1. Urlop macierzyński

Transkrypt

1 1.1. Prawo do urlopu macierzyńskiego Urlop macierzyński przysługuje pracownicy, która urodziła dziecko w okresie zatrudnienia (tj. w okresie pozostawania w stosunku pracy). Celem urlopu macierzyńskiego jest ochrona zdrowia kobiety w ostatnim okresie ciąży i umożliwienie jej odzyskania sił po porodzie i sprawowania opieki nad dzieckiem w pierwszych miesiącach jego życia. Nabycie prawa do urlopu macierzyńskiego nie jest uzależnione od spełnienia dodatkowych warunków ani od stażu pracy, ani też od wymiaru czasu pracy, w jakim pracownica jest zatrudniona. W praktyce spotyka się również sytuacje, gdy poród następuje w okresie nieświadczenia przez pracownicę pracy (np. z powodu urlopu wychowawczego na poprzednie dziecko lub korzystania z urlopu bezpłatnego). W okresie urlopu wychowawczego i bezpłatnego pracownicy nie przysługuje urlop macierzyński, ponieważ w okresie tych urlopów prawa i obowiązki stron stosunku pracy są zawieszone. Gdy pracownica urodziła dziecko w czasie urlopu wychowawczego, ma jednak prawo do zasiłku macierzyńskiego. Urodzenie dziecka w trakcie urlopu Pracownica od r. przebywa na urlopie wychowawczym, który został udzielony na 3 lata (tj. do r.). 3

2 Jednak r. urodziła kolejne dziecko. Czy oznacza to, że urlop wychowawczy zostanie automatycznie przerwany, a pracownica przejdzie na urlop macierzyński? Nie, urodzenie kolejnego dziecka w trakcie urlopu wychowawczego nie powoduje przerwania tego urlopu i przejścia na urlop macierzyński. Zgodnie z art. 29 ust. 1 i 5 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyństwa, pracownicy przysługuje jednak zasiłek macierzyński przez okres odpowiadający długości urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. W okresie tym pracownica będzie nadal korzystała z urlopu wychowawczego, zgodnie ze złożonym wcześniej wnioskiem przez okres 3 lat, tj. do r. Po tym okresie będzie mogła złożyć kolejny wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego na kolejne (urodzone r.) dziecko. Z dniem r. uchylony został przepis, zgodnie z którym w takim przypadku zasiłek macierzyński przysługiwał tylko za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego po porodzie, czyli przez okres o 2 tygodnie krótszy. Zatem obecnie pracownicy będzie przysługiwał ten zasiłek za okres odpowiadający okresowi pełnego urlopu macierzyńskiego (20 tygodni w razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie); a następnie na jej wniosek za okres odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego (do 6 tygodni) i za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego (do 26 tygodni). Jeżeli natomiast urlop wychowawczy skończy się przed zakończeniem pobierania zasiłku macierzyńskiego w wymiarze odpowiadającym długości urlopu macierzyńskiego, to w takim przypadku po skończeniu urlopu wychowawczego pracownica przebywać będzie na urlopie macierzyńskim i nadal przysługiwać jej będzie zasiłek macierzyński do końca okresu przebywania na urlopie macierzyńskim. 4

3 1.2. Wymiar urlopu macierzyńskiego W trakcie urlopu wychowawczego, tj r., pracownica urodziła drugie dziecko. Urlop wychowawczy kończy się r. W takim przypadku do r. pracownica będzie przebywała nadal na urlopie wychowawczym udzielonym na opiekę nad starszym dzieckiem pobierając jednocześnie zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia kolejnego dziecka. Natomiast po zakończeniu urlopu wychowawczego, tj. od r., automatycznie rozpocznie ona wykorzystywanie pozostałej części urlopu macierzyńskiego, aż do wyczerpania okresu 20 tygodni, liczonych od dnia porodu, a następnie będzie mogła skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (do 6 tygodni) i urlopu rodzicielskiego (do 26 tygodni). Urlop macierzyński przysługuje: pracownicy, która urodziła dziecko w okresie zatrudnienia (art KP), pracownikowi ojcu wychowującemu dziecko (art , 7 i 6 1 KP) Wymiar urlopu macierzyńskiego Wymiar urlopu macierzyńskiego określony został w art KP; wynosi on: 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. Wymiar urlopu 5

