STUDIA O GOSPODARCE 1/2008 Be z r Podkarpacki o b o t n Monitoring i w s z c Rynku z e g Pracy ó l n e j RAPORT 1 s y t u a c j i n a p o d k a r p a c k i m rynku pracy Raport z badań Paweł Grygiel, Grzegorz Humenny, Artur Grzesik Pod redakcj : dr El biety Wojnickiej Zespół autorski: dr Paweł Grygiel Grzegorz Humenny Piotr Klimczak Robert Pater dr El bieta Wojnicka Rzeszów, wrzesie 2008 1
Recenzent: dr Paweł Walawender Konsultant naukowy: Prof. SGH dr hab. Maria Drozdowicz-Bieć Współpraca: Monika Dąbrowska dr Tomasz Soliński Małgorzata Janiec Mateusz Grąz dr Maciej Piotrowski Paweł Pikor Marian Wargacki dr Elżbieta Wojnicka Skład i łamanie Paweł Pikor Projekt okładki Adam Gierlach Publikacja powstała w wyniku realizacji projektu pt. Podkarpacki Monitoring Rynku Pracy i Edukacji w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Narodowa Strategia Spójności współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. ISSN 1643-093X Copyright by IG WSIiZ w Rzeszowie Publikacja dystrybuowana bezpłatnie Wydawca: Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania ul. Sucharskiego 2; 35-225 Rzeszów tel. (0-17) 86-61-202, fax (0-17) 86-61-230 e-mail: instytut@wsiz.rzeszow.pl www.ig.wsiz.pl Druk i oprawa: RS DRUK ul. Podgórska 4, 35-082 Rzeszów tel. (0-17) 85-40-893, fax (0-17) 85-40-790 Spis treści Ws t ę p... 5 1. Sp o ł e c z n a, d e m o g r a f i c z n a o r a z z a w o d o w a c h a r a k t e r y s t y k a b a d a n y c h o s ó b (Artur Grzesik)... 7 1.1 Demograficzne zróżnicowanie respondentów... 7 1.2 Społeczna charakterystyka bezrobotnych... 9 1.3 Sytuacja rodzinna ankietowanych... 16 1.4 Poczucie satysfakcji materialnej badanych... 20 1.5 Bezrobocie a formy utrzymania rodziny... 27 1.6 Historia bezrobocia respondentów... 31 1.7 Wnioski... 43 2. Fo r m y a k t y w n o ś c i b e z r o b o t n y c h (Paweł Grygiel)... 45 2.1 Aktywność bezrobotnych w poszukiwaniu pracy... 46 2.1.1 Poszukiwanie pracy przez osoby bezrobotne... 46 2.1.2 Motywy związane z niechęcią do poszukiwania pracy... 50 2.1.3 Najczęstsze sposoby poszukiwania pracy... 52 2.1.4 Minimalna oczekiwana kwota wynagrodzenia... 55 2.2 Korzystanie z oferty Powiatowych Urzędów Pracy... 57 2.2.1 Formy wsparcia oferowane przez Powiatowe Urzędy Pracy... 57 2.2.2 Ukończone kursy i szkolenia... 61 2.2.3 Powody pasywności bezrobotnych w zakresie kursów i szkoleń... 66 2.2.4 Gotowość udziału w kursach i szkoleniach... 68 2.2.5 Preferowane rodzaje kursów i szkoleń... 70 2.2.6 Praca oferowana przez PUP... 72 2.3 Bezrobotni i własna działalność gospodarcza... 77 2.4 Praca na czarno... 82 2.5 Praca za granicą... 89 2.6 Wnioski... 103 3. Ko m p e t e n c j e i k w a l i f i k a c j e b e z r o b o t n y c h w o j e w ó d z t w a p o d k a r p a c k i e g o (Grzegorz Humenny)...107 3.1 Zawody wyuczone osób bezrobotnych... 107 3.2 Stanowiska ostatnio zajmowane przez osoby bezrobotne... 110 3.3 Niezbędne kwalifikacje zawodowe według bezrobotnych (suma wszystkich wskazań)... 115 3.4 Niezbędne kwalifikacje zawodowe według bezrobotnych (suma wszystkich wskazań) w podziale na wielkie grupy zawodowe.. 115 3.5 Kwalifikacje zawodowe bezrobotnych (najważniejsze z ważnych)... 125 3.5.1 Brakujące kwalifikacje zawodowe bezrobotnych... 127 2 3
3.6 Struktura umiejętności i predyspozycji bezrobotnych (suma wszystkich wskazań)... 129 3.6.1 Niezbędne umiejętności według osób bezrobotnych (suma wszystkich wskazań) w podziale na wielkie grupy zawodowe.. 130 3.6.2 Brakujące umiejętności i predyspozycje bezrobotnych... 137 3.7 Wnioski... 140 Za k o ń c z e n i e... 142 An e k s (n a r z ę d z i e b a d a w c z e)... 149 Spis Ta b e l... 165 Spis Wy k r e s ó w... 171 Ws t ê p Prezentowane opracowanie powstało w ramach projektu Podkarpacki Monitoring Rynku Pracy i Edukacji finansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny oraz budżet państwa w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, priorytet VI (Rynek pracy otwarty dla wszystkich), działania 6.1 (Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie aktywności zawodowej w regionie). Przygotowane opracowanie ma charakter raportu z badań, które zostały przeprowadzone w zbiorowości dwóch kategorii bezrobotnych (osób do 25 roku życia i długotrwale bezrobotnych). Celem opracowania jest przedstawienie profilu osób długotrwale bezrobotnych i osób młodych pozostających bez zatrudnienia w kontekście wykształcenia, kompetencji, kwalifikacji, nawyków, sytuacji rodzinnej, przyczyn bezrobocia, przyczyn braku aktywności w zakresie poszukiwania pracy, pracy w szarej strefie oraz nastawienia i doświadczenia w zakresie migracji zarobkowych. Badania rynku pracy potwierdzają fakt, że źródeł bezrobocia doszukiwać się należy nie tylko w słabości gospodarczej województwa, ale również i w braku koordynacji między systemem kształcenia a możliwościami zatrudnieniowymi rynku pracy oraz braku wystarczających informacji o potrzebach kwalifikacyjnych rynku pracy. Niniejsze opracowanie uzupełnia te informacje, czyniąc je szczególnie przydatnymi dla firm szkoleniowych, instytucji rynku pracy i opieki społecznej. Badania przeprowadzone zostały pod koniec 2008 roku wśród 419 losowo wybranych bezrobotnych znajdujących się w specyficznej sytuacji na podkarpackim (i nie tylko) rynku pracy. Objęły 247 bezrobotnych do 25 roku życia oraz 172 długotrwale bezrobotnych. Badania przeprowadzono przy użyciu kwestionariusza ankiety. Opracowanie składa się z trzech części. Część pierwsza - autorstwa dr A. Grzesika - zawiera demograficzną, społeczną, rodzinną, materialną oraz zawodową charakterystykę badanych bezrobotnych. Z kolei w części drugiej autorstwa dr P. Grygiela - omówione zostały takie zagadnienia, jak aktywność bezrobotnych w zakresie poszukiwania pracy, wykorzystywanie przez osoby bezrobotne form wsparcia oferowanych im przez Powiatowe Urzędy Pracy, postawy bezrobotnych wobec możliwości podjęcia własnej działalności gospodarczej, dotychczasowych doświadczeń bezrobotnych o specyficznej sytuacji na podkarpackim rynku pracy w zakresie pracy na czarno, gotowość podjęcia przez bezrobotnych pracy za granicą. Część trzecia autorstwa mgr G. Humennego poświęcona jest opisaniu badanej zbiorowości pod względem charakterystyki zawodowej tj. struktury zawodów wyuczonych i 4 5
struktury ostatnio zajmowanych stanowisk pracy. Zasadniczym elementem jest przedstawienie kwalifikacji i umiejętności posiadanych przez osoby bezrobotne, a także wskazanie tych, które w odczuciu respondentów wymagają dalszego rozwoju. 1. Sp o ł e c z n a, d e m o g r a f i c z n a o r a z z a w o d o w a c h a r a k t e r y s t y k a b a d a n y c h o s ó b Artur Grzesik Istotnym elementem rozpoznania problematyki pozostawania bez pracy osób młodych do 25 roku życia oraz osób długotrwale bezrobotnych jest próba odpowiedzi na pytanie kim są przebadani respondenci. Nie stanowią oni grupy jednorodnej (homogenicznej), lecz są zróżnicowani pod względem cech społecznych, demograficznych oraz ekonomicznych. Chodzi tu o to, aby przedstawić opis najważniejszych cech oraz istniejących między tymi cechami związków. Pozwoli to lepiej zrozumieć sytuację tych osób na rynku pracy i lepiej dostosować potrzeby szkoleniowe w celu ich aktywizacji zawodowej. 1.1 Demograficzne zróżnicowanie respondentów Jak wynika z przeprowadzonych badań ponad połowa przebadanych respondentów do 25 roku życia to kobiety (64,8%). Odsetek mężczyzn wyniósł 35,2%. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Płeć respondentów pozostających bez pracy do 25 roku życia Płeć Liczebność % Kobieta 160 64,8 Mężczyzna 87 35,2 247 100,0 Zdecydowana większość przebadanych osób długotrwale bezrobotnych to kobiety (ponad trzy czwarte). Niecała jedna trzecia respondentów to mężczyźni. Dane przedstawia tabela 2. Tabela 2. Płeć respondentów długotrwale bezrobotnych Płeć Liczebność % Kobieta 131 76,2 Mężczyzna 41 23,8 172 100,0 6 7
W badanej próbie badawczej wśród osób długotrwale bezrobotnych nieco więcej przebadano kobiet niż mężczyzn w porównaniu do osób młodych pozostających bez pracy. Długotrwałe bezrobocie dotyka częściej kobiety niż mężczyzn. Szczegółowe dane prezentuje tabela 3. Tabela 3. Płeć respondentów (porównanie obu grup) Płeć młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Kobieta Liczebność 160 131 291 % z Typ badanych 64,8% 76,2% 69,5% Mężczyzna Liczebność 87 41 128 % z Typ badanych 35,2% 23,8% 30,5% Liczebność 247 172 419 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Średni wiek przebadanych osób do 25 roku życia pozostających bez pracy wyniósł nieco ponad 22 lata z odchyleniem standardowym 1,98. Wyniki przedstawia poniższe zestawienie. Tabela 4. Średni wiek młodych bezrobotnych N Minimum Maksimum Średnia Odchylenie standardowe Wiek - lata 247 18,00 25,00 22,3158 1,98303 N Ważnych (wyłączanie obserwacjami) 247 Wśród osób długotrwale bezrobotnych najwięcej przebadano respondentów w wieku 36-45 lat (ponad 40%), następnie w wieku 26-35 lat (ponad Edną trzecią) i ponad jedną piątą powyżej 46 roku życia. Szczegółowe dane ukazuje tabela 5. Tabela 5. Wiek osób długotrwale bezrobotnych Wiek w latach Wiek Liczebność % 26-35 lat 63 36,6% 36-45 lat 71 41,3% 46 i więcej lat 38 22,1% 172 100,0% 1.2. Społeczna charakterystyka bezrobotnych Rozkład badanych osób do 25 roku życia według wykształcenia pokazuje, że najwięcej młodych ludzi pozostających bez pracy ukończyło średnią szkołę (ponad połowa wskazań). Na uwagę zasługuje wysoki odsetek młodych ludzi po studiach wyższych pozostających bez pracy (prawie jedna czwarta). Świadczy to o tym, iż na podkarpackim rynku pracy jest niewiele miejsc pracy intelektualnej dla osób po studiach. Znacznie łatwiej pracę znaleźć osobom po zasadniczej szkole zawodowej czy nawet bez formalnego wykształcenia. Szczegółowe dane prezentuje poniższa tabela. Tabela 6. Wykształcenie młodych bezrobotnych Wykształcenie młodych bezrobotnych Liczebność % podstawowe lub bez formalnego wykształcenia 8 3,2 zasadnicze zawodowe 33 13,4 średnie 143 57,9 wyższe 59 23,9 brak danych 4 1,6 247 100,0 Dominującym wykształceniem wśród osób długotrwale bezrobotnych jest zasadnicze zawodowe (ponad 40% wskazań). Prawie jedna trzecia badanych legitymuje się wykształceniem średnim, ale prawie jedna piąta badanych posiada wykształcenie podstawowe lub jest bez formalnego wykształcenia. Niecałe 9% osób długotrwale bezrobotnych posiada wyższe wykształcenie. Szczegółowe dane zawiera poniższe zestawienie. 8 9
Tabela 7. Wykształcenie osób długotrwale bezrobotnych Wykształcenie osób długotrwale bezrobotnych Liczebność % podstawowe lub bez formalnego wykształcenia 33 19,2 zasadnicze zawodowe 69 40,1 średnie 52 30,2 wyższe 15 8,7 brak danych 3 1,7 172 100,0 Porównując wykształcenie osób młodych do 25 roku życia pozostających bez pracy i osób długotrwale bezrobotnych należy stwierdzić, że pomiędzy obu grupami istnieje statystyczna zależność na średnim poziomie (p<0,05, wsp. kontyngencji=0,416). Osoby młode pozostające bez pracy są znacznie lepiej wykształcone niż osoby długotrwale bezrobotne. Ponad 80% młodych ludzi legitymuje się wykształceniem średnim lub wyższym, a tylko niewiele ponad 3% wykształceniem podstawowym lub bez formalnego wykształcenia. Wśród osób długotrwale bezrobotnych przeważa wykształcenie zasadnicze zawodowe, ale aż prawie jedna piąta posiada wykształcenie podstawowe lub jest bez formalnego wykształcenia Tabela 8. Wykształcenie respondentów (porównanie obu grup) Wykształcenie respondenta podstawowe lub bez formalnego wykształcenia zasadnicze zawodowe młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 8 33 41 % z Typ badanych 3,3% 19,5% 10,0% Liczebność 33 69 102 % z Typ badanych 13,6% 40,8% 24,8% średnie Liczebność 143 52 195 % z Typ badanych 58,8% 30,8% 47,3% wyższe Liczebność 59 15 74 % z Typ badanych 24,3% 8,9% 18,0% Liczebność 243 169 412 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Badane osoby do 25 roku życia pozostające bez pracy najczęściej posiadają ojca z wykształceniem zasadniczym zawodowym (ponad 40% wskazań), następnie ze średnim (ponad jedna piąta wskazań) i podstawowym lub bez formalnego wykształcenia. Tylko 4,5% badanych podało, że ojciec posiadał wyższe wykształcenie. Oznacza to, że osoby młode pozostające bez pracy posiadające wykształcenie wyższe nie mogą raczej liczyć na pomoc ojca w otrzymaniu pracy odpowiadającej zdobytym kwalifikacjom. Szczegółowe dane przedstawia tabela 9. Tabela 9. Wykształcenie ojca młodych bezrobotnych Wykształcenie ojca młodych bezrobotnych Liczebność % podstawowe lub bez formalnego wykształcenia 44 17,8 zasadnicze zawodowe 107 43,3 średnie 53 21,5 wyższe 11 4,5 brak danych 32 13,0 247 100,0 Wykształcenie ojca osób długotrwale bezrobotnych to najczęściej podstawowe lub bez formalnego wykształcenia (ponad 40% wskazań). Na drugim miejscu jest wykształcenie zasadnicze zawodowe (prawie jedna trzecia wskazań). Co dziesiąta osoba długotrwale bezrobotna ma ojca z wykształceniem średnim. Tylko 4 badanych respondentów podało, że ojciec legitymował się wykształceniem wyższym. Szczegółowe dane zawiera tabela 10. Tabela 10. Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % podstawowe lub bez formalnego wykształcenia 70 40,7 zasadnicze zawodowe 50 29,1 średnie 18 10,5 wyższe 4 2,3 brak danych 30 17,4 172 100,0 10 11
Porównując wykształcenie ojca w obu grupach należy zauważyć, iż istnieje statystyczna różnica na poziomie słabym pomiędzy grupami (p<0,05, wsp. kontyngencji=0293). Młodzi bezrobotni legitymują się wyższym wykształceniem ojca niż bezrobotni długotrwale bezrobotni (co najmniej 12 miesięcy pozostawania bez pracy). Wśród młodych bezrobotnych przeważa wykształcenie zasadnicze zawodowe ojca, zaś w przypadku osób długotrwale bezrobotnych dominuje wykształcenie podstawowe lub brak formalnego wykształcenia. Również dwukrotnie częściej młodzi bezrobotni w porównaniu do długotrwale bezrobotnych wskazują, że ojciec posiada wykształcenie średnie. I dwa razy częściej ojciec osób młodych do 25 roku życia legitymuje się wykształceniem wyższym niż ma to miejsce w przypadku osób długotrwale bezrobotnych. Szczegółowe dane prezentuje poniższe zestawienie. Tabela 11. Wykształcenie ojca (porównanie grup) Wykształcenie ojca podstawowe lub bez formalnego wykształcenia zasadnicze zawodowe młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 44 70 114 % z Typ badanych 20,5% 49,3% 31,9% Liczebność 107 50 157 % z Typ badanych 49,8% 35,2% 44,0% średnie Liczebność 53 18 71 % z Typ badanych 24,7% 12,7% 19,9% wyższe Liczebność 11 4 15 % z Typ badanych 5,1% 2,8% 4,2% Liczebność 215 142 357 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Wykształcenie matek młodych ludzi do 25 roku życia pozostających bez pracy jest wyższe niż wykształcenie ojców. Przeważa wykształcenie średnie (ponad 36% wskazań), nieco mniej zasadnicze zawodowe (ponad jedna trzecia wskazań). Tylko niecałe 7% badanych podaje, że matka posiada wyższe wykształcenie. Zatem badane młode osoby po studiach nie mające pracy nie mogą w tym względzie liczyć na pomoc rodziców. Tabela 12. Wykształcenie matki młodych bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % podstawowe lub bez formalnego wykształcenia 27 10,9 zasadnicze zawodowe 83 33,6 średnie 91 36,8 wyższe 17 6,9 brak danych 29 11,7 247 100,0 Wśród osób długotrwale bezrobotnych najczęściej występuje wśród ich matek wykształcenie podstawowe lub brak formalnego wykształcenia (ponad 40% wskazań). Niecała jedna czwarta respondentów wskazała, że matka posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe. Tylko co piętnasta osoba długotrwale bezrobotna podała, że matka ma wykształcenie średnie. Jedynie w czterech przypadkach mieliśmy do czynienia z wykształceniem wyższym u matki wśród osób długotrwale bezrobotnych. Szczegółowe dane pokazuje poniższa tabela. Tabela 13. Wykształcenie matki osób długotrwale bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % podstawowe lub bez formalnego wykształcenia 71 41,3 zasadnicze zawodowe 41 23,8 średnie 26 15,1 wyższe 4 2,3 brak danych 30 17,4 172 100,0 Zestawiając obie analizowane grupy pod względem wykształcenia matki należy stwierdzić, iż zachodzi istotna zależność statystyczna na średnim poziomie (p<0,05, wsp. kontyngencji=0,391). Oznacza to, że istnieje różnica w wykształceniu matki w obu grupach. Wśród osób długotrwale bezrobotnych cztery razy częściej niż w przypadku młodych bezrobotnych matka posiada wykształcenie podstawowe lub brak formalnego wykształcenia. Z kolei u młodych bezrobotnych dwukrotnie częściej spotykamy średnie i wyższe wykształcenie matki niż ma to miejsce u osób długotrwale bezrobotnych. Również częściej u młodych bezrobotnych matka legitymuje się wykształceniem zasadniczym zawodowym niż w przypadku osób długotrwale bezrobotnych. Szczegółowe dane zawiera tabela 14. 12 13
Tabela 14. Wykształcenie matki(porównanie obu grup) Wykształcenie matki podstawowe lub bez formalnego wykształcenia zasadnicze zawodowe młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 27 71 98 % z Typ badanych 12,4% 50,0% 27,2% Liczebność 83 41 124 % z Typ badanych 38,1% 28,9% 34,4% średnie Liczebność 91 26 117 % z Typ badanych 41,7% 18,3% 32,5% wyższe Liczebność 17 4 21 % z Typ badanych 7,8% 2,8% 5,8% Liczebność 218 142 360 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% W charakterystyce społeczno-demograficznej ważną kategorią analityczną jest miejsce zamieszkania respondentów. Najwięcej badanych podało, że mieszka na wsi nie będącej siedzibą gminy (ponad 40% wskazań), ponad 27%, że w mieście do 50 tys. mieszkańców, niewiele ponad jedna piąta, że na wsi będącej siedzibą gminy i tylko niecałe 7%, że w mieście ponad 50 tys. mieszkańców. W większych ośrodkach miejskich znacznie łatwiej otrzymać pracę niż na wsi czy w małych miastach. Szczegółowe dane zawiera poniższe zestawienie. Tabela 15. Typ miejscowości zamieszkania młodych bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % Wieś nie będąca siedzibą gminy 106 42,9 Wieś będącą siedzibą gminy 51 20,6 Miasto do 50 tys. mieszkańców 68 27,5 Miasto powyżej 50 tys. mieszkańców 17 6,9 brak danych 5 2,0 247 100,0 Większość badanych długotrwale bezrobotnych mieszka na wsi nie będącej siedzibą gminy (ponad 40% wskazań). Ponad jedna czwarta podała, że mieszka na wsi będącej siedzibą gminy. Nieco mniej respondentów wskazało, że jest to miasto do 50 tys. mieszkańców. Tylko 7% badanych mieszka w mieście powyżej 50 tys. mieszkańców. Szczegółowe dane przedstawia tabela. Tabela 16. Typ miejscowości zamieszkania długotrwale bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % Wieś nie będąca siedzibą gminy 70 40,7 Wieś będącą siedzibą gminy 46 26,7 Miasto do 50 tys. mieszkańców 38 22,1 Miasto powyżej 50 tys. mieszkańców 12 7,0 brak danych 6 3,5 172 100,0 Obie badane grupy bezrobotnych (młodzi i długotrwale bezrobotni) mieszkają w tych samych typach miejscowości. Nie ma w tym względzie istotnych statystycznie różnic. Przeważa wieś nie będąca siedzibą gminy, dalej wieś będąca siedzibą oraz miasto do 50 tys. mieszkańców. Zdecydowanie najmniej osób bezrobotnych z obu grup pochodzi z większych ośrodków miejskich. Dane szczegółowe prezentuje tabela. Tabela 17. Typ miejscowości zamieszkania (porównanie obu grup) Typ miejscowości zamieszkania Wieś nie będąca siedzibą gminy Wieś będącą siedzibą gminy Miasto do 50 tyś mieszkańców Miasto powyżej 50 tyś. mieszkańców młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 106 70 176 % z Typ badanych 43,8% 42,2% 43,1% Liczebność 51 46 97 % z Typ badanych 21,1% 27,7% 23,8% Liczebność 68 38 106 % z Typ badanych 28,1% 22,9% 26,0% Liczebność 17 12 29 % z Typ badanych 7,0% 7,2% 7,1% Liczebność 242 166 408 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% 14 15
1.3. Sytuacja rodzinna ankietowanych Zdecydowana większość badanych osób do 25 roku życia pozostających bez pracy nie jest w związku małżeńskim (prawie trzy czwarte badanych). Ponad jedna piąta respondentów jest już w związku małżeńskim i ich sytuacja jest znacznie trudniejsza niż osób nie będących w związku. Dane szczegółowe zawiera poniższa tabela. Tabela 18. Stan cywilny młodych bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % Kawaler, panna 180 72,9 Mieszkający z partnerem, konkubinat 5 2,0 Żonaty, zamężna 59 23,9 brak danych 3 1,2 247 100,0 Zdecydowana większość osób długotrwale bezrobotnych pozostaje w związku małżeńskim (prawie 70% wskazań). Mniej niż jedna piąta badanych jest kawalerem lub panną a około co dziesiąty respondent jest w separacji, rozwiedziony lub jest wdowcem/wdową. Szczegółowe dane prezentuje tabela 19. Tabela 19. Stan cywilny osób długotrwale bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % Kawaler, panna 30 17,4 Mieszkający) z partnerem, konkubinat 1 0,6 Żonaty, zamężna 120 69,8 Rozwiedziony, w separacji 12 7,0 Wdowiec, wdowa 7 4,1 brak danych 2 1,2 172 100,0 W zakresie stanu cywilnego badanych istnieje istotna zależność statystyczna na wysokim poziomie (p<0,05, wsp. kontyngencji=0,504). Zdecydowanie wśród młodych bezrobotnych do 25 roku życia przeważają osoby nie będące jeszcze w formalnym związku (prawie trzy czwarte badanych w stosunku do niecałej jednej piątej wśród osób długotrwale bezrobotnych). Ponadto wśród młodych bezrobotnych nie wystąpiła sytuacja, aby osoby były rozwiedzione, w separacji bądź wdowcem/wdową. Szczegółowe dane ukazuje poniższe zestawienie. Tabela 20. Stan cywilny (porównanie grup) Stan cywilny Kawaler, panna Mieszkający) z partnerem, konkubinat Żonaty, zamężna Rozwiedziony, w separacji Wdowiec, wdowa młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 180 30 210 % z Typ badanych 73,8% 17,6% 50,7% Liczebność 5 1 6 % z Typ badanych 2,0%,6% 1,4% Liczebność 59 120 179 % z Typ badanych 24,2% 70,6% 43,2% Liczebność 0 12 12 % z Typ badanych,0% 7,1% 2,9% Liczebność 0 7 7 % z Typ badanych,0% 4,1% 1,7% Liczebność 244 170 414 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Ponad 80% młodych ludzi pozostających bez pracy nie posiada dzieci. Co dziesiąty z badanych ma jedno tylko jedno dziecko i tylko 6,5% posiada więcej niż jedno dziecko. Szczegółowy rozkład przedstawia poniższe zestawienie. Tabela 21. Posiadanie dzieci wśród osób do 25 roku życia pozostających bez pracy Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % Nie 204 82,6 Tak, jedno 27 10,9 Tak, dwoje 12 4,9 Tak, troje 2 0,8 Tak, czworo lub więcej 2 0,8 247 100,0 16 17
Wśród osób długotrwale bezrobotnych około jedna piąta ankietowanych nie posiadała dzieci. W pozostałych przypadkach bezrobotni Ci posiadali dzieci, przy czym, że troje dzieci wskazała prawie jedna czwarta respondentów, a prawie 13%, że ma czworo lub więcej dzieci. Szczegółowy rozkład przedstawia poniższa tabela. Tabela 22. Posiadanie dzieci wśród osób wśród osób długotrwale bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % Nie 37 21,5 Tak, jedno 25 14,5 Tak, dwoje 48 27,9 Tak, troje 40 23,3 Tak, czworo lub więcej 22 12,8 172 100,0 Posiadanie dzieci istotnie statystycznie różnicuje obie grupy bezrobotnych. Siła związku statystycznego jest wysoka (wsp.kontyngencji=0,549). Wśród młodych bezrobotnych przeważają osoby nie mające dzieci, natomiast wśród osób długotrwale bezrobotnych zdecydowanie dominują osoby posiadające więcej niż jedno dziecko na utrzymaniu (dwoje, troje, czworo lub więcej). Tabela 23. Posiadanie dzieci (porównanie grup) Posiadanie dzieci Nie młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 204 37 241 % z Typ badanych 82,6% 21,5% 57,5% Prawie połowa badanych młodych osób do 25 rok życia pozostających bez pracy mieszka wspólnie z rodzicami, Co dziesiąty respondent mieszka w pojedynkę. Prawie jedna piąta ankietowanych mieszka z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi, zaś nieco ponad 7% z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową bez dzieci i innych krewnych. Szczegółowe dane ukazuje poniższa tabela. Tabela 24. Sposób zamieszkiwania młodych bezrobotnych Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % W pojedynkę 23 9,3 Z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową bez dzieci i innych krewnych 18 7,3 Z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi 45 18,2 Z dziećmi lub innymi krewnymi bez żony, męża, partnera lub partnerki życiowej 22 8,9 z rodzicami 109 44,1 inna sytuacja 11 4,5 brak danych 19 7,7 247 100,0 Osoby długotrwale bezrobotne najczęściej mieszkają z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi (ponad połowa wszystkich wskazań). Ponad 12% z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową bez dzieci i innych krewnych. Nieco więcej niż co dziesiąty respondent mieszka z rodzicami, zaś ponad 6% badanych pojedynkę. Szczegółowe dane prezentuje tabela 25. Tabela 25. Sposób zamieszkiwania długotrwale bezrobotnych Tak, jedno Tak, dwoje Tak, troje Tak, czworo lub więcej Liczebność 27 25 52 % z Typ badanych 10,9% 14,5% 12,4% Liczebność 12 48 60 % z Typ badanych 4,9% 27,9% 14,3% Liczebność 2 40 42 % z Typ badanych,8% 23,3% 10,0% Liczebność 2 22 24 % z Typ badanych,8% 12,8% 5,7% Liczebność 247 172 419 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Wykształcenie ojca długotrwale bezrobotnych Liczebność % W pojedynkę 11 6,4 Z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową bez dzieci i innych krewnych 21 12,2 Z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi 93 54,1 Z dziećmi lub innymi krewnymi bez żony, męża, partnera lub partnerki życiowej 10 5,8 z rodzicami 20 11,6 inna sytuacja 12 7,0 brak danych 5 2,9 172 100,0 18 19
Tabela 26. Sposób zamieszkiwania (porównanie grup) Sposób zamieszkiwania W pojedynkę Z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową bez dzieci i innych krewnych Z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi Z dziećmi lub innymi krewnymi bez żony, męża, partnera lub partnerki życiowej z rodzicami inna sytuacja młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 23 11 34 % z Typ badanych 10,1% 6,6% 8,6% Liczebność 18 21 39 % z Typ badanych 7,9% 12,6% 9,9% Liczebność 45 93 138 % z Typ badanych 19,7% 55,7% 34,9% Liczebność 22 10 32 % z Typ badanych 9,6% 6,0% 8,1% Liczebność 109 20 129 % z Typ badanych 47,8% 12,0% 32,7% Liczebność 11 12 23 % z Typ badanych 4,8% 7,2% 5,8% Liczebność 228 167 395 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Porównując obie grupy bezrobotnych wyraźnie widać, że istnieje pomiędzy nimi istotna zależność statystyczna. Siła tej zależności jest przeciętna (wsp.kontyngencji=0,410). Osoby młode będące na bezrobociu najczęściej mieszkają z rodzicami, natomiast osoby długotrwale bezrobotne z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi. Ponadto młodzi bezrobotni częściej niż długotrwale bezrobotni mieszkają w pojedynkę. Szczegółowe dane zawiera powyższe zestawienie. 1.4. Poczucie satysfakcji materialnej badanych Ponad połowa badanych osób do 25 roku życia pozostających bez pracy podała, że poziom życia rodziny jest przeciętny. Nieco mniej niż jedna trzecia, że jest dobry, zaś ponad 13%, że jest zły. Świadczy to jeszcze o tym, że młodzi bezrobotni nie doświadczyli jeszcze w istotnym stopniu skutków bezrobocia, ponieważ w zdecydowanej większości mieszkają z rodzicami i nie mają jeszcze własnej rodziny. Dane szczegółowe pokazuje tabela 27. Tabela 27. Poziom życia rodziny młodych bezrobotnych Poziom życia rodziny młodych bezrobotnych Liczebność % Bardzo zły 5 2,0 Zły 34 13,8 Przeciętny 124 50,2 Dobry 77 31,2 Bardzo dobry 7 2,8 247 100,0 Osoby długotrwale bezrobotne w większości oceniają poziom życia rodziny jako przeciętny czyli podobnie jak młodzi bezrobotni, ale już tylko 15% wskazuje, że poziom ten jest dobry i ponad 26% ocenia, że jest zły. Szczegółowe dane zawarte są w tabeli 28. Tabela 28. Poziom życia rodziny osób długotrwale bezrobotnych Poziom życia rodziny Liczebność % Bardzo zły 9 5,2 Zły 46 26,7 Przeciętny 90 52,3 Dobry 26 15,1 Bardzo dobry 1 0,6 172 100,0 Porównując obie grupy bezrobotnych (młodych i długotrwale bezrobotnych) widzimy, że występuje między nimi istotna słaba zależność statystyczna (wsp. kontyngencji=0,239). Młodzi bezrobotni w znacznie większym stopniu niż osoby długotrwale bezrobotne oceniają poziom życia rodziny jako dobry, natomiast osoby długotrwale bezrobotne dwa razy częściej wskazują, że ten poziom jest zły. Na podobnym poziomie obie grupy bezrobotnych wskazują, że poziom życia rodziny jest przeciętny. Dane szczegółowe pokazuje tabela 29. Zdaniem prawie 40% ankietowanych osób do 25 roku życia pozostających bez pracy dochody w gospodarstwie są mniej więcej na miarę potrzeb. Mniej niż jedna trzecia uważa, że są nieco za niskie w stosunku do potrzeb, zaś ponad jedna czwarta, że są o wiele za niskie do potrzeb. Tylko 10 respondentów wskazało, że dochody te są nieco powyżej potrzeb lub znacznie powyżej potrzeb. Dane szczegółowe pokazuje tabela 30. 20 21
