Popytowo uwarunkowany model wzrostu produkcji rolno-ŝywnościowej

Transkrypt

1 Popytowo uwarunkowany model wzrostu produkcji rolno-ŝywnościowej Włodzimierz Rembisz, Agnieszka Bezat, Agata Sielska Samodzielna Pracownia Zastosowań Matematyki w Ekonomice Rolnictwa

2 Plan prezentacji Cel, metoda i podejście do analizy Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Popyt finalny konsumentów Popyt pośredni przetwórców rolno-spoŝywczych Wzrost produkcji rolniczej Podsumowanie

3 Cel i metody analizy Cel analizy Przedstawienie modelu wzrostu produkcji w sektorze rolno-spoŝywczym, głównie w odniesieniu do popytowych warunków wzrostu produktów rolnych, w ujęciu krajowym Podejście Model oparty jest na: załoŝeniach bilansowych zmiennych popytu i podaŝy mikroekonomicznym mechanizmie racjonalnych zachowań: konsumenta, przetwórcy producenta rolnego, przy regulacyjnych funkcjach rynku - czyli nawiązuje do załoŝeń neoklasycznych

4 Cel i metody analizy Podejście Model wzrostu produkcji rolno-ŝywnościowej oparty jest na załoŝeniach odnośnie: Równowagi (zbilansowania) zmiennych popytu i podaŝy na mikroekonomicznych mechanizmach racjonalnych zachowań: o o o o konsumenta przetwórcy producenta rolnego W warunkach regulacyjnych funkcji rynku, przy załoŝeniu równowagi konkurencyjnej

5 Cel i metody analizy Metoda Ujęcie mikroekonomiczne, rynkowe Forma analityczna (proste obiekty matematyczne) jako podstawa budowanego modelu wzrostu produkcji rolnospoŝywczej Wyodrębnianie czynników zmian (wzrostu) Ilustracja empiryczna ujętych w modelu wskaźników prowadzona na przykładzie wybranych krajów Unii Europejskiej, w tym Polski Metoda DEA (ang. Data Envelopment Analysis)w ujęciu efektywności jako źródła wzrostu produkcji

6 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe Finalny popyt konsumentów na produkty Ŝywnościowe W mikroekonomii przyjmuje się, Ŝe warunki równowagi konsumenta wyznaczają warunki równowagi producenta (rolnego i przetwórcy rolno-spoŝywczego)... gospodarka Ŝywnościowa i produkcja Ŝywności w coraz większym stopniu jest podporządkowana czynnikom leŝącym po stronie konsumpcji niŝ po stronie produkcji rolniczej. Coraz większy nacisk przesuwa się z produkcji do sfery przetwórstwa, dystrybucji i handlu. B. Senauer Konsument zyskuje na rynku coraz lepsze warunki dla optymalizacji podejmowanych przez siebie decyzji w sensie maksymalizowania funkcji uŝyteczności przy danym ograniczeniu budŝetowym.

7 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe pierwszy poziom Finalny popyt konsumentów na produkty Ŝywnościowe (wynikający z funkcji uŝyteczności) Prawo Engla gdzie: ś m C ś ś - - D - popyt na Ŝywność - dochód konsumenta - cena produktu Ŝywnościowego - spoŝycie Ŝywności ś ś = D f = m C ś g (m)

8 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.2. Zmiany dochodów rozporządzalnych, wydatków ogółem, a takŝe wydatków na Ŝywność oraz napoje bezalkoholowe w polskich gospodarstwach domowych w latach (2006=100) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

9 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.3. Zmiany wydatków polskich gospodarstw domowych na produkty Ŝywnościowe i wybrane produkty pozaŝywnościowe w polskich gospodarstwach domowych w latach (2006=100) (a) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

10 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.4. Zmiany wydatków polskich gospodarstw domowych na produkty Ŝywnościowe i wybrane produkty pozaŝywnościowe w polskich gospodarstwach domowych w latach (2006=100) (b) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

11 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.5. Tempo wzrostu wydatków na Ŝywność w ujęciu absolutnym w wybranych państwach Unii Europejskiej (2000=100) (a) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.