4 Pracownica urodziła dwoje dzieci r. Nie korzystała z części przedporodowej urlopu macierzyńskiego. W dniu porodu rozpoczęła korzystanie z urlopu macierzyńskiego w wymiarze 31 tygodni. Pracownica urodziła dziecko w dniu r., ale korzystała z urlopu macierzyńskiego na swój wniosek od r. Zatem przysługujące jej 20 tygodni urlopu macierzyńskiego należy liczyć od r. Pracownica miała określoną przez lekarza przewidywaną datę porodu na r. W dniu r. była w pracy, nieoczekiwanie jednak tuż przed północą urodziła dziecko. W tej sytuacji, zgodnie z przepisami dzień porodu jest pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego. Mimo że w tym przypadku pracownica w dniu porodu była w pracy i przepracowała zaplanowaną liczbę godzin pracy, to przysługujące jej 20 tygodni urlopu macierzyńskiego należy liczyć od r. Wymiar urlopu w razie śmierci dziecka Fakt urodzenia martwego dziecka lub jego zgonu w niedługim okresie po urodzeniu wpływa na wymiar urlopu macierzyńskiego. Jeśli kobieta urodzi martwe dziecko lub dziecko umrze przed upływem 8. tygodnia życia, pracownica ma prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni po porodzie. Urlop macierzyński nie może jednak trwać krócej niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Jeżeli więc dziecko zmarło np. jeden dzień przed upływem 8. tygodnia od dnia naro- 6

5 1.2. Wymiar urlopu macierzyńskiego dzin, urlop macierzyński przedłuża się o 7 dni i kończy po upływie 8 tygodni i 6 dni. Jeżeli pracownica urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie urlop macierzyński przysługuje jej w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. W razie śmierci dziecka po upływie 8. tygodnia życia pracownica ma prawo do urlopu macierzyńskiego przez 7 dni od dnia zgonu dziecka. Także w tym przypadku, w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. Pracownica urodziła dziecko r. Dziecko to zmarło r. Pracownica będzie przebywała na urlopie macierzyńskim do r. (8 tygodni od dnia porodu). Pracownica urodziła dziecko r. Dziecko to zmarło r. (po upływie 8. tygodnia życia). Pracownica będzie przebywała na urlopie macierzyńskim do r. (7 dni od dnia zgonu dziecka). Pracownica urodziła bliźnięta, tym samym nabyła prawo do 31 tygodni urlopu macierzyńskiego. Jednak 14 tygodni po porodzie jedno z dzieci zmarło. Tym samym wymiar urlopu macierzyńskiego pracownicy zmniejszył się do 20 tygodni. Także dodatkowy urlop macierzyński będzie jej przysługiwał w wymiarze 6 tygodni, a nie 8 tygodni. 7

6 Rezygnacja z wychowania dziecka Jeśli matka zrezygnuje z wychowania dziecka i odda je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka, nie przysługuje jej ta część urlopu, która przypada po dniu oddania dziecka (art. 182 KP). Opiekę nad dzieckiem przejmuje bowiem inna osoba lub dom dziecka. Jednak, gdyby pracownica zrezygnowała z wychowania dziecka przed upływem 8. tygodnia życia dziecka (np. zaraz po urodzeniu), po porodzie zawsze musi wykorzystać 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Jest to bowiem tzw. okres połogu, którego wykorzystanie jest niezbędne dla regeneracji sił kobiety po porodzie. Pracownica urodziła dziecko r. Oddała je po 2 tygodniach do domu małego dziecka. Pozostanie na urlopie macierzyńskim do r. W dniu r. (zakładając, że jest to dla niej pierwszy dzień roboczy, ponieważ zakład pracy nie funkcjonuje w niedziele) powinna stawić się do pracy Zasady wykorzystywania urlopu macierzyńskiego Urlop przed porodem i po nim Co do zasady urlop macierzyński rozpoczyna się z mocy prawa w dniu porodu (art KP). W takim przypadku urlop będzie w całości wykorzystany po porodzie. Jednak pracownica może skorzystać z urlopu macierzyńskiego także przed porodem. Do dnia r. obowiązywał przepis, zgodnie z którym co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego mogło przypadać przed przewidywaną datą porodu (art KP). Od r. przepis ten zmienił jednak brzmienie obecnie kobieta może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu. 8

