e-poradnik Urlopy macierzyńskie, ojcowskie i wychowawcze w 2010 r. egazety Prawnej Czy z urlopu macierzyńskiego może skorzystać ojciec dziecka

Transkrypt

1 e-poradnik egazety Prawnej Urlopy macierzyńskie, ojcowskie i wychowawcze w 2010 r. Czy z urlopu macierzyńskiego może skorzystać ojciec dziecka Jak długo można przebywać na dodatkowym urlopie macierzyńskim Czy można łączyć dodatkowy urlop macierzyński z pracą Jakie uprawnienia przysługują z tytułu adopcji dziecka Kto ma prawo do urlopu ojcowskiego Czy podczas urlopu wychowawczego można podjąć naukę lub szkolenie Czy zamiast urlopu wychowawczego można korzystać z obniżonego wymiaru czasy pracy Czy osoby przebywające na urlopach rodzicielskich są chronione przed zwolnieniem

2 SPIS TREŚCI Prawo do urlopu macierzyńskiego... 3 Uprawnienie do dodatkowego urlopu macierzyńskiego... 6 Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego... 9 Dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego Prawo do urlopu ojcowskiego Ochrona stosunku pracy Roszczenia pracownika w razie wadliwego zwolnienia Wykorzystanie urlopu wypoczynkowego Powrót do pracy po urlopie Pytania i odpowiedzi Prawo do urlopu wychowawczego Korzystanie z urlopu wychowawczego Obniżenie wymiaru czasu pracy zamiast urlopu wychowawczego Pytania i odpowiedzi Adres redakcji: Warszawa, ul. Okopowa 58/72, tel. (0 22) ; Redaktor naczelny Dziennika Gazety Prawnej: Tomasz Wróblewski Dyrektor artystyczny Dziennika Gazety Prawnej: Dominika Raczkowska Redakcja: Anna Puszkarska DTP: Agnieszka Borek Biuro Reklamy: Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. (22) ; reklama@infor.pl Biuro Obsługi Klienta: Marki, ul. Okólna 40, tel. (22) , ; bok@infor.pl

3 Urlopy macierzyńskie, ojcowskie i wychowawcze w 2010 r. W tym roku pracownicy mogą przedłużać swoje urlopy macierzyńskie. Po raz pierwszy na specjalny urlop mogą pójść także ojcowie wychowujący dzieci. Warto zatem wiedzieć, jakie warunki należy spełnić, aby w pełni skorzystać z uprawnień związanych z urlopami rodzicielskimi. Prawo do urlopu macierzyńskiego Urlop macierzyński przysługuje kobiecie z uwagi na urodzenie dziecka podczas pozostawania w stosunku pracy. Prawo to jest niezależne od rodzaju zawartej umowy o pracę, stażu pracy i wymiaru czasu pracy. Udzielenie urlopu macierzyńskiego jest obowiązkiem pracodawcy, a pracownica nie może zrzec się prawa do takiego urlopu. Urlop macierzyński ma na celu regenerację organizmu matki i umożliwienie jej opieki nad dzieckiem.

4 4 e-poradnik Gazety Prawnej Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. Wymiar urlopu macierzyńskiego nie zależy natomiast od tego, czy jest to pierwszy czy kolejny poród danej kobiety. Przy udzielaniu urlopu macierzyńskiego tydzień urlopu odpowiada siedmiu dniom kalendarzowym. Część urlopu macierzyńskiego (co najmniej dwa tygodnie) pracownica może wykorzystać przed przewidywaną datą porodu. Jest to jednak jej uprawnienie, a nie obowiązek. Jeżeli pracownica podejmie decyzję o skorzystaniu z części urlopu przed porodem, to powinna złożyć pracodawcy wniosek o rozpoczęcie urlopu macierzyńskiego przed datą porodu oraz przedstawić mu zaświadczenie lekarskie określające przewidywany termin urodzenia dziecka. Jeśli natomiast pracownica nie rozpoczęła korzystania z urlopu macierzyńskiego przed porodem, to pierwszym dniem urlopu jest dzień porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem. Warto przy tym pamiętać, że w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie osiem tygodni urlopu macierzyńskiego, może wykorzystać pozostałą część tego urlopu w późniejszym terminie, po wyjściu dziecka ze szpitala. PRZYKŁAD: Pobyt dziecka w szpitalu Alina O. wykorzystała dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego przed porodem. Urodziła ona jedno dziecko, w związku z czym po porodzie przysługuje jej 18 tygodni urlopu. Nowo urodzona córeczka Aliny O. wymaga jednak opieki szpitalnej. W tej sytuacji Alina O. musi wykorzystać osiem tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie, a pozostałe 10 tygodni może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala. W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem ośmiu tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze ośmiu tygodni po porodzie, ale nie krócej niż przez siedem dni od zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.

