ingen tolerans för bristande tolerans nie ma tolerancji na brak tolerancji

Transkrypt

1 tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny SueciaPolonia Kuśmirowski lurar döden Kuśmirowski oszukuje śmierć ingen tolerans för bristande tolerans nie ma tolerancji na brak tolerancji

2 Nuda zimą Vinterleda W tym numerze piszemy o ucieczkach i buntach w przestrzeni i w czasie rzeczywistych i artystycznych powiadamy o dwóch brawurowych ucieczkach z niemieckich obozów ana åkansson w swoim felietonie szuka wyjaśnienia w czym pomaga jej architekt ichał orowski dlaczego współcześni olacy lubią mieszkać w zamknięciu za murami płotami i strzeżeni przez strażników okąd oni uciekają rtysta obert uśmirowski obecnie na wystawie w onnierskonsthall usiłuje stworzyć czas kolisty żeby się nigdy nie zestarzeć i nie umrzeć resztą wszyscy uczestnicy wystawy mają chyba jakieś pretensje do czasu nosi ona tytuł rzeciwko czasowi ztery kobiety artystki próbują kobiecymi środkami czyli szyciem haftem i splotem zacieśnić więzy między krajami w tym celu pływają promem w październiku w tę i spowrotem po ałtyku i to nie w linii prostej ym ucieczkom i buntom patronuje omnik olerancji w erozolimie z którego pomysłodawcą ekscentrycznym milionerem publikujemy obszerny wywiad zaraz na początku numeru ięgamy do historii i przeplatamy ją z najnowszymi nurtami w sztuce aka jest nasza propozycja na jesień zimę imą chłopi nie mają nic do roboty więc wymyślają sztukę iesław yśliwski wybitny polski pisarz z tzw nurtu wiejskiego dowodzi że pozbawieni wszelkich praw obywatelskich i wyłączeni do XIX w z narodu chłopi nie zaprzątają sobie głowy narodowymi lokalnymi sprawami lecz rozmawiają bezpośrednio z niwersum rzed wojną najbardziej awangardowe kierunki w polskiej literaturze i sztuce tworzone były przez przesadzone do miasta chłopskie dzieci i ydów eraz ydów prawie nie ma dopóki nie wrócą cała nadzieja w chłopach I detta nummer skriver vi om flykt och uppror i tid och rum verkliga och konstnärliga i berättar om två våghalsiga flykter från tyska koncentrations läger sin krönika söker ana åkansson med hjälp av arkitekten ichał orowski en förklaring till varför dagens polacker vill bo isolerat bakom murar och stängsel skyddade av vakter art flyr de onstnären obert uśmirowski just nu på onnierskonsthall försöker skapa en cirkulär tid för att aldrig behöva åldras och dö ör övrigt hyser nog alla utställningsdeltagare agg mot tiden efter som den heter ot tiden yra kvinnliga konstnärer försöker med kvinnliga medel det vill säga genom att sy brodera och fläta stärka banden mellan våra länder därför åker de färja i oktober fram och tillbaka över stersjön men inte alls efter någon rak linje essa flykter och uppror beskyddas av oleransmonumentet i erusalem i publicerar en omfattande intervju med upphovsman nen en excentrisk miljonär i början av detta nummer i går tillbaka till historien och flätar den samman med de se naste riktningarna inom konsten å ser vårt erbjudande ut för hös ten och vintern å vintern har inte bönderna något att göra så de tänker ut konst iesław yśliwski framstående polsk författare ur den så kallade lantliga riktningen visar att bönderna som ända fram till talet var berövade alla medborgerliga rättigheter och uteslutna ur nationen inte bryr sina huvudet med nationella lokala angelägenheter utan samtalar direkt med niversum öre andra världskriget skapades de mest avantgardistiska och kosmopolitiska riktningarna inom polsk litteratur och konst av bondbarn som flyttat in till städerna och av judar u finns inga judar kvar och så länge de inte återvänder står allt vårt hopp till bönderna

3 Tam kultywowało się ceremonie pogrzebowe, w skład których wchodził pobyt zmarłego w domu trzy dni, w otwartej trumnie na stole, tam się jadało ze zmarłym. Tak było w Lublinie, Sandomierzu, Przemyślu. Czytaj str. 21 Där månade man om olika begravningsceremonier och bland annat ingick att den döde under tre dagar vistades i hemmet i en öppen kista på ett bord man åt med den döde. Så var det i Lublin, Sandomierz och Przemyśl.Se sid.21 Foto: Joanna Ocias Suecia Polonia Innehåll / Spis treści 4 9 Eftersom jag ändå lever samtal med Aleksander Gudzowaty Przy okazji własnego życia rozmowa z Aleksandrem Gudzowatym General Anders kringvandrande Polen Paweł Jaworski Polska Wędrowna generała Andersa Paweł Jaworski 12 Michal Lisinskis flykt från fångläger Józef Lewandowski Michała Lisińskiego ucieczka z łagru Józef Lewandowski 13 Rymning från Norge ur memoarer av Michał Lisinski Ucieczka z Norwegii z pamiętników Michała Lisińskiego 17 Vi presenterar Polen för Sverige och Sverige för Polen ett samtal med Jan Warchoł, vd för Polferries Przedstawiamy Polskę Szwecji a Szwecję Polsce rozmowa z J.Warchołem, Prezesem Zarządu PŻB SA Polferries Robert Kuśmirowskis lurar döden Robert Kuśmirowski oszukuje śmierć Sy ihop över havet Sy ihop zszywanie przez morze Flykt till friheten Ucieczka do wolności 28 Nanas krönika Nana Håkansson Nanafelieton Nana Håkansson Omslagsfoto/ Okładka: projekt pomnika Tolerancji w Jerozolimie prof. Czesława Dźwigaja. Skiss till Toleransmonument i Jerusalem av Czeslaw Dzwigaj. Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.

4 I december 2007 avtäckts ett toleransmonument i Jerusalem. Donator och upphovsman är Aleksander Gudzowaty. W grudniu 2007, w Jerozolimie, zostanie odsłonięty pomnik tolerancji, którego pomysłodawcą i fundatorem jest Aleksander Gudzowaty. Eftersom jag ändå lever ett samtal med Aleksander Gudzowaty Przy okazji własnego życia rozmowa z Aleksandrem Gudzowatym Zbigniew Bidakowski: Czym jest tolerancja, dlaczego jest ona taka ważna i czy rzeczywiście sądzi Pan, że jej brakuje. Są siły na świecie, również w Polsce, dla których tolerancji jest za dużo, jest nadmierna i one wolałyby więcej podporządkowania a nie tolerancji. Aleksander Gudzowaty lobalny świat jaki się teraz kształtuje w jakimś sensie prowadzi do zagłady bo staje się agresywny lo balizm polega na koncentracji i w tym świecie brakuje czegoś co przyhamuje agresję czyli tolerancji auważył an na pewno taką normę że politycy modelują świat dla siebie zapominając o innych tworzyli swoją kastę poruszają się w kręgu swoich spraw swoich awansów rzeba przypomnieć politykom że mają ograniczone prawo moralne reprezentowania ludzi i prowadzenia jednych przeciwko drugim tym sensie nadrzędną rzeczą jest tolerancja ona świadczy o moralnym standardzie ez tolerancji pozostaje tylko konfrontacja ta ma tylko jeden język spór walkę o są same banały ale jak się teraz mówi etyka moralność to dla wszystkich to brzmi jak banał udzie się odzwyczaili od dobrych sytuacji bo one są jakby rzadsze ie ma mody na porządne zachowanie się w czym tolerancja jest tak pomocna świecie tak skonfliktowanym gdzie politycy tak napinają mięśnie są tak bardzo męscy wolałbym żeby byli męscy na użytek domowy a nie światowy tolerancja jako wpojony wychowaniem model zachowania jest niezbędna olityk niewykształcony do miłości do ludzi tylko z wielkim ego jest groźny awet w religii temat ten nie jest zdefiniowany czytelnie czywiście religia mówi o miłości bliźniego ale spoglądając na historię widzimy że religia też nie Zbigniew Bidakowski: Vad är tolerans, varför är den så viktig och anser du verkligen att det saknas tolerans? Det finns krafter i världen, även i Polen, som anser att det finns för mycket tolerans, att den är överdriven, och de skulle hellre se mer undergivenhet istället för tolerans. Aleksander Gudzowaty: en globala värld som nu håller på att ta form leder på något sätt till förintelse för den är aggressiv lobalisering grundar sig på koncentration och det saknas något i världen som bromsar aggressionen det vill säga tolerans u har säkert själv lagt märke till att politikerna utformar en värld för sig själva och glömmer andra e har skapat sin egen kast de rör sig i en sfär av sina egna angelägenheter sina egna karriärer an måste påminna politikerna om att de har begränsad moralisk rätt att representera människor och att styra de ena mot de andra så måtto vittnar tolerans om hög moralisk standard tan tolerans återstår bara konfrontation ch den har bara ett språk strid och kamp et är rena plattityderna om man säger etik och moral tycker alla att det låter som plattityder olk har vant sig av med goda situationer för de är alltmer sällsynta tt korrekt uppträ dande där tolerans är till sådan hjälp är inte på modet en värld så full av konflikter där politikerna spänner musklerna och är så manliga skulle jag föredra att de var manliga för hemmabruk och inte i världsliga sammanhang tolerans som en modell inpräntad i uppfostran för hur man ska uppföra sig är absolut nödvändig n politiker som är obildad när det gäller kärlek till människor och som bara har ett stort ego är farlig nte ens inom religionen är detta ämne klart och tydligt definierat eligionen talat naturligt 4

5 Foto: Ignacy Skwarcan vis om kärleken till nästan men om vi tar en titt på historien ser vi att inte heller religionen har varit särskilt tolerant et behövs en stor intellektuell rörelse som kräver tolerans anske ska vi börja med barnen ZB: Och varför ett toleransmonument i Mellanöstern? AG: ör det första därför att erusalem är närmast ud ärifrån syns både människor och ud bäst olen är ordet erusalem väldigt emotionellt laddat enom det historiska ödets grymhet är det där den största konflikten finns ngen vill samexistera i erusalem alla drar och sliter i staden för att ha den för sig själva lla har sina moraliska orsaker sina historiska orsaker men den är ingen handelsvara ch staden den vita staden staden på höjden är vacker och har fortfarande en chans att ena världen och därför ska monumentet stå just där ch förresten bristen på tolerans irriterar mig helt enklet ag har ingen tolerans för bristande tolerans för den bristen kan inom kort leda till en global katastrof och det är något jag fruktar ZB: Är religiös och all annan fundamentalism motsatsen till tolerans? AG: arje religion har tolerans och antitolerans inom sig ill exem pel så åberopar alla gärna patriotism m det fanns tolerans skulle vi inte behöva patriotism för att ena folk till försvar atriotism borde ju också manifestera sig i förmågan till fredlig samexistens en patriotism har enligt vår uppfattning alltid inneburit att man ska vara redo att dö för sitt fosterland ch i dag dör våra solda była zbytnio tolerancyjna otrzebny jest wielki ruch intelektualny dopominający się o tolerancję oże zacząć od dzieci ZB: A dlaczego pomnik tolerancji na Bliskim Wschodzie? AG: o pierwsze dlatego że erozolima jest najbliżej oga tamtąd najlepiej widać i ludzi i oga olsce słowo erozolima jest bardzo nacechowane emocjonalnie rzez złośliwość historycznego losu właśnie tam jest największy konflikt ikt nie chce koegzystować w erozolimie wszyscy szarpią ją dla siebie na wyłączność szyscy mają swoje racje emocjonalne racje historyczne ale to nie jest towar na te czasy miasto białe miasto miasto na wzgórzu jest piękne i ma wciąż szanse na łączenie świata i stąd pomnik właśnie tam zresztą mnie brak tolerancji po prostu irytuje ie mam tole rancji na brak tolerancji bo ten brak może doprowadzić w bliskim czasie do globalnej katastrofy i boję się tego ZB: Czy przeciwieństwem tolerancji jest fundamentalizm religijny albo jakikolwiek inny? AG ażda religia ma w sobie tolerancję i antytolerancję p na patriotyzm wszyscy się bardzo chętnie powołują dyby była tolerancja to patriotyzm jako mechanizm jednoczenia ludzi do obrony nie byłby potrzebny rzecież patriotyzm powinien się też manifestować w umiejętności pokojowej koegzystencji atriotyzm w naszym pojęciu oznaczał jednak zawsze gotowość umierania w obronie ojczyzny dzisiaj nasi żołnierze giną za wolność waszą i naszą w raku czy fganistanie atriotyzm należałoby jednak przewartościować nie powinien polegać na umieraniu lecz być 5

