Badanie endoskopowe w rozpoznawaniu chorób pęcherza moczowego u psów

Transkrypt

1 DIAGNOSTYKA WETERYNARIA W PRAKTYCE lek. wet. Maciej Grzegory, prof. nadzw. dr hab. n. wet. Krzysztof Kubiak, dr n. wet. Marcin Jankowski, dr n. wet. Jolanta Spużak, prof. nadzw. dr hab. n. med. Agnieszka Hałoń*, dr n. wet. Stanisław Dzimira**, lek. wet. Jadwiga Bąkowska, dr n. wet. Kamila Glińska-Suchocka Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu * Katedra Patomorfologii Zakładu Patomorfologii i Cytologii Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu ** Katedra Patologii Zakładu Patomorfologii i Weterynarii Sądowej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Badanie endoskopowe w rozpoznawaniu chorób pęcherza moczowego u psów Endoscopy examination in the diagnosis of urinary bladder diseases in dogs Streszczenie W artykule przedstawiono wykorzystanie badania endoskopowego pęcherza moczowego w diagnostyce chorób tego narządu u psów, w oparciu o wybrane przypadki kliniczne. Słowa kluczowe badanie endoskopowe, pęcherz moczowy, pies Abstract The article describes the use of endoscopy in diagnosing canine bladder diseases based on clinical cases. Key words endoscopy examination, urinary bladder, dog Rozpoznawanie chorób pęcherza moczowego powinno opierać się na informacjach uzyskanych z wywiadu, wyniku badania klinicznego oraz wynikach badań dodatkowych, takich jak: badanie fizykochemiczne moczu z osadem, badanie hematologiczne i biochemiczne krwi, badanie mikrobiologiczne moczu, badanie cytologiczne osadu moczu, badanie moczu w kierunku obecności antygenu nowotworowego pęcherza moczowego (V-BTA test), wynikach badań obrazowych, takich jak: ultrasonografia i radiografia oraz cystoskopia. Badanie endoskopowe pęcherza moczowego (cystoskopia) jest techniką diagnostyczną, która umożliwia ocenę błony śluzowej tego narządu oraz jego zawartości. Ponadto w przypadku zmian zapalnych oraz rozrostowych błony śluzowej pozwala na pobranie wycinków do dalszych badań laboratoryjnych, a także na pobranie drobnych fragmentów kamieni moczowych do analizy chemicznej. Najczęstszymi wskazaniami do cystoskopii są: nietrzymanie moczu; częstomocz; krwiomocz; bolesne oddawanie moczu; nawracające infekcje pęcherza moczowego; przewlekłe zapalenia pęcherza moczowego; podejrzenie kamieni w pęcherzu moczowym; podejrzenie ektopii moczowodów; podejrzenie uchyłków pęcherza moczowego; urazy pęcherza moczowego; podejrzenie zmian rozrostowych w pęcherzu moczowym. Powikłania po cystoskopii uzależnione są od: wielkości badanego zwierzęcia, wykorzystywanego sprzętu oraz doświadczenia osoby wykonującej badanie. Do najczęściej obserwowanych powikłań należą: krwiomocz, ustępujący zwykle samoistnie po kilku dniach od badania; uszkodzenie ściany cewki moczowej i pęcherza moczowego endoskopem; infekcje dolnych dróg moczowych. Celem artykułu jest przedstawienie własnych doświadczeń związanych z endoskopowym rozpoznawaniem chorób pęcherza moczowego psów, w oparciu o wybrane przypadki kliniczne. Materiał i metody Opisane w artykule przypadki kliniczne dotyczą psów skierowanych do Pracowni Endoskopowej Katedry Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, w celu 40