Tabela 29. Poziom życia rodziny (porównanie grup) Poziom życia rodziny Bardzo zły Zły Przeciętny Dobry Bardzo dobry inna sytuacja młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 5 9 14 % z Typ badanych 2,0% 5,2% 3,3% Liczebność 34 46 80 % z Typ badanych 13,8% 26,7% 19,1% Liczebność 124 90 214 % z Typ badanych 50,2% 52,3% 51,1% Liczebność 77 26 103 % z Typ badanych 31,2% 15,1% 24,6% Liczebność 7 1 8 % z Typ badanych 2,8%,6% 1,9% Liczebność 247 172 419 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Liczebność 228 167 395 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Tabela 30. Dochody w gospodarstwie młodych bezrobotnych Dochody w gospodarstwie Liczebność % O wiele za niskie w stosunku do potrzeb 65 26,3 Nieco za niskie w stosunku do potrzeb 76 30,8 Mniej więcej na miarę potrzeb 96 38,9 Nieco powyżej potrzeb 9 3,6 Znacznie powyżej po trzeb 1 0,4 247 100,0 Wśród osób długotrwale bezrobotnych przeważa opinia, że dochody w gospodarstwie są o wiele za niskie w stosunku do potrzeb. Ponad jedna trzecia ankietowanych twierdzi, że są nieco za niskie, a jedna piąta ankietowanych, że mniej więcej na miarę potrzeb. Tylko dwóch respondentów udzieliło odpowiedzi, że dochody te są nieco powyżej potrzeb lub znacznie powyżej potrzeb. Szczegółowe dane ukazuje tabela 31. Tabela 31. Dochody w gospodarstwie osób długotrwale bezrobotnych Dochody w gospodarstwie Liczebność % O wiele za niskie w stosunku do potrzeb 72 41,9 Nieco za niskie w stosunku do potrzeb 62 36,0 Mniej więcej na miarę potrzeb 36 20,9 Nieco powyżej potrzeb 1 0,6 Znacznie powyżej po trzeb 1 0,6 172 100,0 Pomiędzy badanymi grupami zachodzi słaba zależność statystyczna na słabym poziomie (wsp.kontyngencji=0,227). Oznacza to, że osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż młodzi bezrobotni uważają, że dochody w gospodarstwie są o wiele za niskie w stosunku do potrzeb i znacznie rzadziej wybierają odpowiedź, ze dochody te są mniej więcej na miarę potrzeb. Szczegółowe dane zawarte są w tabeli 32. Tabela 32. Dochody w gospodarstwie (porównanie grup) Dochody w gospodarstwie O wiele za niskie w stosunku do potrzeb Nieco za niskie w sto sunku do potrzeb Mniej więcej na miarę potrzeb Nieco powyżej potrzeb Znacznie powyżej po trzeb młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 65 72 137 26,3% 41,9% 32,7% Liczebność 76 62 138 30,8% 36,0% 32,9% Liczebność 96 36 132 38,9% 20,9% 31,5% Liczebność 9 1 10 3,6%,6% 2,4% Liczebność 1 1 2 % z Typ badanych,4%,6%,5% Liczebność 247 172 419 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Zdaniem większości młodych bezrobotnych, gdy chodzi o sposób gospodarowania pieniędzmi, żyją średnio, starcza na co dzień, ale muszą oszczędzać na poważniejsze zakupy. Ponad jedna piąta ankietowanych uważa jednak, że żyje skromnie i musi na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować. Jednak ponad 22 23
15% badanych twierdzi, że żyje dobrze i starcza im na wiele bez specjalnego oszczędzania. Szczegółowe dane przedstawione są w poniższej tabeli. Tabela 33. Sposób gospodarowania pieniędzmi wśród młodych bezrobotnych Sposób gospodarowania pieniędzmi Liczebność % Żyjemy bardzo biednie - nie starcza nam nawet na podstawowe potrzeby 14 5,7 Żyjemy skromnie - musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować 53 21,5 Żyjemy średnio - starcza nam na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy 140 56,7 Żyjemy dobrze - starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania 38 15,4 brak danych 2 0,8 247 100,0 Osoby długotrwale bezrobotne znacznie gorzej oceniają swoją sytuację w zakresie gospodarowania pieniędzmi. Około 40% twierdzi, że żyje skromnie i musi na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować, mnie więcej tyle samo uważa, że żyje średnio i starcza na co dzień, ale na poważniejsze zakupy musi oszczędzać. Prawie 13% ankietowanych podało, że żyje bardzo biednie i nie wystarcza nawet na podstawowe potrzeby. Tylko 11 respondentów podało, że żyje dobrze i starcza im na wiele bez specjalnego oszczędzania. Szczegółowe dane ukazuje poniższe zestawienie. Tabela 34. Sposób gospodarowania pieniędzmi wśród osób długotrwale bezrobotnych Sposób gospodarowania pieniędzmi Liczebność % Żyjemy bardzo biednie - nie starcza nam nawet na podstawowe potrzeby 22 12,8 Żyjemy skromnie - musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować 69 40,1 Żyjemy średnio - starcza nam na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy 68 39,5 Żyjemy dobrze - starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania 11 6,4 brak danych 2 1,2 172 100,0 Tabela 35. Sposób gospodarowania pieniędzmi (porównanie grup) Sposób gospodarowania pieniędzmi Żyjemy bardzo biednie - nie starcza nam nawet na podstawowe potrzeby Żyjemy skromnie - musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować Żyjemy średnio - starcza nam na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy Żyjemy dobrze - starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania Typ badanych młodzi długotrwale bezrobotni Liczebność 14 22 36 % z Typ badanych 5,7% 12,9% 8,7% Liczebność 53 69 122 % z Typ badanych 21,6% 40,6% 29,4% Liczebność 140 68 208 % z Typ badanych 57,1% 40,0% 50,1% Liczebność 38 11 49 % z Typ badanych 15,5% 6,5% 11,8% Liczebność 245 170 415 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Obie badane grupy bezrobotnych różnią się istotnie statystycznie między sobą. Siła tego związku jest na poziomie słabym (wsp.kontyngencji=0,264). Osoby długotrwale bezrobotne znacznie gorzej oceniają swoją sytuację pod tym względem w porównaniu z młodymi bezrobotnymi. Dwukrotnie częściej wybierają kategorie, że żyją bardzo biednie - nie starcza nawet na podstawowe potrzeby oraz, że żyją skromnie i muszą na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować pieniędzmi. Młodzi bezrobotni ponad dwukrotnie częściej niż osoby długotrwale bezrobotne wybierają kategorię, że żyją dobrze i wystarcza im na wiele bez specjalnego oszczędzania. Szczegółowe dane zawarte są w powyższej tabeli. Osoby do 25 roku życia pozostające bez pracy w zakresie poczucia satysfakcji materialnej plasują się na poziomie przeciętnym (najwięcej wskazań, ponad 44%). Jednak prawie 28% wybrało kategorię umiarkowanie wysoka a ponad jedna piąta umiarkowanie niska. Tylko 13 respondentów oceniło swoje poczucie satysfakcji materialnej jako bardzo niskie. Szczegółowe informacje przedstawia tabela 36. Osoby długotrwale bezrobotne w zakresie poczucia satysfakcji materialnej najczęściej wybierają odpowiedź, że jest umiarkowanie niska (niecałe 40% wskazań). Nieco więcej niż jedna trzecia badanych wskazało, że jest przeciętna, a tylko 12%, że jest umiarkowanie wysoka. Ponad 13% respondentów ma bardzo niskie poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny. Szczegółowe informacje przedstawia tabela 37. 24 25
Tabela 36. Poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny młodych bezrobotnych Poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny Liczebność % bardzo niska 13 5,3 umiarkowanie niska 56 22,7 przeciętna 109 44,1 umiarkowanie wysoka 69 27,9 247 100,0 Tabela 37. Poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny osób długotrwale bezrobotnych Poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny Liczebność % bardzo niska 23 13,4 umiarkowanie niska 68 39,5 przeciętna 60 34,9 umiarkowanie wysoka 21 12,2 172 100,0 Młodzi bezrobotni i osoby długotrwale bezrobotne różnią się istotnie statystycznie pomiędzy sobą w zakresie poczucia satysfakcji materialnej. Siła tego związku jest na poziomie słabym (wsp.kontyngencji=0,264). Osoby długotrwale bezrobotne znacznie gorzej oceniają swoją satysfakcję materialną w porównaniu z młodymi bezrobotnymi. Prawie trzy razy częściej mają bardzo niskie poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny i znacznie częściej umiarkowanie niskie poczucie. Młodzi bezrobotni trzy razy częściej mają umiarkowanie wysokie poczucie satysfakcji materialnej. Szczegółowe dane prezentuje poniższa tabela. Tabela 38. Poczucie satysfakcji z materialnego wymiaru życia rodziny (porównanie grup) Sposób gospodarowania pieniędzmi bardzo niska umiarkowanie niska przeciętna umiarkowanie wysoka młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 13 23 36 % z Typ badanych 5,3% 13,4% 8,6% Liczebność 56 68 124 % z Typ badanych 22,7% 39,5% 29,6% Liczebność 109 60 169 % z Typ badanych 44,1% 34,9% 40,3% Liczebność 69 21 90 % z Typ badanych 27,9% 12,2% 21,5% Liczebność 247 172 419 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% 1.5. Bezrobocie a formy utrzymania rodziny Jednym z istotnych elementów określenia sytuacji materialnej respondentów jest pytanie o główne źródło dochodów. W przypadku młodych bezrobotnych ponad jedna trzecia badanych wskazuje, że głównym źródłem ich utrzymania jest pomoc rodziny, znacznie rzadziej praca współmałżonka (ponad 14% wskazań), dalej renta, emerytura (prawie 13%), zaś co dziesiąty podaje, że praca dorywcza. Inne formy dochodu mają marginalne znaczenie. Dane szczegółowe zawarte są w tabeli 39. W przypadku osób długotrwale bezrobotnych głównym źródłem utrzymania rodziny jest praca współmałżonka (pod 40% wskazań). Ponad 13% utrzymuje się z renty lub emerytury, zaś ponad 12% pobiera zasiłek z ośrodka pomocy społecznej. Co dziesiąty respondent przyznaje się, że głównym dochodem jest pomoc rodziny. Pozostałe źródła dochodu nie mają istotnego znaczenia. Szczegółowe dane przedstawione są w tabeli 40. 26 27
Tabela 39. Główne źródło utrzymania rodziny młodych bezrobotnych Główne źródło utrzymania rodziny Liczebność % zasiłek z Rejonowego Urzędu Pracy 4 1,6 praca dorywcza 26 10,5 praca współmałżonka 35 14,2 praca dzieci 1 0,4 zasiłek z Ośrodka Pomocy Społecznej 9 3,6 praca w gospodarstwie rolnym 14 5,7 renta, emerytura 31 12,6 alimenty 2 0,8 pomoc rodziny 84 34,0 coś jeszcze innego 11 4,5 brak danych 30 12,1 247 100,0 Tabela 40. Główne źródło utrzymania rodziny osób długotrwale bezrobotnych Główne źródło utrzymania rodziny Liczebność % zasiłek z Rejonowego Urzędu Pracy 3 1,7 praca dorywcza 22 12,8 praca współmałżonka 70 40,7 praca dzieci 1,6 zasiłek z Ośrodka Pomocy Społecznej 21 12,2 praca w gospodarstwie rolnym 2 1,2 renta, emerytura 23 13,4 alimenty 5 2,9 pomoc rodziny 16 9,3 coś jeszcze innego 3 1,7 brak danych 6 3,5 172 100,0 Porównywane grupy bezrobotnych istotnie statystycznie różnią się między sobą pod względem głównego źródła utrzymania rodziny. Siła tego związku jest przeciętna (wsp.kontyngencji=0,402). Praca współmałżonka jest głównym źródłem utrzymania dla osób długotrwale bezrobotnych, zaś dla młodych bezrobotnych pomoc rodziny. Dla osób długotrwale bezrobotnych zasiłek z ośrodka pomocy społecznej trzykrotnie częściej niż dla młodych bezrobotnych stanowi główne źródło utrzymania rodziny. Z kolei młodzi bezrobotni częściej niż osoby długotrwale bezrobotne utrzymają się z pracy w gospodarstwie rolnym. Szczegółowe dane prezentuje tabela 41. Tabela 41. Główne źródło utrzymania rodziny (porównanie grup) Główne źródło utrzymania rodziny zasiłek z Rejonowego Urzędu Pracy praca dorywcza praca współmałżonka praca dzieci zasiłek z Ośrodka Pomocy Społecznej młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 4 3 7 % z Typ badanych 1,8% 1,8% 1,8% Liczebność 26 22 48 % z Typ badanych 12,0% 13,3% 12,5% Liczebność 35 70 105 % z Typ badanych 16,1% 42,2% 27,4% Liczebność 1 1 2 % z Typ badanych,5%,6%,5% Liczebność 9 21 30 % z Typ badanych 4,1% 12,7% 7,8% praca w gospodarstwie rolnym Liczebność 14 2 16 % z Typ badanych 6,5% 1,2% 4,2% renta, emerytura Liczebność 31 23 54 % z Typ badanych 14,3% 13,9% 14,1% alimenty Liczebność 2 5 7 % z Typ badanych,9% 3,0% 1,8% pomoc rodziny Liczebność 84 16 100 % z Typ badanych 38,7% 9,6% 26,1% coś jeszcze innego Liczebność 11 3 14 % z Typ badanych 5,1% 1,8% 3,7% Liczebność 217 166 383 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Forma prawna bezrobocia pokazuje, że rejestracja w urzędzie pracy ma na celu jedynie ochronę ubezpieczeniową respondentów. Nie jest to źródło uzyskania dodatkowych środków finansowych. Trzy czwarte badanych młodych bezrobotnych zarejestrowało się bez prawa do zasiłku. Zasiłek pobiera tylko niecałe 7% badanych, zaś 9% utraciło prawo do pobierania zasiłku. Szczegółowe dane w poniższej tabeli. 28 29
Tabela 42. Forma prawna bezrobocia osób do 25 roku życia Forma prawna bezrobocia Liczebność % pobieram zasiłek 17 6,9 utraciłem prawo do zasiłku 22 8,9 zarejestrowałem się bez prawa do zasiłku 185 74,9 brak danych 23 9,3 247 100,0 W przypadku osób długotrwale bezrobotnych również prawie trzy czwarte badanych zarejestrowało się bez prawa do zasiłku. Jedna piąta badanych utraciła takie prawo, a tylko przebadanych 3 respondentów pobierało zasiłek. Szczegółowe dane ukazuje poniższa tabela. Tabela 43. Forma prawna bezrobocia osób długotrwale bezrobotnych Forma prawna bezrobocia Liczebność % pobieram zasiłek 3 1,7 utraciłem prawo do 22 8,9 zasiłku 37 21,5 zarejestrowałem się bez prawa do zasiłku 124 72,1 brak danych 8 4,7 172 100,0 Badane grupy bezrobotne różnią się istotnie statystycznie na poziomie słabym w zakresie formy prawnej bezrobocia (wsp.kontyngencji=0,214). Długotrwale bezrobotni znacznie częściej utracili prawo do zasiłku niż młodzi bezrobotni, z kolei młodzi bezrobotni ponad trzy razy częściej pobierają zasiłek niż osoby długotrwale bezrobotne. Rejestracja bez prawa do zasiłku jest w obu grupach na podobnym poziomie. Szczegółowe dane przedstawia tabela 44. Tabela 44. Forma prawna bezrobocia (porównanie grup) Forma prawna bezrobocia pobieram zasiłek utraciłem prawo do zasiłku zarejestrowałem się bez prawa do zasiłku brak danych młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 17 3 20 % z Typ badanych 6,9% 1,7% 4,8% Liczebność 22 37 59 % z Typ badanych 8,9% 21,5% 14,1% Liczebność 185 124 309 % z Typ badanych 74,9% 72,1% 73,7% Liczebność 23 8 31 % z Typ badanych 9,3% 4,7% 7,4% Liczebność 247 172 419 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% 1.6. Historia bezrobocia respondentów Badane osoby do 25 roku życia najczęściej po raz po raz pierwszy zarejestrowały się w urzędzie pracy w roku 2008 (ponad 44% wskazań) oraz w roku 2007 (17% wskazań). Około po 8% młodych bezrobotnych rejestrowało się w latach 2004-2006. Szczegółowe dane przedstawione są w poniższej tabeli. Tabela 45. Rok rejestracji w urzędzie pracy młodych bezrobotnych W którym roku po raz pierwszy zarejestrował się P. w urzędzie pracy? Liczebność % 2000 2,8 2001 4 1,6 2002 10 4,0 2003 13 5,3 2004 20 8,1 2005 19 7,7 2006 22 8,9 2007 42 17,0 2008 111 44,9 2009 4 1,6 247 100,0 30 31
Tabela 46. Rok rejestracji w urzędzie pracy osób długotrwale bezrobotnych W którym roku po raz pierwszy zarejestrował się P. w urzędzie pracy? Liczebność % 1986 1,6 1987 1,6 1989 3 1,9 1990 9 5,6 1991 9 5,6 1992 9 5,6 1993 13 8,1 1994 7 4,4 1995 12 7,5 1996 8 5,0 1997 7 4,4 1998 11 6,9 1999 8 5,0 2000 11 6,9 2001 8 5,0 2002 11 6,9 2003 5 3,1 2004 7 4,4 2005 9 5,6 2006 11 6,9 160 100,0 W przypadku przebadanych osób długotrwale bezrobotnych (powyżej 12 miesięcy) nie można wskazać roku, w którym częściej rejestrowali się respondenci. Badane osoby rejestrowały się pomiędzy rokiem 1986 a 2006. Szczegółowe dane prezentuje powyższe zestawienie. Dla porównania ewentualnych różnic między osobami młodymi a długotrwale bezrobotnymi w kontekście roku pierwszej rejestracji w urzędzie pracy zastosowano jednoczynnikową analizę wariancji. Poziom testu F (F=539,691, przy p=0,000) wskazuje, że obie grupy różnią się zdecydowanie pod względem roku pierwszej rejestracji w urzędzie pracy. Osoby do 25 roku życia pozostające bez pracy w zdecydowanej większości rejestrowały się raz w urzędzie pracy (ponad 65% wskazań). Ponad jedna piąta badanych czyniła to dwa razy, zaś niewiele ponad 7% rejestrowało się trzy razy. Szczegółowe dane zawarte są w tabeli 48 Tabela 47. Rok rejestracji w urzędzie pracy (porównanie grup) N Średnia Odchylenie standardowe 95% przedział ufności dla średniej Dolna granica Górna granica Błąd standardowy młodzi 247 2006,4291 2,04075,12985 2006,1734 2006,6849 2000,00 2009,00 długotrwale 160 1997,5313 5,15169,40728 1996,7269 1998,3356 1986,00 2006,00 bezro- botni 407 2002,9312 5,64379,27975 2002,3813 2003,4811 1986,00 2009,00 Minimum Maksimum Tabela 48. Ilość rejestracji w urzędzie pracy w grupie młodych bezrobotnych Ile razy rejestrował się P. w urzędzie pracy? Liczebność % 1 162 65,6% 2 59 23,9% 3 18 7,3% 4 3 1,2% 5 3 1,2% 6 1,4% 7 1,4% 247 100,0% W grupie osób długotrwale bezrobotnych najwięcej osób rejestrowało się w urzędzie pracy dwa razy (ponad 30% wskazań). Jedna czwarta badanych rejestrowała się jeden raz, ponad 14% - cztery razy i ponad 12% - trzy razy. Około co dziesiąty respondent rejestrował się 5 razy. Szczegółowe dane przedstawia powyższe zestawienie. Dla porównania ewentualnych różnic między osobami młodymi a długotrwale bezrobotnymi w kontekście ilości rejestracji w urzędzie pracy zastosowano jednoczynnikową analizę wariancji. Poziom testu F (F=92,722, przy p=0,000) wskazuje, że obie grupy różnią się zdecydowanie pod względem ilości rejestracji w urzędzie pracy. Osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż młodzi bezrobotni rejestrowali się w urzędzie pracy. Szczegółowe wyniki prezentuje tabela 49. 32 33
Tabela 49. Ilość rejestracji w urzędzie pracy w grupie osób długotrwale bezrobotnych Ile razy rejestrował się P. w urzędzie pracy? Liczebność % 1 40 24,8 2 49 30,4 3 20 12,4 4 23 14,3 5 13 8,1 6 6 3,7 7 6 3,7 8 2 1,2 9 1 0,6 15 1 0,6 161 100,0% Tabela 50. Ilość rejestracji w urzędzie pracy porównanie grup) N Średnia Odchylenie standardowe 95% przedział ufności dla średniej Dolna granica Górna granica Błąd standardowy młodzi 247 1,5142,90549,05762 1,4007 1,6277,00 7,00 długotrwale 161 2,9379 2,03620,16048 2,6210 3,2548,00 15,00 bezro- botni 408 2,0760 1,61583,08000 1,9187 2,2332,00 15,00 Minimum Maksimum W grupie osób do 25 roku pozostających bez pracy najwięcej badanych (prawie jedna trzecia) jest na bezrobociu od 4 do 6 miesięcy. Prawie jedna czwarta respondentów od 7 do 12 miesięcy, zaś prawie jedna piąta do 3 miesięcy. Szczegółowe dane zawarte są w poniższej tabeli. Wśród osób długotrwale bezrobotnych najwięcej badanych (ponad 66%) przebywa na bezrobociu powyżej 36 miesięcy. Jedna piąta od 12 do 24 miesięcy, zaś ponad 12% respondentów jest na bezrobociu od 25 do 36 miesięcy. Dane szczegółowe ukazuje tabela 52. Tabela 51. Czas pozostawania bez pracy wśród młodych bezrobotnych Jak długo pozostaje Pan/Pani bez pracy? Liczebność % do 3 miesięcy 49 19,8 od 4 do 6 miesięcy 80 32,4 od 7 do 12 miesięcy 59 23,9 od 13 do 24 miesięcy 30 12,1 od 25 do 36 miesięcy 7 2,8 powyżej 36 miesięcy 12 4,9 brak danych 10 4,0 247 100,0 Tabela 52. Czas pozostawania bez pracy wśród osób długotrwale bezrobotnych Jak długo pozostaje Pan/Pani bez pracy? Liczebność % od 13 do 24 miesięcy 34 19,8 od 25 do 36 miesięcy 21 12,2 powyżej 36 miesięcy 115 66,9 brak danych 2 1,2 172 100,0 Tabela 53. Czas pozostawania bez pracy (porównanie grup) Jak długo pozostaje Pan/Pani bez pracy? do 3 miesięcy od 4 do 6 miesięcy od 7 do 12 miesięcy od 13 do 24 miesięcy od 25 do 36 miesięcy powyżej 36 miesięcy młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 49 0 49 % z Typ badanych 20,7%,0% 12,0% Liczebność 80 0 80 % z Typ badanych 33,8%,0% 19,7% Liczebność 59 0 59 % z Typ badanych 24,9%,0% 14,5% Liczebność 30 34 64 % z Typ badanych 12,7% 20,0% 15,7% Liczebność 7 21 28 % z Typ badanych 3,0% 12,4% 6,9% Liczebność 12 115 127 % z Typ badanych 5,1% 67,6% 31,2% Liczebność 237 170 407 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% 34 35
Badane grupy bezrobotnych istotnie statystycznie różnią się czasem pozostawania na bezrobociu. Siła tej zależności jest wysoka (wsp.kontyngencji=0,635). Osoby długotrwale bezrobotne najczęściej przebywają na bezrobociu powyżej 36 miesięcy, zaś osoby do 25 roku życia pozostają bez pracy od 4 do 6 miesięcy. Szczegółowe dane przedstawia tabela 53. Zdecydowana większość badanych młodych bezrobotnych uczyła się przed zarejestrowaniem się w urzędzie pracy (prawie 70% wskazań). Blisko jedna piąta respondentów była pracownikiem najemnym. Pozostałe zajęcia nie mają istotnego znaczenia. Szczegółowe dane zawarte są w tabeli 54. Tabela 54. Wykonywane zajęcie przed rejestracją w urzędzie pracy wśród młodych bezrobotnych Co robił/a Pan/Pani przed zarejestrowaniem się w urzędzie pracy Liczebność % byłem pracownikiem najemnym 43 17,4 prowadziłem działalność gospodarczą 3 1,2 uczyłem się 168 68,0 wychowywałem dzieci 8 3,2 inne 19 7,7 brak danych 6 2,4 247 100,0 W grupie osób długotrwale bezrobotnych najczęstszym zajęciem przed rejestracją w urzędzie pracy była praca najemna. Ponad jedna trzecia badanych (kobiety) wychowywała dzieci, co dziesiąty uczył się, a 7% respondentów prowadziło własną działalność gospodarczą. Dane szczegółowe pokazuje poniższe zestawienie. Tabela 55. Wykonywane zajęcie przed rejestracją w urzędzie pracy wśród osób długotrwale bezrobotnych Co robił/a Pan/Pani przed zarejestrowaniem się w urzędzie pracy Liczebność % byłem pracownikiem najemnym 71 41,3 prowadziłem działalność gospodarczą 12 7,0 uczyłem się 16 9,3 wychowywałem dzieci 60 34,9 inne 9 5,2 brak danych 4 2,3 172 100,0 Porównywane grupy istotnie statystycznie różnią się między sobą pod względem wykonywanego zajęcia przed rejestracją w urzędzie pracy. Siła tej zależności jest wysoka (wsp.kontyngencji=0,546). Młodzi bezrobotni w większości uczyli się przed rejestracją, zaś długotrwale bezrobotni byli pracownikami najemnymi (ponad 40% wskazań) lub wychowywali dziecko (ponad jedna trzecia wskazań). Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela. Tabela 56. Wykonywane zajęcie przed rejestracją w urzędzie pracy (porównanie grup) Co robił/a Pan/Pani przed zarejestrowaniem się w urzędzie pracy Byłem pracownikiem najemnym prowadziłem działalność gospodarczą uczyłem się wychowywałem dzieci inne młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 43 71 114 % z Typ badanych 17,8% 42,3% 27,9% Liczebność 3 12 15 % z Typ badanych 1,2% 7,1% 3,7% Liczebność 168 16 184 % z Typ badanych 69,7% 9,5% 45,0% Liczebność 8 60 68 % z Typ badanych 3,3% 35,7% 16,6% Liczebność 19 9 28 % z Typ badanych 7,9% 5,4% 6,8% Liczebność 241 168 409 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% W grupie osób do 25 roku życia podstawą przyczyną zostania bez pracy wskazywany jest status absolwenta jako powód nie znalezienia pracy. Co dziesiąty respondent wskazał na fakt nie przedłużenia umowy o pracę, a ponad 6% ankietowanych odeszło z pracy z własnej inicjatywy. Pozostałe przyczyny dla tej grupy bezrobotnych nie mają istotnego znaczenia. Szczegółowe dane ukazuje tabela 57. Wśród osób długotrwale bezrobotnych najczęstszą przyczyną wskazywaną, że aktualnie osoba jest bez pracy to zbyt długi czas przebywania na bezrobociu (prawie 17% wskazań). Kolejną przyczyną jest nie przedłużenie umowy o pracę, zaś dla około co dziesiątego respondenta są cztery powody braku pracy (odejście z własnej inicjatywy, redukcja etatów, likwidacja stanowiska pracy i likwidacja zakładu pracy). Szczegółowe dane ukazuje poniższe zestawienie. 36 37
Tabela 57. Przyczyna zostania bezrobotnym w grupie młodych bezrobotnych Co spowodowało, że aktualnie jest Pan/Pani osobą bez pracy? Liczebność % jestem absolwentem i nie znalazłem jeszcze pracy 166 67,2 nie przedłużono ze mną umowy o pracę 25 10,1 odszedłem, odeszłam z własnej inicjatywy 15 6,1 redukcja etatów 7 2,8 likwidacja stanowiska pracy 5 2,0 likwidacja zakładu pracy, 4 2,3 firmy 6 2,4 likwidacja własnej działalności gospodarczej 4 1,6 skończyła mi się renta 1 0,4 zbyt dugo byłem bezrobotnym 2 0,8 inne 10 4,0 brak danych 6 2,4 247 100,0 Tabela 58. Przyczyna zostania bezrobotnym w grupie osób długotrwale bezrobotnych Co spowodowało, że aktualnie jest Pan/Pani osobą bez pracy? Liczebność % jestem absolwentem i nie znalazłem jeszcze pracy 6 3,5 nie przedłużono ze mną umowy o pracę 24 14,0 odszedłem, odeszłam z własnej inicjatywy 17 9,9 redukcja etatów 20 11,6 likwidacja stanowiska pracy 16 9,3 likwidacja zakładu pracy, firmy 17 9,9 likwidacja własnej działalności gospodarczej 8 4,7 pojawienie się niepełnosprawności 2 1,2 skończyła mi się renta 1,6 zbyt dugo byłem 2 0,8 bezrobotnym 29 16,9 inne jakie 18 10,5 brak danych 14 8,1 172 100,0 Tabela 59. Przyczyna zostania bezrobotnym (porównanie grup) Co spowodowało, że aktualnie jest Pan/Pani osobą bez pracy? jestem absolwentem i nie znalazłem jeszcze pracy nie przedłużono ze mną umowy o pracę odszedłem, odeszłam z własnej inicjatywy redukcja etatów likwidacja stanowiska pracy likwidacja zakładu pracy, firmy likwidacja własnej działalności gospodarczej pojawienie się niepełnosprawności skończyła mi się renta zbyt dugo byłem bezrobotnym inne jakie młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 166 6 172 % z Typ badanych 68,9% 3,8% 43,1% Liczebność 25 24 49 % z Typ badanych 10,4% 15,2% 12,3% Liczebność 15 17 32 % z Typ badanych 6,2% 10,8% 8,0% Liczebność 7 20 27 % z Typ badanych 2,9% 12,7% 6,8% Liczebność 5 16 21 % z Typ badanych 2,1% 10,1% 5,3% Liczebność 6 17 23 % z Typ badanych 2,5% 10,8% 5,8% Liczebność 4 8 12 % z Typ badanych 1,7% 5,1% 3,0% Liczebność 0 2 2 % z Typ badanych,0% 1,3%,5% Liczebność 1 1 2 % z Typ badanych,4%,6%,5% Liczebność 2 29 31 % z Typ badanych,8% 18,4% 7,8% Liczebność 10 18 28 % z Typ badanych 4,1% 11,4% 7,0% Liczebność 241 158 399 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Analizowane grupy różnią się istotnie statystycznie między sobą w zakresie przyczyny zostania aktualnie bez pracy. Siła tej zależności jest wysoka (wsp. kontyngencji=0,564). Młodzi bezrobotni w zdecydowanej większości wskazują na status absolwenta (prawie 70% wskazań), zaś osoby długotrwale bezrobotne na zbyt długi czas pozostawania bez pracy, nie przedłużenie umowy o pracę oraz takie przyczyny jak: odejście z własnej inicjatywy, redukcja etatów, likwidacja stanowiska pracy i likwidacja zakładu pracy. Dane szczegółowe przedstawia powyższa tabela. W grupie osób do 25 roku życia pozostającej bez pracy najwięcej badanych nie pracowało dotychczas w ogóle. Po około 13% respondentów pracowało do 38 39
jednego roku oraz od dwóch do pięciu lat. Tabela 60. Całkowity staż pracy młodych bezrobotnych Całkowity staż pracy Liczebność % nie pracowałem jeszcze 175 70,9 do 1 roku 34 13,8 od 2 do 5 lat 32 13,0 od 6 do 10 lat 5 2,0 brak danych 1 0,4 247 100,0 Wśród osób długotrwale bezrobotnych najwięcej wskazań respondentów (prawie jedna czwarta) dotyczy okresu od sześciu do 10 lat całkowitego stażu pracy. Ponad 15% badanych posiada staż od dwóch do pięciu lat a prawie 13% do jednego roku. Na uwagę zasługuje fakt, że ponad jedna piąta badanych długotrwale bezrobotnych nie ma za sobą stażu pracy. Około co dziesiąty ankietowany ma staż od jedenastu do piętnastu lat. Szczegółowe informacje zawiera tabela 61. Tabela 61. Całkowity staż pracy osób długotrwale bezrobotnych Całkowity staż pracy Liczebność % nie pracowałem jeszcze 37 21,5 do 1 roku 22 12,8 od 2 do 5 lat 27 15,7 od 6 do 10 lat 41 23,8 od 11 do 15 lat 17 9,9 od 16 do 20 lat 12 7,0 od 21 do 25 lat 8 4,7 powyżej 25 lat 1 0,6 brak danych 7 4,1 172 100,0 Porównywane grupy bezrobotnych istotnie statystycznie różnią się pod względem całkowitego stażu pracy. Siła związku na poziomie wysokim (wsp. kontyngencji=0,516). Młodzi bezrobotni w zdecydowanej większości nie posiadają jeszcze stażu pracy. Po około 13% badanych wskazało, że posiada staż pracy do jednego roku i od dwóch do pięciu lat. W przypadku osób długotrwale bezrobotnych najwięcej wskazań (około jedna czwarta) to okres od sześciu do dziesięciu lat, dalej od dwóch do pięciu lat, dla ponad 13% ankietowanych to okres do jednego roku życia. Aż ponad jedna piąta długotrwale bezrobotnych podała, że nie ma za sobą stażu pracy, czyli nigdy nie pracowała. Szczegółowe dane prezentuje tabela 62. Tabela 62. Całkowity staż pracy (porównanie grup) Całkowity staż pracy nie pracowałem jeszcze do 1 roku od 2 do 5 lat od 6 do 10 lat od 11 do 15 lat od 16 do 20 lat od 21 do 25 lat powyżej 25 lat młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 175 37 212 % z Typ badanych 71,1% 22,4% 51,6% Liczebność 34 22 56 % z Typ badanych 13,8% 13,3% 13,6% Liczebność 32 27 59 % z Typ badanych 13,0% 16,4% 14,4% Liczebność 5 41 46 % z Typ badanych 2,0% 24,8% 11,2% Liczebność 0 17 17 % z Typ badanych,0% 10,3% 4,1% Liczebność 0 12 12 % z Typ badanych,0% 7,3% 2,9% Liczebność 0 8 8 % z Typ badanych,0% 4,8% 1,9% Liczebność 0 1 1 % z Typ badanych,0%,6%,2% Liczebność 246 165 411 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% Osoby do 25 roku życia pozostające bez pracy w zdecydowanej większości (ponad 70%) nie byli dotychczas zatrudnieni. Niecałe 12 % respondentów w ostatnim miejscu pracy przepracowało od siedmiu do jednego roku. Ponad 8% pól roku a ponad 7% trzynastu miesięcy do dwóch lat. Szczegółowe dane ukazuje tabela 63. W przypadku kategorii osób długotrwale bezrobotnych ponad jedna piąta badanych dotychczas w ogóle nie pracowała. Ponad 16% respondentów w ostatnim miejscu pracy przepracowało od siedmiu miesięcy do jednego roku a ponad 15% ankietowanych do pół roku. Następnie po około 12% przepracowało od trzynastu miesięcy do dwóch lat, od trzech lat do pięciu lat i od 6 do 10 lat. Szczegółowe dane przedstawia tabela 64. 40 41