6 skierowany do życia o bezsensowne zabijanie z jakim mamy do czynienia na liskim schodzie adna religia nie pozwala zabijać a wszyscy się na religie ciągle powołują o oznacza że politycy używają języka propagandowego a nie normalnego latego ja się bardzo boję tych kast tego świata polityków adużywa się słów skłaniając ludzi do nienawiści i walki olska jest dobrym przykładem tego zjawiska olitycy raz przy władzy raz nie to są ciągle ci sami ludzie ak się odizolowali od społeczeństwa że nie zajmują się już nim a o wartościach mówią tylko od święta albo w kampanii wyborczej ardzo bym chciał by społeczeństwa się zbuntowały przeciw marginalizowaniu wyższych wartości na rzecz pustego patosu i wielkich nieprawdziwych słów o patriotyzmie co się dzieje na liskim schodzie zalew słów pełnych nie nawiści dsłonięcie pomnika tolerancji odbędzie się w chara kterystyczny sposób nie będzie tam zbyt wielu słów a bym chciał żeby ten pomnik zadziałał na podświadomość ludzi ie chcemy przemówień polityków ten pomnik ma być symbolem bez patosu bez okolicznościowych deklaracji że kochamy ludzi i kochamy świat rótka ceremonia zacznie się tak że na murawę wokół pomnika wejdzie tysiąc dzieci jako symbol tego że to o nich właśnie chodzi samego odsłonięcia dokona dwójka dzieci alestyńczyk i ydówka o będzie jak sygnał to jest ten świat który nadchodzi i o tym trzeba pamiętać olitycy muszą sobie zdać sprawę że nie można od dzieci wymagać bohaterstwa i śmierci przecież one wciąż giną ie przekonałem ana ZB: Pomnik to jest bardzo piękna idea, ale czy nie byłoby jeszcze lepiej, gdyby pomnik, poza swoją wartością symboliczną, miał jeszcze użytkową, by był np. szpitalem, szkołą...? AG: o są takie trochę banały ważam że powinno się utrwalić symbol tolerancji yskutowaliśmy długo o tym o symbolu rozpołowionej kolumny w niej w szczelinie wyrasta drzewo oliwne które nie łączy tej kolumny czyli różnice pozostają ale na końcu drzewa wyrasta złote ziarno tolerancji omnik szkoła ma zbyt użyteczne funkcje by mogła być symbolem przemawiającym do wszystkim o tak jak symbol religijny nie może być zbyt użytkowy omnik będzie górował nad erozolimą będzie stał na wzgórzu na neutralnym terytorium a już za dwa lata powstaje pomnik tolerancji w owym orku ZB: czy też z Pańskim udziałem? AG: ie to zdaje się olendrzy fundują go merykanom aczyna się cały ruch i o to chodzi le nie o to by tworzyć nową religię powoływać kapłanów tolerancji na wzór lóż różnych ZB: Mówił Pan wcześniej, że każda religia ma swoją porcję fundamentalizmu. Pan na swoim terenie wybudował kaplicę ekumeniczną, czyli wcielił ideę niemożliwą. Czy mógłby Pan opowiedzieć o tym bliżej? Ta budowla musi zaspokajać jakieś Pańskie osobiste potrzeby, stoi przecież na Pańskim prywatnym terenie, nie jest publiczna, na pokaz. AG: a kaplica to była potrzeba duchowa dtrutka na świat w którym wszyscy się nienawidzą prężą muskuły i walczą ój ojciec zajmował się religioznawstwem iedy byłem młody dużo z nim rozmawiałem i z tego skorzystałem więcej niż na uczelni moim domu panowała zawsze idea pokory przed wartościami wyższego rzędu właśnie dlatego dla uczczenia pamięci mojego ojca ter för er och vår frihet i rak och fganistan en patriotismen borde omvärderas och inte handla om att dö utan syfta till liv et meningslösa dödande som vi har att göra med i ellanöstern ngen religion tillåter dödande men alla åberopar hela tiden religionen et innebär att politikerna använder ett propaganda språk och inte något normalt språk ärför fruktar jag dessa kaster denna politikervärld an missbrukar ord som får folk att hata och strida olen är ett bra exempel på detta fenomen olitiker ibland i maktposition ibland inte det är hela tiden samma människor e har isolerat sig så mycket från samhället att de inte längre ägnar sig åt det och de talar om värden bara på högtidsdagar eller under valkampanjer ag skulle gärna vilja att samhället satte sig upp mot marginaliseringen av de högre värdena till förmån för tomt patos och stora falska ord om patriotism ch vad händer i ellanöstern n störtflod av hatfulla ord onumentet kommer att avtäckas på ett karakteristiskt sätt inte så många ord ag skulle vilja att monumentet påverkade männis kors undermedvetna i vill inte ha några politikertal monumen tet ska vara en symbol utan patos utan tillfälliga deklarationer om att vi älskar människor och världen en korta ceremonin inleds med att tusen barn kommer ut på gräsmattan runt monumentet som en symbol för att det faktiskt är dem det handlar om ch själva avtäckandet utförs av två barn en palestinskt och ett judiskt et ska vara en signal detta är den värld som nalkas och det måste vi hålla i minnet olitikerna måste inse att man inte kan kräva hjältemod och död av barn ch de dör ju hela tiden u verkar inte så övertygad ZB: Ett monument är en mycketvacker idé men skulle det inte vara bättre om monumentet förutom sitt symboliska värde dessutom hade ett bruksvärde, att det exempelvis bestod av ett sjukhus, en skola? AG: et är lite banalt ag anser att en symbol för tolerans ska vara beständig i har diskuterat detta länge symbolen med den halv erade kolonnen i den i en springa växer det upp ett olivträd som inte förenar kolonnen det vill säga skillnaden består men i toppen av trädet växer toleransens gyllene frö tt monument i form av en skola har alltför nyttoinriktade funktioner för att kunna vara en symbol som talar till alla et är som en religiös symbol den får inte vara för nyttobetonad onumentet kommer att resa sig över erusalem den kommer att stå på höjden på ett neutralt territorium och redan om två år kommer det att finnas ett toleransmonument i ew ork ZB: Också det med din medverkan? AG: ej det är nog holländarna som donerar det till amerika nerna et är en hel rörelse som håller på att ta fart och det är vad det handlar om en inte om att grunda en ny religion om att utnämna toleranspräster ZB: Du sa tidigare att alla religioner har sin dos fundamentalism. Du har byggt ett eukemeniskt kapell på din mark, det vill säga förverkligat en omöjlig idé. Kan du berätta lite mer om det? Bygget måste stilla ett personlig behov, det står ju på din privata mark, det är inte för allmänheten, för syns skull. AG: apellet var ett andligt behov tt motgift mot en värld där alla hatar varandra spänner musklerna och strider in far sysslade med religionsvetenskap är jag var ung talade jag mycket med 6

7 honom och av det har jag haft mer nytta än av högskolan mitt hem rådde alltid ödmjukhet inför högre värden ch just därför för att hedra min fars minne har jag byggt ett eukemeniskt kapell det blev förresten mycket vackert där olika religioner återges av fönster med blyinfattat glas hinduism buddhism kristendom judendom och islam ch när man går in i kapellet känner man vördnad för något stort tämningen manar till moralisk ordning till koncentration är finns frid ur många muslimer och judar har inte varit hos mig alla var fulla av vördnad vilket innebär att det finns ett korn av värden som är gemensamt för alla ngen tittade på någon annans symbol med avsky lla symboler väckte vördnad ZB: Jag vet att du kommer från Lódz. Har det faktum att du föddes i en stad med fyra kulturer, den polska, ryska, tyska och den judiska, format dig på något sätt? En stad med fyra kulturer skulle inte kunna existera utan tolerans. Är det därifrån din förståelse för konflikten mellan Israel och Palestina kommer? AG: ej det har inte haft någon betydelse et vill säga det fanns en annan gemensam nämnare för de fyra kulturerna i ódz nämligen stadens tillkomst in tolerans däremot består av en medvetenhet om att man måste bete sig korrekt en medvetenhet om att man måste respektera andra seder och bruk ZB: Så den gemensamma nämnaren i Lódz var business? AG: nbart business men även business är för uds skull utveck lande det är också ett stort framsteg andra sidan var det en lite aggressiv business men en stad uppstod ast jag hade hellre sett att staden uppstod till ett annat pris örresten tycker jag inte om städer jag tycker om landsbygden ag mår dåligt i alla stora städer ch förträffligt på landet ag älskar träd dimma fält jag älskar djur ag bor med djur ag har dovhjortar åsnor lamor svarta svanar vita gäss vackra påfåglar kanske en tjugo stycken hundar och hästar lla lever vi tillsam mans och kan du tänka dig inga bråkar med varandra skratt i tycker alla om varandra et är förstås ett naivt barnsligt exempel men det ligger något i det att man kan leva i en miljö där till och med människor uppför sig bättre mot varandra och efter det eu keminiska kapellet är alla som bröder ZB: Anser du att det finns en plikt för människor med mer än genomsnittliga ekonomiska tillgångar att göra något för andra något oegennyttigt? AG: lla har en plikt men av människor med pengar bör man förvänta sig något mer men det får inte vara en plikt utan god vilja örst då har det någon mening nnars är det som att köpa sig fri gentemot resten av världen et tjänar inget till ZB: I Israel, eller i Mellanöstern över huvud taget, sysslar du även med andra saker, du är bland annat medlem i Shimon Peres fredscenter AG: ch du tror att jag blev inbjuden för att jag har pengar ag bedriver välgörenhet men jag måste säga att nästan ingen vet om det för jag anser att om man ger pengar så ska man inte förödmjuka någon den som betalar till någon får inte göra reklam för sig et passar sig inte och är helt enkelt inte anständigt ag har många så dana projekt som ingen vet om till exempel en mycket prestigefull stiftelse för ungdomar wybudowałem tę kaplicę ekumeniczną bardzo pięknie zresztą wyszła w której różne nurty religijne oddane są przy pomocy witraży hinduizm buddyzm chrześcijaństwo judaizm i islam jak się tam wchodzi do kaplicy to człowiekowi narzucony jest jakiś szacunek przed czymś wielkim tmosfera przywołuje do porządku moralnego skupienia am jest pokój le było tam u mnie wyznawców islamu ilu było żydów wszyscy byli pełni szacunku co oznacza że jest jakieś wspólne dla wszystkich ziarno wartości ikt nie spojrzał na drugi symbol nie swój z odrazą szystkie budziły atencję ZB: Wiem, że Pan pochodzi z Łodzi. Czy fakt, że urodził się Pan w mieście czterech kultur miał jakieś znaczenie dla ukształtowania Pana? Miasto czterech kultur nie mogłoby istnieć bez tolerancji. Czy stąd bierze się Pańskie zrozumienie dla konfliktu izraelsko-palestyńskiego? AG: ie to nie miało znaczenia o znaczy przy czterech łódzkich kulturach był inny wspólny mianownik mianowicie powstanie miasta atomiast moja tolerancja to jest świadomość że trzeba się porządnie zachowywać to jest świadomość że trzeba szanować odmienne obyczaje ZB: Tzn., w Łodzi czynnikiem łączącym był biznes...? AG: yłącznie biznes ale biznes też rozwija na miły óg to też jest wielki postęp drugiej strony biznes był trochę agresywny ale powstało miasto hociaż wolałbym by miasto powstało innym kosztem zresztą ja nie lubię miast ja lubię wieś każdym dużym mieście jest mi źle na wsi cudownie a kocham drzewa mgły pola kocham zwierzęta ieszkam ze zwierzętami am u siebie daniele osły lamy czarne łabędzie białe gęsi piękne pawie coś ze 20 sztuk psy i konie szyscy żyjemy razem i proszę sobie wyo brazić nikt się ze sobą nie kłóci śmiech szyscy się lubimy o oczywiście taki naiwny dziecinny przykład ale coś w tym jest że można żyć w otoczeniu gdzie nawet ludzie lepiej się do siebie odnoszą a po kaplicy ekumenicznej każdy jest jak brat ZB: Czy uważa Pan, że na ludziach, którzy mają ponadprzeciętną siłę ekonomiczną spoczywa obowiązek robienia czegoś dla innych bezinteresownie. AG: bowiązek ma każdy chociaż od ludzi z pieniędzmi należy oczekiwać czegoś więcej ale to nie może być obowiązek tylko dobra wola tenczas to ma sens o inaczej to wygląda na oku pywanie się wobec reszty świata o nie ma sensu ZB: W Izraelu, czy w ogóle na Bliskim Wschodzie, zajmuje się Pan także innymi rzeczami, jest Pan np. członkiem Rady Gubernatorów Centrum dla Pokoju Szimona Peresa... AG: i an sądzi że zaprosili mnie tam dlatego że mam pieniądze a prowadzę działalność charytatywną ale muszę anu powiedzieć prawie nikt o tym nie wie bo ja uważam że jeśli się daje pieniądze to tak żeby nie upokarzać ten co płaci innym nie może się tym reklamować o po prostu po ludzku nie wypada amy dużo takich programów o których nikt nie wie np bardzo prestiżową fundację dla młodzieży ZB: I nie chce Pan o tym opowiedzieć? AG: ważam że stworzono taką brzydką manierę składek na 7

