Polonia. Det finns för många böcker? Jest za dużo książek? Intervju med Ryszard Kapuściński. Kjell Albin Abrahamson

Transkrypt

1 Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny Det finns för många böcker? Intervju med Ryszard Kapuściński Jest za dużo książek? Att stånga pannan blå och gul med polsk byråkrati? Kjell Albin Abrahamson pris: 26,50 SEK Bóść się z polską biurokracją

2

3 Vitt och rött vaja framför oss Białe z czerwonym powiewaj przed nami*) iało czerwone kolory kojarzą sie zwedom z anią ale pracujemy nad tym by kojarzyły się też z olską strindbergowskim zerwonym pokoju który miał swój rzeczywisty pierwowzór w erns cafe w ztokholmie zbierali się pod koniec XIX w dziennikarze artyści i intelektualiści salonie olskiego nstytutu zdjęcie na str 23 gdzie zbiera się przy różnych okazjach zainteresowana polską kulturą i polsko szwedzkimi kulturalnymi związkami mieszana polsko szwedzka publiczność urządzono w grudniu 2005 iało czerwony po kój rzestrzeń salonu wypełniona została nadmuchiwanymi trójwymiarowymi abstrakcyjnymi formami pokrytymi również abstrakcyjnym biało czerwonym motywem zaprojektowanymi przez oannę cias e powietrzne rzeźby o wymiarach od dwóch do czterech metrów to są w reczywistości miniatury modele monumentalnych obiektów dwunastometrowych które miały powiewać nad nami w ztokholmie w ciągu całego oku olskiego rozstawione w atrakcyjnych punktach miasta o tego nie doszło z powodów bardzo przyziemnych ale może jednak jeszcze dojdzie a razie ozdabiają salon wystawowy nstytutu olskiego i niektóre z nich wystawione na zewnątrz pokazują z daleka gdzie znajduje się dobry adres w ztokholmie ak brzmi tytuł drukowanego w tym numerze eseju iotra egielskiego dyrektora nstytutu o ulicy illowej illagatan gdzie ma swoją siedzibę nstytut fascynującej historii znajdujących się przy niej pałaców i skromniejszych budowli i zamieszkujących je teraz i niegdyś ludzi i o ich nieoczekiwanych nieraz związkach z olską o rzeczywiście dobry adres ie tylko z powodu sąsiedztwa z najbogatszymi rodzinami w zwecji ale i dlatego że jest po co tu przychodzić venskar förknippar vitt och rött med anmark men vi arbetar på att de färgerna även ska förknippas med olen ugust trindbergs roman öda rummet som hade sin förebild i erns afé i tockholm samlades under slutet av talet journalister konstnärer och intellektuella olska institutets salonger bilder på s 23 där en blandad polsk svensk publik intresserad av polsk kultur och polsk svenska kulturella förbindelser samlas vid olika tillfällen arrangerades i december it röda rummet nstitutets salonger fylldes av uppblåsta tredimensionella abstrakta former täckta med likaledes abstrakta vit röda motiv formgivna av oanna cias essa två tre meter stora luftskulpturer är i själva verket miniaty rer modeller av de tolvmeters enorma objekt som skulle ha placerats ut på strategiska platser i tockholm och vaja över oss i staden under hela olenåret u blev det aldrig så av mycket jordiska skäl men än är det kanske inte för sent ills vidare pryder de olska institutets utställningssalong n del av dem är placerade utanför och visar på långt håll var det finns en bra adress i tockholm å lyder titeln på en essä om illagatan där nstitutet har sitt säte ssän är skriven av nstitutets direktör iotr egielski och finns i detta nummer et är en fascinerande historia om de palats och blygsammare byggnader som är belägna bredvid nstitutet och om de människor som fordom och nu har bebott dem liksom deras ibland oväntade kopplingar till olen et är verkligen en bra adress nte bara för att den har veriges rikaste familjer till sina grannar utan för att det finns ett och annat att gå dit för *) Antoni Gorecki ( ) 3

4 Suecia Polonia I jultider bar julsångsskörerna med sig masker fästa på stavar. Den mest skräckinjagande var Turon. Troligtvis var det uroxen (på polska tur ) som liknar bisonoxen och som levde i Polens urskogar ändå in på 1600-talet som var urbilden till denna mask. Turon-masken ett massivt huvud med horn framställdes ur trä och bekläddes med päls. I käften rymdes en tjock, röd tunga samt vassa tänder av spikar. På den nedre käken limmades ett skägg i linnetråd fast, på den övre igelkottstaggar eller skinnbitar. W czasie Bożegonarodzenia kolędnicy nosili ze soba na kijach maski. Najgroźniejszą był Turoń. Pierwowzorem był tur żyjący w puszczach polskich jeszcze w XVII w. Maskę turonia masywną, rogatą głowę wyrabiano z drewna i obijano futrem. W paszczy był gruby, czerwony język i ostre zęby z gwoździ. Do dolnej szczęki przyklejano brodę z nici lnianych, do górnej szpilki lub skórki jeża. Omslagsillustration / ilustracja na okładce: Joanna Ocias Innehåll / Spis treści Jest za dużo książek? Rozmowa z Ryszardem Kapuścińskim Det finns för många böcker? Samtal med Ryszard Kapuściński Katarzyna Suchcicka, wiersze Katarzyna Suchicka, dikter Bóść się z polską biurokracją Kjell Albin Abrahamson Att stånga pannan blå och gul mot polsk byråkrati Villagatan 2, czyli dobry adres w Sztokholmie Piotr Cegielski Villagatan 2, eller en bra adress i Stockholm Piotr Cegielski Biało-czerwony pokój, wystawa Vit-röda rummet, utställning Życie codzienne i artystyczne, Recenzje Vardag & kulturevenemang, Recensioner översättning Lennart Ilke Kjell Albin Abrahamson 24 Poland the natural choice Samtal med Juliusz Sochan, vd för Polska statens turistbyrå Rozmowa z Juliuszem Sochanem, dyr. sztokholmskiego ośrodka Polskiej Organizacji Turystycznej Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. 4