7 1.3. Zasady wykorzystywania urlopu macierzyńskiego Decyzja w tym zakresie należy jedynie do niej samej. Nie ma bowiem obowiązku korzystania z części przedporodowej. Jeżeli pracownica chce wykorzystać przysługującą jej część urlopu macierzyńskiego przed porodem powinna zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie części urlopu macierzyńskiego przed porodem. W takim przypadku po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania okresu przysługującego urlopu. W praktyce jednak rozwiązanie takie jest stosunkowo rzadko spotykane, gdyż kobiety tuż przed przewidywaną datą porodu przebywają na zwolnieniach lekarskich, tak więc nie ma potrzeby wykorzystywania przez nie części urlopu macierzyńskiego jeszcze przed porodem. Należy przy tym podkreślić, że ani lekarz, ani pracodawca nie może wysłać pracownicy na urlop macierzyński przed porodem. Decyzja w tym zakresie należy tylko do pracownicy. Z drugiej strony, jeżeli lekarz uzna, że pracownica nie jest niezdolna do pracy, ma prawo odmówić wystawienia jej zwolnienia lekarskiego, nawet na kilka dni przed porodem. Fakt korzystania lub nie z urlopu przed porodem ma wpływ na określenie daty rozpoczęcia tego urlopu. Jeśli bowiem pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu, pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu (art KP). Pracownica urodziła dziecko r. Z urlopu macierzyńskiego korzystała od r. Po porodzie wykorzysta część urlopu macierzyńskiego pomniejszoną o wykorzystaną część przed porodem. Pierwszym dniem urlopu w tym przypadku jest r., nie zaś dzień porodu. Urlop macierzyński będzie tym samym trwał do r. 9

8 Pracownica do dnia porodu korzystała ze zwolnienia lekarskiego, urodziła dziecko r. Z tym dniem rozpoczyna bieg urlop macierzyński, który będzie trwał do r. Zakaz zrzeczenia się prawa do urlopu macierzyńskiego Skrócenie urlopu macierzyńskiego Pracownica nie może zrzec się prawa do urlopu macierzyńskiego; wyjątkowo może zrezygnować z pozostałej jego części na rzecz ojca dziecka. Aktualnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują możliwości rezygnacji z wykorzystania przez kobietę w całości urlopu macierzyńskiego. Ma on bowiem podwójny cel, którym jest nie tylko nawiązanie więzi między matką a jej nowo narodzonym dzieckiem, ale również regeneracja sił matki po porodzie. Z tego względu pracownica nie może zrzec się prawa do wykorzystywania obligatoryjnej części urlopu macierzyńskiego. Pracownica nie musi wykorzystywać urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni po porodzie pracownica ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu, ale tylko pod warunkiem, że tę drugą część wykorzysta pracownik będący ojcem dziecka. Procedura w tym zakresie przedstawia się następująco: ojciec dziecka składa do swojego pracodawcy pisemny wniosek o udzielenie urlopu macierzyńskiego na okres przypadający bezpośrednio po terminie urlopu macierzyńskiego, który wykorzystała matka dziecka, pracownica do swojego pracodawcy składa pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z urlopu macierzyńskiego, co najmniej 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku tego musi dołączyć zaświadczenie z zakładu pracy ojca dziecka, w którym zawarte będzie potwierdzenie, że pracodawca udzielił mu urlopu macierzyńskiego na okres, z którego zrezygnowała matka dziecka. 10

