprowadzonych przed wprowadzeniem zakazu, oraz badao z lutego i października 2011 r., czyli w 3 i 11 miesięcy po wprowadzeniu zakazu palenia. W analizie tej uwzględniono zarówno poziom narażenia na dym tytoniowy deklarowany przez osoby niepalące, jak i palaczy. 4 Po drugie, dokonano próby oceny zmian w postawach osób palących na skutek wprowadzenia zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy. W tym celu w badaniu z Nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z dn. 8 kwietnia 2010 r. (znowelizowane przepisy prawne dotyczące zakazu palenia w miejscach publicznych i zakładach pracy weszły w życie 15 listopada 2010 r.). 4 Wszystkie ww. ogólnopolskie badania ankietowe zostały przeprowadzone przez TNS OBOP na reprezentatywnej próbie ludności Polski powyżej 15 r.ż.; w lipcu 2009 r. badania te zostały wykonane na zlecenie Fundacji Promocja Zdrowia, a w lutym 2011 r. na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego i Stowarzyszenia MANKO. 9

10 r. zapytano osoby palące, czy po wprowadzeniu zakazu przestały palid, podjęły próbę zaprzestania palenia, ograniczyły palenie, lepiej uświadomiły sobie ryzyko palenia, czy też wprowadzenie nowych regulacji prawnych nie miało żadnego wpływu na zmianę ich postaw wobec palenia tytoniu. Po trzecie, dokonano oceny społecznego poparcia dla całkowitego, bez palarni i kabin dla palaczy, zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy. I w tym przypadku, poziom poparcia dla zakazu został zanalizowany zarówno w grupie niepalących, jak i palących Polaków. Na koniec, zapytano się palących i niepalących Polaków czy są za umieszczeniem na paczkach papierosów dużych, zajmujących co najmniej połowę powierzchni opakowania, ostrzeżeo zdrowotnych zawierających fotograficzną ilustrację zdrowotnych skutków palenia. Analiza wszystkich ww. zmiennych charakteryzujących postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie uwzględniła społeczno-demograficzne cech badanych respondentów Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na poziom narażenia na dym tytoniowy Porównanie badao przeprowadzonych przed (lipiec 2009 r.) i po wprowadzeniu zakazu palenia w miejscach publicznych z 2010 r. (badania z lutego i października 2011 r.) wskazuje na ogromny spadek częstości narażenia na dym tytoniowy po wprowadzeniu tych regulacji. W restauracjach deklarowany poziom narażenia na dym tytoniowy spadł 5-krotnie (z 29% do 6%), w kawiarniach 4-krotnie (z 36% do 8%), w barach i pubach oraz dyskotekach prawie 3- krotnie (odpowiednio z 45% do 17% oraz z 33% do 12%), w zakładach pracy 2-krotnie (z 26% do 13%). Wyniki badao przeprowadzonych po wprowadzeniu zakazu wskazują, że tendencja spadkowa pogłębia się. 10

11 Porównanie wyników badao z 2009 i 2011 r. pokazuje, że częstośd narażenia na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych spada w podobnym stopniu wśród palących i niepalących. Na przykład, deklarowany poziom narażenia w barach i pubach spadł wśród palących proporcjonalnie w większym stopniu (z 58% do 20%) niż wśród niepalących (z 39% do 15%). Obecnie w lokalach gastronomicznych poziom narażenia osób palących i niepalących jest a zbliżonym poziomie. Oznacza to, że zakaz palenia został zaakceptowany i jest przestrzegany nie tylko przez niepalących, ale także przez palaczy. Rys. 3.1 Porównanie narażenia na dym tytoniowy w Polsce w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy przed (VII 2009 r.) i po (II i X 2011 r.) wprowadzeniu zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy (w dn r.) Warto jednak zwrócid uwagę na sytuację w zakładach pracy, gdzie spadek narażenia na dym tytoniowy po wprowadzeniu zakazu palenia był najmniejszy, a w przeciwieostwie do lokali gastronomicznych, odsetek palaczy narażonych na dym tytoniowy jest 2-krotnie wyższy niż wśród niepalących. Może to oznaczad, ze nowe regulacje prawne są na terenie zakładów pracy gorzej przestrzegane i częściej tworzy się w nich palarnie lub instaluje kabiny dla palaczy. 11

12 Rys. 3.2 Porównanie narażenia na dym tytoniowy w Polsce w lokalach gastronomicznych i zakładach pracy przed (VII 2009 r.) i po (II i X 2011 r.) wprowadzeniu zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy (w dn r.): deklaracje palących i niepalących 3.3. Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na zaprzestanie palenia Zakaz palenia w miejscach publicznych miał wpływ na postawy 27,7% palaczy, tj. około 2,7 mln osób. Chod nie możemy stwierdzid, na ile deklarowane postawy zgodne są z rzeczywistymi zachowaniami palaczy i czy zmiany w postawach wobec palenia okażą się trwałe, to wydaje się, że wprowadzony w 2010 r. zakaz palenia w miejscach publicznych i pracy staniał impuls do zmiany postawy wobec palenia dla znaczącej części osób palących w Polsce. 10,7% palaczy (tj. 1,1 mln) stwierdziło, że z powodu zakazu podjęło próbę zaprzestania palenia (6,4%) lub przestało palid 4,3%). W przypadku 10,6% palaczy wprowadzenie zakazu doprowadziło do ograniczenia palenia, a 6,4% lepiej uświadomiło sobie ryzyko związane z narażeniem na dym tytoniowy. 12

