Opóźniony rozwój mowy

Transkrypt

1 Opóźniony rozwój mowy Opóźniony rozwój mowy Jednym z objawów zaburzeń rozwoju mowy i języka jest opóźnienie rozwoju mowy. Według Genowefy Jastrzębowskiej OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY ORM (syn. opóźniony rozwój mowy, alalia prolongata, niemota, niedorozwój mowy, mowa opóźniona w rozwoju, opóźnienie w nabywaniu kompetencji i rozwoju sprawności realizacyjnych, opóźniony rozwój języka ) to najogólniejszy termin służący nazwaniu zjawiska występującego u dzieci, polegającego na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej. Problematyką ORM zajmowało się także wielu innych polskich autorów: Jadwiga Szumska, Ewa Dilling Ostrowska i Antoni Pruszewicz. Owi badacze uznają opóźniony rozwój mowy za zaburzenie wtórne wobec deficytów rozwojowych (m.in. wad słuchu, wzroku, uszkodzeń CUN, upośledzeń zdolności rozwojowych). Istnieją także autorzy, tj. Halina Traczyńska i Joanna Stasiak, którzy definiują alalię jako opóźnienie rozwoju mowy o nieznanej etiologii. W związku z tym, że definicja ORM nie jest jednoznaczna 1

2 zjawisko to może być wywołane różnymi przyczynami: Endogennymi (wewnątrzpochodnymi): uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, obwodowego narządu mowy i zaburzeń sensorycznych, które powstały w okresie płodowym oraz okołoporodowym, upośledzenie rozwoju lub uszkodzenie struktur korowych (ośrodków mowy w mózgu) powstałe przed zakończeniem rozwoju mowy, opóźnienie mielinizacji włókien nerwowych, unerwiających mięśnie narządów artykulacyjnych, co powoduje trudności w wykonaniu szybkich i precyzyjnych ruchów, zaburzenia metabolizmu, napady padaczkowe, uszkodzenia narządu słuchu, niedorozwój umysłowy, autyzm dziecięcy. Egzogennymi (zewnątrzpochodnymi): rozłąka z matką, brak emocjonalnego kontaktu pomiędzy dzieckiem, a matką, nieodpowiednia stymulacja rozwoju językowego (zbyt mała ilość bodźców słownych, nieprawidłowe wzorce i postawy językowe dorosłych, błędna wymowa, ubogie słownictwo). Ze względu na znajomość etiologii ORM można wyróżnić kilka klasyfikacji: Zbigniew Tarkowski jest zdania, że opóźnienie rozwoju mowy, to znacznie niższa sprawność językowa, dotycząca zarówno mówienia, jak i rozumienia, powstała w okresie kształtowania się mowy dziecka i spowodowana różnymi czynnikami i wyróżnia: globalny opóźniony rozwój mowy - obejmujący zarówno mówienie, jak i rozumienie, 2

3 parcjalny opóźniony rozwój mowy - dotyczący tylko niektórych aspektów mówienia i rozumienia. Ewa Małgorzata Skorek z kolei uważa, że opóźniony rozwój mowy, to późniejsze o około sześć lub więcej miesięcy pojawianie się poszczególnych etapów rozwoju mowy. O poważnym stopniu opóźnienia rozwoju mowy mówi się, gdy mowa dziecka: rocznego jest na poziomie dziecka półrocznego dziecko jedynie gaworzy, dwuletniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego wymawia kilka słów, trzyletniego jest na poziomie mowy dziecka półrocznego tworzy ono jedynie równoważniki zdań, a słownictwo jest na poziomie dziecka półtorarocznego, czteroletniego jest na poziomie mowy dziecka dwuletniego formułuje ono zdania proste, słownictwo czynne ma na poziomie dziecka dwuletniego, tj. używa ok. 300 słów, pięcioletniego jest na poziomie mowy dziecka dwuipółletniego nadal zdania proste, słownictwo na poziomie dziecka w wieku dwóch i pół lat, sześcioletniego jest na poziomie dziecka trzyletniego pojawiają się zdania złożone, wymawia ono słów, siedmioletniego jest na poziomie mowy dziecka trzyipółletniego. Zdaniem Haliny Spionek lekki stopień opóźnienia rozwoju 3

4 mowy stwierdza się wówczas, gdy mowa dziecka dwuletniego jest na poziomie rozwoju dziecka półtorarocznego lub gdy u siedmio-, ośmiolatka stwierdza się poziom rozwoju mowy charakterystyczny dla dzieci pięcio-, sześcioletnich. Halina Spionek wyróżnia trzy grupy dzieci, u których rozwój mowy przebiega nieprawidłowo: dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem, ale ich wymowa od razu była prawidłowa, dzieci, które zaczęły mówić we właściwym czasie, ale ich wymowa długo była nieprawidłowa, dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem i długo wymawiały nieprawidłowo różne dźwięki. Grażyna Jastrzębowska proponuje ORM na: SORM samoistne opóźnienie rozwoju mowy, (syn. alalia prolongata, zwykłe opóźnienie rozwoju mowy, zespół opóźnienia mowy czynnej, wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy). Samoistne opóźnienie rozwoju mowy, to normalna forma rozwoju. To jedynie fragmentaryczne opóźnienie procesu rozwojowego, który ma przejściowy charakter. Dziecko ma sprawny słuch, rozumie to, co się do niego mówi, jest sprawne intelektualnie. Potrafi wymówić w izolacji prawie wszystkie głoski, czasami również sylaby. Nie potrafi jednak złożyć je w słowo i wypowiedzieć w odpowiednim tempie. Około 4 5 roku życia opóźnienie to zazwyczaj wyrównuje się samoistnie, bez konieczności interwencji specjalisty. 4

