Dawne odmiany zbóż i kukurydzy źródłem bioróżnorodności

Transkrypt

1 Dawne odmiany zbóż i kukurydzy źródłem bioróżnorodności Monika Żurek 1, Denise Fu-Dostatny 2, Roman Warzecha 1, Piotr Ochodzki 3 Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin 1 Zakład Genetyki i Hodowli Roślin 2 Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych 3 Zakład Fitopatologiii Prace nad dawnymi odmianami prowadzone są w ramach Programu Wieloletniego pt. Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji, wsparcia zrównoważonego rolnictwa oraz bezpieczeństwa żywnościowego kraju ( ) koordynowanego przez IHAR-PIB a finansowanego przez MRiRW.

2 Program Ochrony Zasobów Genowych Roślin Użytkowych Główne zadania programu: gromadzenie populacji i odmian roślin uprawnych oraz dziko rosnących, zagrożonych erozją genetyczną, opis i waloryzacja zebranych materiałów, utrzymanie prób nasion w stanie żywym (w tym przechowywanie długoterminowe) przy zachowaniu ich czystości genetycznej, dokumentacja zgromadzonych materiałów oraz wymiana prób z innymi bankami genów i ogrodami botanicznymi, udostępnienie materiałów wyjściowych hodowcom odmian i placówkom badawczym.

3 Znaczenie ochrony starych i miejscowych odmian roślin uprawnych Dzięki wielowiekowej hodowli oraz przenoszeniu w coraz to nowe warunki, różne gatunki roślin uprawnych zyskały olbrzymią mnogość form: ras, odmian i miejscowych typów. Jest to materiał wyjściowy do tworzenia nowych odmian. Różnorodność jest jednocześnie poważnie zagrożona zjawiskiem erozji genetycznej towarzyszącej nowoczesnemu rolnictwu. W ten sposób, wraz z lokalnymi populacjami roślin znikają ich specyficzne cechy i przystosowania, które mogły by być wykorzystane do dalszego udoskonalania odmian hodowlanych. Hodowla ukierunkowana na wzrost plonów, spowodowała skupienie się na dwóch najbardziej wydajnych gatunkach pszenicy (Triticum aestivum L i Triticum durum Desf.) i niemal zupełne zaniechanie uprawy pozostałych. Zapobieganie erozji genetycznej roślin uprawnych, utracie puli genowej prowadzi do powrotu do niektórych reliktowych gatunków i ich odmian, takich jak: Triticum monococcum L., T. dicoccum (Schrank) Schuebl. czy T. spelta L.

4 Na naszych polach występuje coraz mniejsze urozmaicenie w uprawach, co może zwiększyć areał monokultur, a zmniejszyć różnorodność roślin i zwierząt na obszarach wiejskich. Z tego powodu powinnyśmy powracać do upraw dawnych odmian roślin rolniczych. Stare odmiany wymagają innej agrotechniki niż nowoczesne odmiany. Na ogół są one mniej mniej wydajne, ale posiadają walory zarówno odżywcze jak i kulturowe. Obecnie dawne gatunki i odmiany są wykorzystywane w zrównoważonej produkcji pszenicy w kontekście zmian klimatycznych i niskonakładowych systemów produkcji rolnictwa ekologicznego. Rosnące zainteresowanie tym typem rolnictwa oraz dążenie do poszerzania różnorodności upraw stwarza szansę na ich wprowadzenie do upraw, ponieważ dobrze rosną na glebach słabych i charakteryzują się większą tolerancją na stresy środowiskowe