5

6 W skali planety następuje ogólny postęp, w tym sensie, że jest coraz więcej telewizorów, komputerów, samochodów. Na miejsce konfliktu z czasów zimnej wojny między demokracją a totalitaryzmem wszedł inny konflikt: między bogatymi a biednymi, który generuje postęp zawierający w sobie chorobę, czyli rosnącą nierówność. Z jednej strony wielkie bogactwa, z drugiej wielka bieda, ale bieda o rozbudzonych oczekiwaniach, których nie da się zaspokoić mówi Ryszard Kapuściński. Nie ma wyjścia radykalnego. Sytuację można trochę łagodzić, ale mechanizmów nie da się zmienić w obecnym kształcie świata. Jest w Afryce kilka krajów, które sobie dają doskonale radę, i są państwa upadłe, failed states, np. Somalia, Sierra Leone, Czad skazane na zupełną niemożność istnienia. Ale istnieją dzięki pomocy zagranicznej, nie rządzone przez żaden rząd centralny albo rządzone przez rząd bardzo słaby, który nie kontroluje więcej terytoriów niż własna stolica. Widziałem to. Nie chcę o tym mówić. Opisałem to jako reporter. Det finns för många böcker? säger Ryszard Kapuściński i ett samtal med Suecia Polonia Jest za dużo książek? mówi Ryszard Kapuściński w rozmowie ze Suecią Polonią Zbigniew Bidakowski: W Podróżach z Herodotem sugeruje Pan, że reportaż jest pierwszym gatunkiem literackim na świecie. yszard apuściński ak chociaż nie reportaż w sensie gatunku nowoczesnego ajpierwszą formą literacką była oczywiście ballada gdy ludzie zbierają się przy ognisku i snują opowieści eportaż jest obok ballady która ma formę zrytmizowaną poetycką zapisem apisem pamięciowym relacją z wydarzenia w którym autor uczestniczył jako naoczny świadek lub uczestnik a forma pojawia się przed wszystkimi innymi apisy z którymi się stykamy z naj bardziej zamierzchłych czasów to oprócz praw ammurabiego właśnie relacje o tym co ktoś widział co ktoś usłyszał co się wyda rzyło tym sensie reportaż jest najpierwotniejszą formą zapisu czy to pamięciowego czy tekstowego stnieje równolegle z balladą i epopeją czyli gatunkami poetyckimi atunek prozatorski zaczyna się od pierwszych prób zanotowania jakiegoś wydarzenia powołanie króla śmierć króla wojna pokój o wszystko zapisywał kronikarz roszę zwrócić uwagę że w języku hiszpańskim nie ma określenia reportaż tylko zachowuje się łacińskie określenie cronica abriel arcia arquez nazywa się novelista i cronista po polsku byśmy powiedzieli powieściopisarz i reporter o reportaż to w pewnym sensie kronika historia panowania królów cesarzy czy historia jednej kampanii wojennej o właśnie robił erodot szeroki uogólniony zapis historyczny ale i relacja z konkretnego wydarzenia stotą zapisu reporterskiego jest właśnie próba uchwycenia wydarzenia które się wydarzyło naprawdę i w którym uczestniczyli autentyczni ludzie ZB: Dlaczego w takim razie, skoro reportaż ma tak szacowne korzenie, uważany jest, podobnie jak w ogóle dziennikarstwo, På global nivå råder allmänt framåtskridande i den meningen att det finns allt fler teveapparater, datorer och bilar. Konflikten mellan demokrati och totalitarism under kalla kriget har ersatts av en annan konflikt, den mellan fattiga och rika. Denna konflikt genererar ett framåtskridande som bär på en sjukdom; en ojämlikhet som bara växer och växer. Å ena sidan har vi stora rikedomar, å andra sidan stor fattigdom, men det är en fattigdom med väckta förväntningar som inte går att infria, säger Ryszard Kapuściński. Det finns ingen radikal utväg. Man kan mildra situationen en aning, men i den form världen har idag går det inte ändra på mekanismerna. Det finns några länder i Afrika som klarar sig utmärkt, och det finns fallna stater, failed states, t.ex. Somalia, Sierra Leone, Tchad dömda till fullständig oförmåga att existera. Men de existerar tack vare hjälp från utlandet. De styrs inte av någon central regering eller så styrs de av en mycket svag regering som inte har kontroll över ett större teritorrium än den egna huvudstaden. Jag har sett det. Jag vill inte tala om det. Jag har skrivit om det som reporter. Zbigniew Bidakowski: I På resa med Herodotos hävdar ni att reportageformen är den första litterära genren i världen. Ryszard Kapuściński: a men inte reportage i bemärkelsen modern genre en första litterära formen var naturligtvis balladen män niskor samlades runt en brasa och berättade historier id sidan av balladen som har en rytmisk poetisk form är reportaget en anteckning n minnesanteckning en redogörelsen för en händelse som författaren har tagit del av antingen som ögonvittne eller del 6

7 za niższy gatunek piśmiennictwa. To do Marqueza należy przecież powiedzenie, że dziennikarstwo to dobra szkoła pisania, trzeba jednak wiedzieć, kiedy je rzucić i przejść do prawdziwej literatury... RK: le to się nigdy nie stało w jego wypadku arquez to mój przyjaciel i mogę to powiedzieć z satysfakcją on do tej pory jest dziennikarzem arquez jest klasycznym przykładem związków między reportażem a prozą artystyczną wiele jego prozatorskich utworów jest zainspirowanych jego własnymi reportażami lub stanowią ich rozwinięcie wiązki te są bardzo bezpośrednie o jest w ogóle tradycja latynoamerykańska szyscy pisarze uprawiają tam dziennikarstwo iszą do gazet mają swoje programy radiowe to jest inaczej niż w olsce i o ile się orientuję w zwecji rowadzę co roku w meryce acińskiej seminaria dla młodych pisarzy którzy są jednocześnie dziennikarzami ni tego nie rozdzielają ówienie o niższych i wyższych formach literackich wynika z tradycji romantycznej w której za dzieło sztuki uchodziło wyłącznie to co było owocem natchnienia atchniona była poezja natchnieniem była proza artystyczna iłą rzeczy reportaż jest zaprzeczeniem tak pojętego natchnienia bo jest oparty na autentycznym wydarzeniu czy na autentycznych postaciach obec tego to co nie było płodem natchnienia nie uchodziło za szczyty kultury a tradycja jest bardzo silna w olsce a tradycja np w meryce acińskiej w ogóle nie istnieje w iszpanii podobnie tam pisarze poeci są dziennikarzami radycja romantyczna jest też słabo widoczna w krajach anglosaskich rodkowoeuropejska tradycja wyraźnego podziału też zanika est coraz więcej nagród literackich przyznawanych za reportaż rzy czym trzeba tu tagare en formen uppträdde före alla andra lla anteckningar från urgamla tider som vi har kommit i kontakt med är förutom ammurabis lag just redogörelser för vad någon har sett vad nå gon har hört eller vad som har hänt den meningen är reportaget den ursprungligaste formen av anteckning vare sig det är en min neanteckning eller ren text en existerar vid sidan av balladen och eposet det vill säga vid sidan av poetiska genrer rosagenren tar sin början med de första försöken att skriva ner någon händelse utnämnandet av en kung en kungs bortgång krig fred lltsam mans har skrivits ner av en krönikör ägg märke till att ordet reportage inte finns i spanska språket där har det latinska ordet cronica bevarats abriel arcia arquez kallar sig novelista och cronista på svenska skulle vi säga romanförfattare och reporter ör ett reportage är i viss mån en krönika historien om kungars eller kejsares herravälde eller en historia om en krigskampanj et var just vad erodos ägnade sig åt brett generaliserad historik men han redogjorde även för konkreta händelser eportages själva väsen är just försöket att fånga en händelse som faktiskt har ägt rum och som verkliga personer har tagit del i ZB: Om nu reportaget har så aktningsvärda rötter, varför anser man då att det, liksom journalistik över huvud taget, är en sämre form av litteratur? Det var ju Marquez som sade att journalistik var en bra skrivskola, men man bör veta när man ska lämna den och övergå till riktig litteratur... RK: en det har aldrig blivit så i hans fall arquez är min vän och jag kan säga till min förnöjelse att han fortfarande är journalist arquez är ett klassiskt exempel på banden mellan reportage och Mali przyjaciele z Tanzanii. Små vänner från Tanzania. Foto. Ryszard Kapuściński 7