Tabela 63. Długość zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy młodych bezrobotnych Długość zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy Liczebność % nie pracowałem jeszcze 175 70,9 do 6 miesięcy 20 8,1 od 7 miesięcy do 1 roku 29 11,7 od 13 miesięcy do 2 lat 18 7,3 od 3 do 5 lat 2 0,8 od 6 do 10 lat 2 0,8 brak danych 1 0,4 247 100,0 Tabela 64. Długość zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy długotrwale bezrobotnych Długość zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy Liczebność % nie pracowałem jeszcze 38 22,1 do 6 miesięcy 26 15,1 od 7 miesięcy do 1 roku 28 16,3 od 13 miesięcy do 2 lat 22 12,8 od 3 do 5 lat 21 12,2 od 6 do 10 lat 20 11,6 powyżej 10 lat 13 7,6 brak danych 4 2,3 172 100,0 Obydwie grupy bezrobotnych różnią się istotnie statystycznie na poziomie przeciętnym między sobą pod względem długości zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy (wsp.kontyngencji=0,478). Młodzi bezrobotni w większości dotychczas nie pracowali a ci, którzy pracowali to w ostatnim miejscu pracy przepracowali od siedmiu miesięcy do jednego roku (niecałe 12% ankietowanych), do pół roku ponad 8% i od trzynastu miesięcy do dwóch lat ponad 7%. Szczegółowe wyniki prezentuje poniższa tabela. Tabela 65. Długość zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy (porównanie grup) Długość zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy nie pracowałem jeszcze do 6 miesięcy od 7 miesięcy do 1 roku od 13 miesięcy do 2 lat od 3 do 5 lat od 6 do 10 lat powyżej 10 lat młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Liczebność 175 38 213 % z Typ badanych 71,1% 22,6% 51,4% Liczebność 20 26 46 % z Typ badanych 8,1% 15,5% 11,1% Liczebność 29 28 57 % z Typ badanych 11,8% 16,7% 13,8% Liczebność 18 22 40 % z Typ badanych 7,3% 13,1% 9,7% Liczebność 2 21 23 % z Typ badanych,8% 12,5% 5,6% Liczebność 2 20 22 % z Typ badanych,8% 11,9% 5,3% Liczebność 0 13 13 % z Typ badanych,0% 7,7% 3,1% Liczebność 246 168 414 % z Typ badanych 100,0% 100,0% 100,0% 1.7 Wn i o s k i Przedstawiona charakterystyka badanej zbiorowości dwóch kategorii bezrobotnych (osób do 25 roku życia i długotrwale bezrobotnych) ma na celu ukazanie ich struktury społeczno-demograficznej, dotychczasowego doświadczenia, jak i kondycji materialnej, a przez to lepsze zrozumienie ich sytuacji, problemów nurtujących te kategorie osób. Pochodzą oni z terenów niedoinwestowanych o dużym zagrożeniu bezrobociem (mała chłonność rynku pracy), gdzie otrzymanie pracy nie gwarantuje już posiadanie wyższego wykształcenia. Analizowane kategorie bezrobotnych (osób młodych do 25 roku życia pozostających bez pracy i osób długotrwale bezrobotnych, pozostających bez pracy co najmniej 12 miesięcy) różnią się między sobą wszystkimi analizowanymi aspektami za wyjątkiem miejsca zamieszkania. Zarówno młodzi bezrobotni, jak i długotrwale bezrobotni mieszkają w tych samych typach miejscowości. Różnią się między sobą płcią (więcej kobiet jest długotrwale bezrobotnych), wiekiem (ze względu na zastosowany dobór próby badawczej), wykształceniem (młodzi bezrobotni są lepiej wykształceni niż długotrwale bezrobotni), wykształceniem ojca i matki (młodzi bezrobotni mają lepiej wykształconych rodziców 42 43
niż długotrwale bezrobotni), stanem cywilnym (z uwagi na wiek), posiadaniem dzieci (młodzi bezrobotni w przeważającej mierze nie założyli jeszcze rodziny), sposobem zamieszkiwania (osoby młode będące na bezrobociu najczęściej mieszkają z rodzicami, natomiast osoby długotrwale bezrobotne z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi), poziomem życia rodziny (młodzi bezrobotni w znacznie większym stopniu niż osoby długotrwale bezrobotne oceniają poziom życia rodziny jako dobry, natomiast osoby długotrwale bezrobotne dwa razy częściej wskazują, że ten poziom jest zły), oceną dochodów w gospodarstwie (osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż młodzi bezrobotni uważają, że dochody w gospodarstwie są o wiele za niskie w stosunku do potrzeb, zaś młodzi bezrobotni, że dochody te są mniej więcej na miarę potrzeb), sposobem gospodarowania pieniędzmi (wśród młodych bezrobotnych przeważa opinia, że żyją średnio i starcza na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy, zaś wśród długotrwale bezrobotnych, że żyją skromnie i na co dzień muszą bardzo oszczędnie gospodarować), poczuciem satysfakcji materialnej (osoby długotrwale bezrobotne znacznie gorzej oceniają swoją satysfakcję materialną w porównaniu z młodymi bezrobotnymi), głównym źródłem utrzymania (praca współmałżonka jest głównym źródłem utrzymania dla osób długotrwale bezrobotnych, zaś dla młodych bezrobotnych pomoc rodziny), formą prawną bezrobocia (długotrwale bezrobotni znacznie częściej utracili prawo do zasiłku niż młodzi bezrobotni, z kolei młodzi bezrobotni ponad trzy razy częściej pobierają zasiłek niż osoby długotrwale bezrobotne), pierwszą rejestracją w urzędzie pracy (długotrwale bezrobotni rejestrowali się po raz pierwszy pomiędzy rokiem 1986 a 2006, zaś młodzi bezrobotni przeważnie w roku 2008), ilością rejestracji (osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż młodzi bezrobotni rejestrowali się w urzędzie pracy), czasem pozostawania bez pracy (osoby długotrwale bezrobotne najczęściej przebywają na bezrobociu powyżej 36 miesięcy, zaś osoby do 25 roku życia pozostają bez pracy od 4 do 6 miesięcy), wykonywanym zajęciem przed rejestracją (młodzi bezrobotni w większości uczyli się przed rejestracją, zaś długotrwale bezrobotni byli pracownikami najemnymi lub wychowywali dziecko), przyczyną pozostania bezrobotnym (młodzi bezrobotni w zdecydowanej większości wskazują na status absolwenta, zaś osoby długotrwale bezrobotne na zbyt długi czas pozostawania bez pracy, nie przedłużenie umowy o pracę oraz takie przyczyny jak: odejście z własnej inicjatywy, redukcja etatów, likwidacja stanowiska pracy i likwidacja zakładu pracy), stażem pracy (z uwagi na wiek) oraz długością zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy (także z uwagi na wiek). Porównywane kategorie osób bezrobotnych są zupełnie różne od siebie, co wymaga zastosowania wobec nich zupełnie innych mechanizmów i instrumentów aktywizacyjnych. W przeciwnym wypadku nie wejdą na rynek pracy i nie otrzymają szansy podjęcia aktywnego życia zawodowego. Skutki takiej sytuacji w dłuższym okresie czasu są nieodwracalne, co wyraźnie widać już u osób pozostających bez pracy powyżej 36 miesięcy. 2. Formy aktywności bezrobotnych Paweł Grygiel W poniższej części raportu omówiona zostanie aktywność bezrobotnych w zakresie poszukiwania pracy. Analizie poddane zostaną motywy rejestracji bezrobotnych w PUP, deklaracje dotyczące poszukiwania pracy przez bezrobotnych w chwili obecnej, czynniki zniechęcające bezrobotnych do poszukiwania pracy, najczęstsze sposoby wykorzystywane przez bezrobotnych do poszukiwania pracy, minimalna kwota za jaką zgodziliby się podjąć pracę. Kolejna cześć Raportu poświęcona będzie wykorzystywaniu przez osoby bezrobotne form wsparcia oferowanych im przez Powiatowe Urzędy Pracy. W tym kontekście analizie poddane zostaną: formy wsparcia, jakie zaoferowane zostały przez PUP-y respondentom, typy szkoleń i kursów, jakie ukończyli bezrobotni, oceny przydatności ukończonych kursów i szkoleń, powody pasywności bezrobotnych w zakresie kursów i szkoleń, ich gotowość do udziału w nowych kursach i szkoleniach, preferencje co do rodzaju kursów i szkoleń, w których chcieliby wziąć udział, oferty pracy zaproponowane przez PUP osobom bezrobotnym, czynniki powodujące, iż pracy takiej podjąć się nie udało. Następna cześć raportu dotyczy postaw bezrobotnych wobec możliwości podjęcia własnej działalności gospodarczej. W tym kontekście interesować nas będzie: jaka część ankietowanych gotowa jest w najbliższym czasie rozpocząć własną działalność gospodarczą, czy osoby deklarujące taką chęć podjęły już jakieś działania w tym kierunku, czy oczekują wsparcia ze strony PUP, jeżeli zaś tak, to w jakim zakresie, jakie czynniki zachęcają, jakie zaś zniechęcają do podejmowania własnej działalności gospodarczej. Istotną częścią badania było określenie dotychczasowych doświadczeń bezrobotnych o specyficznej sytuacji na podkarpackim rynku pracy w zakresie pracy na czarno. W tym zakresie interesować nas będzie: jaka część ankietowanych miała w okresie ostatniego roku doświadczenia z pracą nierejestrowaną, jakie motywy kierują bezrobotnymi podejmującym ten rodzaj zarobkowania, w jakich miesiącach występuje największe nasilenie tego typu form zarobkowania (sezonowość), na czym polegała praca wykonywana bez umowy, jaki udział w dochodach bezrobotnych mają dochody czerpane z szarej strefy. Ostatnia część tego fragmentu raportu dotyczyć będzie z kolei gotowości podjęcia przez bezrobotnych pracy za granicą. W tym kontekście postawione zostaną pytania o to: jaka część respondentów przebywała kiedykolwiek za granicą, jak wielu bezrobotnych kiedykolwiek pracowało poza granicami kraju, w jakich krajach, jak długo, jaka część bezrobotnych deklaruje gotowość podjęcia przez bezrobotnych pracy za granicą, czy osoby deklarujące taką chęć poczyniły jakieś kroki w tym kierunku, na czym one polegały, w jakim kraju chcieliby pracować, czy znają jakieś osoby już pracujące w tych krajach, w jaki sposób 44 45
poszukiwaliby pracy poza krajem, w jaki sposób sfinansowaliby ewentualny wyjazd, na jak długo zamierzają wyjechać? 2.1. Ak t y w n o ś ć b e z r o b o t n y c h w p o s z u k i w a n i u p r a c y W poniższej części raportu omówiona zostanie aktywność bezrobotnych w zakresie poszukiwania pracy. Analizie poddane zostaną motywy rejestracji bezrobotnych w PUP, deklaracje dotyczące poszukiwania pracy przez bezrobotnych w chwili obecnej, czynniki zniechęcające bezrobotnych do poszukiwania pracy, najczęstsze sposoby wykorzystywane przez bezrobotnych do poszukiwania pracy, minimalna kwota za jaką zgodziliby się podjąć pracę. 2.1.1. Poszukiwanie pracy przez osoby bezrobotne Pierwsze pytanie dotyczyło powodów zarejestrowania się w Powiatowym Urzędzie Pracy. Wśród osób młodych najczęściej wskazywanym powodem zarejestrowania się w PUP okazała się możliwość skorzystania ze stażu (29,6% wszystkich wskazań). Młodzi bezrobotni stosunkowo często wskazywali w tym kontekście także na możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego (23,1% ogółu wskazań). Interesujące, że pośrednictwo pracy znalazło się dopiero na trzecim miejscu (jedynie 17,8% wszystkich wskazań). Powyżej 5% wskazań uzyskały jeszcze takie czynniki, jak: możliwość skorzystania ze szkoleń, kursów (9,7%) oraz możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych (5,7% ogółu wskazań). Na tak postawione pytanie nie odpowiedziało 21 osób (8,5% wszystkich respondentów). Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu znalazła się możliwość ubezpieczenia zdrowotnego (36,6%). Respondenci z tej grupy stosunkowo często wskazywali także na możliwość skorzystania z pośrednictwa pracy (15,1%). Powyżej 5% wskazań uzyskały takie motywy, jak: możliwość udziału w kursach, szkoleniach (9,3%), wymagania stawiane osobom bezrobotnym przez instytucje opieki społecznej (8,1%) oraz możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych (również 8,1%). Na tak sformułowane pytanie nie udzieliło odpowiedzi 20 osób (11,6% badanych z tej grupy respondentów). Tabela 66. Motywy rejestracji w PUP (młodzi bezrobotni). W jakim celu zarejestrował się Pani/Pan w Urzędzie Pracy? Liczebność % z N w Możliwość skorzystania ze stażu 73 29,6% Uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego 57 23,1% Możliwość skorzystania z pośrednictwa pracy 44 17,8% Możliwość skorzystania ze szkoleń, kursów 24 9,7% Możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych 14 5,7% Możliwość uzyskania dofinansowania dla rozpoczęcia działalności 6 2,4% gospodarczej Możliwość skorzystania z prac interwencyjnych, robót publicznych 4 1,6% Ze względu na wymagania Opieki Społecznej 2,8% Możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych 1,4% Możliwość skorzystania z poradnictwa zawodowego oraz informacji 1,4% zawodowej brak danych 21 8,5% 247 100,0% Tabela 67. Motywy rejestracji w PUP (długotrwale bezrobotni). W jakim celu zarejestrował się Pani/Pan w Urzędzie Pracy? Liczebność % z N w Uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego 63 36,6% Możliwość skorzystania z pośrednictwa pracy 26 15,1% Możliwość skorzystania ze szkoleń, kursów 16 9,3% Ze względu na wymagania Opieki Społecznej 14 8,1% Możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych 14 8,1% Możliwość skorzystania z poradnictwa zawodowego oraz informacji 6 3,5% zawodowej Możliwość skorzystania z prac interwencyjnych, robót publicznych 5 2,9% Możliwość skorzystania ze stażu 4 2,3% Możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych 2 1,2% Możliwość uzyskania dofinansowania dla rozpoczęcia działalności 2 1,2% gospodarczej brak danych 20 11,6% 172 100,0% 46 47
Struktura odpowiedzi udzielonych na analizowane pytanie różni się w przypadku osób młodych oraz długotrwale bezrobotnych ((x2=71,634, przy df=9 oraz p<0,001). Statystycznie istotne różnice dotyczą czterech kategorii. Ankietowani z grupy młodych częściej niż osoby długotrwale bezrobotne wskazywały na możliwość skorzystania ze stażu (29,6% do 2,3%). Osoby długotrwale bezrobotne z kolei częściej wymieniały takie powody rejestracji w PUP, jak: możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego (36,6% wobec 23,1%), możliwość skorzystania z poradnictwa zawodowego (3,5% do 0,4%), wymagania opieki społecznej (8,1% wobec 0,8%). Obie badane grupy nie różnią się jednocześnie ze względu na częstotliwość wskazywania motywu skorzystania z pośrednictwa pracy. W obu grupach czynnik ten jest ważny, choć nie stanowi motywu najważniejszego. Tabela 68. Motywy rejestracji w PUP (porównanie obu badanych grup). W jakim celu zarejestrował się Pani/Pan w Urzędzie Pracy? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych 5,7% 8,1% 6,7% Możliwość skorzystania z pośrednictwa pracy 17,8% 15,1% 16,7% Uzyskanie ubezpieczenia zdrowotnego 23,1% 36,6% 28,6% Możliwość skorzystania z poradnictwa zawodowego,4% 3,5% 1,7% oraz informacji zawodowej Możliwość skorzystania ze stażu 29,6% 2,3% 18,4% Możliwość skorzystania ze szkoleń, kursów 9,7% 9,3% 9,5% Możliwość uzyskania dofinansowania dla rozpoczęcia 2,4% 1,2% 1,9% działalności gospodarczej Możliwość skorzystania z prac interwencyjnych, robót 1,6% 2,9% 2,1% publicznych Ze względu na wymagania Opieki Społecznej,8% 8,1% 3,8% Możliwość skorzystania z zasiłku dla bezrobotnych,4% 1,2%,7% brak danych 8,5% 11,6% 9,8% 100,0% 100,0% 100,0% Wśród bezrobotnych zaliczonych do grupy młodych zdecydowana większość ankietowanych (87%) deklaruje, że w chwili obecnej poszukuje pracy. Jedynie co dziesiąty spośród młodych respondentów zadeklarował, iż pracy nie poszukuje (13% spośród badanych do 25 roku życia). Tabela 69. Deklaracje dotyczące poszukiwania pracy w chwili obecnej (osoby młode). Liczebność tak 215 87,0% nie 32 13,0% 247 100,0% % z N w Podobnie, jak miało to miejsce w przypadku młodych bezrobotnych, także w przypadku grupy długotrwale bezrobotnych ponad 4/5 ankietowanych zapewniło, że w chwili obecnej aktywnie poszukuje pracy (87,2%). Tylko nieco więcej niż jedna dziesiąta spośród respondentów z tej grupy bezrobotnych zadeklarowała, iż pracy w chwili obecnej nie poszukuje (12,8%). Tabela 70. Deklaracje dotyczące poszukiwania pracy w chwili obecnej (osoby długotrwale bezrobotne) Liczebność tak 150 87,2% nie 22 12,8% 172 100,0% % z N w Poziom istotności testu chi kwadrat wskazuje, iż pod względem deklaracji respondentów dotyczących poszukiwania pracy młodzi bezrobotni nie różnią się od grupy długotrwale bezrobotnych (x2=0,002, przy df=1 oraz p=0,961). Tabela 71. Deklaracje dotyczące poszukiwania pracy (porównanie obu grup badanych). Czy obecnie poszukuje Pan/Pani pracy? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni tak 87,0% 87,2% 87,1% nie 13,0% 12,8% 12,9% 100,0% 100,0% 100,0% 48 49
2.1.2. Mo t y w y z w i ą z a n e z n i e c h ę c i ą d o p o s z u k i w a n i a p r a c y Osoby deklarujące, iż w chwili obecnej nie poszukują pracy, poproszono o wskazanie najważniejszej przyczyny takiego stanu rzeczy. Wśród wymienianych w kafeterii odpowiedzi w grupie młodych respondentów najczęściej wskazywano na specyficzną sytuację rodzinną respondenta (7 wskazań, tj. 21,9% ogółu wskazań). Stosunkowo często na czynnik braku odpowiednich kwalifikacji, kompetencji (5 wskazań, tj. 15,6%). Cztery osoby (12,5%) zadeklarowało, iż pracy nie szuka, bo na razie po prostu nie chce pracować zawodowo. Dwie osoby stwierdziły, iż niechęć do szukania pracy wynika z faktu posiadania zasiłku dla bezrobotnych (6,3 wskazań). Stosunkowo znaczna część ankietowanych (9 osób, tj. 28,1%) wybrała inne niż wymienione w kafeterii możliwości odpowiedzi, z czego aż cztery wskazały na odbywanie stażu lub oczekiwanie na staż). Spośród bezrobotnych nie poszukujących aktualnie pracy na pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy nie odpowiedziało trzy osoby (tj. 9,4% osób z tej grupy badanych). Tabela 72. Motywy braku poszukiwania pracy w chwili obecnej wśród bezrobotnych z grupy młodych. Liczebność Mając zasiłek dla bezrobotnych nie opłaca się pracować 2 6,3% Wolę pracować na własny rachunek i nie płacić tak 1 3,1% dużych podatków Nie mam odpowiednich kwalifikacji, kompetencji 5 15,6% Ze względu na sytuację rodzinną 7 21,9% Nie posiadam odpowiednich znajomości 1 3,1% Na razie po prostu nie chcę pracować 4 12,5% Inne 9 28,1% brak danych 3 9,4% 32 100,0% % z N w Ponad połowa ankietowanych z grupy osób długotrwale bezrobotnych wskazała w tym kontekście na specyficzną sytuację rodzinną (13 osób, tj. 59,1% ogółu wskazań). Na drugim miejscu znalazły się motywy związane z niską oceną własnych kwalifikacji i kompetencji (na taką odpowiedź wskazało 5 ankietowanych, tj. 22,7%). Jedynie 2 osoby (9,1% ogółu wskazań) zadeklarowały, że nie poszukują pracy, gdyż na razie nie chcą pracować zawodowo. Kolejne 2 osoby wskazały inne niż wymienione w kafeterii powody braku poszukiwania pracy (jedna osoba wskazała w tym kontekście na stan zdrowia choroba ; druga zaś na zamiar podjęcia w najbliższym czasie własnej działalności gospodarczej). Tabela 73. Motywy braku poszukiwania pracy w chwili obecnej wśród bezrobotnych z grupy długotrwale bezrobotnych. Liczebność Mając zasiłek dla bezrobotnych nie opłaca się pracować 0,0% Wolę pracować na własny rachunek i nie płacić tak 0,0% dużych podatków Nie mam odpowiednich kwalifikacji, kompetencji 5 22,7% Ze względu na sytuację rodzinną 13 59,1% Nie posiadam odpowiednich znajomości 0,0% Na razie po prostu nie chcę pracować 2 9,1% Inne 2 9,1% brak danych 0,0% 22 100,0% % z N w Zastosowanie testu chi kwadrat wskazuje na brak statystycznie istotnych różnic między wskazaniami obu grup badanych dotyczącymi motywów niechęci do poszukiwania pracy bezrobotnych (x2=12,498, przy df=7 oraz p=0,085). Dodać należy, iż wyniki testu należy traktować z ostrożnością ze względu na dużą liczbę komórek o liczebnościach oczekiwanych mniejszych niż 5 (przede wszystkim wśród osób długotrwale bezrobotnych). W jednej i w drugiej grupie najczęściej wskazywanym czynnikiem utrudniającym poszukiwanie pracy jest sytuacja rodzinna oraz poczucie braku odpowiednich kwalifikacji i kompetencji. Tabela 74. Motywy nie poszukiwania pracy (porównanie obu grup badanych). Mając zasiłek dla bezrobotnych nie opłaca się pracować Wolę pracować na własny rachunek i nie płacić tak dużych podatków Typ badanych długotrwale młodzi bezrobotni 6,3% 0,0% 3,7% 3,1% 0,0% 1,9% Nie mam odpowiednich kwalifikacji, kompetencji 15,6% 22,7% 18,5% Ze względu na sytuację rodzinną 21,9% 59,1% 37,0% Nie posiadam odpowiednich znajomości 3,1% 0,0% 1,9% Na razie po prostu nie chcę pracować 12,5% 9,1% 11,1% Inne 28,1% 9,1% 20,4% brak danych 9,4% 0,0% 5,6% 100,0% 100,0% 100,0% 50 51
2.1.3. Najczęstsze sposoby poszukiwania pracy Ankietowanych, którzy zadeklarowali, iż aktualnie poszukują pracy poproszono o wskazanie metod wykorzystywanych w tym celu. Wśród młodych bezrobotnych na pierwszym planie znalazło się pięć sposobów, wybieranych - w każdym przypadku - przez ponad połowę respondentów: czytanie ogłoszeń prasowych (metodę tę wskazało aż 73,3% ogółu poszukujących pracy), poprzez urzędy pracy (70% ogółu wskazań), czytanie ogłoszeń w Internecie (67,6%), poprzez rodzinę/znajomych (60,6%) oraz czytanie ogłoszeń na mieście (51,2%). Na drugim planie z kolei (powyżej 20% wskazań) znalazły się takie metody, jak poszukiwania pracy, jak: bezpośrednie kontakty z pracodawcami (39,4%), wysyłanie CV do pracodawców (również 39,4%), czytanie ogłoszeń w innych niż gazety mediach (31,9%), poprzez informacje od innych bezrobotnych (29,6%). Nieco rzadziej (powyżej 10% ogółu wskazań) respondenci poszukują pracy poprzez uczestnictwo w giełdach, targach pracy (14,1%) oraz poprzez wykorzystywanie studenckich, uczelnianych biur karier (również 14,1%). Pozostałe wymienione w kafeterii metody wskazywane były stosunkowo rzadko, żadnej z nich nie wskazało więcej niż 10% ogółu badanych. Tabela 75. Najczęstsze metody poszukiwania pracy przez młodych bezrobotnych. Liczebność % z N w Czytanie ogłoszeń prasowych 156 73,2% Poprzez urzędy pracy 149 70,0% Czytanie ogłoszeń w Internecie 144 67,6% Poprzez rodzinę/znajomych 129 60,6% Czytanie ogłoszeń na mieście (słupy, płoty) 109 51,2% Poprzez bezpośrednie kontakty z pracodawcami w zakładami pracy 84 39,4% Poprzez wysyłanie swoje CV do różnych przedsiębiorstw i firm 84 39,4% Czytanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta) 68 31,9% Poprzez informacje od innych bezrobotnych 63 29,6% Uczestnictwo w giełdach, targach pracy 30 14,1% Poprzez studenckie, uczelniane biura karier 30 14,1% Poprzez komercyjne biura pracy, agencje pracy 19 8,9% Zamieszczanie własnych ogłoszeń w Internecie 13 6,1% Zamieszczanie ogłoszeń na mieście (słupy, płoty) 11 5,2% Zamieszczanie własnych ogłoszeń prasowych 10 4,7% Zamieszczanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta) 6 2,8% Coś innego 2,9% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Z kolei, długotrwale bezrobotni zdecydowanie najczęściej wskazywali trzy (każdą z nich wskazała ponad połowa badanych z tej grupy) metody. Były to takie odpowiedzi, jak: poprzez urzędy pracy (72,7% ogółu wskazań), czytanie ogłoszeń prasowych (64%) oraz poprzez rodzinę znajomych (63,3%). Na planie drugim znalazły się metody wskazywane przez przynajmniej jedną czwartą respondentów: czytanie ogłoszeń na mieście (47,3%), poprzez bezpośrednie kontakty z pracodawcami w zakładami pracy (42%), poprzez informacje od innych bezrobotnych (34%), czytanie ogłoszeń w Internecie (33,3%), poprzez wysyłanie swoje CV do różnych przedsiębiorstw i firm (25,3%) oraz czytanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta)(24%). Relatywnie często wskazywano w tym kontekście na udział w giełdach, targach pracy (18%). Pozostałe wymienione w kafeterii metody wskazywane były stosunkowo rzadko, żadnej z nich nie wskazało więcej niż 10% ogółu badanych. Tabela 76. Najczęstsze metody poszukiwania pracy przez długotrwale bezrobotnych. Liczebność % z N w Poprzez urzędy pracy 109 72,7% Czytanie ogłoszeń prasowych 96 64,0% Poprzez rodzinę/znajomych 95 63,3% Czytanie ogłoszeń na mieście (słupy, płoty) 71 47,3% Poprzez bezpośrednie kontakty z pracodawcami w zakładami pracy 63 42,0% Poprzez informacje od innych bezrobotnych 51 34,0% Czytanie ogłoszeń w Internecie 50 33,3% Poprzez wysyłanie swoje CV do różnych przedsiębiorstw i firm 38 25,3% Czytanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta) 36 24,0% Uczestnictwo w giełdach, targach pracy 27 18,0% Zamieszczanie ogłoszeń na mieście (słupy, płoty) 13 8,7% Zamieszczanie własnych ogłoszeń w Internecie 11 7,3% Poprzez komercyjne biura pracy, agencje pracy 8 5,3% Zamieszczanie własnych ogłoszeń prasowych 5 3,3% Poprzez studenckie, uczelniane biura karier 5 3,3% Zamieszczanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta) 3 2,0% Coś innego 1,7% Poziom istotności testu chi kwadrat wskazuje na występowanie statystycznie istotnych różnic między dwoma analizowanymi typami bezrobotnych, tj. osobami młodymi i długotrwale bezrobotnymi (x2=74,840, przy df=17 oraz p<0,001). Analiza danych procentowych wskazuje, iż istotne różnice występują w przy- 52 53
padku trzech typów metod poszukiwania pracy: czytania ogłoszeń w Internecie, wykorzystywania studenckich, uczelnianych biur karier oraz wysyłania CV do różnych przedsiębiorstw i firm. Każda ze wskazanych powyżej form poszukiwania pracy częściej wykorzystywana jest przez młodych bezrobotnych, rzadziej zaś przez długotrwale bezrobotnych. Młodzi bezrobotni (co w pewnym sensie naturalne) częściej wykorzystują więc nowe technologie (informatyczne) do znalezienia pracy, a także uczelniane biura karier. Interesujące, że częściej niż osoby długotrwale bezrobotne wykorzystują również aktywne metody poszukiwania pracy, takie jak samodzielne wysyłanie CV do potencjalnych pracodawców. Tabela 77. Najczęstsze metody poszukiwania pracy (porównanie obu grup badanych). W jakim celu zarejestrował się Pani/Pan w Urzędzie Pracy? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Poprzez urzędy pracy 70,0% 72,7% 71,1% Czytanie ogłoszeń prasowych 73,2% 64,0% 69,4% Poprzez rodzinę/znajomych 60,6% 63,3% 61,7% Czytanie ogłoszeń w Internecie 67,6% 33,3% 53,4% Czytanie ogłoszeń na mieście (słupy, płoty) 51,2% 47,3% 49,6% Poprzez bezpośrednie kontakty z pracodawcami w 39,4% 42,0% 40,5% zakładami pracy Poprzez wysyłanie swoje CV do różnych przedsiębiorstw 39,4% 25,3% 33,6% i firm Poprzez informacje od innych bezrobotnych 29,6% 34,0% 31,4% Czytanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta) 31,9% 24,0% 28,7% Uczestnictwo w giełdach, targach pracy 14,1% 18,0% 15,7% Poprzez studenckie, uczelniane biura karier 14,1% 3,3% 9,6% Poprzez komercyjne biura pracy, agencje pracy 8,9% 5,3% 7,4% Zamieszczanie własnych ogłoszeń w Internecie 6,1% 7,3% 6,6% Zamieszczanie ogłoszeń na mieście (słupy, płoty) 5,2% 8,7% 6,6% Zamieszczanie własnych ogłoszeń prasowych 4,7% 3,3% 4,1% Zamieszczanie ogłoszeń w innych mediach (np. telegazeta) 2,8% 2,0% 2,5% Coś innego,9%,7%,8% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. 2.1.4. Minimalna oczekiwana kwota wynagrodzenia Ankietowanych poproszono o wskazanie minimalnej kwoty, za jaką gotowi byliby podjąć pracę. Na tak postawione pytanie odpowiedzi nie udzieliło aż 26,7% ogółu badanych. Średnia miesięczna płaca netto, za którą zgodziliby się pracować ankietowani, którzy udzielili odpowiedzi na tak postawione pytanie wyniosła 1264, 49 PLN. Przy czym, najczęściej wskazywaną kwotą było 1000 PLN, zaś mediana wyniosła 1200 PLN. Tabela 78. Dolna granica miesięcznej pensji netto, za którą zgodziliby się podjąć pracę młodzi ankietowani. Jaka jest dolna granica miesięcznej pensji netto (do ręki), za którą zgodziły się Pani/Pan podjąć pracę? Średnia Maksimum Minimum Mediana Dominanta 1264,49 3000,00 650,00 1200,00 1000,00 Wśród respondentów długotrwale bezrobotnych na pytanie o dolną granicę miesięcznej pensji netto, za którą gotowi byliby podjąć pracę nie odpowiedziało 30,2% respondentów. Średnia miesięczna płaca netto, za którą zgodziliby się pracować ankietowani, którzy udzielili odpowiedzi na tak postawione pytanie wyniosła 1279,17 PLN. Przy czym, dominanta wyniosła 1000 PLN, zaś mediana 1200 PLN. Tabela 79. Dolna granica miesięcznej pensji netto, za którą zgodziliby się podjąć pracę długotrwale bezrobotni. Jaka jest dolna granica miesięcznej pensji netto (do ręki), za którą zgodziły się Pani/Pan podjąć pracę? Średnia Maksimum Minimum Mediana Dominanta 1279,17 2500,00 700,00 1200,00 1000,00 Dla porównania ewentualnych różnic między osobami młodymi a długotrwale bezrobotnymi w kontekście dolnej granicy miesięcznej kwoty netto, za którą zgodziliby się podjąć pracę zastosowano jednoczynnikową analizę wariancji. Poziom testu F (F=0,127, przy p=0,722) wskazuje, że obie grupy nie różnią się pod względem finansowych minimalnych oczekiwań wobec ewentualnej pracy. 54 55
Oczekiwania obu grup oscylują wokół 1200 PLN. Tabela 80. Dolna granica miesięcznej pensji netto, za którą zgodziliby się podjąć pracę bezrobotni (porównanie obu grup badanych). N Średnia Odchylenie standardowe Błąd standardowy 95% przedział ufności dla średniej Dolna granica Górna granica młodzi 181 1264,49 363,31 27,00 1211,20 1317,77 650 3000 długotrwale 120 1279,16 327,87 29,93 1219,90 1338,43 700 2500 bezrobotni 301 1270,34 349,13 20,12 1230,74 1309,94 650 3000 Minimum Maksimum Sumując, wśród osób młodych najczęściej wskazywanym powodem zarejestrowania się w PUP okazała się możliwość skorzystania ze stażu. Młodzi bezrobotni stosunkowo często wskazywali w tym kontekście także na możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. Interesujące, że pośrednictwo pracy znalazło się dopiero na trzecim miejscu. Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu znalazła się możliwość ubezpieczenia zdrowotnego. Respondenci z tej grupy stosunkowo często wskazywali także na możliwość skorzystania z pośrednictwa pracy. Ankietowani z grupy młodych częściej niż osoby długotrwale bezrobotne wskazywali na możliwość skorzystania ze stażu. Osoby długotrwale bezrobotne z kolei częściej wskazywały takie powody rejestracji w PUP, jak: możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego, możliwość skorzystania z poradnictwa zawodowego, wymagania opieki społecznej. Obie badane grupy nie różnią się jednocześnie ze względu na częstotliwość wskazywania motywu skorzystania z pośrednictwa pracy. W kontekście prowadzonych badań najistotniejsze wydaje się, że pośrednictwo pracy zarówno w przypadku osób młodych, jak długotrwale bezrobotnych nie stanowi zasadniczego motywu zarejestrowania się w PUP. Wydaje się, że ważnym czynnikiem usprawniającym działalnie PUP byłoby przeniesienie zadań związanych z ubezpieczeniem zdrowotnym w zakres kompetencji innej instytucji (np. ZUS). Zdecydowana większość respondentów w obu grupach (ponad cztery piąte) deklaruje, iż w chwili obecnej poszukuje pracy. Zarówno wśród osób młodych, jak długotrwale bezrobotnych aktualnie nie poszukujących pracy, jako powód takiego stanu rzeczy najczęściej wskazywano na specyficzną sytuację rodzinną ankietowanego, a więc na czynnik niejako zewnętrzny, niezależny od woli osoby bezrobotnej. Istotne wydaje się jednocześnie, iż znaczna część respondentów nie poszukuje pracy, ponieważ wątpi w to, czy z posiadanymi kompetencjami i kwalifikacjami jest w stanie ją otrzymać. W kierunku do tego typu osób skierować się powinno nie tylko wsparcie psychologiczne, ale także możliwość skorzystania ze specjalnych szkoleń i kursów. Osoby poszukujące pracy jako metody jej poszukiwania najczęściej wskazują te o charakterze pasywnym. Wśród osób młodych są to takie formy, jak: czytanie ogłoszeń prasowych, poprzez urzędy pracy, czytanie ogłoszeń w Internecie, poprzez rodzinę/znajomych oraz czytanie ogłoszeń na mieście. Wśród osób długotrwale bezrobotnych zaś: poprzez urzędy pracy, czytanie ogłoszeń prasowych oraz poprzez rodzinę znajomych. Młodzi bezrobotni (co w pewnym sensie naturalne) częściej wykorzystują nowe technologie (informatyczne) do znalezienia pracy, a także uczelniane biura karier. Interesujące, że częściej niż osoby długotrwale bezrobotne wykorzystują również aktywne metody poszukiwania pracy, takie jak samodzielne wysyłanie CV do potencjalnych pracodawców. Z przeprowadzonych badań wynika, iż Urzędy Pracy powinny w większym stopniu aktywizować bezrobotnych do wykorzystywania przez nich bardziej aktywnych form poszukiwania pracy. Może być to jednak zadanie stosunkowo trudne do realizacji biorąc pod uwagę fakt, iż głównym motywem zarejestrowania się w PUP nie jest motyw poszukiwania pracy. 2.2. Ko r z y s t a n i e z o f e r t y Po w i a t o w y c h Ur z ę d ó w Pr a c y Kolejna cześć Raportu poświęcona jest wykorzystywaniu przez osoby bezrobotne form wsparcia oferowanych im przez Powiatowe Urzędy Pracy. W tym kontekście analizie poddane zostaną: formy wsparcia, jakie zaoferowane zostały przez PUP-y respondentom, typy szkoleń i kursów, jakie ukończyli bezrobotni, ocena przydatności ukończonych kursów i szkoleń, powody pasywności bezrobotnych w zakresie kursów i szkoleń, ich gotowość do udziału w nowych kursach i szkoleniach, preferencje co do rodzaju kursów i szkoleń, w których chcieliby wziąć udział, oferty pracy zaproponowane przez PUP osobom bezrobotnym, czynniki powodujące, iż pracy takiej podjąć się nie udało. 2.2.1. Fo r m y w s p a r c i a o f e r o w a n e p r z e z Po w i a t o w e Urzędy Pracy Kolejne zagadnienie podjęte w badaniach odnosiło się do form przeciwdziałania bezrobociu zaoferowanych przez PUP bezrobotnym. Pytanie brzmiało: Które z wymienionych form przeciwdziałania bezrobociu zaoferowano Panu/Pani w ciągu ostatnich 6 miesięcy w Powiatowym Urzędzie Pracy? Respondent mógł wskazać dowolną liczbę spośród 18 (wymienionych w kafeterii) różnych form wsparcia oraz wskazać inne formy nie ujęte wśród zaprezentowanych możliwości odpowiedzi. Wśród młodych respondentów zdecydowanie najwięcej (ponad połowa wskazań 56%) wskazań padło na staże i przygotowanie zawodowe. Na drugim planie (w każdym z przypadków ponad 30% wskazań) znalazły się ta- 56 57