8 nieszczęścia awet organizacje międzynarodowe tak robią epatują nieszczęściem makabrą moim zdaniem to powinno wyglądać inaczej eśli chce się prowadzić działalność dobroczynną to robi się to z obowiązku wewnętrznego trzeba to robić dyskretnie ie może być tak że się idzie na bal charytatywny i wydaje na stroje więcej niż daje potrzebującym o co mnie cieszy daje osobistą satysfakcję to patronat nad kademią uzyczną w etlejem w której uczą się arabskie dzieci z rodzin chrześcijańskich rzeżyłem tam kiedyś straszną historię o wizycie w szkole odjechaliśmy nad granicę pilnowaną przez uzbrojonych żołnierzy a nauczycielka muzyki wsiadła w samochód i pojechała za nami teraz jest taka scena stoimy na granicy i nagle zbliża się pędem ona my widząc co się dzieje wyskakujemy z samochodu i krzyczymy do żołnierza żeby nie strzelał a on miał obowiązek strzelać bo przecież każdy może mieć na sobie jakiś ładunek szystko się dobrze skończyło a ona chciała po prostu jeszcze raz nam podziękować yliśmy spoceni ze strachu o przejechaniu granicy mieliśmy taką refleksję jak to źle świadczy o naszym świecie że tak się zachowujemy że dochodzi do takich okropnych sytuacji gdy człowieka chcemy przywitać kulami ZB: Ale dlaczego tak jest właśnie w ziemi świętej? AG: o tam jest granica bo ta ziemia święta dla każdego ma swoją definicję o nie jest wspólna ziemia tylko każdy uważa że jest jego jakiś społeczny egoizm rzeba sobie jednak zdać sprawę że każdy z tych egoizmów historycznie jest związany z tą ziemią ale tak się zapętliły te sprawy że trzeba znaleźć rozsądny sposób na współżycie takim sposobem w erozolimie jest tolerancja a wspomagam budowę budynku centrum pokoju które powstaje w affie oś co mnie popycha w tamte strony to ogromny sza cunek dla eresa ardzo mnie ucieszyło kiedy został prezyden tem eres wyprzedza świat zważywszy na sytuację w jakiej się znajduje rodzony w olsce żyje tam w zraelu i potrafił wyłączyć się zignorować falę zła na tyle żeby myśleć o pokoju oim marzeniem jest by w każdej stolicy świata powstał pomnik tolerancji erozolimy wystosujemy stosowny apel hciałbym chociaż nie wiem jak to zrobić aby taki pomnik stanął w hinach przed olimpiadą ZB:Czy chciałby Pan brać w tym udział? AG: a nie chcę brać udziału w niczym ja chcę by ta idea rozmna żała się sama a tego nie robię dla sławy z pychy tylko tak po prostu przy okazji swojego życia a nawet nie zapraszam polityków na odsłonięcie pomnika to znaczy będzie ich oczywiście kilku ednak klucz jest prywatny jeśli chodzi o zaproszenia chcę żeby tam była inteligencja która ostatnio w olsce zeszła trochę do podziemia ZB: Dziękuję za rozmowę. ZB: Och du vill inte berätta om det? AG: ag anser att man har skapas en ful sed med insamlingar till olycksöden ill och med internationella organisationer gör det de förstummar oss med elände och det makabra nligt mig borde det se annorlunda ut m man vill bedriva välgörande verksamhet så gör man det av en inre plikt ch man måste göra det diskret et får inte vara så att man går på välgöremhetsbal och lägger ner mer på kläderna än man ger de behövande et som gläder mig och ger mig personlig tillfredställelse är att hjälpa usikakademien i etlehem där arabiska barn från kristna familjer studerar n gång upplevde jag en hemsk historia där fter att ha besökt skolan åkte vi mot gränsen bevakade av beväpnade soldater n musiklärarinnan satte sig i en bil och följde efter oss änk dig föl jande scen vi står vid gränsen och plötsligt kommer hon åkande i flygande fläng och när vi som ser vad som händer hoppar vi ur bilen och skriker åt soldaten att inte skjuta men det var hans plikt att skjuta för alla kan ju ha en laddning på sig llt slutade väl hon ville helt enkelt tacka oss ännu en gång i var genomsvettiga av rädsla fter att ha passerat gränsen kom vi fram till att det vittnar illa om vår värld att vi uppför oss på det viset att det inträffar sådana hemska situationer där vi vill hälsa en människa med kulor ZB: Men varför är det så just i det heliga landet? AG ör att där finns en gräns för att alla har sin egen definition av det heliga landet et är ingen plats för alla utan var och en anser att det är just deras ett slags samhällelig egoism en man måste inse att alla typer av egoism är historiskt förbundna med den platsen men allt har blivit så invecklat att man måste hitta ett förnuftigt sätt att leva tillsammans erusalem är tolerans ett sådant sätt ag stödjer byggandet av ett fredscenter som ska uppstå i affa ågot som har lett mig i den riktningen är min stora vördnad för eres et gladde mig verkligen när han blev president eres fö regår världen med hänsyn till den situation i vilken han befinner sig an är född i olen men lever där i srael och han klarar av att dra sig tillbaka och ignorera vågen av ondska till den grad att han kan tänka på fred et är min dröm att det ska finnas ett toleransmonument i varje huvudstad i världen i vänder oss till dem med en lämplig uppmaning från erusalem ag vet inte hur det skulle gå till men jag skulle vilja att man reser ett sådant monument i ina innan olympiaden ZB: Skulle du vilja vara delaktig i det? AG: ag vill inte vara delaktig i något jag vill att idén ska spridas av sig själv ag gör det inte för ära och berömmelse av högmod utan helt enkelt för att jag lever ag bjuder inte ens in politiker till av täckandet av statyn ja några kommer naturligtvis en motiven när det gäller inbjudningarna är privata jag vill att intelligentian som på sista tiden nästan gått under jorden i olen ska komma ZB: Tack för samtalet. 8

9 Polska Wędrowna generała Andersa General Anders kringvandrande Polen Paweł Jaworski Któregoś słonecznego ranka pociąg wjechał na stację kole jową w łma cie rzejechaliśmy już ponad 2600 kilometrów aciekawiony wyjrzałem przez okno i ujrzałem stojącego zaledwie kilka metrów od mojego wagonu podoficera polskiej kawalerii brany był w nieskazitelny angielski zielony mundur z królewskim polskim orłem na czapce ak szalony wybiegłem z wagonu serce waliło mi z radości końcu miałem dowód że ojsko olskie naprawdę tu istnieje ie mogłem się powstrzymać i wyściskałem ułana ak jeden z olaków zwolnionych z więzień i łagrów na terenie osji wspominał przybycie na miejsce two rzenia armii pod dowództwem generała ładysława ndersa ygłodzeni schorowani ubrani w łachmany ze szmatami na nogach zamiast butów mieli na nieludzkiej ziemi jak nazwał ówczesną osję malarz eseista i więzień sowieckich obozów ózef zapski powrócić do normalnego życia bo nders dążył do tego aby powstała namiastka olski na obcej ziemi jak mówił aby było normalnie niezależnie czy w osji czy potem w ranie raku alestynie na koniec we łoszech istocie wojsko polskie powstające w osji okazało się ratun kiem dla tysięcy obywateli polskich nie tylko mężczyzn w różnym wieku ale również i kobiet i dzieci deportowanych na wschód przez władze sowieckie i siłą rzeczy nie spełniało roli wyłącznie jednostki wojskowej udzie ci widzieli w aczelnym odzu gen ikorskim swego wybawiciela ponieważ dzięki układowi polsko sowieckiemu z 30 lipca 1941 r znów przebywali wśród swoich i cieszyli się wolnością nders był jednym z nich też doświadczył upokorzeń i fizycznego znęcania w czasie więziennych przesłuchań latego mu ufali i jak stwierdził jeden z weteranów po śmierci generała w 1970 roku gdyby kazał nam skoczyć w ogień to byśmy skoczyli Kiedy w 1942 r stale formowana armia została ewakuowana do ranu i dalej na liski schód jej żołnierze uważali że ich dowódca gen nders podjął jedyną możliwą decyzję uzasadnioną psychologicznie olacy pozostając w osji walczyliby u boku swych niedawnych oprawców ednak główny powód ewakuacji był inny sowieccy gospodarze stworzyli fatalne warunki bytowe i szkoleniowe a rozwój polskich sił stopniowo stawał się sprawą coraz bardziej problematyczną racje żywnościowe były skąpe Gen. Władysaw Anders En solig morgon kom tåget in på järnvägs stationen i lma ta i hade färdats mer än km ag tittade nyfiket ut genom fönstret och fick syn på ett underbefäl i polska kavalleriet som stod några meter från min vagn an var klädd i oklanderlig engelsk grön uniform med den kungliga polska örnen på mössan ag sprang som galen ut ur vagnen hjärtat bultade av glädje ag hade till slut fått bevis på att olska armén verkligen fanns här ag kunde inte behärska mig och omfamnade ulanen å minns en av alla de polacker som befriades ur fängelser och läger i ovjetunionen hur han kom fram till den plats där general ładysław nders armé bildades tsvultna tärda av sjukdom klädda i trasor och med lindor om fötterna istället för skor skulle de återvända till ett normalt liv i det armé bildades tsvultna tärda av sjukdom klädda i trasor och med lindor om fötterna istället för skor skulle de återvända till ett normalt liv i det ns yssland nders strävade nämligen efter att det skulle skapas ett substitut för olen i varje främmande land så att det blir normalt som han sade oavsett om det var i ovjetunionen eller senare i ran rak alestina eller slutligen i talien själva verket blev den polska armé som bildades i ovjetunionen räddningen för tusentals polska medborgare inte bara för män i olika åldrar utan även för kvinnor och barn som deporterats öst erut av de sovjetiska makthavarna och för vilka armén av naturliga skäl inte enbart spelade rollen som truppförband essa människor såg överbefälhavare general ładysław ikorski som sin räddare eftersom de tack vare ett polsk sovjetiskt avtal från den 30 juli 1941 återigen var bland de sina och kunde njuta av friheten nders var en av dem han hade också fått uppleva förödmjukelser och fysisk misshandel under fängelseförhör ärför litade de på honom om en av veteranerna efter generalens död 1970 konstaterade m han hade sagt åt oss att hoppa rakt in i elden så hade vi gjort det När armén evakuerades till ran och vidare till ellanös tern ansåg soldaterna att deras befäl general nders fattat det enda möjliga beslutet och att det var psykologiskt motiverat polacker som stannade i ovjetunionen skulle bli tvungna att strida sida vid sida med sina forna bödlar uvudskälet till evakueringen var emellertid ett annat levnadsförhållanden och utbildningsvillkor under de sovjetiska värdarna var hemska och att utveckla de polska 9