5 Dalszy rozwój mowy przebiega bez zakłóceń i konsekwencji dla przyszłego ogólnego rozwoju dziecka. W skład SORM wchodzi: * Proste opóźnienie rozwoju mowy zdolność mówienia rozwija się wg normalnych etapów, ale z opóźnieniem, które powinno wyrównać się samoistnie ok. 3 r.ż. (dalszy rozwój powinien przebiegać już zgodnie z normą, bez zakłóceń); znacznie gorsza jest ekspresja mowy od jej rozumienia. Dziecko zazwyczaj posługuje się pojedynczymi głoskami, bądź sylabami. * Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (SLI od ang. Specyfic Language Impairment) definiowane często jako zaburzenie nie wywołane czynnikami anatomicznymi, medycznymi, bądź upośledzeniem umysłowym. Jest zatem spowodowane trudnymi do ustalenia przyczynami, których nie można bezpośrednio wiązać z zaburzeniami neurologicznymi, ani zaniedbaniami ze strony środowiska. Pozawerbalna inteligencja dziecka jest w normie, jego słuch nie jest uszkodzony, aparat fonacyjny i artykulacyjny także w normie, nie wykazuje cech zaburzeń umysłowych, bądź społecznych Zatem dlaczego ma problemy z mówieniem? Trudności te zwykle przejawiają się jako upośledzenie normalnych wzorców nabywania umiejętności językowych już od wczesnych stadiów rozwoju. Dziecko ma problemy nie tylko z artykułowaniem dźwięków, stosowaniem nawet prostych konstrukcji gramatycznych, budowaniem wypowiedzi, lecz także (co istotne!) z rozumieniem wypowiedzi innych osób. Jego pamięć fonologiczna również słabo funkcjonuje. SLI w przeciwieństwie do prostego opóźnienia rozwoju mowy nie wyrównuje się samoistnie i 5

6 zawsze ma konsekwencje w przyszłości. Dziecko przejawia trudności w czytaniu i pisaniu, ma trudności z ortografią, ponadto widoczne są zaburzenia związków interpersonalnych, co jest bezpośrednio związane z problemami w komunikacji. Widoczne są również odchylenia w zakresie emocji i zachowania. NORM niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, (syn. opóźniony rozwój mowy). Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, to z kolei wynik zaburzenia, a nie zakłócenia procesu rozwojowego. Świadczy o występowaniu istotnych klinicznie zaburzeń, np.: słuchu, upośledzenia umysłowego, upośledzenia motoryki mowy czy zaburzeń neurologicznych. Może towarzyszyć afazji, dysartrii, dyslalii, jąkaniu, autyzmowi, niedosłuchowi, mózgowemu porażeniu dziecięcemu. Opóźnienie może dotyczyć zarówno słownika czynnego jak i biernego. Mowa rozwija się na patologicznej podstawie, a obserwowane objawy zaburzeń rozwoju mowy występują obok innych objawów zaburzeń rozwoju psychomotorycznego. Zaburzenia rozwoju mowy są wtórne do wyraźnej głuchoty, upośledzenia umysłowego, rozszczepów podniebienia czy zaburzeń motoryki mowy, itd. Najczęściej nie są one jedynym lecz jednym z wielu objawów zaburzeń procesu rozwojowego, są elementem różnych zespołów objawowych. Powstałe w wyniku niesamoistnego opóźnienia rozwoju mowy zmiany mogą mieć charakter 6

7 przejściowy lub trwały, szybko ustępujący lub pogłębiający się. Rodzaj, zakres, siła oddziaływania czynnika patogennego powodują, że powstałe zmiany mają zazwyczaj charakter trwały, co oznacza, że mowa w końcowej fazie rozwojowej nie osiąga normalnego poziomu, i że jej zaburzenia mogą pociągać za sobą inne dodatkowe problemy, np. zaburzenia emocjonalne, zachowania, itp. Główna różnica między nimi polega na tym, że samoistne opóźnienie rozwoju mowy SORM jest następstwem zakłóceń procesu rozwojowego, natomiast niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy NORM jest następstwem zaburzeń procesu rozwojowego. Środowisko medyczne wyróżnia prosty opóźniony rozwój mowy, który nie ma konkretnej przyczyny i nie występuje z innymi zaburzeniami oraz opóźniony rozwój mowy występujący razem z innymi zaburzeniami rozwoju. Leczenie opóźnionego rozwoju mowy zależne jest od przyczyny, która je wywołała. Wczesne wykrycie wad i wcześnie zastosowana terapia logopedyczna zapewni maksymalnie dobre wyniki. Małgorzata Włodarczyk-Olek neurologopeda 7