5 DODATKOWE ŹRÓDŁO PROMOCJI I DOFINASOWANIA: Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie (PROW) Cel: zachowanie ginących i cennych odmian, gatunków, ekotypów roślin uprawnych, dywersyfikacja upraw na obszarach wiejskich, wytwarzanie nasion gatunków zagrożonych erozją genetyczną spełniających minimalne wymagania jakościowe, oraz produkcja materiału siewnego odmian regionalnych i amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze. Realizacja pakietu polega na uprawie lub wytwarzaniu materiału siewnego/nasion odmian regionalnych i/lub amatorskich zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze oraz pozostałych gatunków i odmian roślin zagrożonych erozją genetyczną tj.: pszenica płaskurka; pszenica samopsza; żyto krzyca; lnianka siewna; nostrzyk biały; lędźwian siewny; soczewica; pasternak; przelot pospolity; gryka. Pakiet Wariant Stawki płatności Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie 6.1. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych 750 zł/h roślin w rolnictwie - w przypadku uprawy 6.2. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zł/ha roślin w rolnictwie - w przypadku wytwarzania nasion lub materiału siewnego

6 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych (Program Wieloletni - zadanie 1.6) *W 2015r. w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych (W IHAR) rozpoczęto poszukiwania dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych występujących niegdyś w Polsce. W tym celu również nawiązano kontakt z muzeami, bibliotekami, stacjami hodowlanymi, ośrodkami doradztwa rolniczego, a także z rolnikami z różnych regionów Polski. *W tym celu również założono poletka demonstracyjne z wybranymi obiektami starych odmian roślin zbożowych.

7 Pokrzydowo Owies Udzycz Żółty Jęczmień Hanna Kleszczewski

8 Chrystkowice Owies Tatrzański Jęczmień Hanna Borzymowicki Jęczmień Teresa

9 Chwałowice Owies Udycz Żółty Pszenica Puławska Twarda Owies Puławski Średniorychły Jęczmień Hanna Gambrinus Pszenica Ostka Suska

10 Grodkowice Pszenica Ostka Gruboziarnista Grodkowicka Pszenica Nadwiślanka Pszenica Egipcjanka Pszenica Blondynka

11 Selected Wybrane parameters parametry of the dawnych tested wheat pszenic objects T. aestivum Raweta (new variety) T. aestivum Rokicka nr T. aestivum Kalinowiecka nr T. aestivum Ostka Suska nr T. durum Puławska Twarda nr T. dicoccum nr T. monococcum nr T. monococcum nr T. monococcum nr T. monococcum nr T. monococcum nr number of grains in 10 spikes TGW average spikes lenght [cm] average plants hight [cm] Puławska twarda

12 Wybrane parametry dawnych odmian owsa Selected parameters of the tested oat objects Bingo (new variety) Niemierczański nr Tatrzański nr Udycz Żółty nr Wiecławicki Jubileuszowy nr Puławski Średniorychły nr Grzywacz Póżny Wołyński nr number of grains in 10 panicles TGW average panicles lenght [cm] averag plants hight [cm] Grzywacz Późny Wołyński

13 Wybrane Selected parameters parametry of dawnych the tested odmian barley objects jęczmienia Hanna Gambrinus nr Putza nr Hanna Borzymowicki nr Hanna Kleszczewski nr Kutnowski nr Teresa nr number of grains in 10 spikes TGW average spikes lenght [cm] average plants hight [cm] Hordeum vulgare nr Rubinek (new variety) Hanna Borzymowicki

14 13 luty rejestracja dwóch odmian regionalnych pszenicy zwyczajnej Ostka Gruboziarnista Grodkowicka Ostka Grodkowicka Odmiana regionalna (odmiana dla zachowania bioróżnorodności) - oznacza populację miejscową, lub odmianę naturalnie przystosowaną do warunków lokalnych, zagrożoną postępującą z czasem utratą różnorodności genetycznej.

15 Dawne odmiany populacyjne kukurydzy w kolekcji KCRZG W kolekcji Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych w Radzikowie, wśród 1100 obiektów kolekcji kukurydzy, znajduje się 16 polskich odmian populacyjnych kukurydzy, które uprawiane były w Polsce w latach 50 i 60-tych ubiegłego wieku. Stanowią one niezwykle cenne dziedzictwo zarówno polskiej hodowli jak również kulturowe polskiej wsi, które należy ocalić od zapomnienia dla przyszłych pokoleń rolników. Odmiany te reprezentują różne typy ziarna oraz kierunki wykorzystania.