2 WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA wykonania endoskopii pęcherza moczowego. Przed badaniem endoskopowym u każdego psa przeprowadzono wywiad, badanie kliniczne, wykonano badania laboratoryjne krwi i moczu oraz badanie ultrasonograficzne i/lub radiologiczne jamy brzusznej. Cystoskopię wykonywano po 24-godzinnej głodówce i 6-8-godzinnej przerwie w podawaniu płynów bezpośrednio przed badaniem, w znieczuleniu złożonym, w którym podawano: w premedykacji: ksylazynę w dawce 1 mg/kg m.c. z atropiną w dawce 0,05 mg/kg m.c. w jednej iniekcji domięśniowej (i.m.); w znieczuleniu głównym: propofol w dawce początkowej 4 mg/kg m.c. dożylnie (i.v.), a następnie w dawce podtrzymującej 2 mg/kg m.c. (i.v.); w znieczuleniu miejscowym błony śluzowej cewki moczowej i pęcherza moczowego 2-procentowy żel lidokainowy. Do badania endoskopowego pęcherza moczowego psy układane były w pozycji bocznej (samce) lub w pozycji mostkowo-brzusznej (samice). Przed wykonaniem cystoskopii myto i odkażano okolicę zewnętrznych narządów płciowych 5-procentowym roztworem Rivanolu. Badania endoskopowe pęcherza moczowego wykonywano ureterorenofiberoskopem Storz AA1 (długość robocza: 67 cm, średnica: 2,5 mm, średnica kanału roboczego: 1,2 mm) (ryc. 5, s. 43). Wycinki błony śluzowej pobierano szczypcami biopsyjnymi Storz ZE. Pobrane bioptaty utrwalano w 4-10-procentowym zbuforowanym roztworze formaliny i przekazywano do pracowni histopatologicznej. Przypadek II Pies, samica, mieszaniec, w wieku 9 lat, wysterylizowana, u której właściciele zaobserwowali problemy z oddawaniem moczu oraz parcie na pęcherz. Pies był cewnikowany dwukrotnie. Po wprowadzeniu cewnika oddawał mocz, po usunięciu cewnika nie był w stanie samodzielnie oddawać moczu. W badaniu klinicznym stwierdzono bolesność okolicy pęcherza moczowego. W badaniu ultrasonograficznym stwierdzono wypełniony umiarkowaną ilością łagodnie zagęszczonego moczu, hipotoniczny pęcherz moczowy. W świetle pęcherza moczowego widoczne były pojedyncze echogenne, wolno pływające struktury (prawdopodobnie skrzepy krwi lub ewentualnie włóknik). Cewka moczowa była prawidłowa. Nerki miały prawidłową wielkość, a ich miąższ wykazywał cechy umiarkowanego zwyrodnienia. W badaniu cytologicznym osadu moczu zaobserwowano bardzo liczne erytrocyty i równie liczne neutrofile oraz komórki nabłonkowe bez cech atypii nowotworowej, co sugerowało zapalenie pęcherza moczowego (cystitis). Badanie moczu na obecność antygenu nowotworowego (V-BTA test) było ujemne. Wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu wykonano przed cystoskopią i przedstawiono w tab. 3 (s. 42) i tab. 4 (s. 44). W badaniu endoskopowym pęcherz moczowy wypełniony był dużą ilością mętnego moczu z obecnymi kłaczkami włóknika. Błona śluzowa pęcherza moczowego była silnie zaczerwieniona i obrzęknięta (ryc. 6, s. 43), a błona śluzowa cewki moczowej lekko zaczerwieniona, w jej świetle Opis przypadków klinicznych Przypadek I Pies, samica, sznaucer miniaturowy, w wieku 7 lat, wysterylizowana. Przed cystoskopią u psa wykonywano zabieg chirurgiczny usunięcia kamieni moczowych z pęcherza moczowego. W wywiadzie ustalono, że zwierzę oddaje mocz podbarwiony krwią, natomiast właścicielka psa nie zaobserwowała bolesności przy mikcji, a strumień oddawanego moczu był prawidłowy. W badaniu klinicznym stwierdzono bolesność okolicy pęcherza moczowego. Badanie radiologiczne jamy brzusznej ujawniało cień w kształcie gwiazdki w pęcherzu moczowym. W badaniu ultrasonograficznym jamy brzusznej stwierdzono obecność tworu hiperechogennego na