8 dokonać kolejnych rozróżnień w chwili obecnej w związku z kolo salnym rozwojem technik komunikowania się nastąpiło też ogromne zróżnicowanie gatunkowe w obrębie dziennikarstwa dróżniamy reportaż literacki od reportażu gazetowego który zresztą zanika i zastępuje go komentarz też przecież nie będący czystą nagą informacją ZB: Jakby Pan sam określił dwie swoje książki: Cesarz i Szach-inszach, jako historyczny reportaż literacki? RK: dzisiejszym czasie z ustaleniem gatunków jest trudność yjemy w epoce którą amerykański antropolog i teoretyk kultury lifford eertz określił swego czasu epoką gatunków zmąconych jednej książce występuje kilka gatunków eżeli weźmiemy taką słynną książkę evi trausse a Smutek tropików to właściwie tam mamy pięć gatunków jak ją zakwalifikować amy tam wyniki badań antropologicznych reportaż wspomnienie ale jest to jedna spójna książka moim wypadku występuje podobny problem księgarniach nowo jorskich odnajduję swoje książki w siedmiu różnych działach np fryka historia współczesna reportaż eseistyka a własny użytek mówię zawsze że ja piszę po prostu tekst dla mnie wartością jest to w jaki sposób uda mi się wyrazić w tym tekście to co chcę powiedzieć o siadając do pisania nie zakładam teraz napiszę powieść a teraz będę pisał poemat iadam bo chcę napisać jakąś rzecz bo uważam że to co mam na myśli powinienem jakoś zwerbalizować a nad gatunkiem w trakcie pisania nie zastanawiam się po prostu piszę ZB: Skąd wziął się język Cesarza przypominający Gombrowicza. Czy było to celowe nawiązanie, czy samo tak wyszło, tzn. temat narzucił takie narzędzie? RK: enezą moich książek jest to że ja przez lata całe pracowałem jako korespondent agencji prasowej o była cena moich podróży tym czasie kiedy podróżowałem nie można było mieć własnych pieniędzy na podróżowanie moje podróże były zawsze bardzo drogie bo ja podróżowałęm do dalekich zakątków świata i to nie tylko podróżowałem ja tam po prostu mieszkałem onad połowę mego życia zawodowego przemieszkałem jeżdżąc i pisząc tóż język agencji prasowej jakim posugiwałem się wtedy jest językiem szalenie ubogim informacji prasowej bieżącej chodzi o lapidarność i szybkość ie chodzi o bogaty styl ornamenty odwrotnie to jest przeszkodą hodzi o to by przesłać informację przy pomocy niewielkiej liczby słów oszty en język zawsze taki będzie ystarczy 600 słów w dowolnym języku żeby przekazywać informacje na dowolny temat Są setki książek o Herodocie. Nie interesowało mnie napisanie kolejnej książki o postaci, o której zresztą wiemy bardzo mało. Dlatego też nie pisałem jej, dopóki nie wpadłem na jakiś pomysł, jak mam to opowiedzieć tóż pracując w rzecim wiecie znalazłem się wobec ludów i cywilizacji zupełnie dla mnie nowych i zacząłem wkrótce odczuwać niedostatek języka którym się opisuje tę rzeczywistość konstnärlig prosa många av hans prosaverk är inspirerade av hans egna reportage eller är en utveckling av dem essa band är mycket direkta et är över huvud taget en latinamerikansk tradition är utövar alla författare journalistik e skriver för tidningar och har sina egna radioprogram et är annorlunda mot hur det är i olen och i verige såvitt jag förstår ag håller varje år seminarier i ati namerika för unga författare som samtidigt är journalister e gör ingen åtskillnad Det finns hundratals böcker om Herodotos. Jag var inte intresserad av att skriva ytterligare en bok om en person som vi för övrigt vet mycket lite om. Därför skrev jag den heller inte förrän jag fick en idé om hur jag skulle berätta etta tal om låga och höga litterära former kommer från den romantiska traditionen där endast det som var frukten av inspira tion betraktades som ett konstverk oesin var besjälad konstnärlig prosa var inspiration aturligtvis är reportaget själva motsatsen till inspiration i denna bemärkelse eftersom det baserar sig på verkliga händelser eller verkliga personer ågot som inte var en produkt av inspiration betraktades heller inte som förstklassig kultur olen är den traditionen mycket stark en existerar över huvud taget inte i t ex atinamerika inte heller i panien där är författare och poeter journalister en romantiska traditionen är inte heller speciellt påtaglig i de anglosachsiska länderna en entraleurope iska traditionen med denna tydliga uppdelning håller också på att försvinna llt fler priser tilldelas reportage essutom måste man göra nya uppdelningar i takt med att kommunikationstekniken har utvecklats så väldigt har det också skett en stor uppdelning av olika genrer inom journalistiken i skiljer på litterära reportage och tidningsreportage som för övrigt håller på att försvinna och ersättas av kommentaren som inte heller är blott och bart informa tion ZB: Hur skulle ni själv definiera era två böcker Kejsaren och Shahernas shah? Som historiska litterära reportage? RK: u för tiden är det svårt att fastställa genre i lever i en epok som den amerikanska antropologen och kulturteoretikern lifford eertz på sin tid har kallat för de otydliga genrernas epok en och samma bok kan flera olika genrer förekomma åt oss ta évi trauss berömda bok Tropisk elegi är har vi faktiskt fem genrer hur ska man klassificera en sådan bok i har antropologiska forskningsresultat reportage och memoarer men det är en sammanhängande bok mitt fall har vi ett samma problem boklådor i ew ork kan jag hitta mina böcker på fem olika hyllor t ex frika modern historia reportage essäistik ör egen del säger jag alltid att jag skriver texter helt enkelt ch för mig är värdet i dessa texter hur väl jag lyckas uttrycka det jag vill säga är jag sätter mig ner för att skriva föresätter jag mig inte att jag ska skriva en roman eller ett poem ag sätter mig därför att jag vill skriva något därför att jag anser att jag på något sätt bör verbalisera det jag har i tankarna och jag funderar inte på genre när jag skriver jag bara skriver 8

9

10 nieprzekazywalną w języku krótkiej wiadomości agencyjnej obec tego postanowiłem pisząc informację dodawać swoją wersję szystkie moje książki to są drugie tomy jakichś pierwszych tomów które nie istnieją bo zginęły w powodzi informacji te drugie tomy nazywają się Cesarz albo Wojna futbolowa czy Heban. siążki te były wynikiem nie literackiej inspiracji tylko niedosytu człowieka który przyjeżdża z pewnej cywilizacji styka się z inną i stara się ją opisać przekazać rzy Cesarzu nie patrzyłem na żadne literackie wzory po prostu zafascynowały mnie mechanizmy władzy które zobaczylem ruchy społeczne kultura starałem się to wszystko opisać tak jak to odczuwałem yłem i czuję się reporterem tak że te wszystkie książki powtarzam z uporem uważam za reportaże iech będzie że to reportaż literacki czyli tak zwane nowe dziennikarstwo jak to sobie merykanie wymyślili w latach 60 tych tzn takie pisarstwo które opisuje autentyczne wydarzenia i postaci ale używa metod literatury pięknej dlatego że tylko przy pomocy tych metod można oddać takie rzeczy jak zapach barwę uczucia nastroje ego nie da się wyrazić w prostym języku dziennikarskim oją ambicją było zawsze pisanie każdej książki inaczej ażda książka dla mnie musi być inna jeśli nie jest to jej po prostu nie piszę yć może jest za dużo książek na świecie ie potrzeba ich pisać sobiście podchodzę do tego z pokorą i tylko wówczas biorę się do pisania kiedy czuję że mógłbym napisać o czymś inaczej bardzo dużo czytam przed pisaniem i czytam nie tylko dlatego żeby lepiej poznać dany temat ale dlatego że bardzo dużo o wszy stkim już napisano a nie cierpię powtarzania się ą setki książek o erodocie ie interesowało mnie napisanie kolejnej książki o postaci o której zresztą wiemy bardzo mało latego też nie pisałem jej dopóki nie wpadłem na jakiś pomysł jak mam to opowiedzieć ZB: Szach-in-szach i Cesarz to książki całościowe, pokazujące w jednym obrazie, czy w jednej metaforze rzeczywistość systemu władzy w Iranie i Etiopii. Natomiast Imperium jest zupełnie inne. To tradycyjny zbiór reportaży na temat Rosji. Czy wynika to z tego, że rzeczywistości rosyjskiej nie da się objąć jednym obrazem i każdy piszący o Rosji musi dzielić ją na kawałki i je opisywać? RK: ą zjawiska gdzie szlak jest przetarty nie chodzi nawet o to że temat jest przemielony sto razy ale o to że wypracowane są pewne modele opisu am gdzie przystępujemy do opisu dużej cywilizacj stajemy dosyć bezradni iedy avio az napisał książkę o ndiach stwierdził ndie jest znacznie łatwiej opisać we fragmentach niż w całości ając do czynienia z takimi ogromami prawie kontynentami ratujemy się dzieleniem amy dwa wyj ścia albo decydujemy się pójść na daleko idące uproszczenia i uogólnienia i tracimy w ten sposób największy smak opisu jakim jest szczegół albo możemy wybrać tylko jakiś drobiazg i wtedy gubimy perspektywę musimy szukać jak radzili starożytni recy złotego środka ie potrafimy ani napisać książki globalnej ani nie potrafimy oddać całości poprzez fragment ie wymyślono takiego sposobu u jest wyższość pisarzy literatury pięknej nad pisarzami non fi ion literaturze pięknej autor mówi to jest mój świat który ja stworzyłem i koniec non fi ion mamy odniesienie do realnego świata i każdy czytelnik może powiedzieć nie to wygląda zupełnie inaczej ożemy się starać jedynie o przybliżenie nigdy nie możemy odwzorować realnego świata ZB: Kiedyś obiecał Pan czytelnikom reportaż ze swojego dzieciństwa z Pińska. W Szwecji ukazał się jakiś czas temu Mieszkaniec Timbuktu (Mali) zaprosił mnie do siebie, poczęstował herbatą, a ja zrobiłem m Timbuktubo (Mali) bjöd mig hem till sig, bjöd på te och jag gjorde den porträtten Foto. Rys ZB: Varifrån kommer språket i Kejsaren, det påminner om Gombrowicz språk. Var det avsiktligt eller blev det bara så, var det ämnet som dikterade vilket redskap ni skulle använda? RK: rsprunget till mina böcker är att jag under flera år arbetade som korrespondent på en pressagentur et var priset för mina resor å den tiden när jag reste fick man inte ha egna pengar att resa för ch mina resor var alltid väldigt kostsamma eftersom jag reste till avlägsna hörn i världen jag inte bara reste jag bodde där helt enkelt er än halva mitt yrkesverksamma liv har jag flyttat runt samtidigt som jag rest och skrivit ressagenturens språk som jag använde mig av på den tiden är nämligen ett oerhört fattigt språk löpande pressinformation gäller det att vara kortfattad och snabb är räknas inte en rik stil eller ornament tvärtom sådant är i vägen et gäller att skicka information med hjälp av ett litet antal ord llt kostar et språket kommer alltid att förbli sådant et räcker med 600 ord på valfritt språk för att förmedla information om valfritt ämne är jag arbetade i tredje världen befann jag mig bland folk och civilisationer som var helt nya för mig och jag började snart känna av torftigheten i det språk med vilket jag beskrev verkligheten en var omöjlig att förmedla på agenturens korta nyhetsspråk ärför beslutade jag mig för att bifoga min egen version lla mina böcker är andra versionen av en första version som inte finns därför att den har försvunnit i informationsflödet ch den andra volymen har namn som Kejsaren eller Fotbollskriget eller Ebenholts e böckerna 10