12 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.6. Tempo wzrostu wydatków na Ŝywność w ujęciu absolutnym w wybranych państwach Unii Europejskiej (2000=100) (b) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.

13 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.7. Tempo zmian udziału wydatków na Ŝywność w wydatkach ogólnych w wybranych państwach Unii Europejskiej (2000=100) (a) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.

14 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Rys.8. Tempo zmian udziału wydatków na Ŝywność w wydatkach ogólnych w wybranych państwach Unii Europejskiej (2000=100) (b) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.

15 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe pierwszy poziom Finalny popyt konsumentów na produkty Ŝywnościowe o Potwierdzają się znane prawidłowości popytu na produkty Ŝywnościowe związane z wzrostem zamoŝności konsumenta. o Ma to znaczenie dla modelu, bowiem: Popyt finalny na produkty Ŝywnościowe w słabym stopniu reaguje na zmiany cen i dochodów i nie moŝe być traktowany jako dynamizujący czynnik wzrostu produkcji rolno-ŝywnościowej (relacje krajowe)

16 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe drugi poziom Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŝywczych ( ) w miarę dalszego wzrostu dochodów, konsument nie spoŝywa większej fizycznej ilości produktów Ŝywnościowych, nie kupuje więcej kilogramów, konsumuje Ŝywność w innych formach, lepiej opakowaną, łatwiejszą do przygotowania i spoŝycia. E.O. Heady ( ) dodatkowe wydatki na Ŝywność oznaczają wydatki na produkty rolnicze, to w krajach rozwiniętych wzrost wydatków na Ŝywność reprezentuje głównie wzrost wydatków na usługi związane z przetwórstwem produktów rolniczych w sektorze nierolniczym. J. Mellor, R. Ahmed

17 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe drugi poziom Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŝywczych Przychody przetwórcy rolno-spoŝywczego C ś ś = C R R + C W W C ś ś C R R C W W gdzie: cena produktów Ŝywnościowych podaŝ produktów Ŝywnościowych cena surowców rolniczych podaŝ surowców rolniczych koszt nakładów związanych z przetwarzaniem surowca nakłady związane z przetwarzaniem surowca

18 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŝywczych decyduje o moŝliwym tempie wzrostu cen produktów rolnych: o Ceny surowców rolniczych uzaleŝnione są od tempa zmian podaŝy produktów Ŝywnościowych oraz podaŝy surowców rolniczych: CR ś R = C ś R R * Są to warunki graniczne które wpływają na moŝliwości wzrostu dochodów producentów rolnych z tytułu wzrostu cen skupu

19 Ograniczenia popytowe wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej Warunki popytowe - ogólnie Finalny popyt konsumentów na produkty Ŝywnościowe o Popyt finalny na produkty Ŝywnościowe w słabym stopniu reaguje na zmiany cen i dochodów, nie dynamizuje produkcji Pośredni popyt przetwórców rolno-spoŝywczych o Przetwórcy w coraz większym stopniu przetwarzają surowce rolnicze zgodnie z popytem konsumentów oraz relatywnym droŝeniem surowców rolniczych, co ogranicza moŝliwości wzrostu cen skupu i samej produkcji Producenci rolni nie mogą zatem liczyć ani na wzrost cen, ani na wzrost produkcji jako źródło wzrostu dochodów

20 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych PodaŜ produktów rolnych - R Tempo wzrostu produkcji rolniczej (lub precyzyjniej podaŝy produktów rolnych) w kształtowaniu podazy finalnych produktów Ŝywnościowych. Charakterystycznymi dla sektora rolnego zmiennymi pierwotnymi, które określają wielkość i tempo produkcji a zatem i podaŝy są: o wielkość zastosowanego czynnika ziemi o oraz jego produktywność. ( ) rolnictwo jest jedynym sektorem gospodarki narodowej, w którym ziemia, jako gleba, jest zasadniczym produktywnym czynnikiem wytwórczym, będącym elementem jego funkcji produkcji. P.Timmer