dnie pęcherza moczowego oraz silnie pogrubioną ścianę. Wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu wykonano przed cystoskopią i przedstawiono w tab. 1 i 2 (s. 42). W badaniu endoskopowym cewka moczowa była drożna, a w pęcherzu moczowym stwierdzono 2 kamienie moczowe (jeden z kamieni miał bardziej rozgałęzione ostre końce, a drugi był bardziej obłego kształtu) barwy kremowobeżowej (ryc. 1, 2, s. 43). Błona śluzowa pęcherza moczowego była miejscami zaczerwieniona, co spowodowane było ciągłym jej drażnieniem przez kamienie moczowe. Dodatkowo na błonie śluzowej pęcherza moczowego widoczne były nadżerki i owrzodzenia (ryc. 2, s. 43). Ze względu na nieregularny kształt kamieni oraz ostre końce zalecono zabieg chirurgiczny usunięcia kamieni z pęcherza moczowego. 41

3 DIAGNOSTYKA WETERYNARIA W PRAKTYCE Barwa: ciemnożółty Przejrzystość: lekko mętny Ciężar właściwy: 1,044 g/cm 3 Odczyn: 6,0 Białko: 0,51 g/l Krew: obecna (+++) Erytrocyty wyługowane: luźno zalegają pole widzenia Leukocyty: 3-5 w polu widzenia Nabłonki z głębszych warstw: dość liczne w preparacie Nabłonki płaskie: dość liczne w preparacie Kryształy bilirubiny: pojedyncze, kilka w preparacie Bakterie: nieliczne w polu widzenia Tab. 1. Wyniki badań laboratoryjnych moczu sznaucera miniaturowego Leukocyty 7,6 G/l 6,0-15,0 Erytrocyty 7,06 T/l 5,50-8,90 Hemoglobina 10,2 mmol/l 7,4-11,8 Hematokryt 0,5 l/l 0,370-0,550 MCV 71 fl MCH 1,45 fmol 1,18-1,49 MCHC 20,3 mmo/l 19,8-22,4 PLT 290 G/l Limfocyty 0,6 G/l 0,72-5,55 Limfocyty 8,8 ( ) % Monocyty 0,3 G/l 0,18-1,5 Monocyty 4,3 % 3-10 Granulocyty 6,7 G/l 3,6-13,5 Granulocyty 86,9 % ALAT 31 U/l < 100 Fosfataza alkaliczna 20 U/l < 200 Mocznik 6,2 mmol/l 3,3-8,9 Kreatynina 84 ( ) umol/l Tab. 2. Wyniki badań laboratoryjnych krwi sznaucera miniaturowego; ( ) wartość poniżej normy Leukocyty 13,8 G/l 6,0-15,0 Erytrocyty 5,86 T/l 5,50-8,90 Hemoglobina 7,9 mmol/l 7,4-11,8 Hematokryt 0,417 l/l 0,370-0,550 MCV 71 fl MCH 1,35 fmol 1,18-1,49 MCHC 19 mmo/l 19,8-22,4 PLT 520 G/l Limfocyty 0,7 G/l 0,72-5,55 Limfocyty 5,2 ( ) % Monocyty 0,3 G/l 0,18-1,5 Monocyty 2,7 ( ) % 3-10 Granulocyty 12,9 G/l 3,6-13,5 Granulocyty 92,1( ) % ALAT 84 U/l <100 CK kinaza kreatyny 110 U/l Wapń zjonizowany 1,34 mmol/l 1,10-1,65 CRP 5,4 mg/l < 5 Magnez 0,66 mmol/l 0,7-1,80 Tab. 3. Wyniki badań laboratoryjnych krwi mieszańca (samica); ( ) wartość poniżej normy, ( ) wartość powyżej normy nie stwierdzono żadnych przeszkód uniemożliwiających odpływ moczu. Z błony śluzowej pęcherza moczowego pobrano wycinki do oceny histopatologicznej. W badaniu histopatologicznym stwierdzono przewlekłe nieaktywne zapalenie błony śluzowej pęcherza moczowego o umiarkowanej intensywności z ogniskową dysplazją nabłonka urotelialnego umiarkowanego stopnia (urocystitis chronica activa medii gradus cum dysplasia urtohelii medii gradus) (ryc. 6). Przypadek III Pies, samica, seter angielski, w wieku 10 lat, wysterylizowana. Pies wykazywał problemy z oddawaniem moczu, właściciele zaobserwowali także parcie na mocz oraz brunatny kolor oddawanego moczu. W badaniu klinicznym stwierdzono bolesność okolicy pęcherza moczowego. W badaniu radiologicznym i ultrasonograficznym jamy brzusznej stwierdzono wypełnienie pęcherza moczowego średnią ilością klarownego moczu, a jego ściana była lekko pogrubiona. Cewka moczowa na całej długości była silnie pogrubiona, o jednorodnie hipoechogennej