kie formy, jak: poradnictwo zawodowe (32,4%), pośrednictwo pracy w kraju (31,3%), kursy i szkolenia (30,2%). Na planie trzecim (powyżej 10% wskazań) znalazły się z kolei: udział w Klubie Pracy, zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia (18,7%), zasiłek dla bezrobotnych (12,1%). Pozostałe formy pomocy wskazywane były relatywnie rzadko (na żadną z nich nie padło więcej niż 10% wskazań). Tabela 81. Formy wsparcia zaoferowane przez PUP młodym bezrobotnym. Formy pomocy zaoferowane przez PUP Liczebność % z N w Staże, przygotowanie zawodowe 102 56,0% Poradnictwo zawodowe 59 32,4% Pośrednictwo pracy (w kraju) 57 31,3% Kursy, szkolenia 55 30,2% Klub pracy 36 19,8% Zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia 34 18,7% Zasiłek dla bezrobotnych 22 12,1% Giełdy Pracy 15 8,2% Pośrednictwo pracy (za granicą) 14 7,7% Środki na podjęcie działalności gospodarczej 13 7,1% Stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki 5 2,7% Dodatek aktywizacyjny 5 2,7% Stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki 4 2,2% Prace interwencyjne 3 1,6% Refundacja kosztów wynagrodzenia dla absolwentów 3 1,6% Jednorazowa refundacja pracodawcy składek na ubezpieczenie 3 1,6% społeczne Coś innego 2 1,1% Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem lub dziećmi do lat 7 lub nad osobą zależną 1,5% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Z kolei wśród długotrwale bezrobotnych do najczęściej oferowanych form wsparcia zaliczyć należy cztery (na każdą z nich padło przynajmniej 30% wskazań), tj. krajowe pośrednictwo pracy (42,2%), poradnictwo zawodowe (również 42,2%), oferty udziału w kursach i szkoleniach (39,3%) oraz udział w Klubie Pracy (30,4%). Na planie drugim (w każdym z przypadków przynajmniej 10% wskazań) znalazły się z kolei: udział w Giełdzie Pracy (18,5%), uczestnictwo w stażach (17,8%), zasiłek dla bezrobotnych (13,3%) oraz zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia związane z możliwością podjęcia pracy poza miejscem stałego zamieszkania (10,4%). Pozostałe formy pomocy wskazywane były relatywnie rzadko (na żadną z nich nie padło więcej niż 10% wskazań). Tabela 82. Formy wsparcia zaoferowane przez PUP długotrwale bezrobotnym. Formy pomocy zaoferowane przez PUP Liczebność % z N w Pośrednictwo pracy (w kraju) 102 56,0% Poradnictwo zawodowe 59 32,4% Pośrednictwo pracy (w kraju) 57 31,3% Kursy, szkolenia 55 30,2% Klub pracy 36 19,8% Zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia 34 18,7% Zasiłek dla bezrobotnych 22 12,1% Giełdy Pracy 15 8,2% Pośrednictwo pracy (za granicą) 14 7,7% Środki na podjęcie działalności gospodarczej 13 7,1% Stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki 5 2,7% Dodatek aktywizacyjny 5 2,7% Stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki 4 2,2% Prace interwencyjne 3 1,6% Refundacja kosztów wynagrodzenia dla absolwentów 3 1,6% Jednorazowa refundacja pracodawcy składek na ubezpieczenie 3 1,6% społeczne Coś innego 2 1,1% Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem lub dziećmi do lat 7 lub nad osobą zależną 1,5% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Poziom istotności testu ch kwadrat (x2=82,788, przy df=19 oraz p<0,001) wskazuje, iż między obu badanymi grupami zachodzą statystycznie istotne różnice w kontekście oferowanych przez urzędy pracy form wsparcia. Szczegółowa analiza zebranych danych wskazuje, iż osobom młodym częściej niż długotrwale bezrobotnym oferowano staże i przygotowanie zawodowe (56% wobec 17,8%). Z kolei, osoby długotrwale bezrobotne mogły liczyć częściej na poradnictwo zawodowe (42,2% wobec 32,4%), krajowe pośrednictwo pracy (42,2% wobec 31,3%), propozycje udziału w kursach i szkoleniach (39,3% w stosunku do 58 59
30,2%), udział w Klubie Pracy (30,4% wobec 19,8%) oraz propozycję udziału w Giełdzie Pracy (18,5% wobec 8,2%). W przypadku pozostałych form wsparcia nie odnotowano statystycznie istotnych różnic między osobami młodymi a długotrwale bezrobotnymi. Tabela 83. Formy wsparcia zaoferowane przez PUP (porównanie obu grup badanych). Formy pomocy zaoferowane przez PUP młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Staże, przygotowanie zawodowe 56,0% 17,8% 39,7% Poradnictwo zawodowe 32,4% 42,2% 36,6% Pośrednictwo pracy (w kraju) 31,3% 42,2% 36,0% Kursy, szkolenia 30,2% 39,3% 34,1% Klub pracy 19,8% 30,4% 24,3% Zwrot kosztów przejazdu, zakwaterowania i wyżywienia 18,7% 10,4% 15,1% Zasiłek dla bezrobotnych 12,1% 13,3% 12,6% Giełdy Pracy 8,2% 18,5% 12,6% Środki na podjęcie działalności gospodarczej 7,1% 8,1% 7,6% Pośrednictwo pracy (za granicą) 7,7% 5,2% 6,6% Dodatek aktywizacyjny 2,7% 2,2% 2,5% Stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki 2,7%,7% 1,9% Prace interwencyjne 1,6% 2,2% 1,9% Jednorazowa refundacja pracodawcy składek na ubezpieczenie 1,6% 1,5% 1,6% społeczne Stypendium z tytułu podjęcia dalszej nauki 2,2%,0% 1,3% Refundacja kosztów opieki nad dzieckiem lub dziećmi,5% 1,5%,9% do lat 7 lub nad osobą zależną Refundacja kosztów wynagrodzenia dla absolwentów 1,6%,0%,9% Coś innego 1,1%,7%,9% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. 2.2.2. Ukończone kursy i szkolenia Stosunkowo niewielka część młodych respondentów zadeklarowała, że od momentu ostatniej rejestracji w PUP ukończyła jakiś kursy lub szkolenia. Sytuację taką zadeklarowało nieco mniej niż jedna piąta spośród wszystkich ankietowanych z tej grupy. Na brak udziału w kursach lub szkoleniach wskazało niemal cztery piąte ogółu badanych (79,4% respondentów). Na tak postawione pytanie nie udzieliło odpowiedzi dwie osoby (0,8% pytanych). Tabela 84. Deklaracje dotyczące ukończenia kursów lub szkoleń od czasu ostatniej rejestracji w PUP (grupa młodych bezrobotnych). Czy od ostatniej rejestracji w PUP ukończył Pan/Pani jakieś kursy lub szkolenia? Liczebność % z N w tak 49 19,8% nie 196 79,4% brak danych 2,8% 247 100,0% Wśród osób długotrwale bezrobotnych wskaźnik osób deklarujących udział w szkoleniach lub kursach od czasu ostatniej rejestracji w urzędzie pracy był nieco większy, wyniósł 59,9%. Na brak udziału w nich wskazał co trzeci ankietowany (37,8%). Na pytanie nie odpowiedziało cztery osoby (2,3%). Tabela 85. Deklaracje dotyczące ukończenia kursów lub szkoleń od czasu ostatniej rejestracji w PUP (grupa długotrwale bezrobotnych). Czy od ostatniej rejestracji w PUP ukończył Pan/Pani jakieś kursy lub szkolenia? Liczebność % z N w tak 65 37,8% nie 103 59,9% brak danych 4 2,3% 172 100,0% Dla porównania obu badanych grup respondentów ponownie wykorzystano test chi kwadrat. Jego poziom istotności (x2=17,422, przy df=1 oraz p<0,001) wskazuje, że obie grupy różnią się pod badanym względem. Osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż osoby młode wskazują na ukończenie jakiś kur- 60 61
sów czy szkoleń od momentu ostatniej rejestracji (37,8% wobec 19,8%). Z kolei, osoby młode częściej deklarują, iż w kursach czy szkoleniach nie brały udziału (79,4% wobec 59,9%). Tabela 86. Deklaracje dotyczące ukończenia kursów lub szkoleń od czasu ostatniej rejestracji w PUP (porównanie obu grup badanych). Czy od ostatniej rejestracji w PUP ukończył Pan/Pani jakieś kursy lub szkolenia? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni tak 19,8% 37,8% 27,2% nie 79,4% 59,9% 71,4% brak danych,8% 2,3% 1,4% 100,0% 100,0% 100,0% Ankietowanych deklarujących, iż ukończyli jakiś kursy lub szkolenia poproszono o wskazanie tego, czego one dotyczyły. Wśród młodych bezrobotnych na pierwszym planie znalazły się trzy rodzaje kursów (każdy wskazany przez przynajmniej 25% ankietowanych). Były to kursy: prawa jazdy (27,7% ogółu wskazań), obsługi komputera (25,5%) oraz inne kursy, nie wymienione w kafeterii (również 25,5% wskazań były to kursy z zakresu: aktywnego poszukiwania pracy, brukarza, fryzjera, języka migowego, obsługi kasy fiskalnej, florystyczny, prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego, sekretarki (asystenta), specjalisty ds. projektów unijnych). Nieco rzadziej wskazywano (powyżej 10% wskazań) takie kursy, jak: kursy językowe, specjalistyczne kursy zawodowe, uprawnienia do obsługi wózków widłowych. Pozostałe rodzaje kursów wskazywane były zdecydowanie rzadziej. Na żaden z nich nie wskazało więcej niż 10% ogółu respondentów). Wśród osób długotrwale bezrobotnych najczęściej wymienianymi rodzajami kursów były kursy nie wymienione w kafeterii, takie jak: obsługa kasy fiskalnej (4 wskazania), kucharskie lub gastronomiczne (5 wskazań), opiekunki dla osób starszych (2 wskazania), prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego. Wśród kursów, które wymieniono w kwestionariuszu ankiety zdecydowanie najczęściej wskazywano na kursy obsługi komputera, informatyczne (25,4% wskazań). Stosunkowo często wymieniano w tym kontekście na kursy rozwoju osobistego, autoprezentacji, kreatywnego myślenia (17,5%). Nieco rzadziej (w okolicach 10% ogółu wskazań) wskazywano w tym kontekście na kursy związane ze sprzedażą, obsługą klientów (11,1%) oraz prawo jazdy (9,5%). Pozostałe rodzaje kursów wskazywane były zdecydowanie rzadziej. Na żaden z nich nie wskazało więcej niż 7% ogółu respondentów). Tabela 87. Rodzaje ukończonych kursów i szkoleń przez młodych bezrobotnych. Ukończone kursy Liczebność % z N w Prawa jazdy (B, inne kategorie) 13 27,7% Obsługa komputera; informatyka 12 25,5% Inne kursy 12 25,5% Kurs językowy 6 12,8% Specjalistyczne kursy zawodowe (np. BHP, elektryczne I i II st., itp.) 5 10,6% Uprawnienia do obsługi wózków widłowych, koparek, dźwigów 5 10,6% Rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne myślenie) 4 8,5% Obsługa urządzeń biurowych 3 6,4% Obsługa maszyn i urządzeń (np. tokarki, spawarki, frezarki) 3 6,4% Finanse, księgowość 3 6,4% Sprzedaż, obsługa klienta 2 4,3% Zarządzanie zasobami ludzkimi 1 2,1% Ubezpieczenia 1 2,1% Zarządzanie jakością 1 2,1% Marketing 0,0% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Tabela 88. Rodzaje ukończonych kursów i szkoleń przez długotrwale bezrobotnych. Ukończone kursy Liczebność % z N w Inne kursy 33 52,4% Obsługa komputera; informatyka 16 25,4% Rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne myślenie) 11 17,5% Sprzedaż, obsługa klienta 7 11,1% Prawa jazdy (B, inne kategorie) 6 9,5% Finanse, księgowość 4 6,3% Obsługa urządzeń biurowych 2 3,2% Marketing 2 3,2% Specjalistyczne kursy zawodowe (np. BHP, elektryczne I i II st., itp.) 2 3,2% Kurs językowy 1 1,6% Zarządzanie zasobami ludzkimi 1 1,6% Obsługa maszyn i urządzeń (np. tokarki, spawarki, frezarki) 1 1,6% Uprawnienia do obsługi wózków widłowych, koparek, dźwigów 1 1,6% Ubezpieczenia 0,0% Zarządzanie jakością 0,0% 62 63
Porównanie obu badanych grup wskazuje na występowanie statystycznie istotnych różnic jeśli chodzi o rodzaje ukończonych kursów (x2=36,851, przy df=15 oraz p<0,01). Szczegółowa analiza danych procentowych wskazuje na zachodzenie istotnych różnic w przypadku czterech typów kursów i szkoleń. Respondenci z grupy młodych bezrobotnych częściej wskazywali na kursy językowe, prawa jazdy oraz obsługi wózków widłowych, natomiast ankietowani z grupy długotrwale bezrobotnych na kursy na tyle specyficzne, iż nie znalazły się one w kafeterii narzędzia badawczego. Tabela 89. Rodzaje ukończonych kursów i szkoleń (porównanie obu grup badanych). Ukończone kursy Typ badanych długotrwale bezrobotni młodzi Inne kursy 52,4% 25,5% 40,9% Obsługa komputera; informatyka 25,4% 25,5% 25,5% Prawa jazdy (B, inne kategorie) 9,5% 27,7% 17,3% Rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne 17,5% 8,5% 13,6% myślenie) Sprzedaż, obsługa klienta 11,1% 4,3% 8,2% Kurs językowy 1,6% 12,8% 6,4% Finanse, księgowość 6,3% 6,4% 6,4% Specjalistyczne kursy zawodowe (np. BHP, elektryczne 3,2% 10,6% 6,4% I i II st., itp.) Uprawnienia do obsługi wózków widłowych, koparek, 1,6% 10,6% 5,5% dźwigów Obsługa urządzeń biurowych 3,2% 6,4% 4,5% Obsługa maszyn i urządzeń (np. tokarki, spawarki, 1,6% 6,4% 3,6% frezarki) Zarządzanie zasobami ludzkimi 1,6% 2,1% 1,8% Marketing 3,2%,0% 1,8% Ubezpieczenia,0% 2,1%,9% Zarządzanie jakością,0% 2,1%,9% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Ankietowanych, którzy zadeklarowali, iż ukończyli jakieś kursy lub szkolenia poproszono o ich ocenę w kontekście zwiększenia szans na znalezienie pracy. Wśród młodych ankietowanych ponad 40% zadeklarowało, iż ukończone kursy zwiększyły (44,9%) szanse na znalezienie pracy (z czego 6,1% wskazało odpowiedź, iż zdecydowanie zwiększyły tego typu szanse). Stosunkowo znaczna grupa respondentów (niemal jedna trzecia 30,6%) nie potrafiła dokonań jednoznacznej oceny przydatności odbytych kursów (tj. wskazała odpowiedź trudno powiedzieć ). Jedynie 24,5% uważa, iż odbyte przez nich kursy i szkolenia nie zwiększają ich szans na rynku pracy (z czego 16,3% zadeklarowało, iż zdecydowanie nie zwiększyły one tego typu szans). Tabela 90. Ocena odbytych kursów w kontekście zwiększania szans na rynku pracy (młodzi bezrobotni). Jak Pan/Pani ocenia, czy odbyte kursy i szkolenia zwiększyły Pana/ Pani szanse na znalezienie pracy? Liczebność % z N w Zdecydowanie nie zwiększyły 8 16,3% Raczej nie zwiększyły 4 8,2% Trudno powiedzieć 15 30,6% Raczej zwiększyły 19 38,8% Zdecydowanie zwiększyły 3 6,1% 49 100,0% Podobną strukturę odpowiedzi zaobserwować można wśród osób długotrwale bezrobotnych. W tym przypadku także opinie pozytywne przeważają nad negatywnymi (47,7% wobec 12,3%). Zauważyć można jedynie, iż nieznacznie częściej wskazują oni oceny z jednej strony ambiwalentne (odpowiedź typu trudno powiedzieć ), z drugiej zaś umiarkowanie pozytywne (odpowiedź typu raczej zwiększyły ). Tabela 91. Ocena odbytych kursów w kontekście zwiększania szans na rynku pracy (długotrwale bezrobotni). Jak Pan/Pani ocenia, czy odbyte kursy i szkolenia zwiększyły Pana/ Pani szanse na znalezienie pracy? Liczebność % z N w Zdecydowanie nie zwiększyły 1 1,5% Raczej nie zwiększyły 7 10,8% Trudno powiedzieć 26 40,0% Raczej zwiększyły 28 43,1% Zdecydowanie zwiększyły 3 4,6% 65 100,0% Jednocześnie, analiza poziomu istotności testu chi kwadrat (x2=8,866, przy df=4 oraz p=0,065) wskazuje, iż obie badane grupy nie różnią się w sposób staty- 64 65
stycznie istotny pod względem oceny zwiększenia szans na znalezienie pracy. Tabela 89. Rodzaje ukończonych kursów i szkoleń (porównanie obu grup badanych). Jak Pan/Pani ocenia, czy odbyte kursy i szkolenia zwiększyły Pana/Pani szanse na znalezienie pracy? Typ badanych młodzi długotrwale bezrobotni Zdecydowanie nie zwiększyły 16,3% 1,5% 7,9% Raczej nie zwiększyły 8,2% 10,8% 9,6% Trudno powiedzieć 30,6% 40,0% 36,0% Raczej zwiększyły 38,8% 43,1% 41,2% Zdecydowanie zwiększyły 6,1% 4,6% 5,3% 100,0% 100,0% 100,0% 2.2.3. Po w o d y p a s y w n o ś c i b e z r o b o t n y c h w z a k r e s i e kursów i szkoleń Ankietowanych, którzy zadeklarowali, iż nie brali od momentu ostatniej rejestracji udziału w żadnych kursach czy szkoleniach poproszono o wskazanie głównego powodu takiej sytuacji. Wśród młodych bezrobotnych zdecydowanie najczęściej wskazywanym powodem braku udziału w kursach lub szkoleniach okazało się to, iż nikt udziału w tej formie podnoszenia kwalifikacji ankietowanemu nie zaproponował. Odpowiedź taką zadeklarowało aż 65,7% ogółu nie biorących udziału w kursach. Zdecydowanie mniej osób wskazało na fakt, iż za udział w kursach należałoby płacić, a na to ankietowanych nie było stać (12,6% ogółu wskazań). Pozostałe odpowiedzi wskazywane były zdecydowanie rzadziej. Jednocześnie stosunkowo znaczna część ankietowanych nie ustosunkowała się do tak postawionego pytania (11,6%). Podobną strukturę odpowiedzi zaobserwować można również w przypadku długotrwale bezrobotnych. Także w przypadku tej grupy badanych najczęściej wskazywaną odpowiedzią była odpowiedź nikt mi nie zaproponował udziału w kursach, szkoleniach (68,2% ogółu wskazań). Pozostałe wskazania wskazywane były zdecydowanie rzadziej. Również w przypadku tej zbiorowości badanych stosunkowo znaczna jej część uchyliła się od odpowiedzi na analizowane pytanie (9,3%). Tabela 93. Powody nie uczestniczenia w kursach i szkoleniach przez młodych bezrobotnych. Proszę wskazać co było głównym powodem tego, że od ostatniej rejestracji w PUP nie uczestniczył/a Pani/Pan w żadnym kursie ani szkoleniu Liczebność % z N w nikt mi nie zaproponował udziału w kursach 130 65,7% za kursy i szkolenia trzeba było płacić, a na to mnie nie stać 25 12,6% zbyteczna strata czasu i pieniędzy 6 3,0% nie chce mi się 9 4,5% zacząłem, ale nie ukończyłem 5 2,5% brak danych 23 11,6% 198 100,0% Tabela 94. Powody nie uczestniczenia w kursach i szkoleniach przez długotrwale bezrobotnych. Proszę wskazać co było głównym powodem tego, że od ostatniej rejestracji w PUP nie uczestniczył/a Pani/Pan w żadnym kursie ani szkoleniu Liczebność % z N w nikt mi nie zaproponował udziału w kursach 73 68,2% za kursy i szkolenia trzeba było płacić, a na to mnie nie stać 6 5,6% zbyteczna strata czasu i pieniędzy 6 5,6% nie chce mi się 10 9,3% zacząłem, ale nie ukończyłem 2 1,9% brak danych 10 9,3% 107 100,0% Analiza poziomu istotności testu chi kwadrat (x2=7,214, przy df=4 oraz p=0,125) dowodzi, iż między obu grupami respondentów (młodymi i długotrwale bezrobotnymi) nie zachodzą statystycznie istotne różnice pod względem wskazywanych czynników nie uczestniczenia w kursach i szkoleniach. Obie badane grupy wskazują przede wszystkim na brak ofert udziału w szkoleniach i kursach. W obu pozostałe motywy mają charakter marginalny. 66 67
Tabela 95. Powody nie uczestniczenia w kursach i szkoleniach przez młodych i długotrwale bezrobotnych (porównanie grup). Proszę wskazać co było głównym powodem tego, że od ostatniej rejestracji w PUP nie uczestniczył/a Pani/Pan w żadnym kursie ani szkoleniu młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni nikt mi nie zaproponował udziału w kursach 65,7% 68,2% 66,6% za kursy i szkolenia trzeba było płacić, a na to mnie 12,6% 5,6% 10,2% nie stać zbyteczna strata czasu i pieniędzy 3,0% 5,6% 3,9% nie chce mi się 4,5% 9,3% 6,2% zacząłem, ale nie ukończyłem 2,5% 1,9% 2,3% brak danych 11,6% 9,3% 10,8% 100,0% 100,0% 100,0% 2.2.4. Gotowość udziału w kursach i szkoleniach Z kolei, osoby długotrwale bezrobotne prezentują nieco mniejszą gotowość udziału w kursach lub szkoleniach. Udział w nich w ciągu najbliższych trzech miesięcy planuje nieco ponad jedna trzecia spośród ankietowanych (39%). Brak chęci do udziału w nich cechuje niemal dokładnie jedną czwartą ankietowanych z tej grupy (26,2%). Brak jednoznacznej opinii w tym zakresie zaś jedną trzecią spośród nich (33,1%). Tabela 97. Gotowość udziału w szkoleniach i kursach wśród długotrwale bezrobotnych. Czy planuje Pani/Pan w ciągu najbliższych 3 miesięcy wziąć udział w jakimś kursie bądź szkoleniu? Liczebność Liczebność % z N w tak 67 39,0% nie 45 26,2% trudno powiedzieć 57 33,1% brak danych 3 1,7% 172 100,0% Kolejnym zagadnieniem poruszonym w badaniu była kwestia gotowości udziału w ciągu najbliższych trzech miesięcy w jakiś kursach lub szkoleniach. Wśród młodych respondentów gotowość taką zadeklarowała ponad połowa ankietowanych (50,6%). Na brak chęci udziału w tym sposobie podnoszenia lub zmiany kwalifikacji i kompetencji wskazało 20,6% badanych z tej grupy. Stosunkowo znaczna część spośród młodych bezrobotnych (ponad jedna czwarta 27,5%) nie potrafiła wskazać jednoznacznej odpowiedzi (wybrała odpowiedź trudno powiedzieć ). Czy planuje Pani/Pan w ciągu najbliższych 3 miesięcy wziąć udział w jakimś kursie bądź szkoleniu? Tabela 96. Gotowość udziału w szkoleniach i kursach wśród młodych bezrobotnych. % z N w tak 125 50,6% nie 51 20,6% trudno powiedzieć 68 27,5% brak danych 3 1,2% 247 100,0% Poziom istotności testu chi kwadrat (x2=5,423, przy df=2 oraz p=0,049) wskazuje na zachodzenie statystycznie istotnych różnic (choć słabych) między dwiema analizowanymi grupami. Jak zostało to już wskazane większą chęć do udziału w szkoleniach i kursach wykazują raczej młodzi niż długotrwale bezrobotni. Co ostatni z kolei częściej deklarują niechęć do udziału w kursach i szkoleniach oraz brak jednoznacznego zdania w tej sprawie. Tabela 98. Gotowość udziału w szkoleniach i kursach (porównanie obu grup badanych). Czy planuje Pani/Pan w ciągu najbliższych 3 miesięcy wziąć udział w jakimś kursie bądź szkoleniu? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni tak 51,2% 39,6% 46,5% nie 20,9% 26,6% 23,2% trudno powiedzieć 27,9% 33,7% 30,3% 100,0% 100,0% 100,0% 68 69
2.2.5. Preferowane rodzaje kursów i szkoleń Osoby, które zadeklarowały chęć udziału w najbliższym okresie w jakiś kursach i szkoleniach poproszono o określenie, w jakich kursach (szkoleniach) chcieliby wziąć udział. Wśród młodych respondentów na pierwszym planie znalazły się dwa typy kursów, szkoleń (oba wskazane przez około jedną trzecią badanych): finanse i księgowość (33,9%) oraz kursy językowe (32,2%). Na drugim planie (ok. jedna piąta wszystkich wskazań) uplasowały się z kolei takie kursy, szkolenia, jak: obsługa komputera, informatyka (25,4%), kursy nie ujęte w kafeterii (23,7%) 1 oraz prawo jazdy (19,5%). Nieco mniej młodych bezrobotnych (powyżej 10% wskazań) zamierza wziąć udział w kursach związanych z obsługą urządzeń biurowych (14,4%), sprzedażą, obsługą klienta (również 14,4%), marketingiem (13,6%), zarządzaniem zasobami ludzkimi (11,9%), rozwojem osobistym (11,9%). Pozostałe rodzaje kursów i szkoleń wskazywane były relatywnie rzadko (żadnego z nich nie wskazało więcej niż 8% respondentów). Tabela 99. Kursy, szkolenia, w których zamierzają wziąć udział bezrobotni (grupa młodych bezrobotnych). Preferowane kursy i szkolenia Liczebność % z N w Finanse, księgowość 40 33,9% Kurs językowy 38 32,2% Obsługa komputera; informatyka 30 25,4% Inne 28 23,7% Prawa jazdy (B, inne kategorie) 23 19,5% Obsługa urządzeń biurowych 17 14,4% Sprzedaż, obsługa klienta 17 14,4% Marketing 16 13,6% Zarządzanie zasobami ludzkimi 14 11,9% Rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne myślenie) 14 11,9% Ubezpieczenia 9 7,6% Specjalistyczne kursy zawodowe (np. BHP, elektryczne I i II st., itp.) 9 7,6% Uprawnienia do obsługi wózków widłowych, koparek, dźwigów 8 6,8% Obsługa maszyn i urządzeń (np. tokarki, spawarki, frezarki) 4 3,4% Zarządzanie jakością 4 3,4% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. 1 Najczęściej wskazywano kursy związane z obsługą kasy fiskalnej oraz kursy związane z aktywnym poszukiwaniem pracy. Z kolei długotrwale bezrobotni najczęściej wskazywali na inne kursy, które nie zostały opisane w kafeterii (33,3%) 2, kursy związane z obsługą komputera (30,2%) oraz sprzedażą, obsługą klienta (23,8%). Nieco mniej osób zamierzało wziąć udział w kursach o charakterze językowym (17,5%), związanych z obsługą urządzeń biurowych (14,3%) oraz finansami, księgowością (również 14,3%). Inne rodzaje kursów i szkoleń wskazywane były relatywnie rzadko (żadnego z nich nie wskazało więcej niż 10% respondentów). Tabela 100. Kursy, szkolenia, w których zamierzają wziąć udział bezrobotni (grupa długotrwale bezrobotnych) Preferowane kursy i szkolenia Liczebność % z N w Inne 21 33,3% Obsługa komputera; informatyka 19 30,2% Sprzedaż, obsługa klienta 15 23,8% Kurs językowy 11 17,5% Obsługa urządzeń biurowych 9 14,3% Finanse, księgowość 9 14,3% Prawa jazdy (B, inne kategorie) 6 9,5% Rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne myślenie) 6 9,5% Zarządzanie zasobami ludzkimi 4 6,3% Marketing 4 6,3% Specjalistyczne kursy zawodowe (np. BHP, elektryczne I i II st., itp.) 4 6,3% Uprawnienia do obsługi wózków widłowych, koparek, dźwigów 4 6,3% Obsługa maszyn i urządzeń (np. tokarki, spawarki, frezarki) 2 3,2% Ubezpieczenia 2 3,2% Zarządzanie jakością 1 1,6% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Porównanie obu badanych grup wskazuje na zachodzenie statystycznie istotnych różnic między młodymi i długotrwale bezrobotnymi w kontekście preferowanych szkoleń. Różnice te zachodzą w przypadku dwóch rodzajów szkoleń, kursów, tj. kursów językowych oraz związanych z finansami i księgowością. W przypadku obu z wymienionych rodzajów szkoleń większą chęć wzięcia w nich udziału prezentują raczej młodzi niż długotrwale bezrobotni. 2 W tym przypadku również najczęściej wskazywano kursy związane z obsługą kasy fiskalnej oraz kursy związane z aktywnym poszukiwaniem pracy. 70 71
Tabela 101. Kursy, szkolenia, w których zamierzają wziąć udział bezrobotni (porównanie obu grup badanych). Preferowane kursy i szkolenia młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Kurs językowy 32,2% 17,5% 27,1% Obsługa komputera; informatyka 25,4% 30,2% 27,1% Finanse, księgowość 33,9% 14,3% 27,1% Inne 23,7% 33,3% 27,1% Sprzedaż, obsługa klienta 14,4% 23,8% 17,7% Prawa jazdy (B, inne kategorie) 19,5% 9,5% 16,0% Obsługa urządzeń biurowych 14,4% 14,3% 14,4% Marketing 13,6% 6,3% 11,0% Rozwój osobisty (np. autoprezentacja, kreatywne 11,9% 9,5% 11,0% myślenie) Zarządzanie zasobami ludzkimi 11,9% 6,3% 9,9% Specjalistyczne kursy zawodowe (np. BHP, elektryczne 7,6% 6,3% 7,2% I i II st., itp.) Uprawnienia do obsługi wózków widłowych, 6,8% 6,3% 6,6% koparek, dźwigów Ubezpieczenia 7,6% 3,2% 6,1% Obsługa maszyn i urządzeń (np. tokarki, spawarki, 3,4% 3,2% 3,3% frezarki) Zarządzanie jakością 3,4% 1,6% 2,8% 100,0% 100,0% 100,0% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. 2.2.6. Praca oferowana przez PUP Jedynie nieco ponad jedna trzecia młodych bezrobotnych (36%) w okresie ostatniej rejestracji w PUP otrzymała od urzędu pracy propozycję podjęcia jakiejś pracy. Na brak jakichkolwiek propozycji tego typu wskazało ponad 60% ankietowanych z tej grupy (61,1%). Na tak postawione pytanie nie odpowiedziało 2,8% respondentów. Wśród osób długotrwale bezrobotnych w czasie ostatniej rejestracji w PUP propozycję pracy od urzędu pracy otrzymał niemal, co drugi spośród ankietowanych (49,4%) respondentów. Na brak propozycji tego typu wskazało nieco mniej ankietowanych z tej grupy (tj. 48,8%). Na pytanie nie odpowiedziało trzy osoby (1,7%). Tabela 102. Propozycje pracy od PUP (młodzi bezrobotni). Czy od ostatniej rejestracji w PUP otrzymał Pan/i jakąś propozycję pracy? Liczebność % z N w tak 89 36,0% nie 151 61,1% brak danych 7 2,8% 247 100,0% Tabela 103. Propozycje pracy od PUP (długotrwale bezrobotni). Czy od ostatniej rejestracji w PUP otrzymał Pan/i jakąś propozycję pracy? Liczebność % z N w tak 85 49,4% nie 84 48,8% brak danych 3 1,7% 172 100,0% Test chi kwadrat wskazuje na występowanie statystycznie istotnych zależności w deklaracjach dotyczących otrzymania w trakcie ostatniej rejestracji propozycji pracy od urzędu pracy (x2=7,082, przy df=1 oraz p=0,008). Analiza danych procentowych wskazuje, iż oferty pracy częściej otrzymywały osoby długotrwale bezrobotne niż młodzi bezrobotni (49,4% wobec 36%). Tabela 104. Propozycje pracy od PUP (porównanie obu grup badanych). Czy od ostatniej rejestracji w PUP otrzymał Pan/i jakąś propozycję pracy? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni tak 36,0% 49,4% 41,5% nie 61,1% 48,8% 56,1% brak danych 2,8% 1,7% 2,4% 72 73