5 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze Jeśli dziecko umrze po upływie ośmiu tygodni życia, to pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres siedmiu dni od zgonu dziecka. Również w takim przypadku, w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, urlop macierzyński przysługuje pracownicy w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. 5 PRZYKŁAD: Śmierć dziecka Marta C. urodziła córeczkę, która zmarła przy porodzie. W tej sytuacji Marcie C. przysługuje urlop macierzyński w wymiarze ośmiu tygodni (gdyby Marta O. skorzystała np. z dwóch tygodni urlopu przed porodem, to przysługiwałby jej łącznie urlop w wymiarze dziesięciu tygodni). Gdyby natomiast Marta O. urodziła bliźnięta i zmarło tylko jedno z nich, to przysługiwałby jej urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni (czyli jak przy urodzeniu jednego dziecka). W przypadku gdy matka rezygnuje z wychowywania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka, to nie przysługuje jej część urlopu macierzyńskiego przypadająca po dniu oddania dziecka. Jednak także w takim przypadku urlop macierzyński po porodzie nie może wynosić mniej niż osiem tygodni. Wykorzystanie części urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. W takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. Pracownica zgłasza wówczas pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na siedem dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku powinna dołączyć zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika, wskazany w jego wniosku o udzielenie urlopu, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę. PRZYKŁAD: Rezygnacja z części urlopu Teresa O. urodziła przy jednym porodzie dwoje dzieci, w związku z czym przysługuje jej urlop macierzyński w wymiarze 31 tygodni. Teresa O. wykorzystała przed porodem dwa tygodnie urlopu, po poro-

6 6 e-poradnik Gazety Prawnej dzie 18 tygodni urlopu, a następnie zrezygnowała z pozostałej części urlopu na rzecz ojca dzieci Stefana O. W tej sytuacji Stefan O. skorzysta z urlopu macierzyńskiego w wymiarze 11 tygodni. W razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części tego urlopu. Ponadto po wykorzystaniu przez pracownicę po porodzie urlopu macierzyńskiego w wymiarze ośmiu tygodni pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w którym pracownica uprawniona do urlopu wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. W takim przypadku urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik ojciec wychowujący dziecko. Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego, wykorzystanego przez matkę i ojca dziecka, nie może jednak przekroczyć wymiaru przewidzianego w tym przypadku dla matki dziecka. PRZYKŁAD: Choroba matki Zofia C. urodziła jedno dziecko, ale z uwagi na stan zdrowia po porodzie musiała pozostać w szpitalu. W tej sytuacji Zofia C. musi wykorzystać urlop macierzyński w wymiarze ośmiu tygodni po porodzie. Jeśli po upływie tego terminu nadal będzie przebywać w szpitalu, to część urlopu odpowiadająca okresowi jej pobytu w szpitalu może zostać wykorzystana przez ojca dziecka. Jednak urlop macierzyński z tytułu urodzenia tego dziecka, wykorzystany przez oboje rodziców, nie może przekraczać łącznie 20 tygodni. Uprawnienie do dodatkowego urlopu macierzyńskiego Od 1 stycznia 2010 r. pracownica może skorzystać także z dodatkowego (fakultatywnego) urlopu macierzyńskiego. Dodatkowy urlop macierzyński będzie przysługiwał docelowo (w 2014 r.) w wymiarze: do sześciu tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, do ośmiu tygodni w przypadkach urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.

7 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze W 2010 r. i w 2011 r. w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie dodatkowy urlop macierzyński przysługuje w wymiarze do dwóch tygodni, a w 2012 r. i 2013 r. będzie on przysługiwać w wymiarze do czterech tygodni. Natomiast w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie dodatkowy urlop macierzyński w 2010 r. i 2011 r. należy się w wymiarze do trzech tygodni, a w 2012 r. i 2013 r. będzie przysługiwać w wymiarze do sześciu tygodni. Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Tydzień urlopu odpowiada siedmiu dniom kalendarzowym. Urlop ten jest udzielany na pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu (pracodawca jest obowiązany uwzględnić taki wniosek). 7 PRZYKŁAD: Pracodawca nie może przerwać urlopu Teresa C. przybywa na urlopie macierzyńskim do 15 czerwca 2010 r. Pod koniec maja złożyła pracodawcy wniosek o udzielenie jej dodatkowego urlopu macierzyńskiego. W połowie czerwca w zakładzie przewidziana jest kontrola z zewnątrz i pracodawca chciałby przerwać urlop Teresy C. na czas kontroli, a jego dodatkowej części udzielić w późniejszym terminie. Niezależnie od potrzeb firmy, pracodawca nie może jednak przerwać urlopu macierzyńskiego lub wyznaczyć innego terminu wykorzystania jego fakultatywnej części. Dodatkowy urlop macierzyński jest dobrowolny w tym znaczeniu, że pracownica nie musi z niego skorzystać. Jeżeli jednak zdecyduje się na dłuższą opiekę nad dzieckiem, jej wniosek jest wiążący dla pracodawcy. Pracodawca nie może z własnej inicjatywy zmienić pracownicy terminu rozpoczęcia dodatkowego urlopu macierzyńskiego, który jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu jego części podstawowej. Przepisy dotyczące dodatkowego urlopu macierzyńskiego stosuje się odpowiednio do pracownika ojca wychowującego dziecko: w przypadku rezygnacji przez pracownicę, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, z pozostałej części tego urlopu oraz udzielenia jej ojcu dziecka,