strukturze. Węzły chłonne zaotrzewnowe były niezmienione. W badaniu cytologicznym osadu moczu uwidoczniono liczne atypowe, polimorficzne komórki nabłonkowe cechy typowe dla raka (carcinoma) oraz liczne erytrocyty (ryc. 7). Badanie moczu w kierunku obecności antygenu nowotworowego było dodatnie (V-BTA test jest badaniem, które umożliwia wykrywanie kolagenu typu IV, proteoglikanów i fibronektyny, które pojawiają się w moczu, w wyniku degradacji błony podstawnej pęcherza moczowego przez guzy nowotworowe wywodzące się z nabłonka przejściowego). Jest to test wykorzystujący aglutynację lateksową. W badaniu tym miesza się próbkę moczu z odczynnikiem zawierającym cząstki lateksowe opłaszczone przeciwciałem IgG i czynnikami blokującymi. V-BTA jest testem weterynaryjnym. Wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu wykonano przed cystoskopią i przedstawiono w tab. 5 i 6 (s. 44). W badaniu endoskopowym pęcherza moczowego stwierdzono zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej cewki moczowej, a w jej 42

4 WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA ryc. archiwum autorów Ryc. 1, 2. Kamienie widoczne w świetle pęcherza moczowego podczas wykonywania cystoskopii; Ryc. 3. Zmiany zapalne błony śluzowej pęcherza moczowego w obrazie endoskopowym; Ryc. 4. Obraz endoskopowy zmiany rozrostowej w okolicy szyjki pęcherza moczowego, widoczne są również masy włóknika; Ryc. 5. Ureterorenofiberoskop; Ryc. 6. Badanie histopatologiczne wycinka błony śluzowej pęcherza moczowego przewlekłe nieaktywne zapalenie błony śluzowej pęcherza moczowego o umiarkowanej intensywności z ogniskową dysplazją nabłonka urotelialnego umiarkowanego stopnia (urocystitis chronica activa medii gradus cum dysplasia urtohelii medii gradus). Preparat barwiony hematoksyliną i eozyną; Ryc. 7. Badanie cytologiczne osadu moczu liczne atypowe, polimorficzne komórki nabłonkowe oraz erytrocyty. Preparat barwiony hematoksyliną i eozyną; Ryc. 8. Badanie histopatologiczne wycinka zmiany rozrostowej pęcherza moczowego inwazyjny rak urotelialny pęcherza moczowego o wysokim stopniu złośliwości histologicznej, naciekający błonę śluzową (carcinoma urotheliale invasivum, High Grade G3), preparat barwiony hematoksyliną i eozyną; Ryc. 9. Badanie cytologiczne osadu moczu widoczne komórki nabłonkowe o cechach atypii komórkowej oraz mniej liczne erytrocyty. Preparat barwiony hematoksyliną i eozyną; Ryc. 10. Badanie histopatologiczne wycinka zmiany rozrostowej pęcherza moczowego inwazyjny rak urotelialny pęcherza moczowego (carcinoma urotheliale invasivum, High Grade G2) 43

5 DIAGNOSTYKA WETERYNARIA W PRAKTYCE Barwa: jasnożółty Przejrzystość: lekko mętny Ciężar właściwy: 1,008 g/cm 3 Odczyn: 7,5 Białko: nieobecne (-) Krew: obecna (+) Erytrocyty: świeże, 3-5 w polu widzenia Leukocyty: luźno zalegają pole widzenia Nabłonki: płaskie, pojedyncze w polu widzenia; okrągłe: 0-2 w polu widzenia Bakterie: luźno usiewają pole widzenia Tab. 4. Wyniki badań laboratoryjnych moczu mieszańca (samica) Leukocyty 10,3 G/l 6,0-15,0 Erytrocyty 6,69 T/l 5,50-8,90 Hemoglobina 9,9 mmol/l 7,4-11,8 Hematokryt 0,491 l/l 0,370-0,550 MCV 73 fl MCH 1,47 fmol 1,18-1,49 MCHC 20,1 mmo/l 19,8-22,4 PLT 400 G/l Limfocyty 0,9 ( ) G/l 0,72-5,55 Limfocyty 8,8 ( ) % Monocyty 0,3 G/l 0,18-1,5 Monocyty 3 % 3-10 Granulocyty 9,1 G/l 3,6-13,5 Granulocyty 88,2 % ASPAT 18 U/l <100 ALAT 22 