MATERIAŁ WICZENIOWY Z BIOLOGII

Transkrypt

1 Miejsce na naklejk MATERIAŁ WICZENIOWY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY STYCZE 2010 Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdajcego 1. Sprawd, czy arkusz zawiera 11 stron (zadania 1-28). Ewentualny brak zgło przewodniczcemu zespołu nadzorujcego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Uywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uywaj korektora, a błdne zapisy wyranie przekrel. 5. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie. 6. Podczas egzaminu moesz korzysta z linijki. yczymy powodzenia! Za rozwizanie wszystkich zada mona otrzyma łcznie 50 punktów Wypełnia zdajcy przed rozpoczciem pracy PESEL ZDAJCEGO KOD ZDAJCEGO

2 2 Zadanie 1. (3 pkt) Uzupełnij ponisz tabel, wpisujc nazw kadej z opisanych struktur komórkowych. Opis struktury komórkowej A. Błoniasta struktura zwikszajca powierzchni wewntrzn komórki, dzielca cytozol na wiele przedziałów, w których mog zachodzi przeciwstawne procesy oraz tworzca kanały do transportu substratów i produktów rónych procesów metabolicznych. B. Organella złoona z przylegajcych do siebie spłaszczonych pcherzyków, której rol jest przede wszystkim modyfikacja, pakowanie oraz przekazywanie zagszczonych substancji w obrbie komórki i poza ni. C. Niewielkie, kuliste pcherzyki, otoczone pojedyncz błon, zawierajce białka enzymatyczne słuce do trawienia wewntrzkomórkowego oraz rozkładu zbdnych zwizków organicznych lub zuytych organelli. Nazwa struktury Zadanie 2. (2 pkt) Funkcj erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, jest transport gazów oddechowych, głównie tlenu. Wymie dwie cechy budowy erytrocytu bdce przystosowaniem do pełnionej funkcji oraz wyjanij znaczenie adaptacyjne kadej z tych cech. Zadanie 3. (1 pkt) Wpisz do poniszej tabeli cyfry od 1-5 tak, aby odzwierciedlały uporzdkowane we właciwej kolejnoci etapy procesu krzepnicia krwi. Numer etapu Opis etapu Płytki krwi (trombocyty) gromadz si miejscu uszkodzenia naczynia krwiononego. Powstaje skrzep zamykajcy uszkodzenie w naczyniu krwiononym. Fibryna wytrca si z osocza w postaci włókien tworzcych sie, w której unieruchamiane s erytrocyty. Fibrynogen pod wpływem trombiny przekształca si w fibryn. Z płytek krwi do osocza uwalniany jest enzym, który w obecnoci jonów wapnia powoduje przekształcenie protrombiny w trombin.

3 Zadanie 4. (2 pkt) Stopie wysycenia hemoglobiny tlenem zaley od prnoci tlenu, temperatury krwi, prnoci dwutlenku wgla i stenia jonów wodorowych, czyli ph. Wraz ze zwikszaniem prnoci tlenu, spadkiem temperatury, spadkiem prnoci dwutlenku wgla i wzrostem ph tlen szybciej wie si z hemoglobin, w przypadku zmian odwrotnych oddysocjowuje. Na podstawie podanych informacji, uzupełnij poniszy tekst. Warunki panujce w pcherzykach płucnych sprzyjaj... tlenu przez hemoglobin. Wystpuje w nich bowiem, w porównaniu z temperatur wewntrz organizmu, stosunkowo... temperatura, a prno tlenu jest... ni we krwi. W tkankach ciała wysza prno dwutlenku wgla oraz...ph sprzyjaj przekazywaniu tlenu do komórek. 3 Zadanie 5. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono elementy budowy układu oddechowego człowieka. a) Podaj nazwy elementów budowy oznaczonych literami A, B oraz C na schemacie. A. -...,. B -...,. C b) Podaj jeden przykład funkcji pełnionej przez element oznaczony na schemacie liter A. Zadanie 6. (2 pkt) Ciało człowieka jest nieustannie atakowane przez mikroorganizmy chorobotwórcze: wirusy, bakterie, pierwotniaki i grzyby. Aby przeciwdziała ich wnikaniu organizm posiada skomplikowany system obronny. Wyka zwizek dwóch cech budowy układu oddechowego człowieka z funkcj pierwszej linii obrony bariery utrudniajcej mikroorganizmom wnikanie do wntrza ciała.