8 8 e-poradnik Gazety Prawnej w razie wykorzystania urlopu macierzyńskiego przez pracownicę (pracownik ojciec wychowujący dziecko powinien wówczas wskazać we wniosku termin zakończenia urlopu macierzyńskiego przez pracownicę). PRZYKŁAD: Wykorzystanie dodatkowego urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka Marta C. urodziła córkę w maju 2010 r. Po wykorzystaniu po porodzie 14 tygodni urlopu macierzyńskiego chce wrócić do pracy, w związku z czym pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta Paweł C. ojciec dziecka. Paweł C będzie mógł wykorzystać także dodatkowy urlop macierzyński w wymiarze tygodnia lub dwóch tygodni. Z dodatkowego urlopu macierzyńskiego nie mogą natomiast skorzystać oboje rodzice. Uprawnienie to przysługuje albo matce, albo ojcu dziecka. To oni decydują, które z nich skorzysta z takiego dodatkowego czasu wolnego na opiekę nad dzieckiem. Do dodatkowego urlopu macierzyńskiego stosuje się także odpowiednio przepisy art. 180 par k.p. przewidujące przerwanie urlopu macierzyńskiego w razie pobytu matki dziecka w szpitalu lub jej śmierci. W takich przypadkach część dodatkowego urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko. Osoba korzystająca z dodatkowego urlopu macierzyńskiego zachowuje także prawo do części tego urlopu w przypadku zgonu dziecka, przez okres siedmiu dni od tego zdarzenia (art par. 6 w zw. z art par. 2 k.p.). Istotne znaczenie ma fakt, że osoba uprawniona do dodatkowego urlopu macierzyńskiego może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego jej tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. Podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek osoby uprawnionej, składany w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Wskazuje w nim ona wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić taki wniosek.

9 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze PRZYKŁAD: Dodatkowy urlop połączony z pracą Matka dziecka po zakończeniu urlopu macierzyńskiego chce powrócić do pracy. Z dodatkowej części urlopu zamierza skorzystać ojciec, który jednocześnie chciałby pracować na pół etatu. Ojciec wychowujący dziecko jest uprawniony zarówno do ubiegania się o część fakultatywną urlopu macierzyńskiego, jak i do kontynuowania w tym czasie dotychczasowej pracy. Z uwagi na to, że dotyczą go te same zasady co matkę dziecka, wymiar czasu pracy nie może być jednak wyższy niż pół etatu. 9 Ważne! Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy Jak wyjaśniło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, pracownik ma możliwość skorzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego obejmującego część wymiaru czasu pracy zarówno wówczas, gdy jest zatrudniony w pełnym, jak i wtedy, gdy jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy. Pracownik, który jest zatrudniony w połowie wymiaru czasu pracy, może łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy w wymiarze niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego Osoba będąca pracownikiem lub pracownicą, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub która przyjęła dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem), ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje w wymiarze: 20 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka, 31 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci, 33 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci, 35 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci, 37 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie dziesiątego roku życia. Jeżeli pracownik przyjął dziecko w wieku do siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkol-

10 10 e-poradnik Gazety Prawnej nego, do dziesiątego roku życia, a wiek adoptowanego dziecka uniemożliwia wykorzystanie urlopu w wymiarze co najmniej dziewięciu tygodni, pracownik ma prawo do dziewięciu tygodni minimalnego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. PRZYKŁAD: Ustalenie wymiaru urlopu z uwzględnieniem wieku dziecka Maria D. przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej dziecko w wieku sześciu lat i jedenastu miesięcy, wobec którego nie podjęto decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego. W takiej sytuacji Maria D. może złożyć pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze dziewięciu tygodni. Wprawdzie zasadniczo takie zwolnienie przysługuje tylko do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia (pozostałyby zatem tylko cztery tygodnie), ale w razie przyjęcia dziecka w tym wieku przepisy gwarantują minimalny urlop w wymiarze dziewięciu tygodni. Zasadniczo urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego powinien być wykorzystany w całości, ale możliwy jest jego podział. Jeśli jedno z rodziców zastępczych wykorzystało co najmniej 14 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, to z pozostałej części tego zwolnienia może skorzystać drugi rodzic, pod warunkiem że również jest zatrudniony na podstawie stosunku pracy. Podział urlopu mogą wymusić także nieoczekiwane sytuacje życiowe. Jeśli pracownik przebywający na urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, to prawo do wykorzystania części tego zwolnienia przysługuje drugiemu rodzicowi. W razie śmierci rodzica zastępczego, który korzystał z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, pozostała niewykorzystana część tego zwolnienia przysługuje drugiemu rodzicowi. Natomiast w razie śmierci przyjętego na wychowanie dziecka po upływie ośmiu tygodni życia, rodzic adopcyjny i zastępczy ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przez okres siedmiu dni od daty zgonu. PRZYKŁAD: Rezygnacja z części urlopu Renata C. zaadoptowała noworodka i z tego tytułu uzyskała prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze 20 tygodni. Do tej pory wykorzystała osiem tygodni urlopu i chciałaby powrócić do pracy. Osoba korzystająca z takiego urlopu może jed-

11 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze nak zrezygnować z niego dopiero po wykorzystaniu 14 tygodni i wówczas pozostałą jego część udziela się drugiemu z rodziców adoptowanego dziecka. 11 Dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego Od 1 stycznia 2010 r. pracownik ma także prawo do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Docelowo (w 2014 r.) urlop ten będzie przysługiwał w wymiarze: do sześciu tygodni w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, do ośmiu tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka, bądź do trzech tygodni w sytuacji gdy ze względu na wiek dziecka pracownikowi przysługuje dziewięć tygodni minimalnego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. W 2010 r. i w 2011 r. w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi do dwóch tygodni, a w 2012 r. i 2013 r. będzie przysługiwać w wymiarze do czterech tygodni. Natomiast w razie jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w 2010 r. i 2011 r. wynosi do trzech tygodni, a w 2012 r. i 2013 r. będzie przysługiwać w wymiarze do sześciu tygodni. W sytuacji gdy ze względu na wiek dziecka pracownikowi należy się dziewięć tygodni minimalnego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, to dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi w 2010 r. i 2011 r. jeden tydzień, a w 2012 r. i 2013 r. będzie przysługiwać w wymiarze do dwóch tygodni. Dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego jest udzielany jednorazowo (w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności) bezpośrednio po wykorzystaniu przez pracownika podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracownik uprawniony do dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu (w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy). W takim przypadku dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. Podjęcie pracy następuje wówczas na pisemny wniosek pracownika, składany w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem wykony-