21 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych PodaŜ produktów rolnych gdzie: R R = Z = Z Q Z R wielkość produkcji rolniczej (przyjmujemy, Ŝe jest to produkcja końcowa w cenach stałych), Z obszar uŝytków rolniczych w hektarach przeliczeniowych, Q przeciętna produktywność jednego hektara uŝytków rolnych. Wobec popytu na pozarolnicze uŝytkowanie ziemi najwaŝniejsze znaczenie w kształtowaniu wzrostu wielkości produkcji rolniczej ma produktywność ziemi.

22 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych Rys.9. Wielkość produkcji rolniczej, obszar uŝytków rolniczych, produktywność w Wielkiej Brytanii w latach ( = 100, średnie pięcioletnie) wielkość produkcji uŝytki rolnicze produktywność Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA.

23 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolnych Rys.10. Produktywność uŝytków rolnych w wybranych krajach Unii Europejskiej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych USDA. Miarą produktywności jest iloraz wielkości produkcji rolniczej (produkcja końcowa w cenach stałych) i obszaru uŝytków rolniczych w hektarach przeliczeniowych.

24 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych Przyrost produkcji rolnej w danym roku wyznaczamy R = Q Z0 + Z Q0 + Z Q gdzie: Q Z 0 Z Q 0 przyrost produktywności wyjściowego zasobu uŝytków rolnych, co jednocześnie przedstawia równieŝ wpływ postępu rolniczego w danym czasie; efekt zmian obszaru uŝytków rolnych, na których osiągany był przeciętny, w okresie wyjściowym, poziom produktywności ziemi, wskaźnik ten moŝe zostać uznany za indykator zmian strukturalnych (wzrostu powierzchni gospodarstw) ; Z Q iloczyn przyrostu produktywności ziemi i zmian jej zastosowania. Iloczyn ten dąŝy do zera przy załoŝeniu ubytku ziemi w ujęciu makroekonomicznym lub występowania zaleŝności substytucyjnej między tymi wielkościami w ujęciu mikroekonomicznym.

25 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych Stopa wzrostu produkcji rolniczej Przyjmując odpowiednie symbole do oznaczenia stóp wzrostu mamy: gdzie: r q z R Q Z Z Q = + + R Q Z Z Q r = q + z + z q stopa wzrostu produkcji rolniczej, stopa wzrostu produktywności ziemi, tempo zmian zasobów uŝytków rolnych.

26 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych z q Iloczyn z uwagi na substytucyjność procesów jest wielkością zbliŝoną do zera, a zatem moŝna przyjąć, Ŝe na stopę wzrostu produkcji rolniczej składa się stopa wzrostu produktywności ziemi i tempo zmian zasobów uŝytków rolnych. W ujęciu makroekonomicznym, aby moŝliwe było osiągnięcie dodatniej stopy wzrostu wielkości produkcji rolniczej (r), konieczne jest, spełnienie warunku: q + z > 0 Jest to spełnione, gdy: q>0 i z>0 (przy czym moŝliwe są dwie sytuacje q>z lub q<z), częściej ujęcie mikroekonomiczne q>0 i z<0 (przy czym q> z ), intensyfikacja q<0 i z>0 (przy czym q <z), często odnosi się do ujęć mikroekonomicznych - ekstensyfikacji

27 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych Rys.11. Produktywność uŝytków rolnych w wybranych krajach Unii Europejskiej Kraj / Rok Belgia q>z q>z q>z q>z q>z q>z Czechy Francja q>z q>z Niemcy q>z q>z q>z q>z q>z z>q q>z q>z Grecja Węgry Włochy Holandia Polska z>q q>z q>z Hiszpania Szwecja Wielka Brytania Kolor zielony oznacza, Ŝe q>0 i z>0 (r>0), przy czym zapisano, która z nierówności zachodzi: q>z czy z>q. Kolor Ŝółty oznacza występowanie zaleŝności q >z lub q< z (r>0). Kolor czerwony oznacza, iŝ nie są spełnione Ŝadne z powyŝej opisanych przypadków (r <0). Źródło: obliczenia własne na podstawie danych FAO i EUROSTAT. z>q q>z q>z q>z