4 4 Zadanie 7. (2 pkt) Jedn z funkcji skóry jest udział w procesach termoregulacji. Przedstaw dwa procesy zachodzce w skórze podczas przegrzania organizmu i wyka ich wpływ na zwikszenie wypromieniowania ciepła do otoczenia. Zadanie 8. (2 pkt) Oce poprawno stwierdze opisujcych budow i funkcje elementów oka, wpisujc do ostatniej kolumny tabeli P (prawda) lub F (fałsz). P/F A. Zewntrzn warstw gałki ocznej tworzy błona naczyniowa. B. Rogówka jest silnie unerwiona, ale nie wystpuj w niej naczynia krwionone. C. Funkcj minia rzskowego jest rozszerzanie i zwanie renicy. D. Czopki i prciki to fotoreceptory, które wystpuj głównie w tczówce. Zadanie 9. (1 pkt) Akomodacj oka umoliwia zmiana krzywizny jego soczewki. W okrelonych warunkach soczewka moe przybiera kształt bardziej płaski lub bardziej kulisty, a jej zdolno skupiajca moe si zmniejsza lub zwiksza. Podaj, w jaki sposób zmienia si kształt oraz zdolno skupiajca soczewki w momencie, kiedy przenosimy wzrok z przedmiotów odległych na przedmioty bliskie. Zadanie 10. (2 pkt) Choroby zakane powstaj na skutek zaraenia rónymi drobnoustrojami, np. wirusami, bakteriami, pierwotniakami lub grzybami. Choroby te mog by zaraliwe, czyli udzielajce si otoczeniu lub niezaraliwe, tzn. nieprzenoszce si bezporednio z człowieka na człowieka. Podkrel nazwy dwóch chorób zakanych, które s niezaraliwe. A. AIDS B. grypa C. malaria D. róyczka E. tec

5 Zadanie 11. (2 pkt) Próchnica, to choroba zmineralizowanych czstek zba, powstajca przez działanie na powierzchni zba kwasów wytwarzanych przez bakterie obecne w płytce nazbnej. Przyczyn próchnicy jest zaburzenie równowagi pomidzy mineralizacj, czyli uwapnieniem zba, a jego demineralizacj. W Polsce próchnica zbów jest bardzo czst chorob u dzieci. Wraz z wiekiem wzrasta liczba dzieci majcych próchnic. Stwierdza si j u 5% dzieci jednorocznych, u 10% dwulatków i u 35% trzylatków, a w populacji dzieci 6-7 letnich odsetek chorych wzrasta nawet do %. Wymie dwa przykłady działa profilaktycznych, zapobiegajcych powstawaniu próchnicy u małych dzieci. 5 Zadanie 12. (1 pkt) W tabeli przedstawiono informacje na temat wydalanych iloci moczu, potu i soli przez tego samego człowieka w dniach o rónych warunkach termicznych, przy załoeniu, e kadego dnia jadł i pił to samo. Wydalanie Mocz Pot Chlorek sodu [g] Warunki termiczne [dm 3 ] [dm 3 ] w moczu w pocie Bardzo chłodny dzie 2,0 0,0 19,5 0,0 Dzie o temperaturze umiarkowanej 1,5 0,5 18,0 1,5 Bardzo gorcy dzie 0,375 2,0 13,5 6,0 Na podstawie danych zawartych w tabeli sformułuj wniosek dotyczcy wpływu temperatury otoczenia na objto i skład wydalin. Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono etapy reakcji na stres w organizmie człowieka. mózg droga nerwowa droga nerwowa rdze nadnerczy adrenalina SYTUACJA STRESOWA X Podaj dwa przykłady zmian zachodzcych w organizmie człowieka pod wpływem stresu, które mona wpisa w pole oznaczone liter X.