12 12 e-poradnik Gazety Prawnej wania pracy. Pracownik powinien wskazać w nim wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy. Prawo do urlopu ojcowskiego Od 1 stycznia 2010 r. pracujący ojciec, który wychowuje dziecko, jest uprawniony do skorzystania z urlopu ojcowskiego. Prawo do takiego urlopu przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Z urlopu ojcowskiego w pełnym wymiarze (dwa tygodnie) będzie można skorzystać dopiero od 1 stycznia 2012 r. W 2010 r. i w 2011 r. przysługuje on w wymiarze tygodnia. Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek pracownika ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. PRZYKŁAD: Skorzystanie z urlopu ojcowskiego Tomasz J. jest ojcem dziesięciomiesięcznej dziewczynki. W 2010 r. ma on prawo do tygodniowego urlopu ojcowskiego, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Zgodnie z wyjaśnieniami Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej urlop ojcowski przysługuje pracownikowi, któremu urodziło się dziecko (ojcu biologicznemu) oraz ojcu, który przysposobił dziecko. W tym ostatnim przypadku urlop ojcowski przysługuje jednak dopiero po wydaniu przez sąd orzeczenia o przysposobieniu dziecka. Nie przysługuje natomiast w okresie trwania postępowania w tej sprawie. Wymiar urlopu ojcowskiego wynosi w 2010 r. tydzień, w związku z czym nie może być udzielony na okres krótszy niż siedem dni. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy dziecko kończy 12 miesięcy życia. W takim przypadku urlop ojcowski przysługuje przez okres nie dłuższy niż do tego czasu. Przepisy kodeksu pracy dotyczące urlopu ojcowskiego nie uzależniają wymiaru tego urlopu od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Z tego względu wymiar takiego urlopu dla ojca, któremu urodziło się więcej niż jedno dziecko (np. bliźnięta), jest taki sam, jak w przypadku urodzenia się jednego dziecka. W razie pozostawania pracownika równolegle w więcej niż jednym stosunku pracy, dla każdego z nich odrębnie ustala się prawa i obowiązki pracownicze.

13 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze Zdaniem Ministerstwa nie ma przeszkód, aby pracownik skorzystał z urlopu ojcowskiego u każdego z pracodawców w tym samym czasie (równolegle) albo skorzystał z urlopu ojcowskiego tylko u jednego pracodawcy, świadcząc w tym samym czasie pracę u drugiego pracodawcy. Jeżeli jednak pracownik zatrudniony u kilku pracodawców skorzysta z urlopu ojcowskiego tylko u jednego z nich, to nie będzie mógł skorzystać z tego urlopu w późniejszym terminie u pozostałych pracodawców. 13 Ważne! Prowadzenie akt osobowych Pisma dotyczące udzielenia pracownikowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu ojcowskiego są gromadzone w części B akt osobowych pracownika. Ochrona stosunku pracy W okresie urlopu macierzyńskiego stosunek pracy podlega szczególnej ochronie. Taka ochrona przysługuje nie tylko matce dziecka, ale także pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko w czasie korzystania z urlopu macierzyńskiego. Stosuje się ją również w przypadku korzystania przez pracownika z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu ojcowskiego. W okresie wskazanych wyżej urlopów pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać z pracownikiem umowy o pracę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika i reprezentująca go zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę. Jeśli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa albo taka organizacja funkcjonuje, ale nie reprezentuje interesów pracownika, to pracodawca samodzielnie rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia. W takim przypadku ochrona pracownika jest realizowana na zasadach ogólnych, czyli poprzez sądowe badanie zgodności z prawem rozwiązania umowy pracę bez wypowiedzenia (uchwała SN z 18 marca 2008 r., II PZP 2/08, OSNP 2008/15-16/211). Zakaz wypowiadania i rozwiązywania umów o pracę dotyczy nie tylko umów zawartych na czas nieokreślony, ale także umów terminowych, z wyjątkiem umowy na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca. Zakazana jest także zmiana warunków pracy i płacy na mocy tzw. wypowiedzenia zmieniającego. Warto jednak zwrócić uwagę, że ochrona stosunku pracy dotyczy tylko sytuacji, kiedy to pracodawca w drodze jednostronnej czynności prawnej wypowie-