16 Dawne odmiany populacyjne kukurydzy w kolekcji KCRZG Numer akcesyjny Odmiana Wigor Wielkopolanka Małopolanka Dolnośląska kiszonkowa Rzeszowska silosowa Szyldecka Wawrzeńczycka Numer akcesyjny Odmiana Złota Górecka Przebędowska biała Dar Północy Neal Oksońska Lancaster Muszyński Czerwony koral

17 Złota Górecka Wigor Przebędowska bursztynowa Przebędowska biała

18 Zalety odmian populacyjnych kukurydzy Zalety odmian populacyjnych: Brak efektu spadku plonu w kolejnym roku (możliwość rozmnażania w obrębie gospodarstwa) Odmiany populacyjne mają niższe wymagania siedliskowe niż odmiany F1 Możliwość wykorzystania w warunkach rolnictwa ekologicznego

19 Plonowanie dawnych odmian populacyjnych kukurydzy w uprawie na ziarno w warunkach rolnictwa ekologicznego (Radzików, 2013) Odmiana Plon (t/ha) SM (%) Plon przy 15 % zaw.wody Dolnośląska kiszonkowa 5,89 66,6 4,62 Małopolanka 6,30 68,5 5,07 Rzeszowska silosowa 5,41 67,1 4,27 Wawrzeńczycka 6,41 70,9 5,34 Wielkopolanka 5,15 71,1 4,31 Wigor 7,19 65,7 5,55 Mean 6,06 68,3 4,86 % plonu w porównaniu do odmian F1 uprawianych na tym samym polu Badania w zakresie doboru odmian zbóż i ziemniaków zalecanych do uprawy ekologicznej - dobór odmian mieszańcowych (F1) i populacyjnych kukurydzy do uprawy na ziarno i na kiszonkę w systemie ekologicznym. (Ochodzki, Warzecha, Żurek) źródło:

20 Plonowanie dawnych odmian populacyjnych kukurydzy w uprawie na kiszonkę w warunkach rolnictwa ekologicznego (Radzików, 2013) Badania w zakresie doboru odmian zbóż i ziemniaków zalecanych do uprawy ekologicznej - dobór odmian mieszańcowych (F1) i populacyjnych kukurydzy do uprawy na ziarno i na kiszonkę w systemie ekologicznym. (Ochodzki, Warzecha, Żurek) źródło:

21 Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB Ozime: Pszenica orkisz (Triticum spelta), Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum), Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)- np. Superelekta, Biały Krzyż, Wysokolitewka sztywnosłoma Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare) np.: Kujawiak, Grodkowicki

22 Gatunki/Odmiany obecnie rozmnażane na terenie IHAR-PIB Jare: Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum) Pszenica samopsza (Triticum monococcum) Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum) Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum), np. Ostka chłopicka, Jagna Jęczmień zwyczajny (Hordeum vulgare), np. Hanna Gambinus, Hanna Borzymowicki Owies (Avena sativa), np. Więcławski Jubileuszowy, Puławski Średniorychły Kukurydza: Wielkopolanka, Wigor, Otfinowska, Puławska żółta

23 Działania promujące stare odmiany roślin uprawnych oraz podnoszące świadomość społeczeństwa w zakresie znaczenia bioróżnorodności Stoiska informacyjne podczas targów rolniczych, dni pola, dożynek Szkolenia, wykłady dla rolników, uczniów szkół rolniczych Materiały informacyjne (ulotki, broszury, banery, roll-up y) Artykuły w prasie rolniczej Aktywna ścieżka edukacyjna o starych odmianach (od 2017 roku)

24 Dziękuję za uwagę