Tabela 106. Powody nie otrzymania pracy przez długotrwale bezrobotnych. Kolejne pytanie zmierzało do uchwycenia przyczyn nie otrzymania pracy przez osoby, które otrzymały propozycję pracy od PUP. Wśród osób młodych na pierwszym miejscu znalazł się staż pracy, na który wskazało niemal 40% wszystkich ankietowanych (39,8%). Mniej osób jako przyczynę nie otrzymania pracy wskazało zbyt niskie kompetencje i kwalifikacje (18,3%). Pozostałe możliwości odpowiedzi wybierane były znacznie rzadziej (żadnej z nich nie wskazało więcej niż 10% respondentów). Zauważyć należy jednocześnie, iż znaczna grupa ankietowanych nie odpowiedziała na tak postawione pytanie (17,2% wszystkich młodych bezrobotnych). Tabela 105. Powody nie otrzymania pracy przez młodych bezrobotnych. Z jakich powodów nie udało się Panu/Pani otrzymać tej pracy? Liczebność % z N w Z powodu wieku 8 8,6% Z powodu mojej płci 1 1,1% Z powodu stanu zdrowia 2 2,2% Z powodu braku stażu pracy 37 39,8% Z powodu zbyt niskich kompetencji, kwalifikacji 17 18,3% Z powodu zbyt wysokich kompetencji, kwalifikacji 1 1,1% Inny powód 11 11,8% brak danych 16 17,2% 93 100,0% W przypadku osób długotrwale bezrobotnych kluczowym powodem nie otrzymania pracy jest wiek ankietowanych. Czynnik ten wymienił prawie co czwarty spośród długotrwale bezrobotnych (24,1%). Nieco tylko rzadziej wskazywanym czynnikiem jest brak stażu pracy (21,8% ogółu wskazań). Stosunkowo często wskazywane były także zbyt niskie kompetencje i kwalifikacje (13,8%) oraz stan zdrowia (8%). Na tak postawione pytanie nie odpowiedziało 13,8% ogółu badanych. Z jakich powodów nie udało się Panu/Pani otrzymać tej pracy? Liczebność % z N w Z powodu wieku 21 24,1% Z powodu mojej płci 1 1,1% Z powodu stanu zdrowia 7 8,0% Z powodu braku stażu pracy 19 21,8% Z powodu zbyt niskich kompetencji, kwalifikacji 12 13,8% Z powodu zbyt wysokich kompetencji, kwalifikacji 0,0% Inny powód 15 17,2% brak danych 12 13,8% 87 100,0% Analiza porównawcza wskazuje, że młodzi i długotrwale bezrobotni różnią się (w sposób statystycznie istotny) między sobą w kontekście czynników powodujących, że nie udało im się podjąć pracy mimo otrzymania jej propozycji od PUP. Osoby młode znacznie częściej niż starsze wskazywały w tym kontekście na brak stażu pracy (39,8% wobec 21,8%), podczas gdy długotrwale bezrobotni częściej wskazywali na wiek (24,1% wobec 8,6%) oraz stan zdrowia (8% wobec 2,2%). Tabela 107. Powody nie otrzymania pracy przez bezrobotnych (porównanie obu grup badanych). Z jakich powodów nie udało się Panu/Pani otrzymać tej pracy? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Z powodu wieku 8,6% 24,1% 16,1% Z powodu mojej płci 1,1% 1,1% 1,1% Z powodu stanu zdrowia 2,2% 8,0% 5,0% Z powodu braku stażu pracy 39,8% 21,8% 31,1% Z powodu zbyt niskich kompetencji, kwalifikacji 18,3% 13,8% 16,1% Z powodu zbyt wysokich kompetencji, kwalifikacji 1,1% 0,0%,6% Inny powód 11,8% 17,2% 14,4% brak danych 17,2% 13,8% 15,6% 100,0% 100,0% 100,0% 74 75
2.3. Bezrobotni i własna działalność gospodarcza Sumując, analiza oferowanych przez PUP form wsparcia wskazuje, iż stosunkowo dobrze trafiają one w zapotrzebowanie obu grup respondentów. Osobom młodym częściej niż długotrwale bezrobotnym oferowane były staże i przygotowanie zawodowe, a więc te formy na które liczyli bezrobotni rejestrując się w PUP. Z kolei, osoby długotrwale bezrobotne mogły liczyć częściej na poradnictwo zawodowe, krajowe pośrednictwo pracy, propozycje udziału w kursach i szkoleniach, etc., co również odpowiada ich potrzebom. Jednocześnie osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż osoby młode wskazują na ukończenie jakiś kursów czy szkoleń od momentu ostatniej rejestracji. Z kolei, osoby młode częściej deklarują, iż w kursach czy szkoleniach nie brały udziału, co z pewnością - związane jest z długością pozostawania w rejestrze bezrobotnych PUP. Młodzi respondenci, którzy zadeklarowali uczestniczenie w kursach czy szkoleniach najczęściej wskazywali na udział w takich kursach, jak: kurs prawa jazdy oraz obsługi komputera. Z kolei osoby długotrwale bezrobotne najczęściej brały udział w kursach obsługi kasy fiskalnej, kucharskich lub gastronomiczne, opiekunki dla osób starszych, prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego. Jednocześnie obie grupy respondentów w sposób pozytywny wypowiadają się o przydatności ukończonych kursów w kontekście zwiększania ich szans na rynku pracy (w obu grupach odsetek osób oceniających je pozytywnie zdecydowanie przeważa nad ocenami negatywnymi). Jako przyczynę nie uczestniczenia w żadnych kursach czy szkoleniach w obu grupach najczęściej wskazywano brak takiej oferty ze strony PUP. Jednocześnie większą chęć do udziału w nowych szkoleniach i kursach wykazują raczej młodzi niż długotrwale bezrobotni. Ta grupa badanych oczekuje przede wszystkim kursów językowych oraz związanych z finansami i księgowością. Jedynie nieco ponad jedna trzecia młodych bezrobotnych w okresie ostatniej rejestracji w PUP otrzymała od urzędu pracy propozycję podjęcia jakiejś pracy. Na brak jakichkolwiek propozycji tego typu wskazało ponad 60% ankietowanych z tej grupy. Wśród osób długotrwale bezrobotnych w czasie ostatniej rejestracji w PUP propozycję pracy od urzędu pracy otrzymał niemal, co drugi spośród ankietowanych. Analiza wskazuje więc, iż oferty pracy częściej otrzymywały osoby długotrwale bezrobotne niż młodzi bezrobotni co także może być związane z długością okresu zarejestrowania w PUP. Wśród młodych bezrobotnych, którzy otrzymali jakąś ofertę pracy od PUP najczęstszym czynnikiem powodującym, że nie udało im się tej pracy otrzymać jest brak stażu pracy oraz zbyt niskie kompetencje. Z kolei wśród długotrwale bezrobotnych czynnikiem takim okazał się być wiek ankietowanych. Działania PUP w stosunku do ludzi młodych powinny być więc nastawione z jednej strony na zapewnienie im stażu pracy, z drugiej zaś na powiększaniu kompetencji w ramach posiadanego zawodu (nabywanie kompetencji bardziej specjalistycznych). W przypadku osób długotrwale bezrobotnych (starszych) możliwości działania Kolejna cześć raportu dotyczy postaw bezrobotnych wobec możliwości podjęcia własnej działalności gospodarczej. W tym kontekście interesować nas będzie: jaka część ankietowanych gotowa jest w najbliższym czasie rozpocząć własną działalność gospodarczą, czy osoby deklarujące taką chęć podjęły już jakieś działania w tym kierunku, czy oczekują wsparcia ze strony PUP, jeżeli zaś tak, to w jakim zakresie, jakie czynniki zachęcają, jakie zaś zniechęcają do podejmowania własnej działalności gospodarczej? Wśród młodych bezrobotnych jedynie 2,8% planuje w ciągu najbliższego roku otworzyć własną działalność gospodarczą (na taką możliwość wskazało łącznie 7 osób). Olbrzymia większość ankietowanych z tej grupy deklaruje, iż nie zamierza prowadzić własnej firmy (aż 76,1% ogółu wskazań). Brak jednoznacznej opinii w tej sprawie zadeklarował, co piąty ankietowany (21,1%). Tabela 108. Deklaracje dotyczące chęci podjęcia własnej działalności gospodarczej (młodzi bezrobotni). Czy zamierza Pani/Pan w ciągu roku otworzyć własną działalność gospodarczą? Liczebność % z N w tak 7 2,8% nie 188 76,1% trudno powiedzieć 52 21,1% 247 100,0% Podobną strukturę odpowiedzi odnotowano także wśród osób długotrwale bezrobotnych. W tej grupie respondentów chęć otworzenia własnej działalności wyraziło 3,5% badanych (łącznie 6 wskazań). Ponad cztery piąte pytanych nie zamierza otwierać własnej firmy (83,1%). Brak jednoznacznej opinii w tej sprawie zadeklarował, co dziesiąty długotrwale bezrobotny (13,4%). Tabela 109. Deklaracje dotyczące chęci podjęcia własnej działalności gospodarczej (długotrwale bezrobotni) Czy zamierza Pani/Pan w ciągu roku otworzyć własną działalność gospodarczą? Liczebność % z N w tak 6 3,5% nie 143 83,1% trudno powiedzieć 23 13,4% 172 100,0% 76 77
Biorąc pod uwagę występujący w obu grupach niewielki odsetek osób zamierzających podjąć własną działalność gospodarczą nie powinno dziwić, że poziom istotności testu chi kwadrat nie wskazuje na występowanie pod tym względem różnic między osobami długotrwale bezrobotnymi i bezrobotnymi do 25 roku życia (x2=4,115, przy df=2 oraz p=0,128). Ze względu na niewielką liczbę osób zamierzających otworzyć działalność gospodarczą kolejne pytania (związane z tym zagadnieniem) zanalizowane zostaną bez podziału respondentów na dwie grupy badanych. Tabela 110. Deklaracje dotyczące chęci podjęcia własnej działalności gospodarczej (porównanie obu badanych grup). Czy zamierza Pani/Pan w ciągu roku otworzyć własną działalność gospodarczą? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni tak 2,8% 3,5% 3,1% nie 76,1% 83,1% 79,0% trudno powiedzieć 21,1% 13,4% 17,9% 100,0% 100,0% 100,0% Respondentów deklarujących, iż w ciągu najbliższego roku zamierzają otworzyć własną działalność gospodarczą zapytano o to, czy wiedzą na czym działalność ta będzie polegała? Spośród trzynastu osób zamierzających otworzyć własną firmę jedynie sześć zadeklarowało, iż wie na czym miałaby polegać jej działalność. Większość (siedem osób) jeszcze nie wie, czym zajmować miałyby się ich firma. Tabela 111. Wiedza na temat tego, czym zajmować miałaby się firma (respondenci pragnący otworzyć własną działalność gospodarczą). Czy wie Pan/Pani na czym będzie polegała ta działalność gospodarcza? Liczebność % z N w tak 6 46,2% nie 7 53,8% 13 100,0% Ankietowani wskazywali bardzo różne dziedziny, w jakich chcieliby prowadzić własną działalność gospodarczą, choć wszystkie związane były z działalnością usługową. Respondenci wymieniali w tym kontekście: hurtownie budowlaną, sklep z art. chemicznymi i kosmetycznymi, sklep (ogólnie), handel ubezpieczeniami, działalność usługową (ogólnie) oraz klimatyzację i elektronikę samochodową. Respondentów deklarujących chęć rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej zapytano również o to, czy sprawdzali już, czy jej podjęcie ma szanse ekonomicznego powodzenia (np. poprzez sporządzenie wstępnego biznes planu). Na tak postawione pytanie twierdząco odpowiedziała tylko jedna osoba. W tej grupie badanych aż jedenaście zadeklarowało, iż wprawdzie nie sprawdzało jeszcze szans powodzenia takiej inwestycji, ale zamierza zrobić to w najbliższej przyszłości. Jedynie jedna osoba stwierdziła, iż nie sprawdzała szans powodzenia własnego przedsięwzięcia gospodarczego i nie zamierza tego sprawdzać w najbliższym czasie. Tabela 112. Deklaracje dotyczące sprawdzenia, czy inwestycja ma ekonomiczne szanse powodzenia (respondenci pragnący otworzyć własną działalność gospodarczą). Czy sprawdzał Pan/Pani, czy podjęcie własnej działalności gospodarczej ma szanse finansowego powodzenia Liczebność % z N w Tak 1 7,7% Nie, ale zamierzam zrobić to w najbliższym czasie 11 84,6% Nie, i nie zamierzam robić tego robić 1 7,7% 13 100,0% Badanych, którzy zadeklarowali, iż chcą otworzyć własną działalność gospodarczą zapytano również o to, czy oczekują w tym zakresie jakiejś pomocy od PUP. Zdecydowana większość badanych z tej grupy (11 na 13 osób) zadeklarowało, iż oczekuje pomocy w rozwinięciu własnej firmy ze strony powiatowego urzędu pracy. Jedynie jedna osoba zadeklarowała, iż pomocy takiej nie oczekuje. Jedna także nie potrafiła jednoznacznie odpowiedź na tak postawione pytanie (wskazała odpowiedź trudno powiedzieć ). Tabela 113. Oczekiwanie pomocy ze strony PUP w zakresie otworzenia własnej działalności gospodarczej (respondenci pragnący otworzyć własną działalność gospodarczą). Czy oczekuje Pani/Pan pomocy od PUP przy rozpoczęciu własnej działalności gospodarczej? Liczebność % z N w tak 11 84,6% nie 1 7,7% trudno powiedzieć 1 7,7% 13 100,0% 78 79
Ankietowanych oczekujących pomocy ze strony urzędu pracy (ogółem 11 osób) poproszono o wskazanie jej oczekiwanych form. Spośród tej grupy wszyscy oczekują wsparcia poprzez dofinansowanie rozpoczęcia działalności gospodarczej. Osiem osób liczy na wsparcie w formie ogólnego szkolenia w zakresie prowadzenia własnej działalności gospodarczej (przede wszystkim w zakresie księgowości). Sześć na pomoc prawną. Pięć na szkolenia związane z możliwością wykorzystania funduszy unijnych we własnej działalności gospodarczej. Dwie zaś na specjalistyczne szkolenia podnoszące kompetencje i kwalifikacje zawodowe. Tabela 114. Oczekiwane formy pomocy ze strony PUP w zakresie otworzenia własnej działalności gospodarczej (respondenci pragnący otworzyć własną działalność gospodarczą). Oczekiwane formy pomocy ze strony PUP Liczebność % z N w Jednorazowe środki finansowe na rozpoczęcie działalności 11 100,0% Ogólne szkolenia w zakresie prowadzenia własnej działalności 8 72,7% gospodarczej Pomoc prawną 6 54,5% Szkolenia związane z możliwością wykorzystania funduszy 5 45,5% unijnych we własnej działalności gospodarczej Specjalistyczne szkolenia podnoszące kompetencje i kwalifikacje zawodowe 2 18,2% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Badanych zamierzających otworzyć własną działalność gospodarczą (łącznie 13 osób) zapytano także o to, jakie motywy skłaniają ich do otworzenia własnej firmy. Cztery osoby wskazały w tym kontekście na niezależność. Trzy na trudność w znalezieniu pracy najemnej. Po dwie na realizację marzeń o prowadzeniu własnej firmy oraz chęć sprawdzenia się w pracy na własny rachunek. Po jednej zaś na elastyczny czas pracy związany z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej oraz lepsze zarobki niż ma to miejsce w przypadku pracy najemnej. Tabela 115. Motywy skłaniające ankietowanych do rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej (respondenci pragnący otworzyć własną działalność gospodarczą). Jakie powody skłaniają Pana/Panią do podjęcia własnej działalności gospodarczej? Liczebność % z N w Niezależność 4 30,8% Trudności w znalezieniu pracy najemnej 3 23,1% Realizacja marzeń o prowadzeniu własnej firmy 2 15,4% Chęć sprawdzenia się w pracy na własny rachunek 2 15,4% Elastyczny czas pracy 1 7,7% Lepsze zarobki 1 7,7% 13 100,0% Respondentom pragnącym założyć własną działalność gospodarczą postawiono także pytanie o czynniki w największym stopniu utrudniające w ich opinii otworzenie własnego biznesu. W tym kontekście pięć osób wskazało na brak własnego kapitału. Po dwie na: zbyt wysokie koszty związane z założeniem firmy, zbyt dużą konkurencję na rynku; zbyt skomplikowane przepisy prawne związane z prowadzeniem firmy. Jedna osoba wskazała na zbyt wysokie podatki i składki na ZUS. Generalnie wśród barier zdecydowanie przeważają te o finansowym, ekonomicznym wymiarze. Tabela 116. Motywy utrudniające według ankietowanych otworzenie własnej firmy (respondenci pragnący otworzyć własną działalność gospodarczą). Jakie powody zniechęcają Pana/Pani do podjęcia własnej działalności gospodarczej? Liczebność % z N w Brak własnego kapitału 5 38,5% Zbyt wysoki poziom oprocentowania kredytów 1 7,7% Zbyt wysokie koszty związane z założeniem firmy 2 15,4% Zbyt duża konkurencja na rynku 2 15,4% Zbyt wysokie podatki i składki na ZUS 1 7,7% Zbyt skomplikowane przepisy prawne związane z prowadzeniem 2 15,4% firmy 13 100,0% 80 81
Sumując, przeprowadzone badania wskazują jednocześnie na wyraźną niechęć występującą zarówno wśród młodych, jak długotrwale bezrobotnych do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W obu grupach odsetek deklarujących chęć jej założenia nie przekracza 4% ogółu badanych. Jednocześnie nawet wśród osób deklarujących, iż zamierzają otworzyć własną firmę większość nie wie na czym miałaby polegać jej działalność. Osoby, które wskazały na czym miałaby ona polegać najczęściej wskazywali przedsięwzięcia o charakterze usługowym (głównie handel). O niewielkich szansach na otworzenie własnej firmy nawet przez tych, którzy gotowość taką potwierdzili świadczy także, iż tylko jedna osoba (spośród gotowych otworzyć własną działalność gospodarczą) sprawdzała ekonomiczne szanse jej powodzenia (biznes plan). Jednocześnie bezrobotni oczekują pomocy ze strony PUP w założeniu własnej firmy (przede wszystkim w zakresie finansowego wsparcia początków działalności, choć także choć w wyraźnie mniejszym stopniu w postaci szkoleń [księgowość, finanse]). Brak własnego kapitału stanowi zresztą zdaniem ankietowanych czynnik w sposób zasadniczy ograniczający możliwość rozwoju własnego biznesu. Tym, co powoduje, iż chcą oni projekty tego typu realizować, to przede wszystkim niezależność oraz czego można się było spodziewać niemożność otrzymania pracy najemnej. Tak niski odsetek osób zamierzających otworzyć własną działalność gospodarczą wśród bezrobotnych powinien skłonić PUP-y do zwiększenia ich aktywności w obszarze indywidualnej przedsiębiorczości, której towarzyszyć powinny jednocześnie środki finansowe wspierające potencjalną działalność gospodarczą osób bezrobotnych. 2.4. praca na czarno Istotną częścią badania było określenie dotychczasowych doświadczeń bezrobotnych o specyficznej sytuacji na podkarpackim rynku pracy w zakresie pracy na czarno. W tym zakresie interesować nas będzie: jaka część ankietowanych miała w okresie ostatniego roku doświadczenia z pracą nierejestrowaną, jakie motywy kierują bezrobotnymi podejmującymi ten rodzaj zarobkowania, w jakich miesiącach występuje największe nasilenie tego typu form zarobkowania (sezonowość), na czym polegała praca wykonywana bez umowy, jaki udział w dochodach bezrobotnych mają dochody czerpane z szarej strefy? W celu rozpoznania, jaki odsetek osób bezrobotnych zwiększa swój dochód poprzez tego typu pracę respondentom zadano następujące pytanie: Czy w ciągu ostatniego roku kalendarzowego czerpał Pan/Pani jakieś dochody z pracy najemnej wykonywanej bez nawiązania stosunku pracy czyli bez umowy o pracę, umowy-zlecenia, umowy o dzieło lub jakiejkolwiek innej pisemnej umowy pomiędzy pracodawcą i pracownikiem lub pracy na rachunek własny, jeśli z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej nie były odprowadzane podatki? Czy w ciągu tego roku kalendarzowego wszystkie Pana dochody były oficjalne i odprowadzano od nich podatki?. Wśród młodych bezrobotnych do uzyskiwania dochodów, które nie podlegały opodatkowaniu przyznał się, co szósty ankietowany (15,4% ogółu respondentów z tej grupy, z czego 10,9% wskazało, iż całe ich dochody nie były opodatkowane). Co piąty ankietowany zadeklarował, iż całe uzyskiwane przez niego dochody były podatkowe, zaś ponad połowa (56,3%) zadeklarowała, iż nie posiadała w ciągu ostatniego roku żadnych własnych dochodów. Na pytanie odpowiedzi nie udzieliło 16 osób (tj. 6,5% ogółu ankietowanych). Tabela 117. Deklaracje dotyczące uzyskiwania nieopodatkowanych dochodów (bezrobotni z grupy młodych). Dochody bez nawiązania stosunku pracy Liczebność % z N w Moje dochody w ogóle nie były opodatkowane 27 10,9% Większa część dochodów była nieopodatkowana, część zaś 5 2,0% opodatkowana Mniej więcej taka sama część moich dochodów była opodatkowana, 2,8% jak nieopodatkowana Większa część dochodów była opodatkowana, część zaś otrzymałem 6 2,4% nieopodatkowaną, na rękę Całe moje dochody były opodatkowane 52 21,1% Nie miałem/am żadnych dochodów 139 56,3% Brak danych 16 6,5% 247 100,0% Z kolei wśród respondentów z grupy długotrwale bezrobotnych na posiadanie w ciągu ostatniego roku dochodów nieopodatkowanych wskazało nieco mniej osób (10,4%). Nieco mniejszy odsetek respondentów wskazał także, iż wszystkie dochody uzyskiwane w ciągu ostatniego roku były opodatkowane (7,6%). Nieco więcej osób z tej grupy w porównaniu z młodymi bezrobotnymi - wskazało z kolei, iż nie posiadało żadnych dochodów w ciągu ostatniego roku (76,2%). Na tak postawione pytanie odpowiedzi nie udzieliło 10 osób (5,8% ogółu badanych z tej grupy). Porównanie obu badanych grup wskazuje, iż uzyskane w nich rozkłady odpowiedzi różnią się od siebie w sposób statystycznie istotny (x2=23,193, przy df=5 oraz p<0,001). Szczegółowa analiza wskazuje, że różnica między obu grupami wiąże się z dwiema kategoriami odpowiedzi: całe moje dochody były opodatkowane oraz nie miałem żadnych dochodów. W pierwszym przypadku kategorię tę częściej wskazywali młodzi badani (21,1% wobec 7,6%). W drugim 82 83
zaś długotrwale bezrobotni (76,2% wobec 56,3%). Innymi słowy, obie grupy różnią się pod względem uzyskiwania lub nie uzyskiwania dochodów oraz stopnia ich opodatkowania, nie różnią się zaś pod względem wykorzystywania pracy na czarno w obu grupach wskaźnik osób pracujących na czarno waha się między 10% a 15%. Tabela 118. Deklaracje dotyczące uzyskiwania nieopodatkowanych dochodów (długotrwale bezrobotni). Dochody bez nawiązania stosunku pracy Liczebność % z N w Moje dochody w ogóle nie były opodatkowane 14 8,1% Większa część dochodów była nieopodatkowana, część zaś 3 1,7% opodatkowana Mniej więcej taka sama część moich dochodów była opodatkowana, 1,6% jak nieopodatkowana Większa część dochodów była opodatkowana, część zaś otrzymałem 0,0% nieopodatkowaną, na rękę Całe moje dochody były opodatkowane 13 7,6% Nie miałem/am żadnych dochodów 131 76,2% Brak danych 10 5,8% 172 100,0% Tabela 119. Deklaracje dotyczące uzyskiwania nieopodatkowanych dochodów (porównanie obu badanych grup). Dochody bez nawiązania stosunku pracy młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Moje dochody w ogóle nie były opodatkowane 10,9% 8,1% 9,8% Większa część dochodów była nieopodatkowana, 2,0% 1,7% 1,9% część zaś opodatkowana Mniej więcej taka sama część moich dochodów,8%,6%,7% była opodatkowana, jak nieopodatkowana Większa część dochodów była opodatkowana, 2,4% 0,0% 1,4% część zaś otrzymałem nieopodatkowaną, na rękę Całe moje dochody były opodatkowane 21,1% 7,6% 15,5% Nie miałem 56,3% 76,2% 64,4% Brak danych 6,5% 5,8% 6,2% 100,0% 100,0% 100,0% Ze względu na stosunkowo niewielkie liczebności osób deklarujących pracę na czarno kolejne analizy związane z tym problemem prowadzone będą bez rozbicia na młodych i długotrwale bezrobotnych. Następne zagadnienie dotyczyło określenia zasadniczych motywów podejmowania pracy nieopodatkowanej przez bezrobotnych deklarujących, iż pracę taką w ciągu ostatniego roku podejmowali (łącznie 58 osób). Wśród przedstawionych w kafeterii przykładowych motywów na pierwszym planie znalazły się dwa (w każdym przypadku powyżej 20% ogółu wskazań): brak możliwości znalezienia pracy (29,3% wskazań) oraz niewystarczające dochody (24,1%). Stosunkowo często (powyżej 10% wskazań) wymieniano w tym kontekście także to, iż pracodawca proponował wyższe wynagrodzenie bez rejestrowania umowy o pracę (17,2%) oraz specyficzną sytuację życiową (10,3%). Pozostałe rodzaje odpowiedzi wskazywane były stosunkowo rzadko, żadna nie zyskała powyżej 6% wskazań. Od udzielenia odpowiedzi na tak postawione pytanie uchyliło się 7 osób (12,1% ogółu badanych z tej grupy). Tabela 120. Motywy podejmowania pracy niepodatkowanej (wszyscy respondent enci deklarujący pracę na czarno ). Jaka była przyczyna podejmowania pracy nieopodatkowanej? Liczebność % z N w Niewystarczające dochody 14 24,1% Brak możliwości znalezienia pracy 17 29,3% Pracodawca proponuje wyższe wynagrodzenie bez rejestrowania 10 17,2% umowy o pracę Wynika to z sytuacji rodzinnej bądź życiowej 6 10,3% Podatki zniechęcają do rejestrowania dochodów 3 5,2% Wysoka składka ubezpieczeniowa 1 1,7% Niechęć wiązania się na stałe z miejscem pracy 0,0% brak danych 7 12,1% 58 100,0% Ankietowanych deklarujących, iż podejmowali w ciągu ostatniego roku pracę na czarno poproszono o wskazanie miesięcy, w których uzyskiwali nieopodatkowane dochody. Analiza poniższego wykresu wskazuje, iż szczyt pracy nieopodatkowanej przypada na miesiące letnie (kwiecień, maj, czerwiec, lipiec oraz sierpień). Częstotliwość pracy na czarno spada wyraźnie w miesiącach jesiennych oraz zimowych, by ponownie zacząć rosnąć późną wiosną. Praca nieopodatkowana ma więc wyraźnie charakter sezonowy. 84 85
Wykres 1. Miesiące, w których bezrobotni podejmują pracą nieopodatkowaną. Potwierdzeniem sezonowości pracy nierejestrowanej wykonywanej przez osoby bezrobotne jest struktura odpowiedzi na pytanie o to, jakie rodzaje pracy na czarno wykonywali bezrobotni (pytanie brzmiało: Jakiego typu prace nieopodatkowane Pan/Pani wykonywała w ciągu ostatniego roku kalendarzowego? ). Zdecydowanie najwięcej wskazań padło na odpowiedź: prace ogrodniczo-rolnicze (40,7% wszystkich wskazań). Stosunkowo często wymieniona w tym kontekście również (w każdym z przypadków przynajmniej 20% wskazań): usługi budowlane i instalacyjne (29,6%), remonty i naprawy budowlano-instalacyjne (25,9%), prace domowe (24,1%) oraz usługi sąsiedzkie (20,4%). Tak więc, trzy najczęściej wskazywane rodzaje prac wykonywanych na czarno to prace sezonowe związane z rolnictwem lub budownictwem. Tabela 121. Rodzaje pracy nierejestrowanej wykonywane przez bezrobotnych.). Do podobnych wniosków prowadzą także odpowiedzi na pytanie o liczbę dni w poszczególnych miesiącach, w których bezrobotni pracowali na czarno. Największa liczba dni poświęconych na pracę nieopodatkowaną przypada na miesiące letnie. Wykres 2. Liczba dni w miesiącach, którą bezrobotni poświęcali na pracę nieopodatkowaną. Rodzaje pracy nierejestrowanej Liczebność % z N w prace ogrodniczo rolne 22 40,7% usługi budowlane i instalacyjne 16 29,6% remonty i naprawy budowlano-instalacyjne 14 25,9% prace domowe (np. sprzątanie) 13 24,1% usługi sąsiedzkie 11 20,4% opieka nad dzieckiem lub starszą osobą 10 18,5% Inne 6 11,1% handel 5 9,3% usługi transportowe 5 9,3% usługi krawieckie 3 5,6% przeglądy i naprawy samochodów oraz innych maszyn 2 3,7% korepetycje i tłumaczenia 2 3,7% usługi lekarskie, pielęgniarskie 0,0% doradztwo księgowe, prawne 0,0% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. W kontekście dochodów nierejestrowanych interesującym zagadnieniem wydaje się określenie ich udziału w całych dochodach osiąganych przez bezrobotnych. W tym celu osobom, które przyznały, iż czerpały dochody z pracy nierejestrowanej postawiono następujące pytanie: Jaki udział w Pana/Pani ogólnych dochodach stanowiły (mniej więcej, szacunkowo) dochody z pracy nieopodatkowanej?. Analiza rozkładów odpowiedzi na tak sformułowane pytanie wskazuje, iż dla znacznej części badanych (niemal jednej trzeciej) dochody 86 87
nierejestrowane stanowiły 100% wszystkich dochodów (29,3% wskazań, po wyeliminowaniu braków danych - 32,7%). Generalnie, na uzyskiwanie dochodów z pracy na czarno do 50% przyznało się (po wyeliminowaniu braków danych) 40% respondentów. Na ponad 50% wskaźnik ten oceniło 59,6% respondentów. Tabela 122. Udział dochodów nierejestrowanych w ogólnych dochodach osób bezrobotnych. Jaki udział w Pana/Pani ogólnych dochodach stanowiły (mniej więcej, szacunkowo) dochody z pracy nieopodatkowanej? Liczebność % z N w 0%-10% 7 12,1% 11%-25% 6 10,3% 26%-50% 8 13,8% 51%-75% 10 17,2% 76%-99% 4 6,9% 100% 17 29,3% brak danych 6 10,3% 58 100,0% Sumując, wśród młodych bezrobotnych do uzyskiwania dochodów, które nie podlegały opodatkowaniu przyznał się, co szósty ankietowany. Z kolei wśród respondentów z grupy długotrwale bezrobotnych na posiadanie w ciągu ostatniego roku dochodów nieopodatkowanych wskazało nieco mniej osób, tj. co dziesiąty ankietowany. Obie grupy różnią się pod względem uzyskiwania lub nie uzyskiwania dochodów oraz stopnia ich opodatkowania, nie różnią się zaś pod względem wykorzystywania pracy na czarno w obu grupach wskaźnik osób pracujących na czarno waha się między 10% a 15%. Jak można się było spodziewać wśród motywów skłaniających respondentów do pracy w szarej strefie na pierwszym planie znalazły się dwa (w każdym przypadku powyżej 20% ogółu wskazań): brak możliwości znalezienia pracy oraz niewystarczające dochody. Szczyt pracy nieopodatkowanej przypada na miesiące letnie (kwiecień, maj, czerwiec, lipiec oraz sierpień). Częstotliwość pracy na czarno spada wyraźnie w miesiącach jesiennych oraz zimowych, by ponownie zacząć rosnąć późną wiosną. Praca nieopodatkowana ma więc wyraźnie charakter sezonowy. Analiza wyników badań wskazuje, iż trzy najczęściej wskazywane rodzaje prac wykonywanych na czarno to prace sezonowe: związane z rolnictwem lub budownictwem. 2.5. praca za granicą Ostatnia część tego fragmentu raportu dotyczyć będzie gotowości podjęcia przez bezrobotnych pracy za granicą. W tym kontekście postawione zostaną pytania o to: jak znaczna część respondentów przebywała kiedykolwiek za granicą, jak wielu bezrobotnych kiedykolwiek pracowało poza granicami kraju, w jakich krajach, jak długo, jaka część bezrobotnych deklaruje gotowość podjęcia przez bezrobotnych pracy za granicą, czy osoby deklarujące taką chęć poczyniły jakieś kroki w tym kierunku, na czym one polegały, w jakim kraju chcieliby pracować, czy znają jakieś osoby już pracujące w tych krajach, w jaki sposób poszukiwaliby pracy poza krajem, w jaki sposób sfinansowaliby ewentualny wyjazd, na jak długo zamierzają wyjechać? Kolejnym zagadnieniem poruszonym w trakcie zrealizowanych badań było zagadnienie rozpoznania gotowości podjęcia przez bezrobotnych pracy za granicą. Pierwszym pytaniem związanym z tą problematyka było pytanie o to, czy i ile razy respondenci byli za granicą. Wśród młodych bezrobotnych ponad połowa (54,3%) zadeklarowała, iż w swoim życiu w ogóle nie była za granicą. Co piąty ankietowany z tej grupy był za granicą jeden raz (21,5% wskazań, przy czym biorąc pod uwagę jedynie osoby, które wyjeżdżały za granicę wskaźnik ten wyniósł 46,9%). Zdecydowanie mniej ankietowanych wskazało odpowiedź dwa do czterech razy (16,6% oraz 36,3%), pięć lub więcej razy (7,3% oraz 15,9%). Tabela 123. Deklaracje dotyczące pobytu za granicą (młodzi bezrobotni). Czy i ile razy był Pan/Pani w jakimś innym kraju, za granicą? Liczebność % z N w Nie byłem 134 54,3% Byłem jeden raz 53 21,5% Dwa do czterech razy 41 16,6% Pięć lub więcej razy 18 7,3% brak danych 1,4% 247 100,0% Wśród długotrwale bezrobotnych z kolei, nieco większy okazał się odsetek deklarujących, iż nie byli oni za granicą ani razu (na taką odpowiedź wskazało 67,4% ankietowanych z tej grupy). Biorąc pod uwagę jedynie osoby, które były za granicą przynajmniej raz (po wyeliminowaniu pierwszej kategorii odpowiedzi) na jednokrotny pobyt za granicą wskazało 28,6%, na pobyt od dwóch do czterech razy 44,6%, zaś na pobyt przynajmniej pięciokrotny 19,6%. Innymi słowy, w przypadku osób długotrwale bezrobotnych więcej jest osób w ogóle nie 88 89