9 1.3. Zasady wykorzystywania urlopu macierzyńskiego Należy pamiętać, że z urlopu macierzyńskiego skorzystać może tylko ojciec dziecka, co oznacza, że nie zawsze prawo to przysługiwać będzie małżonkowi pracownicy, która urodziła dziecko i nabyła prawo do tego urlopu. Przykładowo nie będzie uprawniony do urlopu małżonek pracownicy-matki dziecka, który nie przysposobił go w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Ponadto z prawa tego może skorzystać tylko ojciec dziecka, który je wychowuje, a więc ten, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Pracownik zwrócił się z wnioskiem o udzielenie urlopu macierzyńskiego niewykorzystanego przez jego żonę. Nie jest on jednak ani biologicznym, ani prawnym ojcem dziecka (nie przysposobił go), choć zajmuje się jego wychowaniem. Pracownik ten nie będzie mógł skorzystać z części urlopu macierzyńskiego niewykorzystanej przez matkę dziecka. Pracownikiem jest tylko osoba pozostająca w stosunku pracy. Jeżeli zatem ojciec dziecka prowadzi działalność gospodarczą, pracuje tylko na podstawie umów cywilnoprawnych (umowy zlecenia, umowy o dzieło), bądź jest bezrobotny, to nie przysługuje mu prawo do urlopu macierzyńskiego. Oznacza to, że urlop macierzyński w pełnym wymiarze musi wykorzystać pracownica-matka dziecka. W razie śmierci matki dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części tego urlopu. Co do zasady urlop macierzyński powinien być wykorzystany w sposób nieprzerwany. Przerwanie urlopu może nastąpić w przypadkach wyraźnie przewidzianych przez przepisy Kodeksu pracy (art. 181 i art KP). Jeżeli dziecko po urodzeniu wymaga opieki szpitalnej, pracownica może część urlopu macierzyńskiego wykorzystać w terminie późniejszym, tj. po wyjściu dziecka ze szpitala Zgon matki Sposób udzielania dodatkowego urlopu macierzyńskiego Przerwanie urlopu dziecko w szpitalu 11

10 (art. 181 KP). Przerwanie urlopu przez pracownicę oznacza, że na czas pobytu dziecka w szpitalu pracownica powraca do pracy (chyba że korzysta ze zwolnienia lekarskiego lub zwolnienia na opiekę nad dzieckiem). Pracownica ta musi jednak wykorzystać po porodzie minimum 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Nie jest możliwy powrót pracownicy do pracy w sytuacji, gdy dziecko pozostało w szpitalu bezpośrednio po urodzeniu. Pracownica i tak powinna wykorzystać 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (którego celem jest także m.in. regeneracja sił po porodzie), a następnie jeżeli pobyt dziecka w szpitalu trwa nadal może przerwać urlop macierzyński do czasu opuszczenia szpitala przez dziecko. Okres przerwy w wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego obejmuje tylko czas hospitalizacji dziecka. Przerwanie urlopu macierzyńskiego następuje na wniosek pracownicy; dla celów dowodowych powinien on być udokumentowany zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym pobyt dziecka w szpitalu. Pracodawca jest związany tym wnioskiem. Pracownica powinna wznowić urlop macierzyński zaraz po odebraniu dziecka ze szpitala. Od dnia porodu dziecko pozostawało w szpitalu. Pracownica wykorzystała 8 tygodni urlopu macierzyńskiego. Dziecko przebywa nadal w szpitalu jeszcze przez 2 tygodnie. Pracownica przerywa urlop macierzyński na te 2 tygodnie i powraca do pracy na ten czas. Po wyjściu dziecka ze szpitala wykorzysta pozostałe 12 tygodni urlopu. Rezygnacja z wychowania dziecka Jeżeli matka rezygnuje z wychowania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka, nie przysługuje jej część urlopu macierzyńskiego przypadającego po dniu oddania dziecka. Jednak urlop macierzyński po porodzie nie może wynosić mniej niż 8 tygo- 12

11 1.4. Urlop macierzyński dla pracownika ojca dziecka dni. Nie ma natomiast znaczenia, czy pracownica korzystała z tego urlopu przed porodem i w jakim wymiarze. Pracownica urodziła dziecko r., po wykorzystaniu 3 tygodni urlopu macierzyńskiego. Od razu po jego urodzeniu oddała je do domu małego dziecka. W tej sytuacji zachowuje prawo do 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Pracownica urodziła dziecko, a w 10. tygodniu jego życia zdecydowała się je oddać do domu małego dziecka. W związku z wykorzystaniem już 8 tygodni urlopu (po porodzie) pracownica powinna następnego dnia stawić się do pracy Urlop macierzyński dla pracownika ojca dziecka Urlop macierzyński przysługuje pracownikowi-ojcu dziecka w następujących przypadkach: gdy pracownica po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu macierzyńskiego zrezygnowała z dalszej części tego urlopu (art KP), gdy pracownica nie może sprawować osobistej opieki nad dzieckiem z powodu stanu zdrowia wymagającego opieki szpitalnej i wykorzystała po porodzie urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni (art i 6 2 KP), w razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego (art KP). Jeżeli pracownica przebywa w szpitalu, urlop macierzyński pracownicy przerywa się na okres, w którym z takiego urlopu korzysta pracownik-ojciec wychowujący dziecko. Urlop macierzyński dla ojca 13