10 i brakowało broni olacy coraz bardziej naciskali na talina by wyjaśnił gdzie podziało się kilkanaście tysięcy polskich oficerów internowanych we wrześniu 1939 r i ta kwestia potęgowała na pięcie w stosunkach między rządem polskim i sowieckim opiero w kwietniu 1943 r okazało się że niemal wszyscy z rozkazu talina zostali zamordowani w kilku miejscach zagłady których symbolem stał się atyń tedy żołnierze kobiety i dzieci w sumie 115 tysięcy ludzi wyprowadzonych przez gen ndersa z osji czuli się uratowani przez niego od niechybnej śmierci Ale kochali go nie tylko z tego powodu ale także za to jaki był za obce wojsku poczucie demokratyzmu za to że zawsze okazywał szacunek każdemu żołnierzowi niezależnie od tego czy był wysokim oficerem czy zwykłym szeregowcem nany pisarz i eseista ustaw erling rudziński zachował w swej pamięci epizod z bitwy pod onte assino gdy nders pierwszy oddał honory jemu zwykłemu szeregowcowi 2 orpusu dostarcza jącemu amunicję na pierwszą linię śród sformowanych jednostek szybko podjęto pracę wydaw niczą ponieważ nders uważał że brak polskiej prasy i książek był przez olaków odczuwany równie dotkliwie jak głód i choroby ajważniejszym czasopismem olskich ił brojnych w ZSRR stał się tygodnik rzeł iały óźniej nders wspominał że sam wybrał tę nazwę jako symbol olski walczącej o swą wolność i niepodległość symbol jednoczący wtedy i dziś wszystkich obywateli zeczypospolitej bez względu na ich wyznanie czy narodowość enerał przywiązywał dużą wagę do działalności wydawniczej i oświatowej dwołując się do doświadczeń po wrześniu 1939 r gdy»... i april 1943 visade det sig att så gott som alla på Stalins order hade mördats på olika platser, för vilka Katyn blev en symbol. iemcy i wiązek owiecki zaczęły reali zować postanowienia paktu ibbentrop ołotow tłumaczył otalizmy imperia listyczne dążąc do znisz czenia naszego narodu uderzyły też przede wszystkim w ośrodki myśli polskiej i podjęły walkę ze słowem polskim zyniły to różnymi sposobami bądź przez eksterminację myśli polskiej i polskiego słowa drukowanego bądź przez fałszowanie mowy naszej przez nadawanie słowom naszym odmiennej treści nieraz całkowicie sprzecznej z dotychczasowymi pojęciami rasa polska towarzyszyła żołnierzom gen ndersa przez cały ich szlak bojowy aż do północnych łoch śród rekrutów uratowanych z sowieckich obozów znaleźli się kraińcy iałorusini i ydzi kraińcy traktowani przez władze sowieckie jako obywatele sowieccy zatajali wyznanie prawosławne aby dostać się do polskiej armii nders rozumiał te skomplikowane zagadnienia narodowościowe o opuszczeniu osji bez przeszkód mogli zmieniać informacje w swych aktach personalnych na prawdziwe a liskim schodzie służby oświa towe polskiego wojska wydały modlitewnik w języku ukraińskim iektórzy rekruci pochodzenia żydowskiego spotkali styrkorna blev gradvis alltmer komplicerat livsmedelsranso nerna var knappt tilltagna och det saknades vapen olackerna pressade talin alltmer att förklara var de drygt tio tusen polska officerare som internerats i september 1939 tagit vägen och frågan ökade spänningarna mellan den polska och den sovjetiska reger ingen örst i april 1943 visade det sig att så gott som alla på talins order hade mördats på olika platser för vilka atyn blev en sym bol å kände de soldater kvinnor och barn allt som allt människor som general nders förde ut ur ovjetunionen att han räddade dem undan en säker död Men det var inte bara av den anledningen de älskade honom utan även för den han var för hans demokratikänsla för att han alltid visade respekt för varje soldat oavsett om han var en hög officer eller en vanlig menig soldat en kände författaren och es säisten ustaw erling rudziński har i minnet bevarat en episod från slaget vid onte assino när nders gjorde honör för honom en vanlig menig soldat ur II kåren som levererade ammunition till första linjen land förbanden som formerades satte man snabbt igång med utgivningsarbete för ndes ansåg att för polackerna var avsak naden av polsk press och polska böcker lika kännbar som hunger och sjukdomar ita örnen blev den viktigaste tidskriften för de polska väpnade styrkorna i ovjetunionen enare nämnde nders att han själv hade valt namnet som en symbol för olen som käm par för frihet och självständighet en symbol som då och idag enar alla polska medborgare oavsett trosbekännelse och nationalitet eneralen fäste stor vikt vid utgivning av utbildningsmaterial an åberopade erfarenheterna efter september 1939 när ysk land och ovjetunionen började genomföra besluten i olotov ibbentrop pakten och förklarade mperialistiska diktaturer som strävar efter att förstöra vår nation har framför allt attackerat olika hemvister för den polska tanken och tagit upp kampen med det polska ordet et har de gjort på olika sätt antingen genom att förinta den polska tanken och det polska tryckta ordet eller genom att förfalska vårt tal genom att ge våra ord ett annat innehåll ibland helt motsatt de begrepp som hittills varit rådande eneral nders soldater hade tillgång till polsk press under hela sin väg ända till norra talien land rekryterna som räddats ur sovjetiska läger fanns ukrai nare vitryssar och judar krainarna som av de sovjetiska makt havarna betraktades som sovjetiska medborgare hemlighöll sin ortodoxa religion för att komma med i den polska armén nders förstod de komplicerade nationella problemen fter att de lämnat yssland kunde de ändra informationen i sina personakter till den korrekta ellanöstern gav den polska arméns utbildningstjänst ut en bönbok på ukrainska n del judiska rekryter stötte på anti semitiska yttringar men nders var medveten om dessa företeelser och försökte stävja dem an underströk alltid att det inte får fin nas någon skillnad i hur soldater i den polska armén behandlas är många judar deserterade i alestina förbjöd han gendarmeriet att åtala dem då han ansåg att judarna borde få välja mellan loja liteten mot olen och kampen om srael n del judar lämnade de polska leden i alestina men idag kan man på begravningsplatsen under onte assino hitta även judiska gravar bredvid katolska ryskortodoxa och grekortodoxa 10

11 en polska armén i ovjetunionen blev ett utbildningscentrum i bred bemärkelse rigivna landsförvisade polacker och före detta lägerfångar fann inte bara en räddning undan svältdöden inte bara kunde de försöka rekryteras de kunde även skaffa eller kom plettera en utbildning land nykomlingarna fanns barn mellan åtta och sexton år de flesta var föräldralösa som omfattades av särskild omsorg arnhem och allmänna skolor där de yngsta kunde lära sig att läsa och skriva uppstod i anslutning»... w kwietniu 1943 r. okazało się, że niemal wszyscy z rozkazu Stalina zostali zamordowani w kilku miejscach zagłady, których symbolem stał się Katyń. till armén et rådde brist på allt inte bara på lärare och läroböcker utan även papper skrivhäften pennor och svarta tavlor saknades arnen skrev med pinnar i sanden fter denna primitiva inled ning utvecklades utbildningssystemet när armén hade evakuerats till ellanöstern och senare i talien nte sällan fick de nu vuxna ungdomarna bedriva studier i läroverk gymnasier och yrkesskolor slutet av kriget gick flera tusen elever i II kårens skolor Anders ville att åtminstone en tillstymmelse till polskt kultu rellt liv skulle återupplivas tack vare armén onstnärer förberedde teaterföreställningar och konserter äddade lärare skrev texter om de länder där polska förband var stationerade en framför allt blev II kåren ett centrum för studier över ödet för de polacker som deporterats från olens östra gränstrakter och spritts ut över hela ulagarkipelagen eneral nders huvudsakliga uppgick var att på förhållandevis kort tid skapa en modern armé kapabel att strida med de senaste tekniska landvinningarna och teoretiska kunskaperna om taktik och strategier för att bedriva krigföring erfarenheter som an dra världskriget hade gett olska ulaner bytte ut hästarna mot stridsvagnar och infanteristerna fick bepansrade bilar II kåren gav under general nders befäl prov på sina militära färdigheter under det italienska fälttåget 1944 och 1945 ramhållas bör dock att de militära aspekterna av skapandet av II kåren liksom kårens senare militära förehavanden bara är en del av dess historia en tidigare nämnde ózef zapski framhöll långt senare det ovanliga i den gemenskap som skapades av polacker som släppts ut sovjetiska läger en tid då det i olen inte fanns ett enda uni versitet inte ett enda gymnasium som inte var underjordiskt inte ett enda förlag när det rådde maximal nationell segregering med fysisk utrotning av hela det judiska folket i vårt land borde general nders försök att inom ramen för en exilarmé skapa en levande och samtidigt mycket flexibel struktur i en liberal mångkulturell tradi tion leva kvar i vårt minne som ett testamente för framtiden się z przejawami antysemityzmu ale nders świadom tych zjawisk starał się je niwelować awsze podkreślał że nie może być żadnej różnicy w traktowaniu żołnierzy armii polskiej dy wielu ydów zdezerterowało w alestynie zakazał żandarmerii ich ścigania uważając że ydzi powinni mieć wybór między lojalnością wobec olski i walką o zrael zęść ydów opuściła w alestynie polskie szeregi ale dziś na cmentarzu pod onte assino można dojrzeć obok grobów katolickich prawosławnych greckokatolickich także groby żydowskie olskie wojsko w osji stało się ośrodkiem edukacyjnym w szero kim tego słowa znaczeniu yli zesłańcy i łagiernicy w miejscach formowania znajdowali nie tylko ratunek od śmierci głodowej nie tylko mogli starać się o zaciągnięcie w szeregi wojska ale także mogli zdobyć lub uzupełnić wykształcenie śród przybyszów znajdowały się dzieci w wieku od 8 do 16 lat większość z nich to były sieroty które otoczono szczególną opieką rzy armii po wstały sierocińce i szkoły powszechne gdzie najmłodsi uczyli się czytać i pisać rakowało wszystkiego nie tylko nauczycieli i podręczników ale i papieru zeszytów ołówków tablic zieci pisały patyczkami na piasku o tych prymitywnych początkach system oświatowy rozwinięto po ewakuacji na liski schód i później we łoszech ierzadko dorosła już młodzież pobierała nauki w gimnazjach liceach i szkołach zawodowych od koniec wojny do szkół przy 2 orpusie uczęszczało kilka tysięcy uczniów Anders pragnął, by dzięki armii odrodziły się przynajmniej zalążki polskiego życia kulturalnego rtyści którzy przybyli do wojska przygotowywali przedstawienia teatralne i koncerty muzyczne ratowani naukowcy pisali rozprawy o krajach w któ rych stacjonowały polskie oddziały przede wszystkim 2 orpus stał się ośrodkiem studiów nad losami olaków deportowanych z resów schodnich i rozsianych po całym rchipelagu ułag odstawowym zadaniem gen ndersa było zorganizowanie w szybkim stosunkowo czasie nowoczesnego wojska które było by w stanie walczyć przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć techniki militarnej i teoretycznej wiedzy o taktyce i strategii prowadzenia wojny jaką dały doświadczenia II wojny światowej olscy ułani przesiedli się z koni na czołgi piechurzy otrzymali samochody opancerzone 2 orpus dowodzony przez gen ndersa dowiódł swych umiejętności militarnych w kampanii włoskiej 1944 i 1945 roku ednak trzeba podkreślić że militarne aspekty tworzenia a potem działania 2 orpusu są tylko częścią jego historii spomniany już wcześniej ózef zapski po latach podkreślił wyjątkowość wspólnoty stworzonej przez olaków wypuszczonych z sowieckich łagrów czasie kiedy w olsce nie było ani jednego uniwersytetu ani jednej jawnej szkoły średniej ani jednego wydawni wa kiedy panowała maksymalna segregacja narodowa z wytępieniem fizycznym całego narodu żydowskiego na naszej ziemi próba generała ndersa stworzenia w ramach wojska na obczyźnie struktury społecznej żywej mocnej i giętkiej zarazem w tradycji liberalnej społeczności wielonarodowej powinna pozostać w naszej pamięci jako testament na przyszłość 11