13 Rys. 3.3 Wpływ wprowadzonego w Polsce w 2010 r. zakazu palenia w miejscach publicznych zakładach pracy na postawy wobec palenia, Polska, X 2011 r Poparcie dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych Zdecydowana większośd dorosłych Polaków (62%) popiera wprowadzenie całkowitego zakazu palenia w miejscach publicznych i pracy, w tym lokalach gastronomicznych (bez palarni i kabin dla palących). Należy do nich nie tylko większośd niepalących (74%), ale także znaczny odsetek palaczy (36%). Różnice w poparciu dla całkowitego zakazu palenia zaobserwowane w niektórych grupach społeczno-demograficznych (np. wyższe poparcie deklarują kobiety 67% niż mężczyźni 56%) wynikają z różnic w postawach wobec palenia tytoniu (więcej palących wśród mężczyzn, więcej nigdy niepalących wśród kobiet). 13

14 Rys. 3.4 Poparcie dla całkowitego (bez palarni i kabin dla palaczy) zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy, w tym lokalach gastronomicznych, X 2011 r Poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów Wyniki badania z października 2011 r. wykazały, że prawie trzy czwarte (71%) dorosłych Polaków opowiada się za umieszczeniem na paczkach papierosów bardzo obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych, stanowiących co najmniej 50% powierzchni opakowania i pokazujących na fotografii zdrowotne następstwa palenia tytoniu. Liczba przeciwników tego typu regulacji jest 2.5-krotnie mniejsza (29%). Chod poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów jest znacznie większe wśród niepalących (79% zwolenników, 21% przeciwników) niż palących Polaków (54% vs. 46%), to warto zaznaczyd, że także wśród palących dominują zwolennicy umieszczenia tych ostrzeżeo. 14

15 Rys. 3.5 Poparcie dla umieszczenia na paczkach papierosów dużych (co najmniej 50% powierzchni opakowania), obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych, X 2011 r % zwolennicy przeciwnicy Wszyscy Niepalący Palący Podobnie jak w przypadku społecznego poparcia dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i zakładach pracy, postawy wobec palenia tytoniu (palenie bądź niepalenie) są również głównym czynnikiem determinujących stopieo poparcia dla wprowadzenia nowych, obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na opakowaniach papierosowych i interferują w różnice obserwowane w grupach płci, wieku czy wykształcenia. 71% chce umieszczenia na paczkach papierosów bardzo dużych (50% powierzchni) obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych pokazujących na fotografii zdrowotne następstwa palenia tytoniu. Liczba przeciwników tego typu regulacji jest 2.5-krotnie mniejsza (29%). Chod poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów jest znacznie większe wśród niepalących (79% zwolenników, 21% przeciwników) 15

16 niż palących Polaków (54% vs. 46%), to warto zaznaczyd, że także wśród palących dominują zwolennicy umieszczenia tych ostrzeżeo. 4. Podsumowanie wyników i wnioski Narażenie na dym tytoniowy w pracy i lokalach gastronomicznych Ciągle od 6% do 17% dorosłych Polaków jest narażonych w miejscach publicznych i pracy na substancje rakotwórcze dymu tytoniowego, najczęściej w barach i pubach. Podstawowym czynnikiem determinującym poziom biernego narażenia na dym tytoniowy, w szczególności w środowisku pracy, jest aktywne palenie tytoniu. Osoby palące są dwukrotnie częściej (20%) narażone na bierne wdychanie dymu tytoniowego w miejscu pracy niż osoby niepalące (10%). W lokalach gastronomicznych różnice te nie są tak duże (20% vs. 15% w barach lub pubach, 13% vs. 11% w dyskotekach lub klubach muzycznych, 9% vs. 7% w kawiarniach, 8% vs. 5% w restauracjach). Czynniki społeczno-demograficzne mają pośredni wpływ na narażenie na dym tytoniowy w pracy i miejscach publicznych, w tym lokalach gastronomicznych, determinując z jednej strony postawy wobec palenia, z drugiej strony częstośd uczęszczania do lokali gastronomicznych. Wydaje się, że w celu dalszego zmniejszenia narażenia na dym tytoniowy w miejscach publicznych i zakładach pracy należy podjąd dwa rodzaje komplementarnych działao: 1/ z jednej strony wprowadzid całkowity zakaz palenia tytoniu we wszystkich miejscach publicznych i miejscach pracy, 2/ z drugiej strony wzmocnid przestrzeganie przepisów prawnych poprzez a/ kontrolę ww. miejsc przez odpowiednie służby porządkowe oraz inspekcję sanitarnoepidemiologiczną i inspekcję pracy, b/ poprzez wprowadzenie zasady odpowiedzialności dysponenta miejsca użyteczności publicznej lub dyrektora zakładu pracy za nieprzestrzeganie zakazu palenia oraz c/ poprzez uświadomienie za pomocą działao edukacyjno-medialnych pracodawcom i pracownikom korzyści wprowadzenia zakazu palenia w ich środowisku pracy. Częśd z ww. 16