14 14 e-poradnik Gazety Prawnej dział umowę o pracę lub rozwiązał umowę bez wypowiedzenia. Przepisy nie zakazują natomiast rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem dokonanym przez pracownika albo za porozumieniem stron. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu może nastąpić w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. W takim przypadku pracodawca jest obowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. PRZYKŁAD: Likwidacja pracodawcy ABC Sp. z o.o., zatrudniająca przebywającą na urlopie macierzyńskim Marię K., zlikwidowała jeden ze swoich sklepów, w którym Maria K. pracowała przed porodem. Dla uchylenia ochrony stosunku pracy Marii K. wymagana jest jednak likwidacja podmiotu zatrudniającego (czyli spółki), a nie określonego zakładu (sklepu). W omawianym przypadku ABC Sp. z o.o. nie może zatem wypowiedzieć Marii K. umowy o pracę. Ochrona stosunku pracy pracownika przebywającego na jednym ze wskazanych wyżej urlopów rodzicielskich doznaje ograniczeń także w przypadku, gdy pracodawca dokonuje w zakładzie pracy zwolnień grupowych na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. W takiej sytuacji nie jest dopuszczalne definitywne wypowiedzenie umowy. Pracodawca może natomiast wypowiedzieć pracownikowi warunki pracy i płacy. Jeżeli jednak taka zmiana spowoduje obniżenie wynagrodzenia pracownika, to pracodawca musi wypłacać pracownikowi dodatek wyrównawczy. Dodatek jest wypłacany do końca okresu ochronnego, czyli do końca trwania urlopu. Roszczenia pracownika w razie wadliwego zwolnienia W przypadku ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy stosownie do żądania pracownika orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu o przywróceniu go do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Zasadą jest, że sąd może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że jest to niemożliwe lub niecelowe. Jednak w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi korzystającemu z jednego ze

15 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze wskazanych wyżej urlopów rodzicielskich, sądowi nie przysługuje takie uprawnienie. Nie może on więc nie uwzględnić zgłoszonego przez takiego pracownika żądania przywrócenia do pracy, chyba że przywrócenie jest niemożliwe z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (w takim przypadku sąd orzeka o odszkodowaniu). Natomiast w razie przywrócenia chronionego pracownika do pracy oraz podjęcia przez niego zatrudnienia przysługuje mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. W razie wypowiedzenia umowy zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tych umów pracownikowi przysługuje zasadniczo tylko odszkodowanie. Jednak w sytuacji wypowiedzenia takiej umowy chronionemu pracownikowi w okresie jednego z urlopów rodzicielskich może on domagać się przywrócenia do pracy. W takim przypadku przysługuje mu więc roszczenie o kontynuowanie dotychczasowego zatrudnienia. 15 PRZYKŁAD: Wniesienie odwołania do sądu pracy Marcin C. był zatrudniony w ABC Sp. z o.o. na czas nieokreślony. W listopadzie 2009 r. urodziła mu się córka. Po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie przez matkę dziecka Marcin C. wykorzystał pozostałą część tego urlopu, a następnie na siedem dni przed jego zakończeniem złożył wniosek o udzielenie mu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze dwóch tygodni. Taki wniosek jest wiążący dla pracodawcy. ABC Sp. z o.o. nie uwzględniła go jednak i wręczyła Marcinowi C. wypowiedzenie umowy o pracę. W tej sytuacji Marcin C. w terminie siedmiu dni od doręczenia mu wypowiedzenia odwołał się do sądu pracy, domagając się przywrócenia do pracy. Sąd uwzględni żądanie pracownika, a po podjęciu przez niego zatrudnienia będzie przysługiwać mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie. Również w takim przypadku, jeżeli chroniony pracownik, korzystający z jednego z urlopów rodzicielskich, zażąda przywrócenia go do pracy, sąd uwzględni takie żądanie. Chronionemu pracownikowi, który podjął zatrudnienie w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy.

16 16 e-poradnik Gazety Prawnej PRZYKŁAD: Zwolnienie dyscyplinarne W czasie korzystania przez Martę O., zatrudnioną na czas nieokreślony, z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, pracodawca rozwiązał z nią umowę o pracę bez wypowiedzenia, motywując to ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych. U pracodawcy nie działała zakładowa organizacja związkowa, w związku z czym samodzielnie podjął decyzję w tej sprawie. Marta O. uznała rozwiązanie umowy za bezpodstawne. W tej sytuacji w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej zawiadomienia o rozwiązania umowy bez wypowiedzenia wniosła pozew do sądu pracy. Na jej żądanie sąd przywróci ją do pracy. Po podjęciu pracy na skutek przywrócenia otrzyma ona wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy. Gdyby jednak Marta O. była zatrudniona na czas określony i upłynął już termin, do którego miała trwać umowa, przysługiwałoby jej tylko odszkodowanie. Wykorzystanie urlopu wypoczynkowego Zanim pracownik przystąpi do pracy po urlopie macierzyńskim (podstawowym i dodatkowym), urlopie na warunkach macierzyńskiego (podstawowym i dodatkowym) lub urlopie ojcowskim, może skorzystać z urlopu wypoczynkowego. Nawet gdyby dalsza nieobecność pracownika była dla pracodawcy niedogodna, jest on zobowiązany udzielić mu urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po takim urlopie rodzicielskim. Wniosek pracownika powracającego z urlopu rodzicielskiego o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego w tym terminie jest bowiem wiążący dla pracodawcy. Natomiast w sytuacji, gdy pracownik nie może rozpocząć wypoczynku w ustalonym wcześniej terminie z powodu przejścia na urlop rodzicielski, pracodawca ma obowiązek przesunąć mu urlop wypoczynkowy na późniejszy termin. Również w przypadku, gdy wypoczynek pracownika zostaje przerwany przejściem na urlop rodzicielski, trzeba udzielić mu niewykorzystanej części urlopu wypoczynkowego w późniejszym terminie. Powrót do pracy po urlopie Zasadą jest, że pracownik powracający po urlopie macierzyńskim (podstawowym i dodatkowym), urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego (podstawowym i dodatkowym) lub urlopie ojcowskim powinien być dopuszczony do pracy na dotychczasowym stanowisku, a więc na stanowisku zajmowanym przed