12 Michała Lisińskiego ucieczka z łagru Michal Lisinskis flykt från fångläger Józef Lewandowski Michała Lisińskiego ( ) poznałem w 1970 roku tuż po osiedleniu się w tockholmie wracał na siebie uwagę gdyż był jedną z barwniejszych i ciekawszych osobowości polskiej kolonii nikliwy analityk polskich spraw prawnik czynny w wywiadzie podczas II wojny światowej uczestnik ruchu oporu trzykrotny więzień niemieckich łagrów przedstawiciel WIN na zwecję dzien nikarz olnej uropy pisarz działacz socjalistyczny to wyliczenie nie wyczerpuje zresztą wszystkich jego czynności i zainteresowań ył przy tym człowiekiem skromnym nigdy się nie chwalił i mimo że stykałem się z nim często czasem nawet codziennie mało o jego przygodach wiedziałem zanim nie otrzymałem od niego wspomnień obejmujących koleje losu od dzieciństwa w zarnym unajcu po zakończenie II wojny światowej apisane w 1980 roku do dziś spoczywają w maszynopisie zkoda bo są ciekawe jako materiał etnograficzny i ważne jako źródło do dziejów tajnych działań polskich podczas wojny laczego nie zostały wydane rzede wszystkim sam isiński nie zabiegał o to ekst mówił mi przekazując maszynopis był zamierzony wyłącznie jako pamiątka dla synów nie był więc redagowany stąd grzechy właściwe brudnopisom a więc powtórzenia literówki zdania nie zawsze zgrabne isiński był polskim pisarzem ale ten tekst pisał po szwedzku czyli w języku którego nie był zbytnio pewny la szwedzkiej publiczności wspomnienia są chyba zbyt egzotyczne a dla polskiej publiczności niedostępne ze względu na język o i co chyba rozstrzygające nie znalazł się żaden chętny wydawca zkoda bo są pasjonującą lekturą obszernego maszynopisu liczącego 196 stron wybrałem frag ment o ucieczce do zwecji z niemieckiego obozu koncentra cyjnego za kołem podbiegunowym w okupowanej orwegii zwedzki tekst publikuję bez większych ingerencji liczę że talent narracyjny isińskiego przeważy nad językowymi uchybieniami polskie tłumaczenia jest jak tylko można wierne oryginałowi isiński przekazując mi maszynopis dał mi wolną rękę w publi kowaniu całości jak i fragmentów co potwierdziła również dowa pani arbro isiński ytowany poniżej fragment poprzedzony jest opisem jak przy padkowy kontakt z olakami wcielonymi do niemieckich oddziałów pracy organizacji odta spowodował że isiński uzyskał mapę terenu co znacznie ułatwiło mu pierwsze kroki na wolności v Jag lärde känna Michal isinski ( ) 1970 strax efter att han bosatt sig i tockholm an gick inte att missa och var en av de intressantaste och mer färgstarka personligheterna i den polska emigrantkolonin n initierad analytiker av polska förhållanden aktiv i underrättelsetjänsten under andra världskriget motstånds man trefaldigt internerad i tyska läger svensk representant för den polska antikommunistiska organisationen WIN journalist vid adio ree uropé författare socialistisk aktivist och den upprepningen är på intet sätt uttömmande ärtill en blygsam person som aldrig skröt om egna bedrifter och trots att vi sågs ofta tidvis dagligen visste jag mycket lite om hans äventyr tills jag fick hans minnesanteckningar som beskrev hans öde från barndo men i zarny unajec till slutet av andra världskriget essa skrevs 1980 och ligger outgivna till dags datum vilket är synd eftersom det är ett intressant etnografiskt material och en viktig källa till kunskap om olens underrättelseverksamhet under kriget arför har de blivit liggande i skrivbordslådan ör det första ansträngde sig isinski inte själv att få dem utgivna exten be rättade han när han gav mig manuset var skriven för hans söner den var inte ens redigerad och drogs med åkommor som kän netecknar ett första utkast upprepningar omkastade bokstäver otympliga meningar isinski var en polsk författare men de här anteckningarna skrev han på svenska ett språk som han inte var lika stilsäker på u är hans minnen otillgängliga för polacker och troligtvis alltför främmande rent tematiskt för svenska läsare ch ingen förläggare har visat intresse ilket är synd eftersom det är en fascinerande läsning et urval jag har gjort ur det 196 sidor långa manuskriptet be skriver hans flykt från ett tyskt koncentrationsläger norr om polcir keln i det ockuperade orge ag publicerar den svenska texten utan större ingrepp och litar på att isinskis berättarförmåga överväger eventuella språkliga blemmor en polska översättningen följer originalet är isinski överräckte sina minnesanteckningar gav han mig tillstånd att publicera helheten eller valda utdrag enna tillåtelse bekräftas av hans änka arbro isinski ragmentet nedan föregås av en beskrivning om hur han tillfäl ligt kommer i kontakt med polacker som satts i tvångsarbete av tyskarna inom odts organisation och på så sätt kommer över kartor som underlättar hans första stapplande steg på fri fot v 12

13 Ucieczka z Norwegii z pamiętników Michała Lisińskiego Rymning från Norge ur memoarer av Michał Lisinski W każdym bądź razie mam mapę ak wymknąć się z obo zu rudny problem ie rozmawiałem z nikim na ten temat za wyjątkiem kilku ogólnych słów zamienionych z atą ladanovićiem współwięzień ugosłowianin do którego miałem duże zaufanie usiałem czekać aż w górach stopnieje śnieg o którym wiedziałem że jest głęboki i leży do czerwca międzyczasie kazano mi się spotkać z kilkoma niemieckimi komisjami przybyłymi dla specjalnych zadań amiętam jedną składającą się z dwóch lekarzy SS wierdzili że takich chorób jak nasze nie ma gdzie indziej ak gdyby był to powód do chwały bserwowałem wszelkie przejawy życia w obozie a zwłaszcza momenty gdy wartownicy na wieżyczkach zmniejszają czujność kazało się że czynią to w niedziele gdy w obozie były przed stawienia amatorskie ak by to nie było ponure to oglądano te przedstawienia i nie myślano o drutach kolczastych ostanowiłem więc uciec w jakąś niedzielę po południu atem tam nie ma nocy całą dobę jest widno rzyzwyczaiłem się do myśli że tak właśnie powinienem uciec tóregoś wieczoru koło godziny dziesiątej nadeszła potężna burza ilne grzmoty następowały jeden za drugim wiał silny wiatr zrobiło się ciemno tylko wytężając wzrok można było coś widzieć auważyłem że wartownik zszedł z wieżyczki i wciągnął na górę leżące opodal drzwi i postawił je tak by chroniły go od deszczu i wichury ten sposób mimowoli spowodował że nie mógł użyć CKM u bez usunięcia drzwi decydowałem się natychmiast ymknęłem się z baraku przemknąłem się koło następnego leżącego blisko drutów sprawdziłem że nikogo przy nich nie ma przeczekałem zmianę warty a gdy wiatr i deszcz przybrały na sile przemknęłem się do drutów i zaczęłem ich sprawdzanie cześniej już skradłem z warsztatów obcęgi próbowałem nimi ciąć drut więc byłem przekonany że mi się uda u jednak napotkałem na pierwsze niepowodzenia bcęgi nie brały drutu kazało się że druty były stalowe bardzo oporne na cięcie apiąłem się do ostateczności i z wielkim wysiłkiem przecięłem jeden drut eby się wydostać trzeba było przeciąć ich mnóstwo decydowałem że muszę wykorzystać szansę eżałem przy drutach i cięłem co sił rwało to prawie dwie godziny pewnej chwili zdało mi się że winna właśnie nastąpić zmiana warty Nu hade jag i alla fall kartan en hur skulle man komma ur lägret et var en stor fråga ag talade inte med nå gon om detta nämnde bara i allmänna ordalag för ata lavadanovic för jag hade djup förtroende för honom ag måste vänta tills snön i ällen försvann för det har jag fått veta att den var ganska djup och låg länge kanske till juli nder tiden fick jag i uppdrag några kommisioner av tyskar som kom till lägret vilka hade speciella uppdrag ag kommer ihåg en som bestod av två läkare båda från SS e påstod att sådana sjukdomar som vi hade det fanns inte någon annanstans om om det var något att skryta med ag observerade alla detaljer i lägret i synnerhet när vakterna på tornen hade minsta uppmärksamhet fästade på taggtråden om kring lägret ch det har visat sig att det var ppå söndagarna när man i lägret ordnade en föreställning ur tråkig den än var då tittade han på föreställningen och tänkte inte på tråden ag bestämde redan då att jag skall rymma på söndag efer middg ör det fanns ingen natt där på sommaren allt var ljust hela tiden ag vande mig till den tanken så att jag var nästan säker på att min rymning skulle utföras så ills en kväll omkring klockan tio såg jag plötsligt ett stort oväder komma äftiga åskskurar avlöste varandra vinden blåste kraftigt det mörknade så mycket att man om man ansträngde sig ch då såg jag vakten som klättrade ned från tornet och tog upp en dörr som låg där och bar upp den an ställde den för att den skulle skydda honom mot regnet och blåsten en det resulterade också i att om han skulle vända maskingeväret som var monterat på tornet åt det hållet där dörren stod var han tvungen att först ta bort dörren å bestämde jag mig plötsligt ag smög mig ur barracken kröp under nästa som låg närmare taggtråden obser verade att ingen var där avvaktade tills vaktombyte ägde rum och när blåsten och regnet tog i smög jag till taggtråden och började undersöka den ag hade tidigare stulit en tång från verkstaden att klippa tråden med det hade jag försökt tidigare och var säker på att det komer att gå bra ch då stötte jag på mitt första motgång ången ville inte klippa taggtråden et har visat sig att den var av stål och mycket motståndskraftig ag ansträngde mig till det yttersta och enbart med stort möda lyckades jag klippa sönder en tråd men det behöv des massor med klipp för att kunna rymma 13