wyjeżdżających za granice, lecz jeżeli już wyjeżdżają to częściej niż respondenci z grupy młodych. Tabela 124. Deklaracje dotyczące pobytu za granicą (długotrwale bezrobotni). Czy i ile razy był Pan/Pani w jakimś innym kraju, za granicą? Liczebność % z N w Nie byłem 116 67,4% Byłem jeden raz 16 9,3% Dwa do czterech razy 25 14,5% Pięć lub więcej razy 11 6,4% brak danych 4 2,3% 172 100,0% Poziom istotności testu chi kwadrat (x2=12,451, przy df=3 oraz p=0,006) wskazuje na zachodzenie statystycznie istotnych różnic między analizowanymi grupami. Różnice te zachodzą w przypadku dwóch pierwszych kategorii odpowiedzi, tj. nie byłem oraz byłem jeden raz. O ile pierwszą z nich wyraźnie częściej wskazują długotrwale bezrobotni, o tyle drugą osoby młode. Tabela 125. Deklaracje dotyczące pobytu za granicą (porównanie obu badanych grup). Czy i ile razy był Pan/Pani w jakimś innym kraju, za granicą? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Nie byłem 54,3% 67,4% 59,7% Byłem jeden raz 21,5% 9,3% 16,5% Dwa do czterech razy 16,6% 14,5% 15,8% Pięć lub więcej razy 7,3% 6,4% 6,9% brak danych,4% 2,3% 1,2% Nie miałem 56,3% 76,2% 64,4% Brak danych 6,5% 5,8% 6,2% 100,0% 100,0% 100,0% Respondentów, którzy zadeklarowali, iż byli kiedykolwiek za granicą poproszono o udzielenie odpowiedzi dotyczącej tego, czy kiedykolwiek podejmowali pracę w czasie pobytu poza krajem (pytanie brzmiało: Czy w ciągu swojego życia pracował Pan(i) kiedykolwiek za granicą? ). Wśród młodych respondentów, którzy przebywali za granicą (łącznie 112 osób) pracę poza krajem podejmowała większość (56,3%), z czego 39,3% pracowało za granicą raz, zaś 17% wiele razy. Tabela 126. Dotychczasowe doświadczenia w podejmowaniu pracy za granicą (młodzi bezrobotni). Czy w ciągu swojego życia pracował Pan(i) kiedykolwiek za granicą? Liczebność % z N w Nie 49 43,8% Tak, jeden raz 44 39,3% Tak, wiele razy 19 17,0% 112 100,0% Wśród długotrwale bezrobotnych odsetek osób pracujących za granicą jest nieco większy niż miało to miejsce w przypadku osób młodych (67,3%). Długotrwale bezrobotni częściej także niż o osoby młode deklarowały, iż pracowały za granicą wielokrotnie (40,4%). Tabela 127. Dotychczasowe doświadczenia w podejmowaniu pracy za granicą (długotrwale bezrobotni). Czy w ciągu swojego życia pracował Pan(i) kiedykolwiek za granicą? Liczebność % z N w Nie 17 32,7% Tak, jeden raz 14 26,9% Tak, wiele razy 21 40,4% 52 100,0% Test chi kwadrat (x2=10,600, przy df=2 oraz p=0,005) wskazuje na zachodzenie statystycznie istotnych różnic między obydwiema badanymi grupami. Zasadnicze różnice występują w przypadku kategorii odpowiedzi wiele razy, którą (jak zostało to już wspominane) częściej wskazywały osoby długotrwale bezrobotne. Osoby z tej grupy częściej deklarują pracę za granicą, a także większą jej częstotliwość. Tabela 128. Dotychczasowe doświadczenia w podejmowaniu pracy za granicą (porównanie obu badanych grup). Czy w ciągu swojego życia pracował Pan(i) kiedykolwiek za granicą? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Nie 43,8% 32,7% 40,2% Tak, jeden raz 39,3% 26,9% 35,4% Tak, wiele razy 17,0% 40,4% 24,4% 100,0% 100,0% 100,0% 90 91
Osoby, które zadeklarowały, iż pracowały za granicą poproszono o wskazanie krajów, w których podejmowały pracę (można było wymienić kilka nazw krajów). Wśród osób młodych na pierwszym miejscu znalazła się Wielka Brytania (34,9% ogółu wskazań). Na miejscu drugim pod względem liczby wskazań znalazły się dwa kraje: Niemcy oraz Włochy (odpowiednio: 23,8% oraz 22,2% wskazań). Stosunkowo często w tym kontekście wymieniano również Francję (12,7%). Interesujące, że Stany Zjednoczone znalazły się dopiero na miejscu czwartym (9,5% ogółu wskazań). Pozostałe kraje wskazywane były stosunkowo rzadko (w przypadku żadnego z nich odsetek wskazań nie przekroczył 5%). Tabela 129. Kraje, w których młodzi bezrobotni podejmowali pracę. Kraje, w których bezrobotni podejmowali pracę Liczebność % z N w Wielka Brytania 22 34,9% Niemcy 15 23,8% Włochy 14 22,2% Francja 8 12,7% USA 6 9,5% Hiszpania 3 4,8% Austria 3 4,8% Norwegia 2 3,2% Irlandia 2 3,2% Holandia 2 3,2% Szwajcaria 1 1,6% Belgia 1 1,6% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Z kolei wśród osób długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu zalazły się Włochy (32,4%). Na drugim zaś miejscu Niemcy (26,5%). Pozostałe kraje wskazywane były stosunkowo rzadko (w przypadku żadnego z nich odsetek wskazań nie przekroczył 5%). Zaznaczyć jednakże należy, iż osoby długotrwale bezrobotne wskazały nieco większą liczbę krajów niż młodzi bezrobotni (15 krajów wobec 12 krajów). Jednocześnie poziom istotności testu chi kwadrat wskazuje, iż występujące różnice między obu grupami w kontekście krajów, w jakich podejmowali oni pracę są na tyle niewielkie, iż są statystycznie nieznaczące (x2=29,171, przy df=19 oraz p=0,063). Wpływ na to ma z pewnością stosunkowo niewielka liczba osób podejmujących dotychczas pracę za granicą. Tabela 130. Kraje, w których pracę podejmowali długotrwale bezrobotni. Kraje, w których bezrobotni podejmowali pracę Liczebność % z N w Włochy 11 32,4% Niemcy 9 26,5% Wielka Brytania 3 8,8% USA 3 8,8% Francja 3 8,8% Grecja 2 5,9% Austria 2 5,9% ZSRR 1 2,9% Szwecja 1 2,9% Szwajcaria 1 2,9% Rosja 1 2,9% Libia 1 2,9% Irlandia 1 2,9% Irak 1 2,9% Czechosłowacja 1 2,9% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Tabela 131. Kraje, w których pracę podejmowali bezrobotni (porównanie obu badanych grup). Kraje, w których bezrobotni podejmowali pracę młodzi Typ badanych Włochy 22,2% 32,4% Wielka Brytania 34,9% 8,8% Niemcy 23,8% 26,5% Francja 12,7% 8,8% USA 9,5% 8,8% Austria 4,8% 5,9% Irlandia 3,2% 2,9% Hiszpania 4,8%,0% Szwajcaria 1,6% 2,9% Norwegia 3,2%,0% Holandia 3,2%,0% Grecja,0% 5,9% długotrwale bezrobotni 92 93
ZSRR,0% 2,9% Szwecja,0% 2,9% Rosja,0% 2,9% Libia,0% 2,9% Irak,0% 2,9% Czechosłowacja,0% 2,9% Belgia 1,6%,0% 100,0% 100,0% Uwaga: Dane nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać więcej niż jedną możliwość odpowiedzi. Respondentów, którzy pracowali już za granicą poproszono także o wskazanie, jak długo pracowali poza granicami kraju. Młodzi respondenci najczęściej (ponad jedna trzecia wszystkich wskazań 34,9%) deklarowali krótki łączny okres pracy za granicą (do około dwóch miesięcy 34,9%). Nieco mniej osób z tej grupy wskazało, iż pracowało za granicą od dwóch do sześciu miesięcy (30,2%). Pozostałe kategorie odpowiedzi wskazywane były wyraźnie rzadziej: od sześciu miesięcy do roku 12,7%, od roku do dwóch lat 11,1%, ponad dwa lata 9,5%. Tabela 132. Łączny okres pracy podejmowanej za granicą (młodzi bezrobotni). Jak długo (łącznie) pracował Pan/Pani za granicą? Liczebność % z N w Do około dwóch miesięcy 22 34,9% Od dwóch do sześciu miesięcy 19 30,2% Od sześciu miesięcy do roku 8 12,7% Od roku do dwóch lat 7 11,1% Ponad dwa lata 6 9,5% brak danych 1 1,6% 63 100,0% Osoby długotrwale bezrobotne wskazywały nieco dłuższe okresy pracy za granicą: ponad dwa lata wskazało 25,7% ankietowanych z tej grupy, od roku do dwóch lat zaś 20%). Tabela 133. Łączny okres pracy podejmowanej za granicą (długotrwale bezrobotni). Jak długo (łącznie) pracował Pan/Pani za granicą? Liczebność % z N w Do około dwóch miesięcy 8 22,9% Od dwóch do sześciu miesięcy 9 25,7% Od sześciu miesięcy do roku 2 5,7% Od roku do dwóch lat 7 20,0% Ponad dwa lata 9 25,7% 35 100,0% Poziom istotności testu chi kwadrat wskazuje na występowanie słabych, choć statystycznie istotnych różnic między obu badanymi grupami (x2=7,360, przy df=4 oraz p=0,049). Osoby długotrwale bezrobotne wskazują na dłuższe okresy pracy za granicą niż młodzi bezrobotni (ponad dwa lata: 25,7% wobec 9,5%; od roku do dwóch lat: 20% wobec 11,1%). Młodzi badani z kolei wskazują na krótsze okresy tego typu pracy (do koło dwóch miesięcy: 34,9% wobec 22,9%). Tabela 134. Łączny okres pracy podejmowanej za granicą (porównanie obu badanych grup). Jak długo (łącznie) pracował Pan/Pani za granicą? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Do około dwóch miesięcy 34,9% 22,9% 30,6% Od dwóch do sześciu miesięcy 30,2% 25,7% 28,6% Od sześciu miesięcy do roku 12,7% 5,7% 10,2% Od roku do dwóch lat 11,1% 20,0% 14,3% Ponad dwa lata 9,5% 25,7% 15,3% brak danych 1,6% 0,0% 1,0% 100,0% 100,0% 100,0% Potwierdzeniem wyżej opisanych wniosków jest struktura odpowiedzi na pytanie dotyczące tego, czy wyjazdy do pracy za granicą były raczej na okres krótszy (do trzech miesięcy) czy też na okres dłuży (powyżej trzech miesięcy). Wśród młodych respondentów zdecydowana większość respondentów wskazało odpowiedź, iż były to wyjazdy na krótszy okres czasu (odpowiedź taką wskazało aż 63,5% badanych). Jedynie 28,6% zadeklarowało, iż wyjeżdżało przeważnie na dłuższy okres czasu. 94 95
Tabela 135. Długość wyjazdów do pracy za granicę (młodzi bezrobotni). Czy w Pana/Pani przypadku wyjazdy do pracy za granicę były Przeważnie na dłuższy okres czasu, powyżej trzech miesięcy lub więcej Przeważnie na krótszy okres czasu, do trzech miesięcy - praca sezonowa Liczebność % z N w 18 28,6% 40 63,5% Inna odpowiedź 2 3,2% brak danych 3 4,8% 63 100,0% brak danych 1 1,6% 63 100,0% Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych odsetek osób deklarujących, iż wyjeżdżało do pracy na okres dłuższy jest taki sam, jak procent deklaracji wyjazdów na okres krótszy (w obu przypadkach 48,6%). Tabela 136. Długość wyjazdów do pracy za granicę (długotrwale bezrobotni). Czy w Pana/Pani przypadku wyjazdy do pracy za granicę były Przeważnie na dłuższy okres czasu, powyżej trzech miesięcy lub więcej Przeważnie na krótszy okres czasu, do trzech miesięcy - praca sezonowa Liczebność % z N w 17 48,6% 17 48,6% Inna odpowiedź 1 2,9% 35 100,0% W tym przypadku także poziom istotności testu chi kwadrat wskazuje na występowanie słabych choć statystycznie istotnych różnic między obu badanymi grupami (x2=3,292, przy df=2 oraz p=0,049). Młodzi bezrobotni częściej wskazują na krótsze pobyty za granicą, starsi zaś na dłuższe Kolejne pytanie postawione zostało wszystkim respondentom i dotyczyło zainteresowania podjęciem pracą za granicę w chwili obecnej (pytanie brzmiało: Czy obecnie, jest Pan(i) zainteresowany(a) podjęciem pracy poza Polską? ). Wśród młodych respondentów chęć podjęcia pracy poza Polską zadeklarowała niemal jedna czwarta spośród ankietowanych (24,7%, z czego tylko 6,1% chęć zdecydowaną). Na niechęć opuszczenia kraju w celach zarobkowych wskazała ponad połowa respondentów z tej grupy badanych (55,5%). Brak jednoznacznej opinii w tej sprawie cechował zaś 17,4% ankietowanych. Tabela 137. Długość wyjazdów do pracy za granicę (porównanie obu grup badanych). Czy w Pana/Pani przypadku wyjazdy do pracy za granicę były Przeważnie na dłuższy okres czasu, powyżej trzech miesięcy lub więcej Przeważnie na krótszy okres czasu, do trzech miesięcy - praca sezonowa Typ badanych długotrwale młodzi bezrobotni 28,6% 48,6% 35,7% 63,5% 48,6% 58,2% Inna odpowiedź 3,2% 2,9% 3,1% brak danych 4,8% 0,0% 3,1% 100,0% 100,0% 100,0% Kolejne pytanie postawione zostało wszystkim respondentom i dotyczyło zainteresowania podjęciem pracą za granicę w chwili obecnej (pytanie brzmiało: Czy obecnie, jest Pan(i) zainteresowany(a) podjęciem pracy poza Polską? ). Wśród młodych respondentów chęć podjęcia pracy poza Polską zadeklarowała niemal jedna czwarta spośród ankietowanych (24,7%, z czego tylko 6,1% chęć zdecydowaną). Na niechęć opuszczenia kraju w celach zarobkowych wskazała ponad połowa respondentów z tej grupy badanych (55,5%). Brak jednoznacznej opinii w tej sprawie cechował zaś 17,4% ankietowanych. Tabela 138. Deklaracje dotyczące chęci podjęcia pracy za granicą (młodzi badani). Czy obecnie, jest Pan(i) zainteresowany(a) podjęciem pracy poza Polską? Liczebność % z N w Zdecydowanie tak 15 6,1% Raczej tak 46 18,6% Raczej nie 75 30,4% Zdecydowanie nie 62 25,1% Trudno powiedzieć 43 17,4% brak danych 6 2,4% 247 100,0% 96 97
Jeszcze rzadsza chęć wyjazdu do pracy za granicę charakteryzuje długotrwale bezrobotnych. Na taki krok gotowych jest jedynie 13,4% spośród nich (z czego jedynie 3,5% deklaruje zdecydowany zamiar wyjazdu do pracy za granicę). Niemal dwie trzecie długotrwale bezrobotnych odrzuca możliwość podjęcia pracy poza krajem (70,6%). Na brak jednoznacznej opinii w tej sprawie wskazało zaś 11% badanych. Tabela 139. Deklaracje dotyczące podjęcia pracy za granicą (długotrwale bezrobotni). Czy obecnie, jest Pan(i) zainteresowany(a) podjęciem pracy poza Polską? Liczebność % z N w Zdecydowanie tak 6 3,5% Raczej tak 17 9,9% Raczej nie 47 27,3% Zdecydowanie nie 75 43,6% Trudno powiedzieć 19 11,0% brak danych 8 4,7% 172 100,0% Poziom istotności testu chi kwadrat wskazuje na występowanie statystycznie istotnych różnic między osobami młodymi i długotrwale bezrobotnymi (x2=20,249, przy df=4 oraz p<0,001). Różnice te widoczne są szczególnie mocno w przypadku dwóch kategorii odpowiedzi: raczej tak oraz zdecydowanie nie. Pierwszą z nich znacznie częściej wskazują osoby młode, drugą zaś osoby długotrwale bezrobotne. Mówiąc inaczej, osoby młode deklarują większą gotowość wyjazdu do pracy za granicę niż osoby długotrwale bezrobotne. Tabela 140. Deklaracje dotyczące podjęcia pracy za granicą (porównanie obu badanych grup). Czy obecnie, jest Pan(i) zainteresowany(a) podjęciem pracy poza Polską? młodzi Typ badanych długotrwale bezrobotni Zdecydowanie tak 6,1% 3,5% 5,0% Raczej tak 18,6% 9,9% 15,0% Raczej nie 30,4% 27,3% 29,1% Zdecydowanie nie 25,1% 43,6% 32,7% Trudno powiedzieć 17,4% 11,0% 14,8% brak danych 2,4% 4,7% 3,3% 100,0% 100,0% 100,0% Biorąc pod uwagę stosunkowo niewielką grupę osób deklarujących gotowość do pracy za granicę kolejne pytania dotyczące tego zagadnienia prezentowane będą bez podziału respondentów na grupę osób młodych i długotrwale bezrobotnych. Respondentów, którzy zadeklarowali gotowość wyjazdu do pracy poza granice kraju (łącznie 84 osoby) zapytano o to, czy poczynili już jakieś działania związane z potencjalnym wyjazdem. Jedynie niecała jedna trzecia osób deklarujących gotowość wyjazdu za granicę poczyniła jakieś działania związane z potencjalnym wyjazdem (32,1%). Niemal połowa stwierdziła, iż wprawdzie jeszcze ich nie podjęła, lecz zamierza uczynić to w najbliższym miesiącu (42,9%), zaś jedna czwarta (25%) stwierdziła, iż ich nie podjęła i nie zamierza ich podejmować w najbliższym czasie (25%). Na pytanie o określenie na czym polegają podjęte działania zdecydowana większość osób wskazała na wysyłanie CV do firm oferujących legalną pracę za granicę oraz przeszukiwanie ofert pracy za granicą (głównie poprzez sieć internetową). Tabela 141. Deklaracje dotyczące podjęcia działań związanych z ewentualnym wyjazdem za granicę do pracy. Czy poczynił/poczyniła Pan/Pani jakieś działania związane z podjęciem pracy za granicą? Liczebność % z N w Tak 27 32,1% Nie, ale zamierzam je podjąć w najbliższym miesiącu 36 42,9% Nie, i na razie nie zamierzam ich podejmować 21 25,0% 84 100,0% Osoby gotowe wyjechać do pracy za granicę poproszono również o odpowiedź na pytanie, czy wiedzą już w jakim kraju chciałyby otrzymać pracę? Niemal połowa spośród badanych tego typu nie zastanawiała się nad tym problemem (45,2%). Jedynie nieco ponad jedna czwarta stwierdziła, iż wie w jakim kraju będzie starała się o pracę (27,4%). Niemal jedna czwarta zaś (23,8%), że ma już swoje preferencje, lecz nie jest do końca zdecydowana. 98 99
Tabela 142. Deklaracje dotyczące podjęcia decyzji o tym, w jakim kraju bezrobotni chcieliby podjąć pracę. Czy zdecydował się Pan/Pani na to, w jakim kraju chciałby Pan/ Pani podjąć pracę? Liczebność % z N w Nie, jeszcze się nad tym zastanawiam 38 45,2% Mam swoje preferencje, choć nie jestem do końca zdecydowany 20 23,8% Tak, wiem już w jakim kraju będę się starał o pracę 23 27,4% brak danych 3 3,6% 84 100,0% Osoby, które zadeklarowały, iż wiedzą już w jakim kraju poszukiwały będą pracy poproszono o odpowiedź na pytanie, o to jaki to kraj? Wśród preferowanych krajów zdecydowanie najczęściej wskazywano Wielką Brytanię (aż 34,9% wszystkich wskazań). Żaden z pozostałych krajów nie został wskazany przez więcej niż 10% badanych z tej grupy. Po cztery wskazania uzyskały Włochy oraz Niemcy. Trzy wskazania uzyskała z kolei Francja. Po dwie osoby chciałby pracować w krajach skandynawskich (ogólnie), Irlandii oraz Hiszpanii. Po jednej w Szwecji, Rosji, Nowej Zelandii, Norwegii, Holandii, Grecji oraz Belgii. Cztery osoby nie określiły swoich preferencji pod tym względem. Tabela 143. Kraje, w których bezrobotni chcieliby podjąć pracę. Jeżeli tak, to o jakim kraju Pan/Pani myśli? Liczebność % z N w Wielka Brytania 15 34,9% Włochy 4 9,3% Niemcy 4 9,3% Brak danych 4 9,3% Francja 3 7,0% Skandynawia 2 4,7% Irlandia 2 4,7% Hiszpania 2 4,7% Szwecja 1 2,3% Rosja 1 2,3% Nowa Zelandia 1 2,3% Norwegia 1 2,3% Holandia 1 2,3% Grecja 1 2,3% Belgia 1 2,3% 43 100,0% Ankietowanych, którzy zadeklarowali, iż wiedzą do jakiego kraju chcieliby wyjechać zapytano o to, czy znają kogoś już pracującego w tym kraju. Ponad cztery piąte odpowiedziało twierdząco na tak postawione pytanie (86,1%, z czego 53,5% zadeklarowało, iż pracuje lub pracował ktoś ze znajomych, zaś 32,6% iż pracuje lub pracował tam ktoś z rodziny). Tabela 144. Deklaracje dotyczące znajomości osób pracujących w preferowanych krajach zarobkowej emigracji. Czy zna Pan/Pani kogoś pracującego w tym kraju? Liczebność % z N w Tak, pracuje bądź pracował tam ktoś z rodziny 14 32,6% Tak, pracuje, bądź pracował tam ktoś ze znajomych 23 53,5% Nie 4 9,3% brak danych 2 4,7% 43 100,0% Badanych deklarujących chęć wyjazdu do pracy za granicę (łącznie 84 osoby) zapytano również o to, w jaki sposób poszukiwaliby pracy za granicą. Ankietowani zdecydowanie najczęściej wskazywali dwa sposoby: poprzez rodzinę (42,9%) oraz poprzez znajomych (32,1%). Pozostałe możliwości odpowiedzi wskazywane były przez pojedynczych respondentów (żadna z nich nie została wskazana przez więcej niż 5 ankietowanych). Tabela 145. Preferowane sposoby poszukiwania pracy za granicą. W jaki sposób przede wszystkim poszukiwałby Pan/Pani pracy za granicą? Liczebność % z N w Poprzez rodzinę 36 42,9% Poprzez znajomych 27 32,1% Za pośrednictwem Internetu 5 6,0% Poprzez Urzędy Pracy 4 4,8% Poprzez prywatnych pośredników pracy 4 4,8% Poprzez ogłoszenia w mediach 0,0% Wyjechałbym w ciemno, pracy szukałbym na miejscu 2 2,4% brak danych 6 7,1% 84 100,0% Respondentów z tej grupy poproszono również o wskazanie źródeł sfinansowania własnego wyjazdu za granicę. W tym kontekście ankietowani wskazywali 100 101
dwa rodzaje odpowiedzi: musiałbym od kogoś pożyczyć oraz mam własne oszczędności (odpowiednio: 29,8% oraz 28,6%). Stosunkowo często pojawiała się kategoria odpowiedzi: mój wyjazd sfinansowałaby rodzina (20,2%). Tabela 146. Deklarowane źródła sfinansowania wyjazdu do pracę za granicą. Skąd wziąłby Pan/Pani pieniądze na wyjazd? Liczebność % z N w Mam własne oszczędności 24 28,6% Mój wyjazd sfinansowałaby rodzina 17 20,2% Musiałbym od kogoś pożyczyć 25 29,8% Jeszcze się nad tym nie zastanawiałem 10 11,9% brak danych 8 9,5% 84 100,0% Wyjechałbym w ciemno, pracy szukałbym na miejscu 2 2,4% brak danych 6 7,1% 84 100,0% Ankietowanych deklarujących chęć wyjazdu do pracy za granicę zapytano także o preferowany przez nich okres czasu przez jaki chcieliby pracować za granicą. Zdecydowanie największa część respondentów deklaruje, iż chciałaby pracować za granicą od dwóch do sześciu miesięcy (27,4%) oraz od sześciu miesięcy do roku (26,2%). Łącznie obie kategorie wskazało ponad połowa wszystkich gotowych do emigracji zarobkowej (53,6%). Przeważa więc chęć stosunkowo krótkiego pobytu za granicą. Przykładowo, kategorie ponad dwa lata wskazało jedynie 6% ankietowanych. Tabela 147. Preferencje dotyczące długości pracy za granicą. Jak długo chciał(a)by Pan(i) tam pracować? Liczebność % z N w Do około dwóch miesięcy 8 9,5% Od dwóch do sześciu miesięcy 23 27,4% Od sześciu miesięcy do roku 22 26,2% Od roku do dwóch lat 9 10,7% Ponad dwa lata 5 6,0% Chciałbym pracować tam na stałe i tam zamieszkać 8 9,5% brak danych 9 10,7% 84 100,0% 84 100,0% Sumując, wśród osób długotrwale bezrobotnych więcej jest osób w ogóle nie wyjeżdżających za granicę, lecz jeżeli już wyjeżdżają to częściej niż respondenci z grupy młodych. Długotrwale bezrobotni jednocześnie częściej deklarują, iż pracowali za granicą, a także większą jej częstotliwość. Osoby młode zdecydowanie najczęściej jako kraj, w którym podejmowały pracę wskazywały na Wielką Brytanię. Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu pod tym względem znalazły się Włochy oraz Niemcy. Osoby długotrwale bezrobotne wskazują na dłuższe okresy pracy za granicą niż młodzi bezrobotni. Jednocześnie osoby młode deklarują większą gotowość wyjazdu w najbliższym czasie do pracy za granicę niż osoby długotrwale bezrobotne. Wśród osób młodych gotowych do emigracji zarobkowej jest jedna czwarta spośród ankietowanych, wśród długotrwale bezrobotnych jedynie nieco ponad jedna dziesiąta. Przy czym, powstaje pytanie na ile gotowość ta jest gotowością rzeczywistą, na ile zaś jedynie deklaratywną. Jedynie jedna trzecia osób deklarujących gotowość do wyjazdu z Polski ze względów ekonomicznych poczyniła jakieś kroki w tym kierunku (najczęściej respondenci wspominają w tym kontekście o poszukiwaniu ofert pracy przez Internet). Niecała połowa z nich wie, w jakim kraju chciałaby podjąć pracę (najwięcej osób chciałoby pracować w Wielkiej Brytanii). Wybór kraju docelowego wiąże się przede wszystkim z posiadaniem w nim jakiś znajomych lub członków rodziny, którzy już tam pracują (lub pracowali). Te dwie grupy stanowią zresztą podstawowe źródło, jakim chcą się posługiwać bezrobotni w celu znalezienia pracy za granicą. Niecała połowa osób gotowych podjąć pracę za granicą ma środki finansowe, które mogłaby wykorzystać w trakcie wyjazdu (własne lub rodziny). Generalnie, realną możliwość wyjazdu za granicę oszacować można na maksymalnie 12% wśród młodych bezrobotnych i 5% wśród bezrobotnych długotrwale. 2.6 Wn i o s k i Wśród osób młodych najczęściej wskazywanym powodem zarejestrowania się w PUP okazała się możliwość skorzystania ze stażu. Młodzi bezrobotni stosunkowo często wskazywali w tym kontekście także na możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. Interesujące, że pośrednictwo pracy znalazło się dopiero na trzeci miejscu. Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu znalazła się możliwość ubezpieczenia zdrowotnego. W kontekście prowadzonych badań najistotniejsze wydaje się, że pośrednictwo pracy zarówno w przypadku osób młodych, jak długotrwale bezrobotnych nie stanowi zasadniczego motywy zarejestrowania się w PUP. Wydaje się, że ważnym czynnikiem usprawniającym działalnie PUP byłoby przeniesienie zadań związanych z ubezpieczeniem zdrowotnym w zakres kompetencji innej instytucji (np. ZUS). Zdecydowana większość badanych w obu grupach respondentów (ponad cztery piąte) deklaruje, iż w chwili obecnej poszukuje pracy. Zarówno wśród 102 103
osób młodych, jak długotrwale bezrobotnych aktualnie nie poszukujących pracy, jako powód takiego stanu rzeczy najczęściej wskazywano na specyficzną sytuację rodzinną ankietowanego, a więc na czynnik niejako zewnętrzny, niezależny od woli osoby bezrobotnej. Istotne wydaje się jednocześnie, iż znaczna część respondentów nie poszukuje pracy, ponieważ wątpi w to, czy z posiadanymi kompetencjami i kwalifikacjami jest w stanie ją otrzymać. W kierunku tego typu osób skierować się powinno nie tylko wsparcie psychologiczne, ale także możliwość skorzystania ze specjalnych szkoleń i kursów. Osoby poszukujące pracy najczęściej jako metody jej poszukiwania wskazują te o charakterze pasywnym: czytanie ogłoszeń prasowych, poprzez urzędy pracy, czytanie ogłoszeń w Internecie, poprzez rodzinę/znajomych oraz czytanie ogłoszeń na mieście. Z przeprowadzonych badań wynika, iż Urzędy Pracy powinny w większym stopniu aktywizować bezrobotnych do wykorzystywania przez nich bardziej aktywnych form poszukiwania pracy. Może być to jednak zadanie stosunkowo trudne do realizacji biorąc pod uwagę fakt, iż głównym motywem zarejestrowania się w PUP nie jest motyw poszukiwania pracy. Analiza oferowanych przez PUP form wsparcia wskazuje, iż stosunkowo dobrze trafiają one w zapotrzebowanie obu grup respondentów. Osobom młodym częściej niż długotrwale bezrobotnym oferowane były staże i przygotowanie zawodowe, a więc te formy na które liczyli bezrobotni rejestrując się w PUP. Z kolei, osoby długotrwale bezrobotne mogły liczyć częściej na poradnictwo zawodowe, krajowe pośrednictwo pracy, propozycje udziału w kursach i szkoleniach, etc., co również odpowiada ich potrzebom. Jednocześnie osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż osoby młode wskazują na ukończenie jakiś kursów czy szkoleń od momentu ostatniej rejestracji. Z kolei, osoby młode częściej deklarują, iż w kursach czy szkoleniach nie brały udziału, co z pewnością - związane jest z długością pozostawania w rejestrze bezrobotnych PUP. Młodzi respondenci, którzy zadeklarowali uczestniczenie w kursach czy szkoleniach najczęściej wskazywali na udział w takich kursach, jak: kurs prawa jazdy oraz obsługi komputera. Z kolei osoby długotrwale bezrobotne najczęściej brały udział w kursach obsługi kasy fiskalnej, kucharskich lub gastronomiczne, opiekunki dla osób starszych, prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego. Jednocześnie obie grupy respondentów w sposób pozytywny wypowiadają się o przydatności ukończonych kursów w kontekście zwiększania ich szans na rynku pracy (w obu grupach odsetek osób oceniających je pozytywnie zdecydowanie przeważa nad ocenami negatywnymi). Jako przyczynę nie uczestniczenia w żadnych kursach czy szkoleniach w obu grupach najczęściej wskazywano fakt, iż braku takiej oferty ze strony PUP. Jednocześnie większą chęć do udziału w nowych szkoleniach i kursach wykazują raczej młodzi niż długotrwale bezrobotni. Ta grupa badanych oczekuje przede wszystkim kursów językowych oraz związanych z finansami i księgowością. Jedynie nieco ponad jedna trzecia młodych bezrobotnych w okresie ostatniej rejestracji w PUP otrzymała od urzędu pracy propozycję podjęcia jakiejś pracy. Na brak jakichkolwiek propozycji tego typu wskazało ponad 60% ankietowanych z tej grupy. Wśród osób długotrwale bezrobotnych w czasie ostatniej rejestracji w PUP propozycję pracy od urzędu pracy otrzymał niemal, co drugi spośród ankietowanych. Analiza wskazuje więc, iż oferty pracy częściej otrzymywały osoby długotrwale bezrobotne niż młodzi bezrobotni co także może być związane z długością okresu zarejestrowania w PUP. Wśród młodych bezrobotnych, którzy otrzymali jakąś ofertę pracy od PUP najczęstszym czynnikiem powodującym, że nie udało im się tej pracy otrzymać jest brak stażu pracy oraz zbyt niskie kompetencje. Z kolei wśród długotrwale bezrobotnych czynnikiem takim okazał się być wiek ankietowanych. Działania PUP w stosunku do ludzi młodych powinny być więc nastawione z jednej strony na zapewnienie im stażu pracy, z drugiej zaś na powiększaniu kompetencji w ramach posiadanego zawodu (nabywanie kompetencji bardziej specjalistycznych). W przypadku osób długotrwale bezrobotnych (starszych) możliwości działania PUP są ograniczone niezbędna jest zmiana świadomości pracodawców, co wykracza poza zadania i możliwości instytucji rynku pracy. Przeprowadzone badania wskazują jednocześnie na wyraźną niechęć występującą zarówno wśród młodych, jak długotrwale bezrobotnych do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W obu grupach odsetek deklarujących chęć jej założenia nie przekracza 4% ogółu badanych. Jednocześnie nawet wśród osób deklarujących, iż zamierzają otworzyć własną firmę większość nie wie na czym miałaby polegać jej działalność. Osoby, które wskazały na czym miałaby ona polegać najczęściej wskazywali przedsięwzięcia o charakterze usługowym (głównie handel). O niewielkich szansach na otworzenie własnej firmy nawet przez tych, którzy gotowość taką potwierdzili świadczy także, iż tylko jedna osoba (spośród gotowych otworzyć własną działalność gospodarczą) sprawdzała ekonomiczne szanse jej powodzenia (biznes plan). Jednocześnie bezrobotni oczekują pomocy ze strony PUP w założeniu własnej firmy (przede wszystkim w zakresie finansowego wsparcia początków działalności, choć także choć w wyraźnie mniejszym stopniu w postaci szkoleń [księgowość, finanse]). Brak własnego kapitału stanowi zresztą zdaniem ankietowanych czynnik w sposób zasadniczy ograniczający możliwość rozwoju własnego biznesu. Tym, co powoduje, iż chcą oni projekty tego typu realizować, jest przede wszystkim niezależność oraz czego można się było spodziewać niemożność otrzymania pracy najemnej. Tak niski odsetek osób zamierzających otworzyć własną działalność gospodarczą wśród bezrobotnych powinien skłonić PUP-y do zwiększenia ich aktywności w obszarze indywidualnej przedsiębiorczości, której towarzyszyć powinny jednak środki finansowe wspierające potencjalną działalność gospodarczą osób bezrobotnych. Wśród młodych bezrobotnych do uzyskiwania dochodów, które nie podlegały opodatkowaniu przyznał się, co szósty ankietowany. Z kolei wśród respondentów z grupy długotrwale bezrobotnych na posiadanie w ciągu ostatniego roku dochodów nieopodatkowanych wskazało nieco mniej osób, tj. co dziesiąty ankietowany w obu grupach wskaźnik osób pracujących na czarno waha się między 10% a 15%. Szczyt pracy nieopodatkowanej przypada na miesiące let- 104 105