11 är inte resultatet av litterär inspiration utan av otillfredsställelsen hos en människa som kommer resande från en viss civilisation och kommer i kontakt med en annan och som försöker beskriva och förmedla den är jag skrev Kejsaren letade jag inte efter litterära förebilder jag var helt enkelt fascinerad av maktens mekanismer som jag fick se av de sociala rörelserna av kulturen ch jag för sökte beskriva det som jag upplevde ag var och känner mig som en reporter därför betraktar jag alla mina böcker som jag upprepar det än en gång reportage åt gå för att det är litterära reportage eller så kallad new journalism som amerikanerna funderade ut på 60 talet d v s en sådan form av skrivande som beskriver verk liga händelser och personer men använder skönlitterära metoder eftersom det bara är med hjälp av dessa man kan återge lukt färg känslor och stämningar et går inte att uttrycka med ett enkelt tidningsspråk in ambition har alltid varit att skriva varje bok på ett nytt sätt arje bok måste vara ny för mig är den inte det skriver jag den helt enkelt inte et kanske finns för många böcker i världen an behöver inte skriva dem ersonligen närmar jag mig det hela med ödmjukhet och sätter bara igång att skriva när jag känner att jag kan skriva om något på ett nytt sätt jag läser väldigt mycket innan jag skriver och jag läser inte bara för att lära känna ett visst ämne bättre utan för att det redan finns så mycket skrivet om allt och jag står inte ut med upprepningar et finns hundratals böcker om erodotos ag var inte intresserad av att skriva ytterligare en bok om en person som vi för övrigt vet mycket lite om ärför skrev jag den heller inte förrän jag fick en idé om hur jag skulle berätta biłem mu ten portret Foto. Ryszard Kapuściński album z tekstem Andersa Bodegarda zawierający zdjęcia z Pańskiej podróży do Pińska. RK: hciałbym napisać o swoim dzieciństwie w ińsku nie repor taż z miasta oczywiście rzedstawić świat widziany oczami ma łego dziecka roblemy mam w tej chwili takie po pierwsze język uszę wynaleźć język którym by się dało opisać świat jaki widziało małe dziecko bo ja byłem bardzo mały kiedy stamtąd wyjechałem miałem 9 lat yślę stale o tym jestem zżyty z tym tematem często jeżdżę do ińska bardzo mnie to miejsce urodzenia fascynuje rugi problem to jest kłopot z nadmiarem ja mam ciągle niewypisanych wiele tematów swoich reportaży i to mi ciągle odsuwa ten ińsk am np drugą część Hebanu pomyślaną o meryce acińskiej a w ogóle piszę mało i przy moim tempie pisania moim sposobie pisania biorąc jeszcze pod uwagę mój wiek nie daję rady ze wszystkim le chcę to napisać jest dużo książek o wowie i innych miastach byłych kresów wschodnich a o ińsku nie ma prawie niczego ardzo chciałbym ale na mur nie mogę obiecać isanie to jest w pewnym sensie niespodzianka nagle coś przychodzi do głowy rzuca się wszystko i bierze do roboty potem czytelnicy mówią no dobrze napisał an o erodocie ale miał an napisać o ińsku le napisałem o erodocie o bardzo dobrze za to dziękujemy ale gdzie tamta książka ten sposób wpadam we własną pułapkę i dlatego staram się nie obiecywać ZB: Shahernas shah och Kejsaren är böcker som i en helhetsbild eller en metafor visar det verkliga maktsystemet i Iran och Etiopien. Imperium är däremot helt annorlunda. Det är en traditionell reportagesamling om Ryssland. Beror det på att den ryska verkligheten inte går att omfatta med en bild och att alla som skriver om Ryssland måste dela upp landet i bitar och beskriva dem? RK: et finns fenomen där hjulspåren är utnötta et handlar inte ens om att ämnet har malts sönder hundra gånger utan om att det redan finns vissa utarbetade beskrivningsmodeller är vi tar oss före att beskriva en stor civilisation är vi tämligen hjälplösa fter att avio az skrivit en bok om ndien konstaterade han ndien är betydligt enklare att beskriva i fragment än i dess helhet är det handlar om något så ofantligt nästan en kontinent tar vi till uppdelningar i har två utvägar antingen bestämmer vi oss för långtgående förenklingar och generaliseringar å så sätt förlorar vi detaljerna som ger mest doft åt beskrivningen eller så kan vi bara välja ut en bagatell och då förlorar vi perspektivet en vi måste hitta vad de gamla grekerna kallade för den gyllene medelvägen i kan varken skriva en global bok eller återge helheten genom ett fragment ågot sådant sätt finns inte äri ligger de skönlitterära författarnas överlägsenhet i förhållande till författare till non fic tion skönlitteratur säger författaren det här är min värld som jag har skapat och därmed jämt non fi ion finns relationer till den verkliga världen och varje läsare kan säga nej det ser helt an norlunda ut i kan bara försöka närma oss vi kan aldrig efterbilda den verkliga världen ZB: Någon gång lovade ni läsarna ett reportage om er barndom i Pinsk. I Sverige kom det för några år sedan ut ett album med text av Anders Bodegård och som innehöll foton från er gemensamma resa till Pinsk. 11