14 yłem już gotów z pierwszymi drutami miałem tylko kilka do pokonania zbliżałem się do celu ale byłem zmuszony znów kryć się pod ścianą baraku imo że nie miałem zegarka miałem bardzo wyostrzony zmysł czasu czułem czas z dokładnością niemal do minuty rzyszła zmiana warty wartownicy przeszli się wzdłuż drutów ale niczego nie zauważyli resztą dlaczego miałoby wartownikom przyjść do głowy obserwowanie terenu skoro padało i wiało ak tylko wartownik wszedł na wieżyczkę i skrył się za drzwiami wróciłem do cięcia drutów ozostał mi jeden czy dwa druty gdy nagle wartownik zaczął wrzeszczeć na mnie usiłując jednocześnie usunąć drzwi i wyce lować CKM ie cze kałem dłużej rwąc odzież i kalecząc skórę rzuciłem się na druty dy wyprostowałem się padł strzał kara binowy opiero wtedy pomyślałem że wartownik ma i ka rabin pudłował iegłem w stronę lasu chyba nie dalej niż piętnaście metrów znikłem z pola widzenia ie sądziłem by wartownik nadal strzelał przecież mnie nie widział ale strzelał na oślep Wydostałem się z obozu. Jestem wolny.» Pozostał mi jeden czy dwa druty, gdy nagle wartownik zaczął wrzeszczeć na mnie, usiłując jednocześnie usunąć drzwi i wycelować CKM. Nie czekałem dłużej, rwąc odzież i kalecząc skórę rzuciłem się na druty. iegłem na wschód ale dotarłszy do strumienia brodziłem kilkaset metrów po czym zmieniłem kierunek i poszedłem na zachód lekroć nadarzała się ku temu okazja brodziłem w wodzie by uniemożliwić znalezienie mojego tropu zybko oddaliłem się od obozu as był gęsty i trudno byłoby znaleźć mnie bez pomocy psów le teraz nawet one by mnie nie znalazły o niemal godzinnym biegu zwolniłem zaczęłem szybko iść tak jednak by móc przyśpieszyć w razie potrzeby okół jednak panował spokój ak szedłem całą noc i cały następny dzień a wieczorem koło jedynastej dotarłem do góry gdzie znalazłem wielki głaz za którym zebrawszy trochę gałęzi rozpaliłem ognisko łonęło prawie bez dymu rzy ognisku suszyłem odzież sztuka za sztuką od brodzenia w wodzie wszystko mokre do ostatniej nitki znów szedłem cały dzień poczym zatrzymałem się na odpoczynek rzeleżałem cały dzień wśród kamieni yłem dość daleko na za chód i nieco na północ od obozu e szczytu góry widziałem halę a dalej na północ nowy most przez rzekę ostanowiłem zbliżyć się i zobaczyć czy nie ma na nim warty bserwowałem kilka godzin ale nikogo nie zobaczyłem oło mostu znajdowała się biała chałupka wyszła z niej kobieta decydowałem się pójść tam by spróbować dostać nieco pożywienia ag bestämde mig att jag måste ta chansen ag låg där vid tråden och klippte så mycket jag orkade et gick nästan två timmar och jag misstänkte att det blir vaktombyte igen ag var redan klar med de första trådarna var på den yttersta och hade några klipp kvar en jag var tvungen att gömma mig under barracken igen rots att jag inte hade klocka var min känsla för tiden så utpräglad att jag nästan på minuten hann komma under baracken aktombytet kom det gick några män längs tråden men de observerade ingen ting arför skulle de förresten komma på tanken att titta i marken när det regnade och blåste kraftigt ch bara män kommit upp i tornet och försvann bakom dörren kom jag upp igen och började klippa ag hade en eller två klipp kvar när plötsligt vakten började ryta från tornet an tittade på mig och försökte ta bort dörren för att rikta maskingeväret mot mig å väntade jag inte längre kastade mig mot tråden rev sönder kläder och skinn men jag kom undan genom tråden och när jag reste mig kom skott från vanligt gevär örst då kom jag på tanken att han också hade det men han träffade inte ag sprang mot skogen som kanske bara var meter från mig och försvann å tänkte jag inte på att han kommer att skjuta igen eftersom han inte såg mig men han sköt på måfå Jag var ute ur lägret, fri. ag sprang mot öster men sedan kom jag till en bäck sprang kanske flera hundra meter i den och när jag lämnade bäcken ändrade jag riktning och vände mot väster ag utnyttjade varje tillfälle att gå i vatten för att omöjliggöra för hundar att hitta mitt spår ch snart var jag borta från lägret kogen var tätt och der skulle inte vara lätt att hitta mig i den om inte hundarna hjälpte förföljarna en nu skulle de inte hitta mig är jag hade sprungit nästan en timme började jag gå fort men ändå så att jag kunde öka takten om det behövdes en allt var lugnt ag gick hela natten och hela dagen och på kvällen mot klockan 11 kom jag upp i ällen hittade en jätte stor sten och bakom den samlade jag några kvistar och tände på et brann nästan utan rök id denna brasa torkade jag mina kläder plagg för plagg för de var blöta av allt vadande i vatten edan förtsätte jag och gick en hel dag till å stannade jag och bestämde mig för att göra en paus ag låg bland stenarna en hel dag ag var betydligt västerut från lägret något åt norr rån ällen kunde jag se ner i dalen och långt borta i norr såg jag en bro över floden ag bestämde mig att titta närmare på den ille se om det fanns några vakter eller inte fter några timmars observation kunde jag inte upptäcka något en i närheten av bron fanns en liten vit stuga från vilken en kvinna kom ut å bestämde jag mig för att gå dit och försöka få lite mat ag gick ne till stugan väntade att se om det fanns någon mera där edan gick jag in är inne fanns tämligen ung kvinna som verkade överraskad men inte skrämd att se mig ag försökt göra mig förstådd men det var svårt för jag kunde inte norska ag förkla rade så gott jag kunde och så mycket förstod hon att jag behövde 14

15 mat on log och tog mig sedan i handen och förde mig till ett annat rum är i en liten säng låg hennes baby on såg lycklig ut och det var skönt att se någon vara det edan gick hon in i ett annat rum och kom därifrån med bröd och ett paket margarin ch när jag bad om en kniv förstod hon och gav mig en vanlig bordskniv som jag hade med mig ändå till verige Jag tackade henne och gick över bron till andra sidan, ag har vetat att det i ällen finns en mindre by där postmästaren var nazist är jag efter en hel dags marsch upptäckte några hus trodde jag att det var den byn en för att vara på säkra sidan valde jag ut ett hus som låg sist nära skogen ag gick nära huset observerade det och väntade om någon skulle komma ut fter några timmar kom en ung man ut ag närmade mig ho nom han var tydligen överraskad och tittade skarpt på mig ag frågade honom om han talade tyska och det gjorde han åtminstone något et var lättare att göra sig förstådd ela svårigheten var att han inte ville tala med mig en när han såg min förtvivlan sade han plötsligt att tyskarna varit i byn i går förklädda till fångar begärde hjälp som de fick ch sedan arresterades människor som hjälpte dem ärför sade han häftigt att han tänkte inte tala med mig et hela verkade ologiskt men jag förstod honom och försökte bevisa att jag var en äkta fånge från lägret ag talade polska för att han skulle lyssna på det förklarade var jag hade suttit visade på håret som var avklippt och han verkade något lättad edan sade han plötsligt till mig att han skall gå med mig men om jag tänkte lura honom så skulle han döda mig ch så gav vi oss iväg» Jag hade en eller två klipp kvar när plötsligt vakten började ryta från tornet. Han tittade på mig och försökte ta bort dörren för att rikta maskingeväret mot mig. Då väntade jag inte längre, kastade mig mot tråden, rev sönder kläder och skinn, men jag kom undan, genom tråden. et var en underbar väg han valde elt utanför de van liga inte ett spår av människor fanns och vi gick genom buskar högt uppe på ället där jämnt nya perspektiv öppnade sig för oss ill sist efter några timmar visade han mig på en älltopp långt borta och sade att jag skulle gå i riktning mot den och sedan till vänster an skakade hand med mig nu helt övertygad om att jag var en äkta fänge ag var ensam omkring mig var ett hav av äll det syntes ingen ting annat och det var tydligt att någon måste vara mästare för att kunna upptäcka mig ag gick raskt men utan att skynda mig szedłem w dół poczekałem by się upewnić że nie ma tam nikogo więcej szedłem do chałupki astałem młodą kobietą zaskoczoną moim widokiem ale bynajmniej nie przestraszoną róbowałem porozumieć się ale szło to z trudem nie znałem przecież norweskiego łumaczyłem jak mogłem że potrzebuję jedzenia a to ona zrozumiała śmiechnęła się wzięła za rękę i zaprowadziła do drugiej izby am w łóżeczku leżało jej niemowlę idać było że jest szczęśliwa to było piękne widzieć kogoś szczęśliwego óźniej weszła do innego pomieszczenia przyniosła mi chleb i paczkę margaryny rozumiała gdy poprosiłem ją o nóż i dała mi taki zwykły stołowy który miałem ze sobą aż do zwecji Podziękowałem jej i przeszedłem na drugą stronę mostu. iedziałem że w górach jest jakaś wioska i że tamtejszy poczmistrz jest nazistą dy po całodziennym marszu zobaczyłem kilka domów byłem pewny że to właśnie ona y jednak upewnić się skupiłem uwagę na jednym z domów na odludziu koło lasu bliżyłem się i patrzyłem czy ktoś zeń wyjdzie o paru godzinach pojawił się młody mężczyzna ył wyraźnie zaskoczony spoglądał na mnie nieufnie pytałem go czy mówi po niemiecku ówił na tyle przynajmniej by się porozumieć roblemem było że nie chciał ze mną mówić dy dostrzegł jednak moją rozpacz powiedział niespodziewanie że poprzedniego dnia przebrani za więźniów iemcy byli we wsi i prosili o pomoc dy ją dostali aresztowali tych co jej udzielili latego też powiedział mi ostro że nie zamierza ze mną rozmawiać szystko to było nielogiczne ale rozumiałem go więc usi łowałem mu dowieść że jestem autentycznym więźniem ucie kinierem z obozu ówiłem po polsku by usłyszał że nie jestem iemcem wyjaśniałem że siedziałem wskazywałem na ogoloną głowę rochę go to rozluźniło agle powiedział że pójdzie ze mną ale zamorduje mnie jeśli go oszukam uszyliśmy w drogę ybrana przezeń droga była wspaniała całkowicie odrębna bez ludzkich śladów zliśmy wśród górskich krzewów gdzie ciągle przed nami odkrywały się nowe perspektywy o kilku godzinach drogi przewodnik wskazał mi odległy szczyt i kazał iść w tym kierunku a później na lewo ścisnął mi rękę zupełnie już przekonany że jestem prawdziwym zbiegiem yłem sam w przestrzeni górskiej nic poza nią nie było wie działem że dla wyśledzenia mnie trzeba byłoby prawdziwego mistrzostwa zedłem szybko ale tak by sycić się pełnym majestatem natury ył koniec czerwca lub pierwsze dni lipca więc górska przyroda była całkowicie pogrążona w zieleni y nie tracić orientacji postanowiłem iść prosto o ile tylko teren na to pozwalał becnie zdaję sobie sprawę że przekroczyłem szwedzką granicę niedaleko ulitelma apotkałem na słupy grani czne na których z jednej strony widniało że to orwegia a na drogiej zwecja rzedtem jednak droga wiodła przez liczne głębokie potoki w górę i w dół ich pokonanie wcale nie było łatwe 15