17 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze rozpoczęciem urlopu. Pracownik korzysta przy tym z gwarancji płacowej. Zachowuje on prawo do wynagrodzenia, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu. W trakcie nieobecności pracownika mogą jednak zaistnieć okoliczności, które uniemożliwiają wykonywanie przez niego dotychczasowej pracy. W takim przypadku pracodawca powinien dopuścić pracownika do pracy na stanowisku równorzędnym z poprzednio zajmowanym lub na innym odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym. 17 PRZYKŁAD: Likwidacja stanowiska Teresa C. powróci w czerwcu do pracy po urlopie macierzyńskim. Przed urlopem była ona zatrudniona na stanowisku referenta ds. windykacji. Stanowisko to z uwagi na powierzenie czynności windykacyjnych firmie zewnętrznej zostało jednak zlikwidowane. W takiej sytuacji pracownica nie ma możliwości powrotu na dotychczasowe stanowisko, w związku z czym pracodawca powinien dopuścić ją do pracy na stanowisku równorzędnym lub innym odpowiadającym jej kwalifikacjom zawodowym. Wymóg odpowiedniej pracy nie jest spełniony, jeśli pracownik nie posiada niezbędnych kwalifikacji. Dotyczyć to będzie zarówno pracy rażąco odbiegającej od posiadanych kwalifikacji zawodowych, jak i powierzenia stanowiska pracy o większym zakresie odpowiedzialności, która przekracza możliwości pracownika. Nie może to być również praca, przy której kwalifikacje posiadane przez pracownika nie są w ogóle potrzebne. PRZYKŁAD: Praca zgodnie z kwalifikacjami Marta K. zajmowała przed urlopem macierzyńskim samodzielne stanowisko specjalisty analityka, które odpowiadało jej wykształceniu i zdobytym kwalifikacjom zawodowym. Wskutek zmiany organizacji pracy w zakładzie powrót na to stanowisko okazał się niemożliwy i pracodawca zatrudnił ją jako gońca w firmie, ze znacznie niższą pensją. Po pierwsze, pracodawca musi zapewnić pracownicy powracającej z urlopu macierzyńskiego stanowisko pracy z gwarancją wynagrodzenia, jakie otrzymałaby, gdyby nie korzystała z urlopu. Po drugie zaś pracodawca nie może powierzyć pracownicy stanowiska, które nie odpowiada jej kwalifikacjom zawodowym także w tym sensie, że jest to praca niewymagająca jakichkolwiek kwalifi-

18 18 e-poradnik Gazety Prawnej kacji bądź taka, która godzi w jej autorytet i obniża prestiż wykonywanego przez nią zawodu. Podstawa prawna Art. 180 art ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Art. 12, art. 14 ustawy z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 237, poz. 1654). Art. 5 i art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.). Par. 6 ust. 2 lit. h rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. nr 62, poz. 286 z późn. zm.).

19 Pytania i odpowiedzi Rodzicielskie uprawnienia pracownicze 19 Kiedy można przerwać urlop macierzyński Moja żona urodziła w maju córkę. Dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego wykorzystała przed porodem, w związku z czym po porodzie pozostało jej już tylko 18 tygodni tego urlopu. Z uwagi na stan zdrowia po porodzie żona pozostała w szpitalu. Czy w tej sytuacji może ona zwrócić się do swego pracodawcy o zawieszenie urlopu macierzyńskiego na cały okres pobytu w szpitalu oraz kontynuować ten urlop po powrocie do domu? Nie. Dopuszczalne jest tylko przerwanie przez pracownicę urlopu macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią ośmiu tygodni tego urlopu po porodzie, oraz kontynuowanie urlopu przez ojca dziecka. W przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 20 tygodni. Co najmniej dwa tygodnie urlopu macierzyńskiego mogą przypadać przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje wówczas urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem. Jeśli uprawniona do urlopu pracownica wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, to po wykorzystaniu przez nią urlopu macierzyńskiego w wymiarze ośmiu tygodni po porodzie prawo do części urlopu (odpowiadającej okresowi jej pobytu w szpitalu) przysługuje pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko. W takim przypadku urlop macierzyński pracownicy nie ulega zatem zawieszeniu, ale przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik ojciec wychowujący dziecko. Łączny wymiar urlopu macierzyńskiego wykorzystany w tych okolicznościach przez matkę i ojca dziecka nie może przekroczyć wymiaru urlopu przewidzianego dla matki dziecka. Podstawa prawna Art. 180 par. 1 i par ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

20 20 e-poradnik Gazety Prawnej Kto może skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego Po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po urodzeniu dziecka moja żona zrezygnowała z pozostałej części tego urlopu (w wymiarze sześciu tygodni) na moją rzecz. Czy po wykorzystaniu przeze mnie tej części urlopu, co nastąpi w lipcu, mogę ubiegać się o dodatkowy urlop macierzyński? Tak. W 2010 roku pracownica, która urodziła jedno dziecko przy jednym porodzie, ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze jednego lub dwóch tygodni. Dodatkowy urlop macierzyński jest udzielany jednorazowo, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, na pisemny wniosek złożony pracodawcy w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. Niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się wówczas pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. W takim przypadku ojciec dziecka może wykorzystać również dodatkowy urlop macierzyński. Jest to dopuszczalne także w sytuacji, gdy urlop macierzyński wykorzystała uprzednio matka dziecka (we wniosku o udzielenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego ojciec dziecka powinien wskazać wówczas termin zakończenia urlopu macierzyńskiego przez matkę). Ponadto w niektórych przypadkach dodatkowy urlop macierzyński może być podzielony między dwoje rodziców. Jeśli matka dziecka wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej osobistą opiekę nad dzieckiem, to pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo do części dodatkowego urlopu macierzyńskiego odpowiadającej okresowi, w jakim przebywa ona w szpitalu. Dodatkowy urlop macierzyński matki przerywa się wówczas na okres, w którym korzysta z niego ojciec dziecka. Natomiast w razie śmierci pracownicy w czasie dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownik ojciec wychowujący dziecko ma prawo do niewykorzystanej części tego urlopu. Podstawa prawna Art ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