12 a przykład Imperium nie planowałem pisać isałem książkę o mi nie ale zaczęła się pierestrojka nastał orbaczow itd i uznałem że jesteśmy świadkami tak znaczących wydarzeń że trzeba rzucić mina i zająć sie tym potem czytelnicy mnie pytali a gdzie jest książka o minie ą pisarze pracujący planowo przygotowują się długo i potem piszą to co zamierzyli a ja jestem jak poeta mnie coś nagle przychodzi do głowy i zaczynam ZB: A więc jednak natchnienie? RK: ie lubię tego słowa powiedzmy inspiracja ługo obcuje się z jakimś tematem np z erodotem nosiłem się wiele lat ale nie wiedziałem jak to ugryźć a potem raptem coś przychodzi do głowy i jak się już zacznie to jedna scena wywołuje drugą i jakoś idzie ZB: Czy Heban to remanenty z dawnych czasów? W jakim stopniu są to przerobione stare notatki, a w jakim napisane od początku? RK: a w ogóle nie prowadzę notatek edyne zapiski które robię wchodzą oczywiście w wyborze w skład Lapidarium tej chwi li przygotowuję tom VI wyjdzie w 2006 r a jestem z takiej szkoły nie nagrywam nigdy zapamiętuję utrwalam w pamięci iadomo że 90 procent rozmowy ulicznej to jest szum który służy po prostu podtrzymywaniu rozmowy od czasu do czasu tylko pada jakaś myśl opinia jeśli pracuję bez żadnych tech nicznych przyrządów to jestem skupiony na rozmowie i staram sie to co wartościowe wyłuskać aka rozmowa jest więc dla mnie wysiłkiem koncentracją dybym nagrywał nie musiałbym się koncentrować przecież zawsze mogę to sobie później przesłuchać tak to wiem że nie mam do czego potem się odwołać yłem tak latami szkolony trzeba też pamiętać że pracowałem jako biały człowiek wśród niebiałych ludzie są bardzo podejrzliwi trzeba maksymalnie roztopić się w tłumie dopiero RK: ag skulle vilja skriva om min barndom i insk nget reportage om staden naturligtvis utan visa en värld sedd genom ett litet barns ögon ust nu har jag följande problem för det första språket ag måste hitta ett språk med vilket det går att beskriva världen så som ett litet barn ser den för jag var väldigt liten när jag åkte därifrån jag var bara nio år ag tänker ständigt på det jag har vant mig vid ämnet jag åker ofta till insk min födelseort fascinerar mig mycket et andra problemet är att det finns ett övermått jag har hela tiden en mångd ämnen från mina reportage som inte är nedskrivna och det ärmar mig hela tiden från insk ag har t ex tänkt ut en andra del av Ebenholts om atinamerika ag skriver över huvud taget väldigt lite och med min takt och min sätt att skriva klarar jag inte av allt man får dessutom ta hänsyn till min ålder en jag vill skriva denna bok det finns många böcker om wów och om andra städer i de forna olens östra delarna men om insk finns nästan ingenting ag vill hemskt gärna men jag kan inte svära på att jag gör det tt skriva är i viss mån en överraskning plötsligt kommer man på något man kastar allt man har för händer och sätter igång ch sedan säger läsarna kej ni har skrivit om erodotos men ni skulle ju skriva om insk en jag har skrivit om erodot et är mycket bra vi tackar men var är den andra boken å så sätt går jag i min egen fälla och därför försöker jag att inte lova något ag hade till exempel inte planerat att skriva Imperium ag höll på att skriva en bok om di min men så inleddes perestrojkan orbatjov kom o s v och jag insåg att vi bevittnade så betydelsefulla händelser att jag var tvungen att överge min och ägna mig åt det en sedan frågade mig läsarna men var är boken om min et finns författare som arbetar enligt en plan de förbereder sig länge och väl och sedan skriver de vad de haft för avsikt men jag jag är som en poet jag får hela tiden nya infall som jag börjar med ZB: Inspiration med andra ord? RK: ag tycker inte om det ordet låt oss kalla det ingivelse ag um gås länge med ett ämne med erodotos t ex sysslade jag i flera år men jag visste inte hur jag skulle angripa det hela men sedan kom jag plötsligt på något och när man väl har börjat framkallar en scen nästa och så rullar det på ZB: Är Ebenholts en genomgång av forna tider? I vilken grad är det gamla anteckningar som omarbetats och i vilken grad är de nyskrivna? RK: ag för över huvud taget inga anteckningar e enda anteck ningar jag gör ingår naturligtvis i urval i Lapidarium. ust nu hål ler jag på att förbereda den femte delen som kommer ut år 2006 ag är av en sådan skola jag spelar aldrig in jag präglar in allt i minnet ela 90% av ett samtal på gatan utgörs som bekant av brus som helt enkelt tjänar till att upprätthålla samtalet det är bara då och då som det kommer fram en tanke en åsikt ch när jag arbetar utan tekniska instrument är jag koncentrerad på samtalet och försöker vaska fram det som är värdefullt tt samtal är en ansträngning för mig jag är koncentrerad m jag skulle spela in behövde jag inte vara koncentrerad jag kunde ju alltid lyssna igenom det senare en på det här viset vet jag att jag inte har något att stödja mig på senare å har jag skolats genom åren an måste också komma ihåg att jag har arbetat som vit människa bland ickevita ch männis kor är mycket misstänksamma man måste försöka att smälta in i mängden så gott det går et är först då omgivningen eller den grupp i vilken vi befinner oss är öppen gentemot oss är de ser att 12

13 wtedy to środowisko grupa w której się znajdujemy jest dla nas otwarta iedy jednak wiedzą tam siedzi dziennikarz albo kiedy nieprzygotowanemu człowiekowi podsuwa an mikrofon to on zmienia język stara się mówić oficjalnie jest nienaturalny eporter nie powinien w ogóle zwracać na siebie uwagi yciąga notatnik i zaczyna zapisywać ludzie zaraz reagują co on tam zapisuje po co dla kogo on to robi a zawsze pracowałem metodą zapamiętywania także wzrokowego o więc wracając do Hebanu miałem wiele historii zapamię tanych ale nie miałem kiedy ich napisać odobnie jest z książką o meryce ołudniowej nie miałem dotąd okazji jej napisać oza tym ta specyfika pracy reportera jest przerzucany ciągle z miejsca na miejsce yłem kiedyś dłużej w udanie chciałem napisać książkę o udanie ale gdzie tam przerzucili mnie zaraz do hile z książką o udanie koniec osiedziałem trochę w hile i zaraz pojechałem do razylii mienność pól tematycznych jest w tym zawodzie tak ogromna że pozostaje w człowieku mnóstwo historii niewypisanych i właśnie Heban jest takim płodem napisanym od początku do końca z pamięci ZB: Tym sposobem wraca Pan do korzeni literatury, kiedy nie było jeszcze pisma i historie tkwiły tylko w pamięci opowiadającego. Jest książka Mario Vargasa Llosy Gawędziarz o prymitywnym plemieniu w Amazonii, gdzie tytułowy bohater jest przybyszem z zewnątrz, z naszej cywilizacji: wtopił się w to plemię i przekazuje ich tradycje. RK: edną z najważniejszych cech reportera poza ciekawością jest empatia umiejętność nieudawanego wczucia się w dane środowisko estem w jakiejś małej wsi gdzieś w ndiach trafiłem tam przypadkowo sprawy mieszkańców są mi nieznane ale staram się je poznać i przeżywać razem z nimi nawet przez ten krótki czas kiedy tam jestem oza aparatem fotograficznym techniki nie używam ponie waż mam wrażenie że staje ona miedzy mną a światem le fotografowanie nie ma nic wspólnego z pisaniem a to roz dzielam iedy jestem w jakimś miejscu gdzieś przez kilka dni i zbieram materiał do reportażu to nigdy nie fotografuję potem sobie robię dzień wolny i w tym dniu tylko fotografuję tedy zwracam uwagę na coś zupełnie innego rzy reportażu na to co człowiek ma mi do powiedzenia przy robieniu por tretu ten człowiek może w ogóle się do mnie nie odezwać iedy idę z kimś ulicą i dyskutuję o sytuacji politycznej w tym kraju to mnie nie interesuje architektura ale kiedy mam dzień fotografowania tego miasta to najbardziej interesują mnie gzymsy bramy balkony itd ziękuję za rozmowę rozmawiał bigniew idakowski där sitter en journalist eller när ni håller fram en mikrofon mot en oförberedd människa då ändrar han språk han försöker tala officiellt och blir onaturlig n reporter bör över huvud taget aldrig dra till sig uppmärksamhet m han tar fram ett anteckningsblock och börjar skriva reagerar folk och undrar vad är det han skriver varför för vem gör han det ag har alltid arbetat med minnesmetoden även när det gäller det visuella ör att återgå till Ebenholts så fanns det många historier jag lagt på minnet men jag hade inte tid att skriva ner dem å samma sätt är det med boken om atinamerika jag har hittills inte haft något tillfälle att skriva den et specifika med en reporters arbete är dessutom att han hela tiden flyttas från plats till plats n gång var jag en längre tid i udan jag ville skriva en bok om udan men nej då jag förflyttades genast till hile och det blev ingen bok om udan ag var ett tag i hile och sedan åkte jag till rasilien e tematiska fälten förändras enormt i det här yrket och det finns en rad oskrivna historier kvar inom en ust Ebenholts är en bok som skrivits från pärm till pärm ur minnet ZB: På så sätt återvänder ni till litteraturens rötter, då skriften ännu inte fanns och historier bara existerade i berättarens minne. Det finns en bok av Mario Vargas Llosa, Berättaren, som handlar om en primitiv stam i Amazonas. Titelhjälten är en nykomling utifrån, från vår civilisation: han har absorberats av stammen och förmedlar deras traditioner. RK: n av de viktigaste egenskaperna för en reporter förutom ny fikenhet är empati förmågan att oförställt leva sig in i ett visst sammanhang m jag av en händelse befinner mig i en liten by nå gonstans i ndien och invånarnas angelägenheter är okända för mig försöker jag ändå sätta mig in i dem och genomleva dem tillsammans med invånarna även om jag bara är där en kort tid örutom kamera använder jag ingen teknik jag har känslan av att tekniken kommer emellan mig och världen en att fotografera har ingenting gemensamt med att skriva ag skiljer på det är jag är några dagar på någon plats någonstans och samlar material till ett reportage fotograferar jag aldrig en sedan tar jag ledigt en dag och den dagen fotograferar jag bara å lägger jag märke till helt andra saker är jag gör ett reportage är det vad en människa har att berätta men när jag tar ett porträtt av den människan behöver han över hu vud taget inte tilltala mig är jag går längs en gata och diskuterar den politiska situationen i landet med någon är jag inte intresserad av arkitekturen men när jag har en dag för att fotografera staden är det gesimser portar balkonger o s v som intresserar mig mest ack för samtalet bigniew idakowski yszard apuscinskis senaste bok På resa med Herodotos kommer ut på svenska i mars nästa år på onnier 13