16 yślę że granicę przekroczyłem dopiero na czwarty lub piąty dzień uż zjadłem całą żywność jaką miałem ze sobą ierzyłem jednak że w zwecji napotkam na ludzi i że dostanę jedzenie kręciłem na południe wiedząc że są tam jeziora a w ich pobliżu osiedla apończyków otarłem do dużego jeziora obszedłem je dotarłem do nastę pnego yło to piątego lub szóstego dnia ie widziałem ani jed nego człowieka orzej że przy jeziorach były chmury koma rów doprowadzające mnie do rozpaczy zedłem w stałej asyście rojów a moja ogolona głowa była ich wymarzonym żerowiskiem kręciłem głowę bluzą ale to nie wiele pomagało komary i tak znajdowały dojścia do tego stopnia że spuchła mi głowa krążałem jeziora skręcałem wielokrotnie ale nic się nie działo iedziałem że muszę szukać apończyków gdyż poza nimi na przestrzeni wielu mil nie ma tu żywego ducha óźniej dowiedziałem się że odległości między osiedlami mogą tu wynosić nawet 200 km a siódmy czy ósmy dzień bez napotkania kogokolwiek myś lałem że już wszystko przepadło yczerpany do ostateczności położyłem się na brzegu i zastanawiałem się czy jednak nie powinienem wrócić do orwegii i tam szukać pomocy omary nie dawały mi spać ale i tak zapadałem w drzemkę budził mnie nagle hałas łodzi motorowej poglądam na jezioro i widzę łódź z dwoma osobami edna sterowała druga oglądała teren odniosłem się i zaczełem krzyczeć co sił ni jednak mnie nie słyszeli chyba hałas motoru zagłuszał mój krzyk inęli bez zwrócenia na mnie uwagi amyśliwszy się doszedłem do wniosku że skoro jezioro się kończy przy norweskiej granicy to muszą jednak zawrócić rzygotowałem się na ich powrót azbierałem trochę suchych gałęzi ułożyłem w stos by zapalić gdy się znowu pojawią djęłem kalesony i koszulę niby to białe powiesiłem je na żerdzi iadłem i czekałem zeczywiście po kilku godzinach znów usłyszałem warkot sil nika ozpaliłem ognisko i zaczęłem machać żerdzią z moim odzieniem ilnik się zatrzymał by po chwili znów się włączyć a łódź skręciła w moją stronę iedzieli w niej dwaj apończycy zięli mnie ze sobą ale nie umieliśmy się porozumieć v alszy ciąg przygód ichała isińskiego na szwedzkiej ziemi po uratowaniu go przez apończyków w następnym numerze pracował i przełożył ózef ewandowski och beundrade naturen som bredde ut sig i sin vackraste skrud et var i slutet på juni eller början på juli och hela ällvärlden började bli grön enom dalgångar och upp igen kom jag till sist nära älltoppen och vände till vänster ör att inte tappa oriente ringen bestämde jag mig för att gå ungefär rakt så länge terrängen skulle tillåta detta ag förstår nu att jag gick över gränsen i närheten av ulitelma ag träffade på gränsstenar där det på ena sidan av stenen var inhug get att det var orge och på den andra att det var verige nnan dess hade vägen gått över otaliga bäckar och upp och ner an var tvungen att söka sig till det bästa övergångstället ag tror att det var på den ärde eller femte dagen jag kom över gränsen å hade jag ätit upp all mat jag hade med mig ag trodde att jag skulle träffa människor och få mat i verige ag vände nu söderut för att jag visste att där fanns sjöar och vid dem lappar ag kom till en stor sjö kringgick den och kom på andra et var på den femte eller sjätte dagen tan att upptäcka en människa et värsta var att vid sjöarna fanns det mygg och de gjorde mig tokig ag gick jämnt i en svärm av mygg och mitt rakade huvud var en härligt byte för dem ag blev nästan tokig lindade min jacka om huvudet men det hjälpte inte mycket e hittade dit ändå och mitt huvud bara svullnade ag gick runt omkring dessa sjöar vände flera gånger men ingen ting hände ag visste att jag måste hitta lappar där för sedan fanns det inte människor på flera mil är den sjunde eller åttonde dagen gick och jag inte upptäckte någon trodde jag att allt var ute ag var helt utmattad lade mig vid stranden och började undra om jag inte borde vända tillbaka till orge och försöka få någon hjälp där ag kunde inte sova p g a myggen men slumrade till då och då ag vaknade plötsligt och hörde en motorbåt komma ag tittade på sjön och där gick den med två människor i en ene styrde den andre tittade sig omkring ag reste mig och började skrika så högt jag kunde men de hörde mig inte förmodligen var motorbullret högre än mitt skrik e åkte förbi utan att observera mig en jag började tänka att eftersom denna sjö gick mot norska gränsen nästan in i orge så måste de vända och komma tillbaka ag förberedde mig för deras återkomst ag samlade torra grenar och gjorde en stor hög av dem för att tända på när de kom ch jag tog av mig kalsonger och skjorta som skulle föreställa vita och hängde dem på en stång ch satt och väntade fter några timmar hörde jag motorbuller igen å tände jag på den stora brasan och började vifta med stången som kalsongerna och skjorta hängde på otorn stannade och så gick den igen bå ten vände och kom åt mitt håll et var lappar i den e tog mig med vi kunde inte prata med varandra v 16

17 Przedstawiamy Polskę Szwecji a Szwecję Polsce rozmowa z Janem Warchołem, Prezesem Zarządu Polskiej Żeglugi Bałtyckiej SA - Polferries Vi presenterar Polen för Sverige och Sverige för Polen ett samtal med Jan Warchoł, vd för Polferries Zbigniew Bidakowski: został Pan Prezesem Zarządu w 2001 roku. Czym różni się Pańskie zarządzanie firmą od zarządzania poprzednika? Z czego jest Pan najbardziej zadowolony? Jan Warchoł: becnie obsługujemy 44% pasażerskiego rynku połą czeń między olską a kandynawią ączymy z olską dwie stolice skandynawskie ajważniejszą rzeczą jest chyba to że załoga uwie rzyła w siebie uwierzyła że może być lepiej o w momencie kiedy przyszedłem do irmy nie było dobrze pójrzmy więc trochę wstecz chociaż ja wolę patrzeć w przyszłość zamiast oglądać się za siebie bo ten kto się ogląda za siebie nie rozwija się ajstarsza firma skandynawska w branży morskiej liczy sobie 130 lat tena 80 lat a my mamy 30 lat czyli mamy mniej doświadczenia i cały czas uczymy się ciągu 25 lat istnienia PżB jako firmy państwowej która powstała w 1976 roku a skomercjalizowano ją w 1993 r moż na wyróżnić różne etapy funkcjonowania lepsze i gorsze latach 80 tych był zastój bo nie było możliwości podróżowania a w la tach 90 tych powstały warunki dla rozwoju lecz niestety zdarzyły się też poważne błędy nietrafne decyzje ardzo poważnym błę dem było wyjście z stad ostawiliśmy w ten sposób własny rynek który sami stworzyliśmy ie do końca przemyślaną inwestycją była bardzo kosztowna przebudowa promu omerania rom oprócz dostosowania do wymogów konwencyjnych i zamiany wystroju nie zwiększył parametrów eksploatacyjnych które pozwoliłyby na wzrost zysków ak wspomniałem trzeba było dostosować jednostkę do standardów skandynawskich ale można to było zrobić mniejszym kosztem tak jak to odbyło się w przypadku ilesii yjście z stad i przeniesienie się do almo połączyło się z zakupem oomeranga szybkiego promu który nie sprawdzał się na nowej dłuższej trasie e czynniki i brak właściwej restrukturyzacji spowodowały że firma zaczęła chylić się ku upadkowi romów było dużo jednak nie posiadały one dostatecznej ilości miejsca dla wzrastającej liczby samochodów ciężarowych to było decydującym czynnikiem wpływającym na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa praw dzie PżB nigdy nie było typowym przewoźnikiem lorowym jednak rynek jest nieubłagany rzewozy pasażerskie są oczywiście bardzo ważne le jeśli przewozy pasażerskie są sezonowe to frachtowe Zbigniew Bidakowski: Du blev vd år På vilket sätt skiljer sig ditt sätt att sköta företaget från din företrädares? Vad är du mest nöjd med? Jan Warchoł: ör närvarande betjänar vi 44 % av passagerar marknaden för förbindelser mellan olen och kandinavien i förbinder två skandinaviska huvudstäder med olen en viktigast saken är nog att besättningen har börjat tro på sig själv och på att det kan bli bättre ör när jag kom till rederiet var det inte bra åt oss se tillbaka lite fast jag hellre ser framåt istället för bakåt den som ser bakåt utvecklas inte et äldsta skandinaviska färjerederiet har funnits i 130 år tena i 80 år och vi i 30 år vi har med andra ord mindre erfarenhet och lär oss hela tiden olferries bildades 1976 som ett statligt rederi och blev aktiebolag 1993 och under 25 år som statligt rederi kan man urskilja olika sätt att vara verksam bättre och sämre nder 80 talet var det stagnation eftersom det inte fanns några möjligheter att resa och under 90 talet fanns det förutsättningar för utveckling men tyvärr begicks även allvarliga misstag och olyckliga beslut fattades tt lämna stad var ett stort misstag i lämnade vår egen marknad som vi själva skapat en mycket kostsamma ombyggnaden av färjan omerania var en inte helt genomtänkt investering ärjan förutom att den anpas sades till konventionella krav och fick en annan inredning fick inte större exploateringsmöjligheter och vinstökningen uteblev om jag nämnt var det nödvändigt att anpassa skeppet till skandinavisk standard men man hade kunnat göra det till en lägre kostnad som man gjorde med färjan ilesia lytten från stad till almö kombinerades med inköpet av färjan oomerang en snabbfärja som inte dög för den nya längre rutten essa faktorer och bristen på lämplig omorganisering ledde till att rederiet råkade i förfall ärjor fanns det gott om men de hade inte tillräckligt många platser för det växande antalet lastbilar ch det var en avgörande faktor som påverkade företagets ekonomiska situation olferries har aldrig varit någon typisk transportör av lastbilar men det är ändå en nödvändig marknad assagerartra fiken är naturligtvis mycket viktig en om passagerartrafiken är säsongsbetonad så visar godsfrakten en tendens att vara stabil un der hela året i måste dock komma ihåg att det inte finns några 17

18 viktiga och mindre viktiga kunder idag står passagerarna för 65 % av vår omsättning och godsfrakten för 35 % et mest grundläggande verkar ha varit att de anställda överty gades om att det fortfarande gick att förvandla olferries till ett företag som framgångsrikt kan konkurrera med andra stora fär jerederier på marknaden aturligtvis har det bara varit möjligt tack vare besättningens rika erfarenhet an måste ge människor rätt verktyg det vill säga bra fartyg och visa hur man bör anpassa sig till marknadens krav hur andra gör och sedan konsekvent ge nomföra de mål man föresatt sig i behövde inte vänta länge på resultatet i lyckades snabbt göra företaget skuldfritt vi sålde en del av egendomen färjeterminalen i winoujście vi sålde en över enskommelse med bankerna och inom ett år var vi kvitt skulderna amtidigt lyckades vi övertyga bankerna om att de borde stödja detta företag som återigen visar vitalitet att tro på det och bevilja krediter å kunde vi köpa kandynawia och awel och nyli gen satte vi altivia i trafik lla dessa färjor är byggda i verige det är också mycket viktigt ärjorna har genomgått grundliga renoveringar och moderniseringar på tocznia emontowa e noveringsvarvet i dansk som därmed har en stor förtjänst i att våra färjor har anpassats till marknadens behov keppen har klas sats av viktiga aktörer i sammanhanget såsom et orske eritas samt ermanischer loyd och uppfyller alla krav som finns för stersjön e som direkt skapar vår huvudprodukt är naturligtvis besätt ningen en jag har från första början försökt övertyga folk om att alla anställda både de till havs och de på land är viktiga och ömsesidigt beroende av varandra öretaget har en ordentligt ut byggd organisation vi har fyra skepp en färjeterminal i dansk ett färjekontor i winoujście sex resebyråer ett bolag i verige olferries och en hamn i ołobrzeg ZB: Vad berömmer besättningen dig för? JW: erömmer de mig et jag skulle uppskatta mest är trovärdig het ag har ansträngt mig för att de anställda ska känna mig som en människa som står vid sitt ord esättningens arbetsvillkor har också tveklöst förbättrats under min tid är jag kom till företaget hade de anställda inte fått lön på sju månader en jag betonar det är inte bara min förtjänst dessa tider i ett företag av den här storleken betyder en enstaka chef ingenting om han inte har bra kompetenta medarbetare vid sin sida ZB: Varför har företaget ännu inte privatiserats? JW: varet är mycket enkelt på grund av att det i vårt företag finns vissa tillgångar som inte kan privatiseras et är hamnen i ołobrzeg och terminalen i dansk som lyder under lagen om föreskrifter för hamnar och färjelägen teorin skulle vi naturligt vis kunna sälja ut dessa tillgångar det vill säga sälja till ett annat subjekt som är avhängigt statskassan jag tänker på hamnstyrelser och då kan företaget privatiseras ZB: Och på vilket sätt är det annorlunda att styra ett statligt företag än ett privat? JW: nte på något sätt et här är ett bolag som styrs enligt samma principer och procedurer som ett privat et enda som skiljer oss åt är att ägaren är statskassan medan bolagets styrelse och organ dess plikter och lagar är desamma som i ett privat företag wykazują tendencje ustabilizowaną przez cały rok amiętajmy jednak że nie ma ważniejszych i mniej ważnych klientów dziś pasażerowie odpowiadają za % naszych obrotów a przewozy frachtowe za % ajistotniejszym wydaje mi się fakt przekonania pracowników że można jeszcze przekształcić olferries w firmę która będzie z powodzeniem rywalizowała na rynku z innymi potężnymi przewoźnikami czywiście możliwym było to jedynie dzięki bogatemu doświadczenia załogi rzeba tylko dać ludziom odpo wiednie narzędzia czyli dobre statki i pokazać jak należy dosto sować się do wymogów rynku jak to robią inni i realizować konsekwentnie założone cele a efekty nie trzeba było długo czekać zybko udało nam się oddłużyć firmę sprzedaliśmy część majątku tj bazę promową w winoujściu sprzedaliśmy statek oomerang dokonaliśmy m in restrukturyzacji finansowej czyli zawarliśmy ugody z bankami i w ciągu roku pozbyliśmy się długów ednocześnie udało nam się przekonać banki że firmę która znowu wykazuje żywotność należy wesprzeć a ściśle mówiąc uwierzyć w nią i udzielić kredytów upiliśmy wtedy kandynawię awela ostatnio wprowadziliśmy altivię szystkie te promy są zbudowane w zwecji to jest też bardzo ważne romy przeszły gruntowne remonty i modernizacje w toczni emontowej w dańsku która tym samym położyła wielkie zasługi w dostosowaniu naszych promów do potrzeb rynku tatki są klasyfikowane przez poważnych klasyfikatorów takich jak et orske eritas oraz ermanischer loyd i spełniają wszystkie standardy wymagane na ałtyku i którzy bezpośrednio wytwarzają nasz główny produkt to są oczywiście załogi pływające le od początku staram się przekonać ludzi że wszyscy pracownicy zarówno morscy jak i lądowi są ważni i współzależni od siebie irma jest znacznie rozbudowana organizacyjnie mamy cztery statki bazę promową w dańsku biuro promowe w winoujściu 6 biur podróży spółkę w zwecji olferries i port ołobrzeg ZB: Za co Pana załoga chwali? JW: chwali o co ja bym sobie najbardziej cenił to wiary godność tarałem się by pracownicy poznali mnie jako czło wieka który dotrzymuje słowa arunki pracy załogi też się niewątpliwie poprawiły za moich czasów iedy przyszedłem do firmy pracownicy mieli niepłacone pobory przez 7 miesięcy odkreślam jednak to nie jest wyłącznie moja zasługa dzi siejszych czasach w firmie tej wielkości co nasza pojedynczy menadżer nic nie znaczy jeśli nie ma przy sobie bardzo dobrych kompetentnych współpracowników ZB: Dlaczego firma nie została dotąd sprywatyzowana? JW: dpowiedź jest bardzo prosta ze względu na to że w naszej firmie są pewne aktywa które nie mogą ulec sprywatyzowaniu ą to port w ołobrzegu i baza w dańsku które podlegają prze pisom ustawy o portach i przystaniach morskich czywiście teo retycznie zakładając możemy te aktywa upłynnić tzn sprzedać innym podmiotom zależnym od karbu aństwa mam tu na myśli zarządy portów i wtedy firma może zostać wystawiona do prywatyzacji 18