6 6 Zadanie 14. (1 pkt) Połczenie komórki jajowej i plemnika, czyli zapłodnienie, ma miejsce w jajowodzie. Powstała zygota dzieli si i przemieszcza w kierunku macicy, w której zarodek si zagnieda. Podaj jedn cech budowy jajowodu, która umoliwia przemieszczanie w nim dzielcej si zygoty w kierunku macicy. Zadanie 15. (2 pkt) W dwukomórkowym stadium, powstałym z zapłodnionej komórki jajowej, komórki niekiedy oddzielaj si od siebie i kada z nich rozwija si niezalenie. Komórki te maj identyczny zestaw genów, a wic oba rozwijajce si z nich osobniki s identyczne; s to blinita jednojajowe. Blinita rónojajowe rozwijaj si wówczas, gdy w procesie owulacji uwolnione zostaj dwie komórki jajowe i kada z nich zostaje niezalenie zapłodniona. Powstałe zygoty maj róne wyposaenia genetyczne, a wic rodzestwo nie jest identyczne. Na podstawie tekstu skonstruuj tabel, w której porównasz sposób powstawania oraz podobiestwo genetyczne blinit jednojajowych i dwujajowych. Zadanie 16. (1 pkt) Na schemacie przedstawiono układ pokarmowy człowieka. Podaj nazw narzdu oznaczonego na schemacie liter X.... Zadanie 17. (2 pkt) Wymie dwie funkcje narzdu oznaczonego liter X

7 Zadanie 18. (1 pkt) Triglicerydy s wchłaniane z komórek jelita cienkiego głównie do naczy limfatycznych (ok. 90%). Wraz z tłuszczami wchłaniane s niektóre witaminy. Podaj jeden przykład witaminy wchłanianej w jelicie cienkim wraz z tłuszczami. Odpowied uzasadnij. 7 Zadanie 19. (2 pkt) W tabeli przedstawiono informacje dotyczce dobowej objto oraz odczynu wydzielin układu pokarmowego. Wydzielina Objto [dm 3 ] ph lina 1,5 7,0 Sok ołdkowy 3 1,0 Sok jelitowy 3-6 ok. 8,0 Sok trzustkowy 2 7,1-8.4 ół 0,5 5,0-7,4 Na podstawie informacji zawartych w tabeli uzupełnij poniszy tekst. Wydzielin układu pokarmowego o najbardziej kwanym odczynie jest..., cho odczyn kwany moe wykazywa równie.... Sporód przedstawionych soków odczyn najbardziej alkaliczny posiadaj... oraz.... W najwikszej iloci jest wydzielany sok jelitowy, a najmniej wydziela si... W układzie pokarmowym wydziela si dwukrotnie mniej... ni soku ołdkowego. Zadanie 20. (2 pkt) Wolne rodniki to atomy, czsteczki lub jony posiadajce na zewntrznej orbicie pojedynczy, niesparowany elektron, wykazujce du aktywno chemiczn - utleniaj kady zwizek, z którym maj kontakt. Obiektem ataków wolnych rodników w organizmie człowieka s głównie DNA, białka oraz nienasycone kwasy tłuszczowe wchodzce w skład błon komórkowych. Wolne rodniki tworz si w wielu produktach spoywczych, np. wyrobach cukierniczych o długich terminach przydatnoci do spoycia, produktach smaonych lub długo przechowywanych zawierajcych wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Przewaajca cz wolnych rodników zostaje przez nasz organizm unieszkodliwiona za pomoc grupy substancji chemicznych zwanych przeciwutleniaczami. Przeciwutleniacze przekształcaj wolne rodniki w substancje nieaktywne. Nale do nich midzy innymi katalazy oraz witaminy A, E i C. Na podstawie tekstu podaj dwa zalecenia dotyczce odywiania si, które mog zmniejszy ryzyko działania wolnych rodników w organizmie człowieka