14 Katarzyna Suchcicka Med tiden Tiden har alltså visat sig vara biologi! Inte pengar, hopp eller Gud... Biologin är en drottning ond, självsvåldig, hänsynslös. Förgäves ska du be henne. Du kan bara ge dig I hennes våld. Tiden finns inte, blott processerna. Ból mój Ty podły dystansie niegodziwy między ludźmi co nie pozwalasz im się przybliżyć do siebie. Wydajesz się skrywać podejrzenia co do drugiego. Tak odrzucona tak odsunięta odchodzę płacząc a w środku pusto. A może oni nie mieli co dać? Min smärta Du nedriga skändliga distans människor emellan som inte låter dem närma sig varandra Som om du dolde misstankar mot andra Sålunda avvisad bortstött går jag min väg gråtande och min inre är tomt Men de hade kanske ingenting att ge? 14 Z czasem Więc czas się okazał biologią! Nie pieniędzmi, nadzieją, Bogiem... Biologia jest królową złą, samowładczą, bezwzględną. Darmo ją o coś prosić. Możesz jej się jedynie oddać we władanie. Czasu nie ma, są tylko procesy. Z tomu Dzikie kryształy Wydawnictwo Nowy Świat Pragmatyzm miłosny Ciało coś co żyje niszczy się i męczy ciąży nam, nas dręczy. Ale, pożądanie! O, jak lekko ono niesie ciało w świat! Nie o młodość módl się o miłość namiętną. Översättning Lennart Ilke, ur diktsamling Vilda kristaller, Ilke Bokförlag Kärlekens Pragmatism Kroppen något som lever förfaller och tröttas tynger och plågar oss Men åtrån! O, hur lätt den bär kroppen ut i världen! Inte om ungdom om lustfylld kärlek ska du be

15

16 Kjell Albin Abrahamson Bóść się z polską biurokracją Att stånga pannan blå och gul mot polsk byråkrati Kiedy spotykam Szwedów trwa na ogół najwyżej pół minuty zanim pada pytanie ak to jest mieszkać w olsce amo pytanie jeszcze mogę wytrzymać ale niepojęte jest dlaczego zadający je muszą zawsze mieć współczujący głos niej więcej taki jakim się mówi do ludzi obciążonych nieuleczalną chorobą lbo jakim właściciel psa wyobraża sobie że trzeba rozmawiać z dziećmi lbo jakim rodzic małego dziecka myśli że trzeba rozmawiać z psami onieważ pytanie jest tak wielkie i jednocześnie tak małe tracę mowę nie wiem co powiedzieć anim zdążę wpaść na jakąś pomysłową odpowiedź nadlatuje w powietrzu kolejne pytanie jak zeschnięty jesienny liść naczy podoba ci się ciekawi się współczujący głos i wierzcie lub nie przekrzywia wdzięcznie głowę ak się mianowicie robi kiedy rozmawia sie z chorym na ids albo biedakiem dotkniętym umysłowym tsunami żeby dobrowolnie przenieść się do olski odoba się mamroczę cicho sam do siebie podoba to się dziewczynie do dziecka albo studentowi na wymianie y pozostali zdzieramy się na chleb powszedni około tysiąca zwedów pracuje w olsce głównie biznesmeni a jestem korespondentem zagranicznym i próbuję tłumaczyć że zwecja jest co najwyżej cen tralnym punktem peryferii i jak to jest że to co jest prawdą w erlinie i enie jest kiepskim żartem w eidelbergu olska leży w każym razie w centrum nauczyłem się odpowiadać nalogicznie do repliki pierwszego dnia w pracy po nieudanym urlopie w każdym razie z pogodą mieliśmy szczęście olska naprawdę leży w centrum wydarzeń iętnaście lat temu grani czyła z trzema krajami zisiaj nie ma żadnego z nich wiązku owieckiego zechosłowacji i NRD eraz olska ma siedmiu sąsiadów zy można mieszkać bardziej centralnie eden z sąsia dów iałoruś jest ponadto jedyną dyktaturą uropy outpost of tyranny żeby zacytować amerykańską sekretarz stanu onoleezzę ice ważasz że to fajnie sąsiadować z dyktaturą o na to odpowiedzieć ówię tak przeczytaj moją kiążke o iało rusi to zrozumiesz że dyktatura rzadko jest nudna albo milczę myśląc o geniuszu nart ngemarze tenmarku nie opłaca się tłumaczyć tym co niczego nie rozumieją ak podoba mi się w olsce ak myślę że to jest pasjonujący kraj z fascynującymi ludźmi iedy jednak zmuszony jestem mieć do czynienia z polskimi biurokratami tęsknię do domu do zwecji iedy inni zagraniczni zwedzi tęsknią za alles kaviar albo musztardą lott ja tęsknie za zwyczajnym szwedzkim biurokratą eby uzyskać pozwolenie na pobyt zmuszony byłem pięć razy odwiedzić urząd a każdym razem pytałem När jag träffar svenskar brukar det ta högst en halv minut innan frågan kommer ur är det att bo i olen ag kan stå ut med själva frågan men det är obegripligt varför frågeställarna alltid ska ha något medlid samt i rösten ngefär som när man talar med människor med obotliga sjukdomar ller som hundägare inbillar sig att man ska prata med barn ller som småbarnsföräldrar tror att man ska prata med hundar ftersom frågan är så stor och samtidigt så liten blir jag alldeles stum vet inte vad jag ska säga nnan jag hunnit hitta på något fyndigt svar flyger redan följdfrågan förbi i luften som ett skrumpet höstlöv ag menar trivs du undrar den medlidsamma rösten och tro det eller ej lägger nu huvudet på sned å ska man nämligen göra när man talar med aids patienter eller med stackare som drabbats av den mentala tsunamin att frivilligt flytta till olen rivs tänker jag tyst för mig trivs gör au pair flickor och utbytesstudenter i andra sliter för brödfödan omkring tusen svenskar arbetar här i olen mest affärsmän jälv är jag utrikeskorrespondent och för söker förklara att verige på sin höjd är periferins medelpunkt och hur det kommer sig att det som är sanning i erlin och ena bara är dåligt skämt i eidelberg olen ligger i alla fall centralt har jag lärt mig att svara n parallell till repliken första dagen på jobbet efter en misslyckad semester i hade i alla fall tur med vädret olen ligger verkligen mitt i smeten ör femton år sedan gränsade olen till tre länder e är alla borta ovjetunionen jeckoslovakien och DDR u har olen sju grannländer an man bo mer centralt n av grannarna itryssland är dessutom uropas enda diktatur outpost of tyranny för att citera USA s utrikesminister ondolezza ice ycker du att det är spännande att bo granne med en diktatur ad svarar man då ntingen säger jag a läs min bok om itryssland så förstår du att diktaturer sällan är tråkiga eller också tiger jag och tänker på skidgeniet ngemar tenmark e lönse int förklar för dom som int begrip a jag trivs i olen a jag tycker att det är ett spännande land med fascinerande människor en när jag tvingas ha att göra med polska byråkrater längtar jag hem till verige är andra utlands svenskar längtar efter alles kaviar och lottssenap längtar jag efter en alldeles vanlig svensk byråkrat ör att få mitt polska uppehållstillstånd tvingades jag fem gånger besöka myndigheten arje gång frågade jag r det nu allt som krävs för att jag ska få uppehållstillstånd varet var klart som vattnet från en ällbäck i eskiderna 16