19 ZB: A czym się różni zarządzanie firmą państwową od zarządzania prywatną? JW: iczym o jest spółka z takimi samymi zasadami zarzą dzania i procedurami jak prywatna óżnimy się tylko tym że właś cicielem jest karb aństwa zaś zarząd i organa spółki obowiązki i prawa są takie same jak w firmie prywatnej ZB: Ale czy fakt, że właścicielem spółki jest Skarb Państwa nie narzuca spółce pewnych zobowiązań, np. takich, że spółka musi brać udział w promocji kraju, czego nie można narzucić spółce prywatnej. JW: ażda spółka państwowa czy prywatna musi brać udział w pro mocji kraju uża firma operująca na rynku międzynarodowym i siłą rzeczy promuje kraj firma taka jak nasza pracująca na rynku usług turystycznych tym bardziej ałymi krokami przedstawiamy olskę zwecji funkcja w pewnym sensie amba sadora olski jest misją naszego przedsiębiorstwa le proszę zwrócić uwagę działamy też w odwrotnym kie runku ościłem niedawno mbasadora zwecji dostałem od niego piękny list z podziękowaniami za to że promujemy w olsce zwecję to prawda my się reklamujemy jako eksperci w usługach turystycznych w zwecji orwegii i anii kandynawia staje sie w olsce bardzo modna będzie coraz bardziej modna w miarę zwiększania się zasobności polskich portfeli ZB: Jak firma odczuwa konkurencję na Bałtyku, czyli jak chce odróżnić się od konkurencji? JW: oferries przeszła długą drogę d monopolisty w ruchu do i z olski którym była 30 lat temu poprzez firmę w latach 90 tych kiedy staliśmy się udziałowcem w rynku i kiedy pojawiła się konkurencja skandynawska i polska po sytuację w XXI w kiedy mamy już nie tylko konkurencję promową ale też tanie linie lotnicze i nawet zwykłe linie które świadczą coraz bardziej atrakcyjne cenowo usługi iedyś wszystko z definicji się należało zisiaj nic się nie należy o wszystko trzeba zabiegać wywalczyć yślę że olacy a szczególnie młode pokolenie byli już dawno gotowi do przyjęcia gospodarki rynkowej do uropy a linii ynäshamn dańsk odczuwamy konkurencję spadki wynoszą ok 10% w segmencie przewozów pasażerów pieszych tyle zabierają nam tanie linie lotnicze le cały rynek dynamicznie się zwiększa a więc generalnie my też odczuwamy wzrosty atomiast od konkurencji odróżniamy się dobrym jedzeniem polską gościnnością i serdecznością poczuciem bezpieczeństwa asze promy musimy dostosować do pasażerów bardzo różno rodnych turystów wyrafinowanych jadących do drogiej eksklu zywnej kandynawii i pasażera o mniejszych wymaganiach który jedzie do pracy ą też bardzo specyficzni pasażerowie konferencyjni ZB: Czy jest na promie oferta kulturalna albo informacja o kulturalnych wydarzeniach zaraz po opuszczeniu promu? JW: taramy się o to uż dziś w pewnym stopniu promujemy na promie imprezy kulturalne na lądzie ulturę polską również ZB: Men medför inte det faktum att statskassan är bolagets ägare vissa förpliktelser, till exempel att bolaget måste främja Polen, vilket man inte kan kräva av ett privat bolag? JW: arje bolag statligt eller privat måste främja sitt land tt stort företag som verkar på den internationella marknaden främjar av naturliga skäl sitt land ch inte minst ett företag som vårt som verkar på turistmarknaden teg för steg presenterar vi olen för verige ch i viss mån är det vårt företags mission att vara ambas sadör för olen en märk väl att vi även agerar i motsatt riktning ag gästade nyligen den svenska ambassadören och fick ett vackert brev där han tackade för att vi främjar verige i olen ch det stämmer vi marknadsför oss som experter inom turism i verige orge och anmark kandinavien håller på att bli mycket populärt i olen ch det kommer att bli ännu mer populärt i takt med att polska plånböcker blir tjockare ZB: Hur känner ni av konkurrensen på Östersjön, på vilket sätt vill ni skilja er från era konkurrenter? JW: olferries har gått en lång väg rån att ha haft monopol på resor till och från olen för trettio år sedan för att på 90 talet bli aktieägare på marknaden och utsättas för konkurrens av kandi navien och olen och slutligen på tjugohundratalet inte bara ha konkurrens av olika färjerederier utan även av billiga flygbolag och till och med vanliga flygbolag som prismässigt erbjuder allt mer attraktiva tjänster n gång i tiden hade man per definition rätt till allt dag har man inte rätt till något man måste anstränga sig för allt kämpa ag tror att polacker och i synnerhet den yngre generationen länge har varit redo att acceptera marknadsekonomi och uropa å sträckan ynäshamn dansk märker vi av denna konkurrens svackan uppgår till ca 10% i det segment som avser passagerare utan bil å mycket tar de billiga flygbolagen ifrån oss en hela markna den ökar kraftigt så generellt känner vi också av en tillväxt i skiljer oss däremot från våra konkurrenter genom att ha god mat erbjuda polsk gästfrihet och hjärtlighet och trygghet i måste anpassa våra färjor till väldigt olika passagerare kräsna turister som reser till det dyra exklusiva kandinavien och en pas sagerare med mindre krav som reser dit för att arbeta et finns också väldigt specifika konferenspassagerare ZB: Finns det något kulturellt utbud på färjan, eller information om kulturevenemang som man kan ta del av efter att man lämnat färjan? JW: i bemödar oss om att det ska finnas edan idag gör vi i viss mån reklam för kulturella arrangemang på fastlandet i sponsrar även polsk kultur till exempel genom att erbjuda gratis resor åt musik och teatergrupper och andra och för deras utrustning å var det under olenåret och under olenveckan i isby bland har vi konserter och teaterföreställningar på färjan m kulturevene mang i arszawa informerar vi i den tidning som distribueras på färjan arszawa på svenska ZB: Skulle inte biografen på färjan kunna ha ett mer ambitiöst pro 19

20 Foto: Polfferies gram? Till exempel skulle en föreställning ägnas åt polsk film. JW: et var en värdefull synpunkt en ska vi ta i beaktande ZB: Stödjer ni, i egenskap av ett stort företag, kulturen på hemmaplan, det vill säga i Kołobrzeg? JW: aturligtvis et senaste exemplet är erbertiada en årlig festival till minne av poeten bigniew erbert och en festival tillägnad musikern acek aczmarski om regel ansluter vi oss på initiativ från staden och kulturella institutioner ästa år ska bli ett år tillägnat bigniew erbert ch det kommer inte bara att märkas i ołobrzeg utan även på våra färjor ołobrzeg är en väldigt intressant stad ftersom det är en kurort kommer det många intressanta människor dit de berikar stadens kulturella liv och det stödjer vi ZB: Men gör ni någon reklam i de länder med vilka ni har färjeförbindelser? JW: et är svårare huvudsakligen på grund av kostnaderna en vi planerar att göra det om inte annat så genom internet e öppna dagarna på färjorna är anspråkslös men effektiv reklam ist hade vi sådana på kandynawia å presenterade vi polsk kultur men även polsk mat ationalköket är ju också kultur ack för samtalet sponsorujemy np oferując bezpłatne przewozy zespołów muzy cznych teatralnych i innych przewóz ich sprzętu itd ak było podczas roku polskiego czy polskich tygodni w isby iekiedy na promie odbywają się koncerty przedstawienia teatralne wyda rzeniach kulturalnych w arszawie informujemy w gazecie dys trybuowanej na promach arszawa på venska ZB: A czy kino promowe nie mogłoby mieć bardziej ambitnego programu. Np. jeden seans mógłby być poświęcony filmowi polskiemu. JW: waga jest bardzo cenna rzemyślimy to ZB: A czy Państwo na swoim terenie, czyli w Kołobrzegu jesteście, jako wielka firma, mecenasem kultury? JW: czywiście statni przykład to erbertiada czy festiwal acka aczmarskiego reguły włączamy się w inicjatywy miasta i instytucji kulturalnych rzyszły rok będzie rokiem erberta będzie to widoczne nie tylko w ołobrzegu ale i na naszych promach ołobrzeg jest bardzo ciekawym miastem rzyjeżdża tu jako do kurortu wielu interesujących ludzi oni animują życie kulturalne miasta a my to wspieramy ZB: A czy istnieje PR w krajach partnerskich, z którymi utrzymujecie połączenie? JW: o jest trudniejsze głównie ze względu na koszty lanujemy jednak zaistnieć i tam chociażby poprzez internet kromnym ale skutecznym PRem są dni otwarte na promach ostatnio był taki na kandynawii rezentujemy na nim ofertę kulturalną naszego kraju ale również kulinarną arodowa kuchnia to przecież też kultura ziękuję bardzo za rozmowę 20