U/l <100 Fosfataza alkaliczna 29 U/l <200 Kreatynina 96 umol/l Albuminy 30 g/l Fosfor 1,01 mmol/l 0,94-2,87 CRP 9,6 mg/l 0-10 Mocznik 4,8 mmol/l 3,3-8,9 Białko całkowite 64 g/l Tab. 5. Wyniki badań laboratoryjnych krwi setera angielskiego; ( ) wartość poniżej normy Barwa: krwisty Przejrzystość: klarowny Ciężar właściwy: 1,005 g/cm 3 ph: 7,0 Białko: 2,00 g/l Krew: obecna (+++) Erytrocyty świeże: gęsto zalegają pole widzenia Erytrocyty częściowo wyługowane: w polu widzenia Erytrocyty całkowicie wyługowane: w polu widzenia Leukocyty: w polu widzenia Nabłonki: płaskie pojedyncze w polu widzenia Nabłonki z głębszych warstw: dość liczne w preparacie Bakterie: dość liczne Tab. 6. Wyniki badań laboratoryjnych moczu setera angielskiego świetle widoczne były kłaczki włóknika oraz skrzepy krwi. Błona śluzowa pęcherza moczowego była zaczerwieniona, z dobrze widocznym rysunkiem naczyń krwionośnych. Pęcherz moczowy wypełniony był krwistym moczem, a w okolicy wewnętrznego ujścia cewki moczowej od strony pęcherza moczowego widoczna była zmiana guzowata, naciekająca światło cewki moczowej. Z błony śluzowej pęcherza moczowego oraz ze zmiany rozrostowej pobrano wycinki do oceny histopatologicznej. Badanie histopatologiczne wykazało inwazyjnego raka urotelialnego z nabłonka przejściowego pęcherza moczowego o wysokim stopniu złośliwości histologicznej (carcinoma urotheliale invasivum, High Grade G3) (ryc. 8, s. 43). Przypadek IV Pies, samiec, mieszaniec, w wieku 10 lat, niekastrowany. Właściciele zwierzęcia zauważyli problemy z oddawaniem moczu oraz krwiomocz. Początkowo pies był leczony w kierunku krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego (dostawał antybiotyki, leki rozkurczowe i przeciwkrwotoczne). Po wyżej wymienionym leczeniu uzyskano krótkotrwałą poprawę. W badaniu ultrasonograficznym jamy brzusznej stwierdzono dużą ilość zagęszczonego moczu w pęcherzu moczowym oraz widoczne zmiany rozrostowe na dogrzbietowej ścianie pęcherza moczowego. Podobne zmiany były także widoczne na całej długości cewki moczowej. W badaniu cytologicznym osadu moczu stwierdzono bardzo liczne wyługowane erytrocyty, średnio liczne neutrofile oraz masy bezpostaciowej substancji i komórki nabłonkowe o cechach atypii nowotworowej (ryc. 9, s. 43). Badanie moczu w kierunku obecności antygenu nowotworowego (V-BTA test) było dodatnie. Wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu wykonano przed cystoskopią i przedstawiono w tab. 7 i 8. W badaniu endoskopowym w dalszej części cewki moczowej stwierdzono zmiany rozrostowe, miejscami pokryte włóknikiem, a w pęcherzu moczowym dużą ilość ciemnobrązowego moczu z licznymi kłaczkami włóknika. W okolicy szyjki pęcherza moczowego widoczne były liczne zmiany rozrostowe o nierównej powierzchni, pokryte 44

6 WETERYNARIA W PRAKTYCE DIAGNOSTYKA pasmami włóknika i skrzepami krwi (ryc. 4, s. 43). Ze zmian rozrostowych pobrano wycinki do badania histopatologicznego. W badaniu histopatologicznym stwierdzono inwazyjnego raka urotelialnego z nabłonka przejściowego pęcherza moczowego naciekającego błonę podśluzową (carcinoma urotheliale invasivum, High Grade G2) (ryc. 10, s. 43). Podsumowanie W podsumowaniu należy podkreślić, że badanie endoskopowe pęcherza moczowego jest bezpieczną i bardzo przydatną techniką diagnostyczną, umożliwiającą rozpoznawanie chorób tego narządu. W przypadku obecności drobnych