17 zy to już wszystko co potrzebne do otrzymania pozwolenia dpowiedź była krystaliczna jak woda z beskidzkiego źródła ak to wszystko iedy następnym razem odwiedzałem urząd zawsze jakiegoś przeklętego papieru brakowało albo musiał być przetłumaczony na polski le zaświadczenie że jestem korespondentem zwedzkiego adia jest napisane po angielsku ie ma nikogo kto zna angielski ie musi być przetłumaczone na polski już nic więcej nie jest potrzebne dpowiedź była krystaliczna i tym razem zimna jak woda z beskidzkiego źródła ie nie potrzeba już żadnych papierów czywiście ciągle brakowało jakiegoś papieru statnio kiedy tu byłem powiedziano mi że mam już wszystkie potrzebne papiery i dokumenty ani która z anem rozmawiała musiała być źle poinfor mowana ówię z pełną odpowiedzialnością nawet w wiązku owieckim biurokraci nie byli tak niekompetentni i bezczelni jak w olsce rząd karbowy każdego kraju przyjmuje z otwartymi ramionami cudzoziemca który chce dobrowolnie płacić tu podatki le nie w olsce utaj wygląda jakbym każdego miesiąca próbował wyłudzić pieniądze z rzędu omimo że przez całe życie nie byłem karany spotykam się tu z większą podejrzliwością niż recydywista istocie nic nie mam za te pieniądze które płacę w olsce poza możliwością bezpłatnego oddychania używnym powietrzem i swobodnego spacerowania po nierównych chodnikach łacę i tak z jednego powodu w piekle podatkowym zwecji płaciłbym jeszcze więcej an przecież nie ma pitu wykrzyknęła z wyrzutem blondynka o tapirowanych włosach i krwisto czerwonych paznokciach czywiście że mam odpowiedziałem zatopiony w myślach po szwedzku pitt ptaszek czując się zraniony w męskiej dumie ogóle an nie ma nie ma an żadnego pitu upierała się kobieta wyglądająca jakby chciała wyłupić mi oczy swoimi długimi pazurami rozumiałem że tym razem nie chodziło o pesel ani o nip tylko wlasnie o pit zwecji jest tylko heretycki numer personalny łącznie z czterema ostatnimi cyframi ale w olsce jest kilka systemów identyfikacyjnych aprawdę próbowałem załatwić je wszystkie ale po kilku godzinach przed drzwiami do pitu poddałem się to oskarża zwecję że jest zbiurokratyzowana nie wie o czym mówi iększość spraw daje sie załatwić zwykłą rozmową telefoniczną jeśli nawet oczekiwanie na linii i liczba komend gwiazdka kwadracik rośnie w niepokojącym tempie zwedzcy urzędnicy może mają swoje wady i braki ale mają też przynajmniej fundamentalną świadomość że siedzą na swoich tyłkach żeby służyć ogółowi ni już zrozumieli że biurokraci są dla obywateli olsce jest to samo tylko na odwrót zimną twardą i szarą cementową ścianę która nazywa się polska biurokracja można sobie rozbić głowę ic nie pomaga oże łapówki ale te dla mnie są nie do pomyślenia ie z powodu sknerstwa lecz dlatego że tego instrumentu nie stosuje się w nowo czesnym społeczeństwie i zwłaszcza w kraju nii końcu olska chciała być członkiem nii i musi akceptować reguły gry ożna by pomyśleć że cementowa ściana zniknie gdy państwo wielkiego brata rozluźniło swój żelazny uścisk i pozwoliło a det är allt är jag nästa gång besökte myndigheten så var det likt förbaskat något papper som saknades eller måste översättas till polska en intyget att jag är veriges adios korrespondent är ju skrivet på engelska inns det ingen som kan läsa engelska ej det måste översättas till polska edan är det inget mer som krävs varet var klart och den här gången kallt som vattnet från en ällbäck i eskiderna ej sedan behövs inga mer papper aturligtvis saknades det fortfarande papper örra gången det vill säga sjätte gången som jag var här hette det att nu har jag alla papper och dokument amen som talade med er måste ha varit felinformerad ag säger det på fullt allvar inte ens i ovjetunionen var byråkra terna så ignoranta och fräcka som i olen arje lands skattemyndighet välkomnar en utlänning som frivil ligt vill betala in skatt å icke i olen är är det som om jag varje månad försöker lura av skattemyndigheten pengar ast jag aldrig varit straffad i hela mitt liv möts jag av en större misstänksamhet än vad som drabbar återfallsförbrytare princip får jag inget för de skattepengar som jag betalar in i olen mer än att gratis få andas begagnad luft och fritt promenera på ojämna trottoarer ag betalar i alla fall av ett enda skäl i skattehelvetet verige skulle jag betala ännu mer i har ju ingen pit skrek förebrående den blonda kvinnan med tuperat hår och blodröda naglar et har jag visst det svarade jag eftersom jag satt försjunken i svenska tankar och kände hur min manlighet sårades et har ni inte alls det ni har ingen pit envisades kvinnan och såg ut som om hon ville klösa ögonen ur mig med sina långa klor å insåg jag att den här gången var det inte pesel och inte nip utan just pit verige finns bara det förkättrade personnumret inklusive de fyra sista siffrorna men här i olen finns flera olika identifieringssystem ag hade verkligen försökt att skaffa dem alla men gav upp efter ett par timmar framför de galonklädda pit dör rarna en person som anklagar verige för att vara byråkratiskt vet inte vad hon talar om et mesta går att lösa med ett vanligt telefonsamtal även om telefonköandet ökar och antalet stjärna fyrkant kommandon sprider sig oroväckande snabbt e svenska tjänstemännen må ha sina fel och brister men de har åtminstone den fundamentala insikten att de sitter på sina breda bakar för att ge service åt allmänheten e har förstått att byråkraterna är till för medborgarna olen är det samma sak fast tvärt om ot den kalla hårda och grå cementvägg som heter polsk by råkrati kan man stånga pannan blå och gul nget hjälper anske mutor men det är otänkbart för mig nte av snålhet utan för att bestickning inte hör hemma i en modern civilisation och i ett land et var faktiskt olen som bad om att få bli medlem i och då får olen acceptera spelreglerna u skulle man ju kunna tro att cementväggen försvinner när pappa staten släpper sitt järngrepp och den flexibla och tjänstevil liga marknaden tar över yttsan en privatiserade polska motsvarigheten till elia är inget annat än den byråkratiserade marknadens egen rankenstein nget monster kan bli större farligare och värre än elekomunikacja olska S.A. en så kallade lå linjen som ska upplysa om allt och enkelt rätta till felaktigheter är ett förstaaprilskämt 24 timmar om dygnet varje dag året runt 17