21 Czy można łączyć dodatkowy urlop macierzyński z pracą Rodzicielskie uprawnienia pracownicze 21 Po urodzeniu bliźniąt korzystam z urlopu macierzyńskiego, który kończy się w lipcu. Po tej dacie chciałabym skorzystać z urlopu wypoczynkowego i z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Czy istnieje możliwość łączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego z pracą oraz jakie warunki należy spełnić w tym celu? W razie urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie pracownicy przysługuje 31 tygodni urlopu macierzyńskiego. Od 1 stycznia 2010 r., po jego zakończeniu, można skorzystać także jednorazowo z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. W przypadku opisanym w pytaniu może on zostać udzielony w wymiarze jednego, dwóch lub trzech tygodni. Powinno to jednak nastąpić bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Natomiast, na wniosek pracownicy, pracodawca powinien udzielić jej urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po dodatkowym urlopie macierzyńskim. Pracownica uprawniona do dodatkowego urlopu macierzyńskiego może łączyć korzystanie z tego urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. Podjęcie pracy następuje na pisemny wniosek pracownicy, złożony w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Pracownica wskazuje w nim wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza łączyć korzystanie z dodatkowego urlopu macierzyńskiego z wykonywaniem pracy. Podstawa prawna Art ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Art. 12 ustawy z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 237, poz. 1654).

22 22 e-poradnik Gazety Prawnej Jak długo przysługuje ochrona przed zwolnieniem Jestem zatrudniony na czas nieokreślony. Po zakończeniu przez moją żonę urlopu macierzyńskiego chcę wykorzystać dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop ojcowski. Czy w czasie korzystania z tych urlopów będzie przysługiwać mi ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę? Tak. Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego przez matkę dziecka, z dodatkowego urlopu macierzyńskiego może skorzystać pracownik ojciec wychowujący dziecko. W 2010 r. ma on także prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze jednego tygodnia. Urlop ojcowski może być wykorzystany w dowolnym terminie (nie jest to uzależnione od udzielenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego). Należy jednak pamiętać, że prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Urlopu ojcowskiego udziela się na pisemny wniosek pracownika ojca wychowującego dziecko, złożony w terminie nie krótszym niż siedem dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Osoba przebywająca na urlopie macierzyńskim, dodatkowym urlopie macierzyńskim lub urlopie ojcowskim korzysta z ochrony stosunku pracy. Pracodawca nie może w tym okresie wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika i reprezentująca go zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na rozwiązanie umowy. Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem może nastąpić także w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. W razie naruszenia tych ograniczeń przez pracodawcę sąd pracy uwzględni żądanie pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia go do pracy. Odmowa uwzględnienia takiego żądania jest dopuszczalna tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Po przywróceniu chronionego pracownika do pracy przysługuje mu wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Podstawa prawna Art ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Art. 14 ustawy z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 237, poz. 1654).

23 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze Kiedy adopcja dziecka zapewnia ochronę stosunku pracy 23 W maju 2010 r. moja córka adoptowała dziecko w wieku sześciu lat i dziesięciu miesięcy. Przez jaki okres podlega ochronie przed zwolnieniem? Szczególna ochrona przed wypowiedzeniem oraz rozwiązaniem umowy o pracę obejmuje okres korzystania przez pracownika z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Urlop zależy przede wszystkim od liczby adoptowanych dzieci. W przypadku adopcji jednego dziecka urlop ten przysługuje w wymiarze 20 tygodni. Długość urlopu zależy także od wieku dzieci. Zwolnienie to przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko siedmiu lat, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie dziesięciu lat. Im starsze dziecko, tym krótszy jest więc urlop w zależności od tego, ile tygodni brakuje do ukończenia siedmiu bądź dziesięciu lat. Redukcja ta nie może jednak doprowadzić do całkowitej utraty urlopu, gdyż kodeks pracy gwarantuje jego minimalny wymiar na poziomie dziewięciu tygodni. Prawa do omawianego urlopu nie nabędzie pracownik, który adoptował dziecko w wieku powyżej siedmiu lat, a jeśli wobec dziecka podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego w wieku powyżej 10 lat. W sytuacji opisanej w pytaniu pracownicy przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze dziewięciu tygodni. Rodzic adopcyjny może także skorzystać z urlopu dodatkowego, który w tym przypadku wynosi jeden tydzień. W czasie podstawowego i dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje mu ochrona przed zwolnieniem. Podstawa prawna Art. 183 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Art. 12 ustawy z 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 237, poz. 1654).