nie (kwiecień, maj, czerwiec, lipiec oraz sierpień). Częstotliwość pracy na czarno spada wyraźnie w miesiącach jesiennych oraz zimowych, by ponownie zacząć rosnąć późną wiosną. Praca nieopodatkowana ma więc wyraźnie charakter sezonowy. Analiza wyników badań wskazuje, iż trzy najczęściej wskazywane rodzaje prac wykonywanych na czarno to prace sezonowe: związane z rolnictwem lub budownictwem. Wśród osób długotrwale bezrobotnych więcej jest osób w ogóle nie wyjeżdżających za granicę, lecz jeżeli już wyjeżdżają to częściej niż respondenci z grupy młodych. Długotrwale bezrobotni jednocześnie częściej deklarują, iż pracowali za granicą, a także większą jej częstotliwość. Osoby młode zdecydowanie najczęściej jako kraj, w którym podejmowały pracę wskazywały na Wielką Brytanię. Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu pod tym względem znalazły się Włochy oraz Niemcy. Osoby długotrwale bezrobotne wskazują na dłuższe okresy pracy za granicą niż młodzi bezrobotni. Jednocześnie osoby młode deklarują większą gotowość wyjazdu w najbliższym czasie do pracy za granicę niż osoby długotrwale bezrobotne. Wśród osób młodych gotowych do emigracji zarobkowej jest jedna czwarta spośród ankietowanych, wśród długotrwale bezrobotnych jedynie nieco ponad jedna dziesiąta. Przy czym, powstaje pytanie na ile gotowość ta jest gotowością rzeczywistą, na ile zaś jedynie deklaratywną. Jedynie jedna trzecia osób deklarujących gotowość do wyjazdu z Polski ze względów ekonomicznych poczyniła jakieś kroki w tym kierunku (najczęściej respondenci wspominają w tym kontekście o poszukiwaniu ofert pracy przez Internet). Niecała połowa z nich wie, w jakim kraju chciałaby podjąć pracę (najwięcej osób chciałoby pracować w Wielkiej Brytanii). Wybór kraju docelowego wiąże się przede wszystkim z posiadaniem w nim jakiś znajomych lub członków rodziny, którzy już tam pracują (lub pracowali). Te dwie grupy stanowią zresztą podstawowe źródło, jakim chcą się posługiwać bezrobotni w celu znalezienia pracy za granicą. Niecała połowa osób gotowych podjąć pracę za granicą ma środki finansowe, które mogłaby wykorzystać w trakcie wyjazdu (własne lub rodziny). Generalnie, realną możliwość wyjazdu za granicę oszacować można na maksymalnie 12% wśród młodych bezrobotnych i 5% wśród bezrobotnych długotrwale. Grzegorz Humenny 3. Kompetencje i kwalifikacje bezrob o t n y c h w o j e w ó d z t w a p o d k a r p a c k i e g o W ostatniej części raportu przeanalizowane zostaną zagadnienia związane z przygotowaniem zawodowym osób bezrobotnych zaprezentowana zostanie charakterystyka badanej grupy pod kątem zawodów wyuczonych. Ze względu na cel badania analizie zostaną również poddane stanowiska pracy, na których ostatnio zatrudnieni byli bezrobotni. Zwieńczeniem będzie analiza kompetencji (kwalifikacji i umiejętności) osób bezrobotnych, zarówno posiadających doświadczenie zawodowe jak i tych, które na rynek pracy dopiero wchodzą. 3.1. Zawody wyuczone osób bezrobotnych Pod względem przynależności zawodowej wśród bezrobotnych trzy wielkie grupy zawodowe (według KZIS) reprezentowane były w takim samym niemal stopniu: specjaliści (16,2%), technicy i inny średni personel (15,3%) oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (13,6%). Czwartą pod względem wielkości grupą respondentów są osoby posiadające zawody wyuczone z grupy pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (7,9%). Pozostałe grupy zawodów gromadzą po mniej niż 2,5% bezrobotnych. Znaczną część stanowią badani, którzy deklarują brak zawodu wyuczonego (15,3%). Największą grupę (24,8%) stanowią te osoby, które nie wskazały swojego zawodu wyuczonego. Szczegółowe dane zawiera poniższa tabela (por. Tabela 148). Wśród zawodów wyuczonych z grupy wielkiej specjaliści najczęściej wymieniane były takie jak: ekonomista (31% bezrobotnych z tej grupy), nauczyciel (25%) oraz specjalista handlu i prawnik (po 6%). Pozostałe stanowiska z tej grupy reprezentowane były przez mniej niż 4,5% badanych. Łącznie wskazanych zostało 13 zawodów przez 68 osób (por. Tabela 149). Najczęściej wymieniane stanowiska z grupy technicy i inny średni personel to technik ekonomista (28% wszystkich wskazań) oraz technik gastronomii i żywienia (23%). Znacznie rzadziej bezrobotni podawali takie zawody jak technik hotelarz (6%) czy technik budowlany, księgowa, technik elektronik, plastyk i technik handlowiec (po 5%). Pracę na pozostałych stanowiskach zadeklarowało po mniej niż 4% respondentów. Łącznie 64 bezrobotnych zadeklarowało posiadanie 17 różnych zawodów wyuczonych szczegóły przedstawia Tabela 150. 106 107
Tabela 148. Zawody, wyuczone osób bezrobotnych (grupy wielkie KZiS). Zawód wyuczony- grupy wielki N % 1 Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 1,2% 2 Specjaliści 68 16,2% 3 Technicy i inny średni personel 64 15,3% 4 Pracownicy biurowi 6 1,4% 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 33 7,9% 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 7 1,7% 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 57 13,6% 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 10 2,4% 9 Pracownicy przy pracach prostych 1,2% 10 Inne 4 1,0% 11 Brak zawodu 64 15,3% 12 Odmowa odpowiedzi 104 24,8% 419 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ. Tabela 149. Zawody z grupy wielkiej specjaliści wyuczone przez respondentów. Zawód wyuczony N % 1 ekonomista 21 30,9% 2 nauczyciel 17 25,0% 3 specjalista handlu 4 5,9% 4 prawnik 4 5,9% 5 pielęgniarka lub położna 3 4,4% 6 historyk 3 4,4% 7 specjalista administracji 3 4,4% 8 politolog 3 4,4% 9 specjalista zarządzania 3 4,4% 10 inżynier informatyk 2 2,9% 11 specjalista rolnictwa 2 2,9% 12 specjalista turystyki 2 2,9% 13 biolog 1 1,5% 68 100,0% Tabela 150. Zawody z grupy wielkiej technicy i inny średni personel wyuczone przez respondentów. Zawód wyuczony N % 1 technik ekonomista 18 28,1% 2 technik gastronomii, żywienia 15 23,4% 3 technik hotelarz 4 6,3% 4 technik budowlany 3 4,7% 5 księgowa 3 4,7% 6 technik elektronik 3 4,7% 7 plastyk 3 4,7% 8 technik handlowiec 3 4,7% 9 technik mechanik 2 3,1% 10 technik geodeta 2 3,1% 11 technik inżynierii środowiska 2 3,1% 12 laborant 1 1,6% 13 pracownik socjalny 1 1,6% 14 elektromechanik 1 1,6% 15 technik farmaceuta 1 1,6% 16 technik ogrodnik 1 1,6% 17 bibliotekoznawca 1 1,6% 64 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Wśród stanowisk z grupy robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy najczęściej wymieniane to krawiec lub koronkarka (33%), mechanik (14%), budowlaniec lub murarz (11%) oraz cukiernicy i piekarze oraz ślusarz (9%). Nieco rzadziej występują takie stanowiska jak stolarz i spawacz (po 5%). Pozostałe stanowiska stanowią po mniej 4% badanych. Szczegółowe zestawienie przedstawia Tabela 151. Biorąc pod uwagę zawody bez względu na wielką grupę zawodową stwierdzić można, iż wśród bezrobotnych najczęściej reprezentowani byli ekonomiści (5%) oraz krawcowe i koronkarki (4,5%), technicy ekonomiści (4,3%) i nauczyciele (4,1%). Nieco rzadziej reprezentowani byli technicy gastronomii, żywienia i sprzedawcy (po 3,6%), oraz kucharze (2,6%). Pozostałe zawody reprezentowane były przez mniej niż 2% badanych. Szczegółowe dane zawiera poniższa tabela (por. Tabela 152). Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ. 108 109
Tabela 151. Zawody z grupy wielkiej robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy wyuczone przez respondentów. Zawód wyuczony N % 1 krawiec lub koronkarka 19 33,3% 2 mechanik 8 14,0% 3 budowlaniec lub murarz 6 10,5% 4 cukiernicy i piekarze 5 8,8% 5 ślusarz 5 8,8% 6 spawacz 3 5,3% 7 stolarz 3 5,3% 8 szwaczka 2 3,5% 9 elektryk 2 3,5% 10 malarz budowlany 2 3,5% 11 mechanik lotniczy 1 1,8% 12 przędzarz, dziewiarz 1 1,8% 57 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 3.2. St a n o w i s k a o s t a t n i o z a j m o w a n e p r z e z o s o b y b e z r o b o t n e Bezrobotni posiadający już doświadczenie zawodowe deklarują, iż najczęściej pracowali na stanowiskach z grupy wielkiej (wg KZiS) pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (12% respondentów). Kolejne pod względem zatrudnienia grupy stanowisk to pracownicy przy pracach prostych i robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (po 8%). Na stanowiskach z pozostałych grup zawodów procowało ostatnio po mniej niż 4% badanych. Warto zauważyć, że wśród respondentów ponad połowę stanowią osoby, które do czasu realizacji badań jeszcze nie pracowały (54%). Szczegółowe dane zawiera poniższa tabela (por. Tabela 153). Wśród zawodów z grupy wielkiej pracownicy usług osobistych i sprzedawcy najczęściej wymieniane były takie jak: sprzedawca (49% bezrobotnych z tej grupy), opiekunka (18%) oraz barman lub kelner i kucharz (po 8%). Pozostałe stanowiska z tej grupy reprezentowane były przez mniej niż 6,5% badanych. Łącznie wskazanych zostało 8 zawodów przez 49 osób (por. Tabela 154). Tabela 152. Zawody wyuczone reprezentowane przez bezrobotnych. Lp Kwalifikacje N % Lp. Kwalifikacje (c.d) N % 1 ekonomista 21 5,0% 31 stolarz 3,7% 2 krawiec lub koronkarka 19 4,5% 32 kierowca 3,7% 3 technik ekonomista 18 4,3% 33 inżynier informatyk 2,5% 4 nauczyciel 17 4,1% 34 specjalista rolnictwa 2,5% 5 technik gastronomii, 15 3,6% 35 specjalista turystyki 2,5% żywienia 6 sprzedawca 15 3,6% 36 technik mechanik 2,5% 7 kucharz 11 2,6% 37 technik geodeta 2,5% 8 mechanik 8 1,9% 38 technik inżynierii środowiska 2,5% 9 pracownik biurowy 6 1,4% 39 szwaczka 2,5% 10 budowlaniec lub 6 1,4% 40 elektryk 2,5% murarz 11 fryzjer 5 1,2% 41 malarz budowlany 2,5% 12 cukiernicy i piekarze 5 1,2% 42 pracownik produkcyjny w 2,5% zakładach spożywczych 13 ślusarz 5 1,2% 43 menedżer 1,2% 14 specjalista handlu 4 1,0% 44 biolog 1,2% 15 prawnik 4 1,0% 45 laborant 1,2% 16 technik hotelarz 4 1,0% 46 pracownik socjalny 1,2% 17 monter 4 1,0% 47 elektromechanik 1,2% 18 pielęgniarka lub 3,7% 48 technik farmaceuta 1,2% położna 19 historyk 3,7% 49 technik ogrodnik 1,2% 20 specjalista administracji 3,7% 50 bibliotekoznawca 1,2% 21 politolog 3,7% 51 barman lub kelner 1,2% 22 specjalista zarządzania 3,7% 52 masażysta 1,2% 23 technik budowlany 3,7% 53 mechanik lotniczy 1,2% 24 księgowa 3,7% 54 przędzarz, dziewiarz 1,2% 25 technik elektronik 3,7% 55 zdobnik szkła 1,2% 26 plastyk 3,7% 56 salowa 1,2% 27 technik handlowiec 3,7% 57 inne 4 1,0% 28 rolnik 3,7% 58 brak zawodu 64 15,3% 29 ogrodnik 3,7% 59 odmowa odpowiedzi 104 24,9% 30 spawacz 3,7% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ. 110 111
Tabela 153. Stanowiska ostatnio zajmowane przez osoby bezrobotne (grupy wielkie KZiS). Zawód wyuczony- grupy wielki N % 1 Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 5 1,2% 2 Specjaliści 9 2,1% 3 Technicy i inny średni personel 5 1,2% 4 Pracownicy biurowi 14 3,3% 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 49 11,7% 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 5 1,2% 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 33 7,9% 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 14 3,3% 9 Pracownicy przy pracach prostych 35 8,4% 10 Jeszcze nie pracował/a 228 54,4% 11 Odmowa odpowiedzi 22 5,3% 419 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Tabela 154. Zawody z grupy wielkiej pracownicy usług osobistych i sprzedawcy zajmowane ostatnio przez bezrobotnych. Zawód wyuczony N % 1 sprzedawca 24 49,0% 2 opiekunka 9 18,4% 3 barman lub kelner 4 8,2% 4 kucharz 4 8,2% 5 kasjer 3 6,1% 6 fryzjer 3 6,1% 7 pracownik ochrony 1 2,0% 8 masażysta 1 2,0% 49 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Najczęściej wymieniane stanowiska z grupy pracownicy przy pracach prostych to pracownik fizyczny (66% wszystkich wskazań) oraz sprzątaczka (17%). Znacznie rzadziej bezrobotni podawali takie zawody jak pomoc kuchenna (9%) pakowacz (6%) i dozorca (3%). Łącznie 35 bezrobotnych zadeklarowało, iż ostatnio zatrudnieni byli na 5 różnych stanowiskach pracy szczegóły przedstawia Tabela 155. Tabela 155. Zawody z grupy wielkiej pracownicy przy pracach prostych zajmowane ostatnio przez bezrobotnych. Zawód wyuczony N % 1 pracownik fizyczny 23 65,7% 2 sprzątaczka 6 17,1% 3 pomoc kuchenna 3 8,6% 4 pakowacz 2 5,7% 5 dozorca, stróż 1 2,9% 35 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Wśród stanowisk z grupy robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy odnotowano znacznie większe rozdrobnienie, co jest skutkiem dwukrotnie większej liczby samych stanowisk pracy. Najczęściej wymieniane spośród nich to murarz lub budowlaniec (24%), szwaczka (21%). Rzadziej wskazywane stanowiska to cukiernicy i piekarze oraz mechanik (po 9%), ślusarz i malarz budowlany (po 6%). Pozostałe stanowiska stanowią po mniej niż 4% badanych. Szczegółowe zestawienie przedstawia Tabela 156. Tabela 156. Zawody z grupy wielkiej robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy zajmowane ostatnio przez bezrobotnych Zawód wyuczony N % 1 budowlaniec lub murarz 8 24,2% 2 szwaczka 7 21,2% 3 cukiernicy i piekarze 3 9,1% 4 mechanik 3 9,1% 5 ślusarz 2 6,1% 6 malarz budowlany 2 6,1% 7 stolarz 1 3,0% 8 elektryk 1 3,0% 9 formierz odlewnik 1 3,0% 10 krawiec lub koronkarka 1 3,0% 11 frezer, tokarz 1 3,0% 12 tapicer 1 3,0% 13 brukarz 1 3,0% 14 telemonter 1 3,0% 33 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 112 113
Biorąc pod uwagę zawody bez względu na wielką grupę zawodową stwierdzić można, iż bezrobotni najczęściej ostatnio zatrudnieni byli jako sprzedawcy (5,7%) lub pracownicy fizyczni (5,5%). Rzadziej reprezentowane były opiekunki (2,1%), budowlańcy i murarze (1,9%) oraz szwaczki (1,7%). Pozostałe zawody reprezentowane były przez mniej niż 1,5% badanych. Szczegółowe dane zawiera poniższa tabela (por. Tabela 157). Tabela 157. Zawody zajmowane ostatnio przez bezrobotnych wszystkie grupy. Lp Zawody N % Lp. Zawody (c.d) N % 1 sprzedawca 24 5,7% 27 ślusarz 2,5% 2 pracownik fizyczny 23 5,5% 28 malarz budowlany 2,5% 3 opiekunka 9 2,1% 29 pakowacz 2,5% 4 budowlaniec lub 8 1,9% 30 inżynier informatyk 1,2% murarz 5 szwaczka 7 1,7% 31 inspektor 1,2% 6 referent 6 1,4% 32 księgowa 1,2% 7 pracownik biurowy 6 1,4% 33 kontroler jakości - brakarz 1,2% 8 sprzątaczka 6 1,4% 34 spedytor 1,2% 9 kierowca 5 1,2% 35 agent ubezpieczeniowy 1,2% 10 operator linii 5 1,2% 36 pracownik ochrony 1,2% 11 barman lub kelner 4 1,0% 37 masażysta 1,2% 12 kucharz 4 1,0% 38 pracownik rolny 1,2% 13 właściciel 3,7% 39 stolarz 1,2% 14 nauczyciel 3,7% 40 elektryk 1,2% 15 pielęgniarka lub 3,7% 41 formierz odlewnik 1,2% położna 16 kasjer 3,7% 42 krawiec lub koronkarka 1,2% 17 fryzjer 3,7% 43 frezer, tokarz 1,2% 18 cukiernicy i piekarze 3,7% 44 tapicer 1,2% 19 mechanik 3,7% 45 brukarz 1,2% 20 monter 3,7% 46 telemonter 1,2% 21 pomoc kuchenna 3,7% 47 pracownik produkcyjny w 1,2% zakładach spożywczych 22 kierownik 2,5% 48 dozorca, stróż 1,2% 23 specjalista handlu 2,5% 49 jeszcze nie pracował/a 228 54,4% 24 sekretarka 2,5% 50 odmowa odpowiedzi 22 5,3% 25 rolnik 2,5% 51 419 100,0% 26 drwal 2,5% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 3.3. Ni e z b ę d n e k w a l i f i k a c j e z a w o d o w e w e d ł u g bezrobotnych (suma wszystkich wskazań) Dla określenia struktury kompetencji niezbędnych do wykonywania określonego zawodu, pracującym kiedykolwiek respondentom zadano następujące pytanie. Porozmawiajmy teraz o umiejętnościach i kwalifikacjach pracowniczych. Przeczytam Panu/Pani definicję a następnie zadam pytanie. Kwalifikacje i uprawnienia zawodowe związane są z konkretnym (nawet pojedynczym) stanowiskiem pracy, np. obsługa obrabiarki, uprawnienia elektryczne, znajomość oprogramowania specjalistycznego, prowadzenie rozliczeń bankowych, umiejętność obsługi wózków widłowych, umiejętność zarządzania personelem. Jakie kwalifikacje i uprawnienia powinien posiadać pracownik na stanowisku pracy, na którym Pan/Pani ostatnio pracował?. Odpowiedzi na nie udzieliło 156 osób wskazując łącznie na 78 różnego rodzaju kompetencji. Pełną listę przedstawia poniższa tabela (por. Tabela 158). Wśród kompetencji niezbędnych na stanowiskach ostatnio zajmowanych przez bezrobotnych ankietowani najczęściej wskazywali na obsługę komputera (14,1%), obsługę kasy fiskalnej (11,5%), sumienność (10,9%) oraz umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (10,3%). Nieco rzadziej wskazywane były takie kwalifikacje zawodowe, jak: doświadczenie zawodowe (9,6%), odpowiedzialność (7,1%), pracowitość oraz znajomość języków obcych (po 6,4%), Po 5,8% badanych wskazało na dokładność, posiadanie wykształcenia zawodowego i inne specyficzne umiejętności zawodowe, zaś 5,1% respondentów wskazało na kursy zawodowe. Pozostałe kwalifikacje wskazywane były rzadziej (w przypadku żadnej z nich odsetek osób wskazujących nie przekroczył 5 punktów procentowych). 3.4. Ni e z b ę d n e k w a l i f i k a c j e z a w o d o w e w e d ł u g b e z r o b o t n y c h (s u m a w s z y s t k i c h w s k a z a ń) w p o d z i a l e na wielkie grupy zawodowe Kwalifikacje zawodowe uzależnione pozostają od wielu różnych czynników, m.in. poziomu wykształcenia badanych czy zajmowanego stanowiska. W związku z tym interesujące wydaje się przedstawienie niezbędnych kwalifikacji zawodowych w podziale na wielkie grupy zawodowe (według KZIS). Ze względu na małą liczebność pominięto dane dotyczące przedstawicieli sił zbrojnych. Respondenci pracujący ostatnio na stanowiskach zakwalifikowanych do wielkiej grupy parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy za kwalifikacje niezbędne najczęściej uznawali: zarządzanie personelem, obsługę komputera, umiejętność pobierania krwii oraz znajomość przepisów prawnych (po 40% wskazań). Po jedne osobie wskazało na pozostałe kwalifikacje wymienione w poniższej tabeli (por. Tabela 159). 114 115
Tabela 158. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań). Lp. Kwalifikacje N % Lp. Kwalifikacje (Cd.) N % 1 obsługa komputera 22 14,1% 40 zaradność 3 1,9% 2 obsługa kasy fiskalnej 18 11,5% 41 kreatywność 2 1,3% 3 sumienność 17 10,9% 42 obsługa obrabiarki, frezarki, 2 1,3% tokarki 4 umiejętności związane 16 10,3% 43 prawo jazdy 2 1,3% z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 5 doświadczenie zawodowmiczne 15 9,6% 44 umiejętności gastrono- 2 1,3% 6 odpowiedzialność 11 7,1% 45 wyższe kwalifikacje (ich 2 1,3% podnoszenie - ogólnie) 7 pracowitość 10 6,4% 46 umiejętność niezbędne w warsztacie samochodowym 2 1,3% 8 znajomość języków obych 10 6,4% 47 znajomość rynku ubezpieczeń społecznych 2 1,3% 9 dokładność 9 5,8% 48 kurs barmana 2 1,3% 10 posiadanie wykształcenia 9 5,8% 49 zręczność, zdolności ma- 2 1,3% zawodowego nualne 11 specyficzne umiejętności 9 5,8% 50 kurs kelnera 2 1,3% zawodowe - inne 12 kursy zawodowe 8 5,1% 51 chęć podnoszenia kwalifikacji 1,6% 13 komunikatywność 6 3,8% 52 umiejętność prasowania 1,6% 14 obsługa innych 6 3,8% 53 umiejętność fakturowania 1,6% maszyn 15 obsługa biura i urządzeń 6 3,8% 54 kurs księgowego 1,6% biurowych 16 cierpliwość 5 3,2% 55 kurs obsługi kasy fiskalnej 1,6% 17 posiadanie wyższego wykształcenia 5 3,2% 56 wiedza fachowa (inne) 1,6% 18 posiadanie średniego wykształcenia 19 wykształcenie (ogólnie) 20 umiejętności związane z budownictwem 5 3,2% 57 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1,6% 5 3,2% 58 umiejętność współpracy z 1,6% kierownikiem 5 3,2% 59 grzeczność 1,6% Lp. Kwalifikacje N % Lp. Kwalifikacje (Cd.) N % 21 znajomość przepisów prawnych 22 umiejętność prowadzenia rozliczeń bankowych 23 efektywne zarządzanie czasem 24 zarządzanie personelem 25 umiejętności pedagogiczne (praca z dziećmi) 26 fizyczna siła (zdrowie) 27 uprawnienia zawodowe 28 umiejętność pracy z ludźmi 5 3,2% 60 odporność na stres 1,6% 5 3,2% 61 umiejętność niezbędne na stanowisku robotniczym (fabryka) 1,6% 4 2,6% 62 samodzielność 1,6% 4 2,6% 63 orientacja w terenie 1,6% 4 2,6% 64 wygląd zewnętrzny, aparycja 1,6% 4 2,6% 65 dynamika w działaniu 1,6% 4 2,6% 66 umiejętność gry na instrumentach 1,6% 4 2,6% 67 koleźeńskość 1,6% 29 dyspozycyjność 4 2,6% 68 umiejętność wykonania masażu 30 specyficzne cechy osobowe - inne 4 2,6% 69 umiejętność układania kompozycji kwiatowych 1,6% 1,6% 31 uczciwość 3 1,9% 70 punktualność 1,6% 32 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 3 1,9% 71 obsługa wózków widłowych 1,6% 33 znajomość roślin (ich uprawy) 34 umiejętności krawieckie, tkackie, 35 znajomość specjalistycznego oprogramowania 36 wiedza fachowa (ogólnie) 37 umiejętność pobierania krwi 38 szkolenie z zakresu BHP 3 1,9% 72 umiejętności piekarskie, 1,6% cukiernicze 3 1,9% 73 umiejętność spawania 1,6% 3 1,9% 74 specyficzne uprawnienia - wózki widłowe 1,6% 3 1,9% 75 znajomość branży 1,6% 3 1,9% 76 kultura osobista 1,6% 3 1,9% 77 nie ma takich (nic, nie) 13 8,3% 39 kurs pilarza 3 1,9% 78 trudno powiedzieć 1,6% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 116 117
Tabela 159. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: specjaliści). Lp. Kwalifikacje N % 1 zarządzanie personelem 2 40,0% 2 obsługa komputera 2 40,0% 3 umiejętność pobiernia krwi 2 40,0% 4 znajomość przepisów prawnych 2 40,0% 5 uczciwość 1 20,0% 6 posiadanie wyższego ształcenia 1 20,0% 7 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 1 20,0% 8 znajomość rynku ubezpieczen społecznych 1 20,0% 9 umiejętność prowadzenia rozliczeń bankowych 1 20,0% 10 pracowitość 1 20,0% 5 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Respondenci wykonujący ostatnio zawody zakwalifikowane do wielkiej grupy specjaliści wskazywali na: sumienność, posiadanie wyższego wykształcenia, umiejętności pedagogiczne oraz pracowitość (po 22%% wskazań). Pozostałe kwalifikacje wskazały pojedyncze osoby. Pełna lista wymienionych kwalifikacji została przedstawiona w poniższej tabeli (por. Tabela 160). Biorąc pod uwagę techników i średni personel stwierdzić można, że respondenci pracujący ostatnio na stanowiskach z tej grupy najczęściej wskazywali na obsługę komputera (40%). Pozostałe kwalifikacje zawodowe wymienione zostały przez pojedynczych respondentów. Całość danych zawiera Tabela 161. Z kolei, ankietowani wykonujący zawody zakwalifikowane do wielkiej grupy pracownicy biurowi za swoje niezbędne kwalifikacje zawodowe najczęściej uznawali: umiejętność obsługi komputera (38,5%) oraz obsługę biura i urządzeń biurowych (30,8%). Mniejsza liczba wskazań padła na takie kwalifikacje, jak doświadczenie zawodowe, dokładność, sumienność, umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (po 23,1%). Pozostałe kwalifikacje wskazane zostały przez 2 lub 1 osobę. Całość danych zawiera Tabela 162. W przypadku pracowników usług osobistych i sprzedawców wyraźnie najczęściej wskazywanym typem kwalifikacji była umiejętność obsługi kasy fiskalnej (42%). Na drugim planie znalazły się: umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (18%), sumienność (13%) oraz umiejętność obsługi komputera, komunikatywność i odpowiedzialność (po 10,5%). Pozostałe kwalifikacje wskazane zostały przez mniej niż 4 bezrobotnych. Szczegółowe dane przedstawia Tabela 163. Tabela 160. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: specjaliści). Lp. Kwalifikacje N % 1 sumienność 2 22,2% 2 posiadanie wyższego kształcenia 2 22,2% 3 umiejętności pedagogiczne (praca z dziećmi) 2 22,2% 4 pracowitość 2 22,2% 5 doświadczenie zawodowe 1 11,1% 6 umiejętność gry na instrumentach 1 11,1% 7 posiadanie wykształcenia zawodowego 1 11,1% 8 wykształcenie (ogólnie) 1 11,1% 9 efektywne zarządzanie czasem 1 11,1% 10 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 1 11,1% 11 specyficzne cechy osobowe - inne 1 11,1% 12 obsługa komputera 1 11,1% 13 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 1 11,1% 14 wiedza fachowa (ogólnie) 1 11,1% 15 uprawnienia zawodowe 1 11,1% 16 chęć podnoszenia kwalifikacji 1 11,1% 17 umiejętność niezbędne w warsztacie samochodowym 1 11,1% 18 odpowiedzialność 1 11,1% 19 cierpliwość 1 11,1% 9 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Tabela 161. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: technicy i średni personel). Lp. Kwalifikacje N % 1 obsługa komputera 2 40,0% 2 doświadczenie zawodowe 1 20,0% 3 sumienność 1 20,0% 4 posiadanie wyższego kształcenia 1 20,0% 5 posiadanie średniego wykształcenia 1 20,0% 6 dyspozycyjność 1 20,0% 7 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1 20,0% 8 znajomość rynku ubezpieczeń społecznych 1 20,0% 9 pracowitość 1 20,0% 10 kurs księgowego 1 20,0% 5 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 118 119
Tabela 162. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: pracownicy biurowi). Lp. Kwalifikacje N % 1 obsługa komputera 5 38,5% 2 obsługa biura i urządzeń biurowych 4 30,8% 3 doświadczenie zawodowe 3 23,1% 4 dokładność 3 23,1% 5 sumienność 3 23,1% 6 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 3 23,1% 7 znajomość języków obcych 2 15,4% 8 znajomość specjalistycznego oprogramowania 2 15,4% 9 odpowiedzialność 2 15,4% 10 wygląd zewnętrzny, aparycja 1 7,7% 11 uczciwość 1 7,7% 12 posiadanie wyższego kształcenia 1 7,7% 13 posiadanie średniego wykształcenia 1 7,7% 14 zarządzanie personelem 1 7,7% 15 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1 7,7% 16 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 1 7,7% 17 specyficzne cechy osobowe - inne 1 7,7% 18 uprawnienia zawodowe 1 7,7% 19 znajomość przepisów prawnych 1 7,7% 20 umiejętność prowadzenia rozliczeń bankowych 1 7,7% 13 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Biorąc pod uwagę rolników, ogrodników, leśników i rybaków stwierdzić można, że respondenci pracujący ostatnio na stanowiskach z tej grupy najczęściej wskazywali na kurs pilarza (67%). Pozostałe 2 kwalifikacje wskazane zostały przez pojedynczych respondentów. Całość danych zawiera Tabela 164. W przypadku robotników przemysłowych i rzemieślników najczęściej wskazywanym typem kwalifikacji było doświadczenie zawodowe, posiadanie wykształcenia zawodowego, umiejętność obsługi różnych maszyn oraz umiejętność krawieckie i tkackie (po 14% wskazań). Pozostałe 24 kwalifikacje zostały wskazane przez nie więcej niż 2 bezrobotnych. Dane dotyczące tej grupy zawodowej zawiera Tabela 165. Tabela 163. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: pracownicy usług osobistych i sprzedawcy). Lp. Kwalifikacje N % 1 obsługa kasy fiskalnej 16 42,1% 2 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 7 18,4% 3 sumienność 5 13,2% 4 obsługa komputera 4 10,5% 5 komunikatywność 4 10,5% 6 odpowiedzialność 4 10,5% 7 zaradność 3 7,9% 8 doświadczenie zawodowe 2 5,3% 9 kurs kelnera 2 5,3% 10 posiadanie średniego wykształcenia 2 5,3% 11 posiadanie wykształcenia zawodowego 2 5,3% 12 efektywne zarządzanie czasem 2 5,3% 13 dyspozycyjność 2 5,3% 14 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 2 5,3% 15 znajomość języków obcych 2 5,3% 16 umiejętności gastronomiczne 2 5,3% 17 kursy zawodowe 2 5,3% 18 umiejętność prowadzenia rozliczeń bankowych 2 5,3% 19 pracowitość 2 5,3% 21 umiejętność pracy z ludźmi 2 5,3% 22 dokładność 1 2,6% 23 orientacja w terenie 1 2,6% 24 umiejętność wykonania masażu 1 2,6% 25 zarządzanie personelem 1 2,6% 26 umiejętności pedagogiczne (praca z dziećmi) 1 2,6% 27 punktualność 1 2,6% 28 znajomość branży 1 2,6% 29 kultura osobista 1 2,6% 30 umiejętność pobierania krwi 1 2,6% 31 umiejętność fakturowania 1 2,6% 32 kurs barmana 1 2,6% 33 kurs obsługi kasy fiskalnej 1 2,6% 34 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 2,6% 35 grzeczność 1 2,6% 38 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 120 121
Tabela 164. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy). Lp. Kwalifikacje N % 1 kurs pilarza 2 66,7% 2 doświadczenie zawodowe 1 33,3% 3 obsługa innych maszyn 1 33,3% 3 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Tabela 165. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy). Lp. Kwalifikacje N % 1 doświadczenie zawodowe 3 13,6% 2 posiadanie wykształcenia zawodowego 3 13,6% 3 obsługa innych maszyn 3 13,6% 4 umiejętności krawieckie, tkackie, 3 13,6% 5 wykształcenie (ogólnie) 2 9,1% 6 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 2 9,1% 7 znajomość języków obcych 2 9,1% 8 fizyczna siła (zdrowie) 2 9,1% 9 umiejętności związane z budownictwem 2 9,1% 10 kursy zawodowe 2 9,1% 11 cierpliwość 2 9,1% 12 szkolenie z zakresu BHP 2 9,1% 13 dokładność 1 4,5% 14 sumienność 1 4,5% 15 umiejętności piekarskie, cukiernicze 1 4,5% 16 obsługa komputera 1 4,5% 17 obsługa obrabiarki, frezarki, tokarki 1 4,5% 18 prawo jazdy 1 4,5% 19 znajomość roślin (ich uprawy) 1 4,5% 20 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 1 4,5% 21 wiedza fachowa (ogólnie) 1 4,5% 22 uprawnienia zawodowe 1 4,5% 23 umiejętność niezbędne w warsztacie samochodowym 1 4,5% 24 odpowiedzialność 1 4,5% 25 umiejętność prasowania 1 4,5% 26 pracowitość 1 4,5% 27 zręczność, zdolności manualne 1 4,5% 28 umiejętność pracy z ludźmi 1 4,5% 29 22 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Osoby pracujące ostatnio na stanowiskach z grupy operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń za swoje niezbędne kwalifikacje zawodowe uznawali najczęściej różnego rodzaju specyficzne umiejętności zawodowe (29%). Łącznie wskazali oni 16 kwalifikacji, które szczegółowo przedstawia Tabela 166. Tabela 166. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń). Lp. Kwalifikacje N % 1 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 2 28,6% 2 doświadczenie zawodowe 1 14,3% 3 dokładność 1 14,3% 4 nie ma takich (nic, nie) 1 14,3% 5 sumienność 1 14,3% 6 posiadanie wykształcenia zawodowego 1 14,3% 7 obsługa wózków widłowych 1 14,3% 8 specyficzne cechy osobowe - inne 1 14,3% 9 obsługa innych maszyn 1 14,3% 10 prawo jazdy 1 14,3% 11 fizyczna siła (zdrowie) 1 14,3% 12 kursy zawodowe 1 14,3% 13 odpowiedzialność 1 14,3% 14 zręczność, zdolności manualne 1 14,3% 15 cierpliwość 1 14,3% 16 kurs pilaża 1 14,3% 7 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Z kolei, w przypadku bezrobotnych zatrudnionych ostatnio na stanowiskach z grupy pracowników przy pracach prostych najczęściej wskazywanymi kwalifikacjami zawodowymi okazały się: dokładność, sumienność, kursy zawodowe, podwyższanie kwalifikacji oraz pracowitość (9,5%). Pozostałe kwalifikacje wskazywane były przez jednego respondenta. Najwięcej bo 5 osób wskazało, że do pracy na ostatnio zajmowanym przez nich stanowisku nie trzeba było posiadać żadnych kwalifikacji. Odpowiednie dane przedstawia Tabela 167. 122 123