kamieni w pęcherzu moczowym można próbować usuwać kamienie endoskopowo, przy pomocy kleszczyków biopsyjnych lub specjalnego koszyczka do usuwania drobnych kamieni; narzędzia te wprowadza się przez kanał roboczy endoskopu (w sytuacjach, gdy kamienie mają mniejszą średnicę niż cewka moczowa), bez potrzeby wykonywania zabiegu chirurgicznego. Dysponując odpowiednim sprzętem, można rozbijać kamienie moczowe przy pomocy wiązki laserowej, wprowadzonej przez kanał roboczy endoskopu (litotrypsja laserowa). Cystoskopia pozwala także na precyzyjne pobranie wycinków błony śluzowej do oceny histopatologicznej, w przypadku zmian guzowatych wewnątrz pęcherza moczowego, co precyzuje diagnozę i ukierunkowuje dalsze postępowanie terapeutyczne oraz określa rokowanie. Piśmiennictwo 1. Cannizzo K.L., McLoughlin M.A., Chew D.J.: Ureoendoscopy evaluation of the lower urinary tract. Veterinary Clinic of North America: Small Animal Practice, 2001, Vol. 31, No 4; VI, Messer J.S., Chew D.J., McLoughlin M.A: Cystoscopy: Techniques and Clinical Applications. Clin Tech Small Anim Pract., 2005; 20 (1): Maxie M.G., Prescott J.F.: The urinary system. [W:] Pathology of Domectic Animals. Academic Press, San Diego Nicpoń J., Kubiak K.: Endoskopia układu moczowego. [W:] Badanie endoskopowe psów i kotów. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław Patrick D.J., Fitzgerald S.D., Sesterhenn J.A.: Classifi cation of Canine Urina- Leukocyty 8,7 G/l 6,0-15,0 Erytrocyty 7,3 T/l 5,50-8,90 Hemoglobina 7,5 mmol/l 7,4-11,8 Hematokryt 0,52 l/l 0,370-0,550 MCV 69 fl MCH 1,45 fmol 1,18-1,49 MCHC 21,1 mmo/l 19,8-22,4 PLT 363 G/l Limfocyty 0,7 ( ) G/l 0,72-5,55 Limfocyty 7,4 ( ) % Monocyty 0,6 G/l 0,18-1,5 Monocyty 6 % 3-10 Granulocyty 8,7 G/l 3,6-13,5 Granulocyty 80,2 % ASPAT 20 U/l < 100 ALAT 14 U/l < 100 Fosfataza alkaliczna 36 U/l < 200 Kreatynina 100 umol/l Albuminy 28 g/l Fosfor 2,05 mmol/l 0,94-2,87 CRP 5,6 mg/l 0-10 Mocznik 5,8 mmol/l 3,3-8,9 Białko całkowite 69 g/l Tab. 7. Wyniki badań laboratoryjnych krwi mieszańca (samiec); ( ) wartość poniżej normy Barwa: brunatny, po odwirowaniu jasnobrązowy Przejrzystość: mętny Ciężar właściwy: 1,024 g/cm 3 ph: 6,5 Białko: 2,32 g/l Krew: obecna (+++) Erytrocyty świeże: luźno zalegają pole widzenia Erytrocyty całkowicie wyługowane: przesłaniają pole widzenia Nabłonki z głębszych warstw: liczne w preparacie Bakterie: nieliczne w polu widzenia Tab. 8. Wyniki badań laboratoryjnych moczu 10-letniego mieszańca (samiec) ry Bladder Urothelial Tumores Based on the World Health Organization/International Society of Urological Pathology Consensus Classifi cation. J. Comp. Pathol., 2006, 135, Sapierzyński R.: Nowotwory układu moczowego. [W:] Onkologia praktyczna psów i kotów. Elsevier Urban & Partner, Wrocław Norris A.M., Laing E.J., Valli V.E.: Canine bladder and urethral tumors: a retrospective study of 115 cases ( ). J. Vet. Intern. Med., 1992, 6, Kubiak K., Nicpoń J., Jankowski M.: Cystoskopia u psów. Weterynaria w Praktyce, 2006, nr 2, Nicpoń J.: Badanie endoskopowe pęcherza moczowego u psów. Materiały XII Kongresu PTNW, Warszawa 2004, Grzegory M., Kubiak K., Jankowski M.: Rozpoznawanie i leczenie raka z komórek nabłonka przejściowego dróg moczowych u psów. Magazyn Weterynaryjny, 2012, vol. 11, nr 178, lek. wet. Maciej Grzegory Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Wrocław, pl. Grunwaldzki 47 45