28 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych Wzrost produktywności danego czynnika produkcji, w tym wzrost produktywności czynnika ziemi, moŝe być osiągany w sposób intensywny (efektywnie) bądź ekstensywny (nieefektywnie). Ekstensywny czyli nieracjonalny, bo odbywający się kosztem spadku efektywności produkcji. MoŜe to mieć miejsce, gdy nieracjonalnie są zwiększane zastosowania pozostałych czynników, w tym głównie kapitału. PoniewaŜ jak stwierdziliśmy: wobec popytowych ograniczeń wzrost produkcji lub/i wzrost cen surowców rolnych nie moŝe być źródłem wzrostu dochodów jako ich funkcji celu Zatem: Tym źródłem moŝe być poprawa efektywności produkcji, której towarzyszy wzrost produktywności czynnika ziemi stąd potrzeba jej lepszego poznania i mierzenia efektywności produkcji jako kategorii ekonomicznej.

29 Wzrost produkcji i podaŝy produktów rolniczych Badanie efektywności moŝna ujmować bardziej lub mniej kompleksowo, uwzględniając bezpośrednie i pośrednie czynniki oraz uwarunkowania, równieŝ w kontekście racjonalności ich wykorzystania. Z uwagi na relatywny charakter efektywności moŝna teŝ ją oceniać na podstawie najbardziej efektywnego referencyjnego odniesienia. Taką, zastosowaną w opracowaniu, metodą oceny racjonalności wykorzystywania czynników wytwórczych u producentów rolnych jest nowoczesne nieparametryczne podejście do tworzenia najlepszej krzywej efektywności, a mianowicie metoda DEA (ang. Data Envelopment Analysis). Metoda ta pozwala na ocenę poszczególnych jednostek ( gospodarstw rolniczych) w pewnej referencji do najwyŝszego w danych warunkach poziomu efektywności, badaniu pokazano te n potencjał poprawy efektywności Jest narzędziem badań w mikroekonomii, ale moŝe zostać równieŝ wykorzystana do oceny sektorów gospodarki (np. sektorów rolniczych w wybranych państwach), tu równieŝ ukazano potencjalne moŝliwości

30 Podsumowanie Pokazana została specyfika popytowych uwarunkowań wzrostu produkcji rolno-spoŝywczej. WiąŜe się ona z dwupoziomowym w istocie popytem, z dwoma powiązanymi, ale jednakŝe oddzielnymi rynkami: finalnych produktów konsumpcyjnych, dóbr rolno- Ŝywnościowych, produktów rolnych, jako surowców do produkcji finalnych produktów Ŝywnościowych. Zmiana popytu na rynku finalnych produktów Ŝywnościowych nie przekłada się na taką samą zmianę popytu na rynku produktów rolnych. W efekcie i zmiany cen, na obu rynkach, podobne co do kierunku, nie muszą być takie same co do wielkości.

31 Podsumowanie Tworzy to, przy wzrastającym popycie ma pozarolnicze uŝytkowanie ziemi ujętym w modelu, ograniczające uwarunkowania dla wzrostu produkcji surowców rolniczych wzrostu opartego na: zwiększaniu produktywności czynnika ziemi w sposób intensywny tj. oparty na poprawie efektywności produkcji Tworzy teŝ ograniczające warunki jeśli idzie o realizację funkcji celu producentów rolnych: o o źródłem wzrostu dochodów moŝe być poprawa efektywności produkcji, obok oczywiście; transferów i innych efektów dochodowych WPR, czego w modelu jeszcze nie ujęliśmy wtedy:problem substytucji czy synergii jeśli idzie o oba źródeł wzrostu dochodów

32 Podsumowanie o Dziękujemy