24 24 e-poradnik Gazety Prawnej Jakie uprawnienia przysługują po dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego W lutym 2010 r. adoptowałam trzyletnie dziecko, w związku z czym przebywam na urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego. Po zakończeniu tego urlopu chcę skorzystać z dodatkowego urlopu z tytułu adopcji. Wiem jednak, że mój pracodawca planuje reorganizację. Czy po zakończeniu urlopu będę miała prawo do powrotu na równorzędne stanowisko? Tak. Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem), ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. W opisanym przypadku pracownicy przysługuje 20 tygodni takiego urlopu. Bezpośrednio po jego wykorzystaniu może ona skorzystać jednorazowo z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w wymiarze tygodnia lub dwóch tygodni. Osoba korzystająca z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego ma prawo do ochrony stosunku pracy na analogicznych zasadach, jak ma to miejsce w przypadku pracownicy na urlopie macierzyńskim. Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu ojcowskiego pracodawca ma ponadto obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeśli nie jest to możliwe, to na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu. Podstawa prawna Art. 183 i art ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).

25 Rodzicielskie uprawnienia pracownicze Prawo do urlopu wychowawczego 25 Pracownik zatrudniony co najmniej sześć miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko czwartego roku życia. Celem urlopu jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Warunkami skorzystania z tego urlopu są zatem: co najmniej sześciomiesięczny okres zatrudnienia oraz opieka nad dzieckiem w wieku poniżej czterech lat. Do okresu zatrudnienia, wymaganego do nabycia prawa do urlopu wychowawczego, wlicza się także poprzednie okresy zatrudnienia, bez względu na tryb ustania stosunku pracy lub przerwy w zatrudnieniu, a także m.in. okresy pracy nakładczej, w których wykonawca uzyskiwał wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50 proc. najniższego wynagrodzenia obowiązującego w tym czasie. PRZYKŁAD: Prawo do urlopu Irena O., matka rocznej córeczki, jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony (dwa lata). U obecnego pracodawcy przepracowała tylko cztery miesiące, ale poprzednio przez kilka lat wykonywała pracę nakładczą, uzyskując wysokie zarobki. W tej sytuacji przysługuje jej prawo do urlopu wychowawczego. Ponieważ jednak jest zatrudniona na czas określony, to urlop wychowawczy może obejmować tylko okres nie dłuższy niż czas, na jaki została zawarta umowa. Urlop wychowawczy w związku z urodzeniem podczas porodu więcej niż jednego dziecka przysługuje w wymiarze nieprzekraczającym trzech lat, nie dłużej niż do ukończenia czwartego roku życia przez dziecko urodzone jako pierwsze (wyrok SN z 28 listopada 2002 r., II UK 94/02, LexPolonica nr ). Dodatkowe uprawnienia w zakresie urlopu wychowawczego przysługują natomiast rodzicom lub opiekunom dzieci z niepełnosprawnością. Taki pracownik, mający wymagany sześciomiesięczny okres zatrudnienia bez względu na to, czy korzystał już wcześniej z urlopu wychowawczego może skorzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do trzech lat, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia dziecko wymaga jego osobistej opieki. Stan zdrowia dziecka musi być jednak potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności (w odniesieniu do dziecka, które nie ukończyło 16 roku życia) lub o stopniu niepełnosprawności (w odniesieniu do dziecka pomiędzy 16 i 18 rokiem życia). Orzeczenia takie wydają powiatowe zespoły do spraw

26 26 e-poradnik Gazety Prawnej orzekania o niepełnosprawności jako pierwsza instancja oraz wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności jako druga instancja (nie wystarczy zatem zaświadczenie lekarskie). PRZYKŁAD: Opieka nad niepełnosprawnym dzieckiem Maria O. ma ośmioletnią córkę, w stosunku do której zostało wydane orzeczenie o niepełnosprawności. Maria O. nie korzystała z urlopu wychowawczego w pierwszych latach życia dziecka (do ukończenia przez nie czwartego roku życia). Z uwagi na niepełnosprawność córki może jednak jeszcze skorzystać z urlopu do ukończenia przez nią 18 roku życia. Z urlopu wychowawczego mogą korzystać zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Zasadą jest jednak, że rodzice lub opiekunowie dziecka, spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego, nie mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu. Jest to dopuszczalne tylko przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy (nie muszą to być pierwsze trzy miesiące korzystania z urlopu). Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika. Urlop może być wykorzystany najwyżej w czterech częściach. Wniosek o urlop powinien zostać złożony pracodawcy w formie pisemnej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym pracownik zamierza korzystać z urlopu. We wniosku należy wskazać datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu, a także okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko. Pracodawca udziela urlopu po złożeniu wniosku przez pracownika na okres wskazany w tym wniosku. W sytuacji gdy wniosek o udzielenie urlopu został złożony bez zachowania wymaganego dwutygodniowego terminu, pracodawca udziela urlopu nie później niż z upływem dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku przez pracownika. Do wniosku należy dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku. Oświadczenie takie nie jest wymagane w sytuacji: ograniczenia lub pozbawienia drugiego z rodziców władzy rodzicielskiej, ograniczenia lub zwolnienia z opieki drugiego z opiekunów dziecka bądź gdy zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania takiego oświadczenia. W takich przypadkach pracownik dołącza do wniosku dokumenty potwierdzające okoliczności, o których mowa powyżej (jeśli dołączenie dokumentów nie jest możliwe, to pracownik dołącza pisemne oświadczenie w tej sprawie). Jeżeli zamiarem rodziców lub opiekunów dziecka, spełniających warunki do korzystania