17 działao wymaga podjęcia kolejnej próby znowelizowania ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Postawy wobec polityki zdrowotnej ograniczającej palenie a) Wpływ zakazu palenia w miejscach publicznych na postawy wobec palenia tytoniu Porównanie wyników badao z 2009 i 2011 r. jasno pokazuje, że po wprowadzeniu w 2010 r. nowych regulacji prawnych zakazujących palenia lub je ograniczających w miejscach publicznych i zakładach pracy ogromnie zmniejszyło się narażenie palaczy i niepalących na dym tytoniowy, w szczególności w lokalach gastronomicznych. Ponad milion palaczy stwierdziło, że w reakcji na ograniczenia palenia w pracy i miejscach publicznych próbowało zerwad z nałogiem lub przestało palid. Niemniej, ciągle od 6% do 17% dorosłych Polaków jest narażonych w miejscach publicznych i pracy na substancje rakotwórcze dymu tytoniowego, najczęściej w barach i pubach. Miejscem, w którym spadek narażenia na dym tytoniowy po wprowadzeniu zakazu palenia był najmniejszy i gdzie odsetek palących narażonych biernie na dym tytoniowy jest nadal dwukrotnie większy niż niepalących, są zakłady pracy. To może oznaczad, że obowiązujące obecnie przepisy natrafiają w zakładach pracy na trudności w ich skutecznym wprowadzeniu lub częściej się tam tworzy palarnie, rzadziej natomiast utrzymuje całkowity zakaz palenia. b) Poparcie dla całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i pracy Zdecydowana większośd Polaków chce wprowadzenia całkowitego zakazu palenia (bez palarni i kabin dla palących). Chod należą do nich przede wszystkim niepalący (74%), to grupa zwolenników całkowitego zakazu jest także duża wśród palących (36%). Wprowadzenie całkowitego zakazu palenia chroni skuteczniej zdrowie pracowników i klientów, poprawia przestrzeganie prawa oraz, na co wskazują także polskie dane, nie pogarsza sytuacji ekonomicznej przemysłu gastronomiczno-rozrywkowego. c) Poparcie dla 50% obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów 17

18 w71% chce umieszczenia na paczkach papierosów bardzo dużych (50% powierzchni) obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych pokazujących na fotografii zdrowotne następstwa palenia tytoniu. Liczba przeciwników tego typu regulacji jest 2.5-krotnie mniejsza (29%). Chod poparcie dla wprowadzenia obrazkowych ostrzeżeo zdrowotnych na paczkach papierosów jest znacznie większe wśród niepalących (79% zwolenników, 21% przeciwników) niż palących Polaków (54% vs. 46%), to warto zaznaczyd, że także wśród palących dominują zwolennicy umieszczenia tych ostrzeżeo. Wyniki badania wyraźnie wskazują, że wprowadzenie w 2010 r. nowych regulacji prawnych zakazujących palenia m.in. w zakładach pracy i lokalach gastronomicznych (za wyłączeniem palarni) spowodowało znaczący spadek narażenia Polaków na dym tytoniowy w lokalach gastronomicznych i pracy, a w przypadku dużej liczby palaczy przyczyniło się do podjęcia przez nich próby zaprzestania palenia. Z drugiej strony widad, że utworzone w niektórych lokalach gastronomicznych i zakładach pracy palarnie nie eliminują narażenia na dym tytoniowy w tych miejscach. Zdecydowana większośd Polaków, w tym także ok. 40% palących domaga się wprowadzenia całkowitego zakazu palenia we wszystkich miejscach publicznych i miejscach pracy (bez palarni i kabin dla palaczy), co powinno zostad uwzględnione w trakcie kolejnej próby znowelizowania przepisów ustawowych w tym zakresie. Najbliższa nowelizacja ustawy powinna również uwzględnid fakt, że zdecydowana większośd Polaków popiera wprowadzenie co najmniej 50% obrazkowych ostrzeżeo na paczkach papierosów. Przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia na podstawie katalogu Unii Europejskiej obrazkowe ostrzeżenia zdrowotne na paczkach papierosów, które mają wejśd w życie w 2012 r. nie przekraczają 40% powierzchni opakowania. 18