18 elastycznemu i otwartemu rynkowi przejąć inicjatywę kurat prywatyzowany polski odpowiednik elii to nic innego jak rankenstein zbiurokratyzowanego rynku aden potwór nie może być większy groźniejszy i gorszy od elekomunikacji olskiej S. A. ak zwana łękitna inia mająca inforować o wszystkim i w pro sty sposób załatwiać sprawy jest dowcipem primaaprlisowym 24 godziny na dobę każdego dnia przez cały rok to nie jest zadowolony z nonsensów z łękitnej inii musi udać się na ul więtej arbary la całej arszawy z okolicami jest tylko to jedno miejsce gdzie kilka ań godzinami i dniami rozwiązuje sprawy które przedszkolak zrozumiałby w minutę ydział spraw bardziej skomplikowanych jest otwarty trzy dni w tygodniu po kilka godzin ciasnym pozbawionym okien wąskim i beztlenowym kory tarzu tłoczą się starzy i młodzi panie z henną i czarni punkowcy krzyczące dzieci w wózkach i weterani wojenni na wózkach inwa lidzkich plus szwedzki korespondent wmawiający sobie w swojej zarozumiałości że ma ważniejsze sprawy do załatwienia rzeba tylko poczekać eraz wszedł numer 76 prawdopodobnie znowu roztrzęsiona emerytka która zapewnia że nie dzwoniła za złotych łyszę przez drzwi jak kobieta płacze ie było mnie nawet w domu am tylko 600 zł emerytury ak moglam wydzwonić za tysięcy en som inte är nöjd med nonsenssvaren från lå linjen måste bege sig till ul wietej arbary ör hela arszawa med omnejd finns detta enda ställe där ett antal damer i timmar och dagar ska reda ut vad ett dagisbarn skulle ha förstått på en minut vdelningen för mer komplicerade ärenden har öppet tre dagar i veckan några timmar varje gång en trång fönsterlös smal och syrelös korridor trängs gamlingar och unga hennafärgade damer och svarta punkare skrikande små barn i vagnar och krigsveteraner i rullstol plus en svensk utrikeskor respondent som i högmod inbillar sig att han har viktigare saker att göra et är bara att vänta ust nu betjänas nr 76, troligtvis återigen en darrande pensionär som försäkrar att hon inte ringt för femtontusenfemhundraåttio fyra zloty ag hör genom dörren hur kvinnan hulkar ag har ju inte ens varit hemma ag har ju bara sexhundra i pension ur skulle jag kunna ringa för femtontusen n ny kund kommer in och tar sin kölapp han stirrar på kölap pens höga nummer med samma skräckslagna blick som en hare på en huggorm nr 152 n och samma mening studsar som en boll mellan väggarna eller upprepas som ett omkväde i en gammal folk visa ervicen var banne mig bättre under kommitiden rött svettig och med bultande huvudvärk är det äntligen min tur ud giv mig kraft mumlar jag och går in chodzi nowy klient i bierze numerek patrzy na wysoki numer przerażonym wzrokiem jak zając na żmiję 152 o samo zdanie odbija sie jak piłka między ścianami i powtarza jak refren obsługa była jak pragnę zdrowia lepsza za komuny męczony spocony i z łomoczącym bólem głowy doczekuję się w końcu mojej kolejki oże dopomóż mamroczę i wchodzę do środka Kjell Albin Abrahamson był dramaturgiem w Szwedzkiej Telewizji i szefem kultury w Szwedzkim radio. Jest weteranem wśród szwedzkich korespondentów zagranicznych, był w Moskwie, Wiedniu i w Warszawie. Od 2004 roku mieszka znowu w Warszawie pracując jako korespondent z Środkowej i Wschodniej Europy wolny strzelec dla Szwedzkiego radia i Sydsvenska Dagbladet. Wydał wiele książek, ostatnio Enkel biljett till Polen (Fischer & Co) recenzowaną w SP nr 3/2005. Inna książka Polen diamant i aska (1997) ukazała się również po polsku Polska diament w popiele (2003). Kjell Albin Abrahamson har varit dramaturg på SVT och kulturchef på Sveriges Radio. Han är veteran bland Sveriges utrikeskorrespondenter med stationeringar i Moskva, Wien och Warszawa. Han är sedan 2004 återigen bosatt i Warszawa där han som frilans är Sveriges Radios och Sydsvenskans Central- och Östeuropakorrespondent. Han är också författare till flera böcker, den senaste Enkel biljett till Polen (Fischer & Co) recenserades i nummer 3/2005 av Suecia Polonia. Hans bok Polen diamant i aska (1997) finns även i polsk översättning Polska diament w popiele (2003). översättning 18

19

20 Piotr Cegielski Villagatan 2, czyli dobry adres w Sztokholmie eller en bra adress i Stockholm av R. tym budynku spędziłem sześć lat racowałem w nim a towarzyszył mi dzielnie zespół ale nie była to typo wa praca a stanowisku szefa nstytutu olskiego funkcjonowałem jako dyplomata menedżer zyli organizowałem koncerty pokazy filmów wystawy gościłem artystów uczonych polityków wariatów co często na jedno wychodziło publicz ność szwedzką polską polonijną to szczególny typ olaków dlatego go wyodrębniam wydawałem przyjęcia i last but not least troszczyłem się o klimat en klimat budowali oczywiście głównie goście tu grzecznie pijała herbatki i niegrzecznie paliła isława zymborska to tu skandalizowały samą swoją obecnością orota ieznalska uzanna anin ulita ójcik i oanna ajkowska a na grzebiących w jego życiu prywatnym dzienni karzy wściekał się oman olański u uporczywie milczał yszard rynicki plany nowych książek snuł aweł uelle nie trzeźwiał ani przez chwilę aniel lbrychski tu o hamburgerach z c onalda marzył zesław iłosz tu czarowali publiczność anuta tenka ałgorzata ieczyńska erzy tuhr an owicki i dam anuszkiewicz tu geniusz rylca zesław łania podszczypywał młodsze od niego o lat gwiazdki filmowe tu olśniewały urodą zabella corupco i jej matka agdalena tu ostatni koncert przed śmiercią dała alina zerny tefańska ecz ważnym ba chyba nawet koniecznym składnikiem atmo sfery nstytutu jest właśnie ten egzotyczny swą południową architekturą dwupiętrowy dom przy illagatan arto najpierw przyjrzeć się samej ulicy niedługiej liczącej zaledwie trzynaście posesji po lewej stronie i dwanaście po prawej ej początki sięgają lat 70 XIX wieku kiedy to sztokholmskim planistom zamarzyło się utworzenie dzielnicy willowej illastaden położonej tuż obok arku umlegården i iblioteki rólewskiej iedaleko serca miasta a jednak na uboczu d parku illastaden oddzielono piękną esplanadą arlavägen o pierwszych willach na illagatan która stanowiła główną oś całej dzielnicy rychło nie pozostało jednak śladu ceny gruntu szybko poszły tu w górę a miejscu małych domków na przełomie XIX i XX wieku wyrosły pałace i okazałe rezydencje ajmniejsza zmiana w skali zabudowy dotyczyła domu narożnego przy illagatan 2 czyli budynku mieszczącego dziś nasz nstytut le o tym za chwilę is a vis nstytutu znajdują się dwa budynki pod jedynką brzydki nieste ty najnowszy przy ulicy gmach należący do wielkiego wydawni wa atur och ultur zbudowany w latach dla venska kogs industriföreningarna zwedzkiego wiązku rzemysłu eśnego obok pod trójką klasycystyczny pałacyk ungliga itterhetsakademien czyli rólewskiej kademii auk umanistycznych gdzie także ulokowaliśmy swój przyczółek w postaci siedziby sztokholmskiego oddziału owarzystwa zwedzko olskiego 20 detta hus har jag tillbringat sex år är har jag verkat med duktiga medarbetare ch jobbet har varit högst ovanligt om chef för olska nstitutet är man både diplomat och manager ag har fått ordna konserter filmvisningar och utställningar ta hand om konst närer vetenskapsmän politiker och dårar vilket ibland kan vara samma sak både svenska och polska besökare för att inte nämna en speciell sorts publik svenska polacker ag har fått vara värd på mottagningar och sist men inte minst haft att vårda det lokala klimatet etta klimat har givetvis huvudsakligen skapats av gästerna är drack isława zymborska snällt sitt te och rökte inte lika snällt sina cigaretter är ställde orota ieznalska uzanna anin ulita ójcik och oanna ajkowska till skandal med sin blotta närvaro och oman olański rasade mot journalister som ställt närgångna frågor är teg yszard rynicki still aweł uelle smidde planer på nya böcker och aniel lbrychski tycktes aldrig nyktra till är drömde zesław iłosz om hamburgare från c onalds här charmades publiken av skådespelare som anuta tenka ałgorzata ieczyńska erzy tuhr an owicki och dam anuszkiewicz är nöp den store mästergravören zesław łania sextio år yngre filmstjärnor och zabella corupco och hennes mor agdalena bländade alla med sin skönhet är gav alina zerny tefańska sin sista konsert mellertid är det exotiska trevåningshuset på illagatan med sin syd ländska arkitektur också viktigt och kanske av avgörande betydelse för nstitutets atmosfär ill att börja med bör man begrunda gatan där huset står illagatan är ganska kort med 13 hus på vänstra sidan och 12 på den högra atan har sitt ursprung i 1870 talet då tockholms planerare drömde om att skapa en villastadsdel illastaden just vid umlegården och ungliga iblioteket vsides men ändå nära stadens hjärta rån umlegården avskildes den med arlavägens vackra esplanad e första villorna på illagatan som var stadsdelens huvudartär var snart ett minne blott arkpriserna steg i snabb takt stället för småhus byggdes vid sekelskiftet palats och residens elativt minst förändrat blev hörnhuset på illagatan 2 dvs olska nstitutets hus er om detta längre fram ittemot nstitutet finns två fastigheter illagatan 1 det nyaste och fullaste huset på gatan som tillhör det stora förlaget atur och ultur et byggdes för Villagatan, drzeworyt wg. rysunku R.Haglunda, Villagatan, träsnitt enl. ritning av R. Haglund, 1879 venska kogsindu striföreningarna uset bredvid på nr