8 8 Zadanie 21. (1 pkt) Przyporzdkuj nazwy rodzajów kwasu rybonukleinowego: trna, rrna, mrna, do wymienionych poniej funkcji. a) Przenoszenie do cytoplazmy informacji genetycznej o budowie białka -... b) Przenoszenie na rybosomy aminokwasów do budowy białka -... c) Budowa rybosomów i udział w powstawaniu wiza pomidzy aminokwasami -... Zadanie 22. (3 pkt) Fenyloketonuria jest chorob dziedziczn uwarunkowan recesywnym allelem genu autosomalnego. Zdrowi rodzice maj dziecko chore na fenyloketonuri. a) Zapisz genotypy rodziców i dziecka, przyjmujc liter b na oznaczenie zmutowanego allelu genu odpowiedzialnego za wystpowanie fenyloketonurii. Genotyp matki:..., genotyp ojca:..., genotyp dziecka:... b) Zapisz krzyówk genetyczn i na jej podstawie okrel, jakie jest prawdopodobiestwo (w %), e kolejne dziecko tej pary nie bdzie chore na fenyloketonuri. Prawdopodobiestwo wynosi... Zadanie 23. (2 pkt) Daltonizm jest chorob dziedziczn, uwarunkowan recesywnym allelem genu sprzonego z płci. a) Wyjanij, dlaczego daltonizm znacznie rzadziej wystpuje u kobiet ni u mczyzn.... b) Zapisz moliwe zestawy genotypów rodziców dziewczynki, która jest daltonistk, uywajc na okrelenie alleli genu warunkujcego widzenie barw liter D oraz d....

9 Zadanie 24. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono przebieg ekspresji informacji genetycznej. 9 Podaj nazw procesu oznaczonego liter X oraz nazw struktury komórkowej oznaczonej Y. X -... Y -... Zadanie 25. (1 pkt) Na schematach przedstawiono zmiany liczebnoci populacji dwóch gatunków pantofelków, odywiajcych si tym samym rodzajem pokarmu: Paramecium caudatum (A) i Paramecium aurelia (B), hodowanych osobno oraz wspólnie. Zaznacz, który sporód wymienionych rodzajów interakcji midzygatunkowej wystpuje pomidzy populacjami tych gatunków pantofelków. A. protokooperacja B. drapienictwo C. pasoytnictwo D. konkurencja Zadanie 26. (2 pkt) W bilansie energetycznym wiata dominuj obecnie paliwa kopalne. Aby zmniejszy emisj gazów cieplarnianych naley zwikszy wykorzystanie niekonwencjonalnych ródeł energii opartych na zasobach niewyczerpywalnych. Wymie dwa przykłady wykorzystania niewyczerpywalnych ródeł energii.

10 10 Zadanie 27. (2 pkt) Przemysłowa, wielkoobszarowa, uprawa zbó oraz innych rolin, dostarczajca wysokich plonów oraz pozwalajca wyywi rosnc populacj ludzi, jest niekorzystna dla rodowiska oraz człowieka z wielu powodów. Jedn z przyczyn niekorzystnego oddziaływania rolnictwa przemysłowego jest nadmierne stosowanie nawozów sztucznych, głównie nieorganicznych zwizków azotu i fosforu, powodujcych znaczny wzrost plonów. Podaj argumenty, za pomoc których mona wykaza negatywny wpływ nadmiernego nawoenia upraw nawozami sztucznymi na rodowisko oraz zdrowie człowieka. 1. rodowisko Zdrowie człowieka -... Zadanie 28. (2 pkt) W tabeli przedstawiono procentowy udział poszczególnych ródeł zanieczyszcze w ogólnym zanieczyszczeniu mórz. ródła zanieczyszcze Udział procentowy ldowe 44 atmosferyczne 33 transport morski 13 naturalne pozostałe Wykonaj diagram słupkowy ilustrujcy udział poszczególnych ródeł zanieczyszcze w ogólnym zanieczyszczeniu mórz.

11 BRUDNOPIS 11