Tabela 167. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań wielka grupa zawodowa: pracownicy przy pracach prostych). Lp. Kwalifikacje N % 1 dokładność 2 9,5% 2 sumienność 2 9,5% 3 kursy zawodowe 2 9,5% 4 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 2 9,5% 5 pracowitość 2 9,5% 6 doświadczenie zawodowe 1 4,8% 7 uczciwość 1 4,8% 8 posiadanie wykształcenia zawodowego 1 4,8% 9 wykształcenie (ogólnie) 1 4,8% 10 efektywne zarządzanie czasem 1 4,8% 11 specyficzne uprawnienia - wózki widłowe 1 4,8% 12 obsługa komputera 1 4,8% 13 znajomość roślin (ich uprawy) 1 4,8% 14 wiedza fachowa (ogólnie) 1 4,8% 15 umiejętności związane z budownictwem 1 4,8% 16 komunikatywność 1 4,8% 17 uprawnienia zawodowe 1 4,8% 18 odpowiedzialność 1 4,8% 19 szkolenie z zakresu BHP 1 4,8% 20 samodzielność 1 4,8% 21 nie ma takich (nic, nie) 5 23,8% 21 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Cześć bezrobotnych odmówiła podania na jakim stanowisku byli ostatnio zatrudnieni, jednakże wskazali oni kwalifikacje jakie były potrzebne w pracy. Najczęściej wymieniane w tym układzie są obsług komputera i znajomość języków obcych wskazane przez połowę bezrobotnych w takiej sytuacji. Pozostałe kwalifikacje wymienione zostały przez pojedyncze osoby. Odpowiednie dane przedstawia Tabela 168. Tabela 168. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (suma wszystkich wskazań dla osób odmawiających podania zawodu). Lp. Kwalifikacje N % 1 obsługa komputera 2 50,0% 2 znajomość języków obcych 2 50,0% 3 doświadczenie zawodowe 1 25,0% 4 sumienność 1 25,0% 5 dynamika w działaniu 1 25,0% 6 koleżeńskość 1 25,0% 7 obsługa biura i urządzeń biurowych 1 25,0% 8 posiadanie wykształcenia zawodowego 1 25,0% 9 obsługa kasy fiskalnej 1 25,0% 10 znajomość specjalistycznego oprogramowania 1 25,0% 11 kurs barmana 1 25,0% 12 4 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 3.5. Kw a l i f i k a c j e z a w o d o w e b e z r o b o t n y c h (najważniejsze z ważnych) Analizowane powyżej pytanie dotyczyło wielu kwalifikacji zawodowych niezbędnych do odpowiedniego wykonywania określonego zawodu. Dla określenia najważniejszej z nich poproszono ankietowanych o wskazanie kwalifikacji najważniejszej spośród poprzednio wskazanych (por. Tabela 169). Największy odsetek respondentów wskazał na obsługę kasy fiskalnej oraz obsługę komputera (po 5,8%). Rzadziej jako najważniejsze wymieniane są umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (5,0%), doświadczenie zawodowe, komunikatywność i sumienność (po 4,1%). Kolejną grupę kwalifikacji wymienionych jako najważniejsze stanowią odpowiedzialność, dokładność, posiadanie wyższego wykształcenia oraz umiejętność prowadzenia rozliczeń bankowych (po 3,3% ogółu wskazań). Pozostałe kwalifikacje wskazywane były rzadziej (w przypadku żadnej z nich odsetek osób wskazujących nie przekroczył 3 punktów procentowych). 124 125
Tabela 169. Niezbędne kwalifikacje zawodowe (kwalifikacje najważniejsze z ważnych Lp. Kwalifikacje N % Lp. Kwalifikacje (Cd.) N % 1 obsługa kasy fiskalnej 7 5,8% 27 szkolenie z zakresu BHP 2 1,7% 2 obsługa komputera 7 5,8% 28 zaradność 2 1,7% 3 umiejętności związane 6 5,0% 29 obsługa biura i urządzeń 2 1,7% z rozwijaniem relacji z klientami (handel) biurowych 4 doświadczenie zawodowe 5 4,1% 30 dyspozycyjność 2 1,7% 5 komunikatywność 5 4,1% 31 specyficzne cechy osobowe 2 1,7% - inne 6 sumienność 5 4,1% 32 efektywne zarządzanie 1,8% czasem 7 odpowiedzialność 4 3,3% 33 posiadanie średniego wykształcenia 1,8% 8 dokładność 4 3,3% 34 umiejętności pedagogiczne (praca z dziećmi) 1,8% 9 posiadanie wyższego wykształcenia 4 3,3% 35 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1,8% 10 wszystko 4 3,3% 36 obsługa innych maszyn 1,8% 11 umiejętność prowadzenia 4 3,3% 37 znajomość języków obcych 1,8% rozliczeń bankowych 12 pracowitość 3 2,5% 38 znajomość roślin (ich uprawy) 1,8% 13 wykształcenie (ogólnie) 14 zarządzanie personelem 15 umiejętności krawieckie, tkackie, 3 2,5% 39 umiejętności gastronomiczne 1,8% 3 2,5% 40 znajomość specjalistycznego 1,8% oprogramowania 3 2,5% 41 wiedza fachowa (ogólnie) 1,8% 16 kursy zawodowe 3 2,5% 42 kurs obsługi kasy fiskalnej 1,8% 17 umiejętność pracy z 3 2,5% 43 kurs pilarza 1,8% ludźmi 18 specyficzne umiejętności 3 2,5% 44 odporność na stres 1,8% zawodowe - inne 19 posiadanie wykształcenia zawodowego 2 1,7% 45 umiejętność wykonania masażu 1,8% 20 obsługa obrabiarki, frezarki, tokarki 2 1,7% 46 umiejętność układania kompozycji kwiatowych 21 prawo jazdy 2 1,7% 47 obsługa wózków widłowych 22 fizyczna siła (zdrowie) 23 uprawnienia zawodowe 24 umiejętność pobierania krwi 25 znajomość przepisów prawnych 26 znajomość rynku ubezpieczeń społecznych 1,8% 1,8% 2 1,7% 48 specyficzne uprawnienia - 1,8% wózki widłowe 2 1,7% 49 znajomość branży 1,8% 2 1,7% 50 kultura osobista 1,8% 2 1,7% 121 100,0% 2 1,7% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 3.5.1. Br a k u j ą c e k w a l i f i k a c j e z a w o d o w e b e z r o b o t n y c h Interesujące wydaje się określenie nie tylko kwalifikacji niezbędnych do prawidłowego wykonywania określonego zawodu, ale także takich kwalifikacji, których zdaniem respondentów najbardziej im brakowało w trakcie zatrudnienia na omawianym stanowisku. Pełną listę brakujących kwalifikacji przedstawia poniższa tabela (por. Tabela 170). Zdecydowanie najwięcej ankietowanych stwierdziło, iż nie ma takich kwalifikacji, których im brakowało (13,1% odpowiedzi). Wśród wymienionych kwalifikacji najczęściej wskazywano na: obsługę kasy fiskalnej (6,6%), posiadanie doświadczenia zawodowego, posiadanie wykształcenia zawodowego, umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) oraz znajomość specjalistycznego oprogramowania (po 4,9%). Pozostałe odpowiedzi wskazywane były rzadziej (w przypadku żadnej z nich odsetek osób wskazujących nie przekroczył 4 punktów procentowych). 126 127
Tabela 170. Brakujące kwalifikacje zawodowe. Lp. Kwalifikacje N % Lp. Kwalifikacje (Cd.) N % 1 obsługa kasy fiskalnej 4 6,6% 18 wykształcenie (ogólnie) 1 1,6% 2 doświadczenie zawodowe 3 4,9% 19 znajomość rachunkowości 1 1,6% (księgowości, finansów) 3 posiadanie wykształcenia 3 4,9% 20 prawo jazdy 1 1,6% zawodowego 4 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 3 4,9% 21 fizyczna siła (zdrowie) 1 1,6% 5 znajomość specjalistycznego oprogramowania 3 4,9% 22 umiejętności gastronomiczne 1 1,6% 6 pracowitość 2 3,3% 23 wiedza fachowa (ogólnie) 1 1,6% 7 cierpliwość 2 3,3% 24 wyższe kwalifikacje (ich 1 1,6% podnoszenie - ogólnie) 8 dokładność 2 3,3% 25 umiejętność prowadzenia 1 1,6% rozliczeń bankowych 9 zarządzanie personelem 2 3,3% 26 kurs barmana 1 1,6% 10 obsługa komputera 2 3,3% 27 zręczność, zdolności manualne 1 1,6% 11 znajomość języków 2 3,3% 28 kwalifikacje zawodowe 1 1,6% obcych (ogólnie) 12 kursy zawodowe 2 3,3% 29 umiejętność współpracy z 1 1,6% kierownikiem 13 znajomość przepisów 2 3,3% 30 wyrozumiałość 1 1,6% prawnych 14 dyspozycyjność 2 3,3% 31 obsługa wózków widłowych 1 1,6% 15 specyficzne cechy osobowe - inne 16 efektywne zarządzanie czasem 17 posiadanie średniego wykształcenia 2 3,3% 32 specyficzne umiejętności 1 1,6% zawodowe - inne 1 1,6% 33 nie ma takich (nic, nie) 8 13,1% 1 1,6% 61 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ 3.6. St r u k t u r a u m i e j ę t n o ś c i i p r e d y s p o z y c j i bezrobotnych (suma wszystkich wskazań) Wszystkim bezrobotnych posiadającym doświadczenie zawodowe została odczytana przyjęta na potrzeby badania definicja umiejętności i predyspozycji oczekiwanych w pracy. Następnie każdego poproszono, aby wymienił te z nich, które chciałby jeszcze zdobyć, poprawić, podwyższyć. Respondenci mogli podawać dowolną liczbę umiejętności i predyspozycji. Ostatecznie najczęściej wskazywaną predyspozycją, którą chcą rozwijać bezrobotni okazało się doświadczenie zawodowe wskazane przez 48% respondentów. Znacznie rzadziej badani wskazywali na wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (19,6%), efektywne zarządzanie czasem (14,9%), umiejętność rozwiązywania problemów (13,4%), chęć podnoszenia kwalifikacji (12,9%), znajomość języków obcych (10,3%) oraz odpowiedzialność (9,8%). Na kolejnych pozycjach znalazły się sumienność i obsługa komputera (po 7,2%) oraz pracowitość (6,2%), uczciwość (5,2%) i obsługa kasy fiskalnej (4,6%). Łącznie (po skategoryzowaniu) wyróżniono 47 umiejętności o charakterze ponadstanowiskowym. Wszystkie wymienione przez badanych predyspozycje przedstawia poniższa tabela (por. Tabela 171). Tabela 171. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań dane niegrupowane). Lp. Kwalifikacje N % Lp. Kwalifikacje (Cd.) N % 1 doświadczenie zawodowe 93 47,9% 26 kurs księgowego 2 1,0% 2 wyższe kwalifikacje 38 19,6% 27 zręczność, zdolności 2 1,0% (ich podnoszenie - ogólnie) manualne 3 efektywne zarządzanie 29 14,9% 28 odporność na stres 2 1,0% czasem 4 umiejętność rozwiązywania problemów 26 13,4% 29 asertywność 2 1,0% 5 chęć podnoszenia kwalifikacji 6 znajomość języków obcych 25 12,9% 30 specyficzne umiejętności 2 1,0% zawodowe - inne 20 10,3% 31 efektywność 1,5% 7 odpowiedzialność 19 9,8% 32 komunikatywność 1,5% 8 sumienność 14 7,2% 33 posiadanie wyższego 1,5% wykształcenia 9 obsługa komputera 14 7,2% 34 kreatywność 1,5% 128 129
10 pracowitość 12 6,2% 35 obsługa innych maszyn 1,5% 11 uczciwość 10 5,2% 36 umiejętności gastronomiczne 1,5% 12 obsługa kasy fiskalneskalnej 9 4,6% 37 kurs obsługi kasy fi- 1,5% 13 znajomość rachunkowości 6 3,1% 38 kurs gastronomiczny 1,5% (księgowo- ści, finansów) 14 kursy zawodowe 6 3,1% 39 grzeczność 1,5% 15 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 6 3,1% 40 umiejętność robienia dobrego wrażenia 1,5% 16 prawo jazdy 4 2,1% 41 umiejętność pracy z 1,5% ludźmi 17 umiejętności związane 4 2,1% 42 zaradność 1,5% z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 18 zarządzanie personelem 3 1,5% 43 dynamika w działaniu 1,5% 19 znajomość specjalistycznego oprogramowania 3 1,5% 44 umiejętność układania kompozycji kwiatowych 1,5% 20 kurs barmana 3 1,5% 45 umiejętności piekarskie, 1,5% cukiernicze 21 dyspozycyjność 3 1,5% 46 specyficzne cechy osobowe 1,5% - inne 22 cierpliwość 2 1,0% 47 kultura osobista 1,5% 23 umiejętności pedagogiczne 2 1,0% 48 nie ma takich (nic, nie) 3 1,5% (praca z dziećmi) 24 fizyczna siła (zdrowie) 2 1,0% 49 trudno powiedzieć 1,5% 25 znajomość przepisów 2 1,0% 194 100,0% prawnych Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętność 3.6.1. Ni e z b ę d n e u m i e j ę t n o ś c i w e d ł u g o s ó b b e z r o b o t n y c h (s u m a w s z y s t k i c h w s k a z a ń) w p o d z i a l e na wielkie grupy zawodowe W grupie osób ostatnio zatrudnionych na stanowiskach z grupy parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy najczęściej wymienianymi umiejętnościami i predyspozycjami, które respondenci chcą rozwijać są efektywne zarządzanie czasem i wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) wskazane przez połowę respondentów. Pozostałe umiejętności przedstawia poniższa tabela (por. Tabela 172). Tabela 172. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy). Lp. Umiejętności N % 1 efektywne zarządzanie czasem 2 50,0% 2 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 2 50,0% 3 doświadczenie zawodowe 1 25,0% 4 kurs księgowego 1 25,0% 5 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 25,0% 4 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętność Badani ostatnio zatrudnieni na stanowiskach z grupy specjaliści najczęściej wskazywali na doświadczenie zawodowe i wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (po 37,5%). Co czwarty bezrobotny wskazał na umiejętność rozwiązywania problemów oraz odpowiedzialność. Pozostałe kwalifikacje wskazane zostały przez pojedynczych respondentów. Łącznie wymienili oni 9 predyspozycji przedstawionych w Tabela 173. Tabela 173. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań specjaliści). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 3 37,5% 2 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 3 37,5% 3 umiejętność rozwiązywania problemów 2 25,0% 4 odpowiedzialność 2 25,0% 5 umiejętności pedagogiczne (praca z dziećmi) 1 12,5% 6 efektywne zarządzanie czasem 1 12,5% 7 pracowitość 1 12,5% 8 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 12,5% 9 odporność na stres 1 12,5% 8 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętność 130 131
Osoby pracujące ostatnio na stanowiskach z grupy technicy i inny średni personel jako predyspozycje, które chcieli by rozwijać najczęściej wymieniają doświadczenie zawodowe (50%). Pozostałe predyspozycje wskazały pojedyncze osoby. Łącznie wskazują oni na 6 umiejętności wymienionych w poniższej tabeli (por. Tabela 174). Tabela 174. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań technicy i inny średni personel). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 2 50,0% 2 sumienność 1 25,0% 3 efektywne zarządzanie czasem 1 25,0% 4 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1 25,0% 5 obsługa komputera 1 25,0% 6 znajomość przepisów prawnych 1 25,0% 7 4 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętność W grupie respondentów zatrudnionych ostatnio jako pracownicy biurowi najbardziej pożądane umiejętności to doświadczenie zawodowe (54,5%), oraz wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (36,4%) i chęć podnoszenia kwalifikacji (27,3%). wskazali oni 14 predyspozycji. Szczegółowe zestawienie prezentuje Tabela 175. Respondenci zatrudnieni na stanowiskach zaklasyfikowanych jako pracownicy usług osobistych i sprzedawcy wymienili 27 predyspozycji, które chcieliby rozwijać. Najczęściej wskazywane były odpowiedzialność (22,6%), doświadczenie zawodowe i efektywne zarządzanie czasem (po 19,4%). Nieco rzadziej wskazywane były umiejętność rozwiązywania problemów i chęć podnoszenia kwalifikacji (po 12,9%). Wszystkie predyspozycje prezentuje Tabela 176. W grupie rolników i leśników wymienianymi umiejętnościami są doświadczeni zawodowe, kursy zawodowe, wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) i pracowitość. Wskazanych zostało 4 predyspozycji przez 2 respondentów co przedstawia Tabela 177. Tabela 175. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań pracownicy biurowi). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 6 54,5% 2 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 4 36,4% 3 chęć podnoszenia kwalifikacji 3 27,3% 4 sumienność 1 9,1% 5 uczciwość 1 9,1% 6 efektywne zarządzanie czasem 1 9,1% 7 dyspozycyjność 1 9,1% 8 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1 9,1% 9 obsługa komputera 1 9,1% 10 znajomość języków obcych 1 9,1% 11 znajomość przepisów prawnych 1 9,1% 12 odpowiedzialność 1 9,1% 13 pracowitość 1 9,1% 14 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 9,1% 11 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno Tabela 176. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań pracownicy usług osobistych i sprzedaży). Lp. Umiejętności N % 1 odpowiedzialność 7 22,6% 2 doświadczenie zawodowe 6 19,4% 3 efektywne zarządzanie czasem 6 19,4% 4 umiejętność rozwiązywania problemów 4 12,9% 5 chęć podnoszenia kwalifikacji 4 12,9% 6 znajomość języków obcych 3 9,7% 7 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 3 9,7% 8 pracowitość 3 9,7% 9 uczciwość 2 6,5% 10 obsługa kasy fiskalnej 2 6,5% 11 kursy zawodowe 2 6,5% 12 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 2 6,5% 13 kurs barmana 2 6,5% 14 sumienność 1 3,2% 15 zarządzanie personelem 1 3,2% 132 133
16 umiejętności pedagogiczne (praca z dziećmi) 1 3,2% 17 dyspozycyjność 1 3,2% 18 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 1 3,2% 19 specyficzne cechy osobowe - inne 1 3,2% 20 obsługa komputera 1 3,2% 21 umiejętności gastronomiczne 1 3,2% 22 znajomość specjalistycznego oprogramowania 1 3,2% 23 kurs księgowego 1 3,2% 24 cierpliwość 1 3,2% 25 grzeczność 1 3,2% 26 umiejętność robienia dobrego wrażenia 1 3,2% 27 nie ma takich (nic, nie) 1 3,2% 31 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno Tabela 177. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 1 50,0% 2 kursy zawodowe 1 50,0% 3 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 1 50,0% 4 pracowitość 1 50,0% 2 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno W grupie robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy wskazanych zostało 15 umiejętności. Najczęściej wskazywane to doświadczenie zawodowe (52,6%) i pracowitość (26,3%). Rzadziej pojawiały się umiejętność rozwiązywania problemów, wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie), chęć podnoszenia kwalifikacji oraz odpowiedzialność (po 21,1%). Szczegóły przedstawia Tabela 178. Respondenci ostatnio zatrudnieni na stanowiskach z grupy operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń wskazują na takie predyspozycje jak wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (66,7%) i doświadczenie zawodowe (50,0%). Pozostałe predyspozycje wskazane zostały przez pojedynczych bezrobotnych. Odpowiedzi respondentów z tej grupy przedstawia poniższa tabela (por. Tabela 179). Tabela 178. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 10 52,6% 2 pracowitość 5 26,3% 3 umiejętność rozwiązywania problemów 4 21,1% 4 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 4 21,1% 5 chęć podnoszenia kwalifikacji 4 21,1% 6 odpowiedzialność 4 21,1% 7 uczciwość 3 15,8% 8 efektywne zarządzanie czasem 3 15,8% 9 sumienność 1 5,3% 10 dynamika w działaniu 1 5,3% 11 umiejętności piekarskie, cukiernicze 1 5,3% 12 prawo jazdy 1 5,3% 13 fizyczna siła (zdrowie) 1 5,3% 14 efektywność 1 5,3% 15 zręczność, zdolności manualne 1 5,3% 19 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno Tabela 179. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń). Lp. Umiejętności N % 1 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 4 66,7% 2 doświadczenie zawodowe 3 50,0% 3 uczciwość 1 16,7% 4 dyspozycyjność 1 16,7% 5 chęć podnoszenia kwalifikacji 1 16,7% 6 nie ma takich (nic, nie) 1 16,7% 6 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno 134 135
Wśród bezrobotnych zatrudnionych ostatnio na stanowiskach z grupy pracowników przy pracach prostych 17 osób opisało umiejętności, które chcieliby rozwijać. Najczęściej wskazywane było doświadczenie zawodowe (58,8%). Znacznie rzadziej pojawiały się sumienność (23,5%), efektywne zarządzanie czasem i chęć podnoszenia kwalifikacji (11,8%). Pozostałe predyspozycje wskazywane były przez jedną osobę. Szczegóły przedstawia Tabela 180. Tabela 180. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań pracownicy przy pracach prostych). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 10 58,8% 2 sumienność 4 23,5% 3 efektywne zarządzanie czasem 2 11,8% 4 chęć podnoszenia kwalifikacji 2 11,8% 5 trudno powiedzieć 1 5,9% 6 zaradność 1 5,9% 7 uczciwość 1 5,9% 8 zarządzanie personelem 1 5,9% 9 obsługa kasy fiskalnej 1 5,9% 10 obsługa komputera 1 5,9% 11 prawo jazdy 1 5,9% 12 umiejętność rozwiązywania problemów 1 5,9% 13 odpowiedzialność 1 5,9% 14 zręczność, zdolności manualne 1 5,9% 15 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 5,9% 17 100,0% Tabela 181. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań dla osób, które nie podały ostatnio zajmowanego stanowiska, ale pracowały). Lp. Umiejętności N % 1 znajomość języków obcych 5 45,5% 2 doświadczenie zawodowe 4 36,4% 3 efektywne zarządzanie czasem 2 18,2% 4 prawo jazdy 2 18,2% 5 umiejętność rozwiązywania problemów 2 18,2% 6 posiadanie wyższego wykształcenia 1 9,1% 7 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1 9,1% 8 obsługa komputera 1 9,1% 9 komunikatywność 1 9,1% 10 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 1 9,1% 11 chęć podnoszenia kwalifikacji 1 9,1% 12 kurs barmana 1 9,1% 13 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 9,1% 11 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno Pytanie o predyspozycje, które chcieliby rozwijać zadano także bezrobotnym, którzy nie pracowali do tej pory. W grupie tej najczęściej wskazywane były takie umiejętności jak doświadczenie zawodowe (58,0%) wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (21,0%) umiejętność rozwiązywania problemów (16,0%) oraz efektywne zarządzanie czasem i znajomość języków obcych (po 13,6%). Wszystkie wymienione umiejętności przedstawia Tabela 182. Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno W grupie osób, które pracowały, lecz nie przyznały się na jakim to było ostatnio stanowisku predyspozycjami, które najchętniej byłyby rozwijane są znajomość języków obcych (45,5%) oraz doświadczenie zawodowe (36,4%). Po dwie osoby chciałyby rozwijać umiejętność efektywnego zarządzania czasem, rozwiązywania problemów oraz zdobyć prawo jazdy. Pozostałe predyspozycje zostały wskazane przez pojedynczych bezrobotnych. Szczegóły przedstawia Tabela 181. 3.6.2. Br a k u j ą c e u m i e j ę t n o ś c i i p r e d y s p o z y c j e b e z r o b o t n y c h Wszystkie osoby posiadające doświadczenie zawodowe poproszono o wskazanie jednej z umiejętności, której brak odczuwają w największym stopniu. Respondenci najczęściej wskazywali na doświadczenie zawodowe (45,8%). Znacznie rzadziej pojawiały się takie predyspozycje jak efektywnym zarządzaniu czasem (9,2%) oraz znajomość języków obcych i umiejętność rozwiązywania problemów (po 6,3%). Pozostałe umiejętności wskazało po mniej niż 4% respondentów. Szczegółowe zestawienie odpowiedzi przedstawia Tabela 183. 136 137
Tabela 182. Niezbędne umiejętności (suma wszystkich wskazań dla osób do tej pory niepracujących). Lp. Umiejętności N % 1 doświadczenie zawodowe 47 58,0% 2 wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) 17 21,0% 3 umiejętność rozwiązywania problemów 13 16,0% 4 efektywne zarządzanie czasem 11 13,6% 5 znajomość języków obcych 11 13,6% 6 chęć podnoszenia kwalifikacji 10 12,3% 7 obsługa komputera 9 11,1% 8 sumienność 6 7,4% 9 obsługa kasy fiskalnej 6 7,4% 10 odpowiedzialność 4 4,9% 11 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 3 3,7% 12 kursy zawodowe 3 3,7% 13 asertywność 2 2,5% 14 uczciwość 2 2,5% 15 znajomość specjalistycznego oprogramowania 2 2,5% 16 umiejętność układania kompozycji kwiatowych 1 1,2% 17 zarządzanie personelem 1 1,2% 18 kreatywność 1 1,2% 19 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 1 1,2% 20 kultura osobista 1 1,2% 21 obsługa innych maszyn 1 1,2% 22 fizyczna siła (zdrowie) 1 1,2% 23 umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) 1 1,2% 24 pracowitość 1 1,2% 25 kurs obsługi kasy fiskalnej 1 1,2% 26 kurs gastronomiczny 1 1,2% 27 cierpliwość 1 1,2% 28 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 1 1,2% 29 odporność na stres 1 1,2% 30 umiejętność pracy z ludźmi 1 1,2% 31 nie ma takich (nic, nie) 1 1,2% 81 100,0% Tabela 183. Brakujące umiejętności (najważniejsze z ważnych dane nie grupowane). Lp Umiejętności N % Lp. Umiejętności (c.d) N % 1 doświadczenie zawodowe 65 45,8% 15 obsługa biura i urządzeń 1,7% biurowych 2 efektywne zarządzanie 13 9,2% 16 uczciwość 1,7% czasem 3 znajomość języków obcych 9 6,3% 17 wykształcenie (ogólnie) 1,7% 4 umiejętność rozwiązywania problemów 5 chęć podnoszenia kwalifikacji 6 kwalifikacje zawodowe (ogólnie) 9 6,3% 18 znajomość rachunkowości (księgowości, finansów) 1,7% 5 3,5% 19 kursy zawodowe 1,7% 5 3,5% 20 odpowiedzialność 1,7% 7 pracowitość 4 2,8% 21 kurs księgowego 1,7% 8 obsługa komputera 3 2,1% 22 cierpliwość 1,7% 9 zarządzanie personelem 2 1,4% 23 umiejętność współpracy 1,7% z kierownikiem 10 obsługa kasy fiskalnej 2 1,4% 24 odporność na stres 1,7% 11 specyficzne umiejętności zawodowe - inne 2 1,4% 25 umiejętność robienia dobrego wrażenia 1,7% 12 efektywność 2 1,4% 26 nie ma takich (nic, nie) 5 3,5% 13 wyższe kwalifikacje 2 1,4% 27 trudno powiedzieć 2 1,4% (ich podnoszenie - ogólnie) 14 sumienność 1,7% 142 100,0% Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Źródło: Badania ankietowe IG WSIiZ Procenty nie sumują się do 100 gdyż można było wskazać więcej niż jedną umiejętno 138 139
1.7 Wn i o s k i Pod względem zawodów wyuczonych bezrobotni najczęściej reprezentowali trzy wielkie grupy zawodowe (zgodnie z KZIS): specjalistów (16,2%), techników i inny średni personel (15,3%) oraz robotników przemysłowych i rzemieślników (13,6%). Największą grupę (24,8%) stanowią te osoby, które nie wskazały swojego zawodu wyuczonego. Biorąc pod uwagę zawody wyuczone bez względu na wielką grupę zawodową stwierdzić można, iż wśród bezrobotnych najczęściej reprezentowani byli ekonomiści (5%) oraz krawcowe i koronkarki (4,5%), technicy ekonomiści (4,3%) i nauczyciele (4,1%). Nieco rzadziej reprezentowani byli technicy gastronomii, żywienia i sprzedawcy (po 3,6%), oraz kucharze (2,6%). Bezrobotni posiadający już doświadczenie zawodowe deklarują iż najczęściej pracowali na stanowiskach z grupy wielkiej (wg KZiS) pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (12% respondentów). Kolejne pod względem zatrudnienia grupy stanowisk to pracownicy przy pracach prostych i robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (po 8%). Biorąc pod uwagę zawody z wszystkich grup, stwierdzić można, iż bezrobotni ostatnio najczęściej zatrudnieni byli jako sprzedawcy (5,7%) lub pracownicy fizyczni (5,5%). Rzadziej reprezentowane były opiekunki (2,1%), budowlańcy i murarze (1,9%) oraz szwaczki (1,7%). Porównując strukturę zawodów wyuczonych i wykonywanych ostatnio przez bezrobotnych zauważyć można, iż te drugie charakteryzują się niższymi wymaganiami. Bezrobotni podejmują pracę poniżej swoich kwalifikacji formalnych. Wśród kompetencji niezbędnych na stanowiskach ostatnio zajmowanych przez bezrobotnych najczęściej wskazywano na obsługę komputera (14,1%), obsługę kasy fiskalnej (11,5%), sumienność (10,9%) oraz umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (10,3%). Nieco rzadziej wskazywane były takie kwalifikacje zawodowe, jak: doświadczenie zawodowe (9,6%), odpowiedzialność (7,1%), pracowitość oraz znajomość języków obcych (po 6,4%), Po 5,8% badanych wskazało na dokładność, posiadanie wykształcenia zawodowego i inne specyficzne umiejętności zawodowe, zaś 5,1% respondentów wskazało na kursy zawodowe. Powyższa struktura kwalifikacji powstała po zsumowaniu wszystkich odpowiedzi wszystkich respondentów. W sytuacji gdy każdy mógł wskazać jedynie jedną najważniejszą kompetencję najwięcej respondentów wskazało na obsługę kasy fiskalnej oraz obsługę komputera (po 5,8%). Rzadziej wymieniane były umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (5,0%), doświadczenie zawodowe, komunikatywność i sumienność (po 4,1%). Zdecydowanie najwięcej ankietowanych stwierdziło, iż nie ma takich kwalifikacji, których im brakuje (13,1% odpowiedzi). Wśród wymienionych kwalifikacji, których najbardziej brakuje najczęściej wskazywano na: obsługę kasy fiskalnej (6,6%), posiadanie doświadczenia zawodowego, posiadanie wykształcenia zawodowego, umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) oraz znajomość specjalistycznego oprogramowania (po 4,9%). Umiejętności i predyspozycje, które bezrobotni chcieliby jeszcze zdobyć, poprawić, podwyższyć to doświadczenie zawodowe (48% respondentów), wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (19,6%), efektywne zarządzanie czasem (14,9%), umiejętność rozwiązywania problemów (13,4%), chęć podnoszenia kwalifikacji (12,9%), znajomość języków obcych (10,3%) oraz odpowiedzialność (9,8%). Na kolejnych pozycjach znalazły się sumienność i obsługa komputera (po 7,2%) oraz pracowitość (6,2%), uczciwość (5,2%) i obsługa kasy fiskalnej (4,6%). Respondenci w największym stopniu odczuwają brak doświadczenia zawodowego (45,8%), umiejętności efektywnego zarządzania czasem (9,2%) oraz znajomości języków obcych i umiejętności rozwiązywania problemów (po 6,3%). Struktura kwalifikacji i umiejętności bezrobotnych wskazuje na silną percepcję braku doświadczenia zawodowego oraz konieczności podnoszenia kwalifikacji. W tym kontekście można mówić o potrzebie dostarczenia tym osobom zarówno konkretnych kwalifikacji takich jak umiejętność obsługi kasy fiskalnej, a równocześnie umiejętności miękkich takich jak zarządzanie czasem czy rozwiązywanie problemów. 140 141
Za k o ń c z e n i e Przedstawiona charakterystyka badanej zbiorowości dwóch kategorii bezrobotnych (osób do 25 roku życia i długotrwale bezrobotnych) ma na celu ukazanie ich struktury społeczno-demograficznej, dotychczasowego doświadczenia, jak i kondycji materialnej, a przez to lepsze zrozumienie ich sytuacji, problemów nurtujących te kategorie osób. Pochodzą oni z terenów niedoinwestowanych o dużym zagrożeniu bezrobociem (mała chłonność rynku pracy), gdzie otrzymanie pracy nie gwarantuje już posiadanie wyższego wykształcenia. Analizowane kategorie bezrobotnych (osób młodych do 25 roku życia pozostających bez pracy i osób długotrwale bezrobotnych, pozostających bez pracy co najmniej 12 miesięcy) różnią się między sobą wszystkimi analizowanymi aspektami za wyjątkiem miejsca zamieszkania. Zarówno młodzi bezrobotni, jak i długotrwale bezrobotni mieszkają w tych samych typach miejscowości. Różnią się między sobą płcią (więcej kobiet jest długotrwale bezrobotnych), wiekiem (ze względu na zastosowany dobór próby badawczej), wykształceniem (młodzi bezrobotni są lepiej wykształceni niż długotrwale bezrobotni), wykształceniem ojca i matki (młodzi bezrobotni mają lepiej wykształconych rodziców niż długotrwale bezrobotni), stanem cywilnym (z uwagi na wiek), posiadaniem dzieci (młodzi bezrobotni w przeważającej mierze nie założyli jeszcze rodziny), sposobem zamieszkiwania (osoby młode będące na bezrobociu najczęściej mieszkają z rodzicami, natomiast osoby długotrwale bezrobotne z żoną, mężem, partnerem lub partnerką życiową z dziećmi lub innymi krewnymi), poziomem życia rodziny (młodzi bezrobotni w znacznie większym stopniu niż osoby długotrwale bezrobotne oceniają poziom życia rodziny jako dobry, natomiast osoby długotrwale bezrobotne dwa razy częściej wskazują, że ten poziom jest zły), oceną dochodów w gospodarstwie (osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż młodzi bezrobotni uważają, że dochody w gospodarstwie są o wiele za niskie w stosunku do potrzeb, zaś młodzi bezrobotni, że dochody te są mniej więcej na miarę potrzeb), sposobem gospodarowania pieniędzmi (wśród młodych bezrobotnych przeważa opinia, że żyją średnio i starcza na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy, zaś wśród długotrwale bezrobotnych, że żyją skromnie i na co dzień muzą bardzo oszczędnie gospodarować), poczuciem satysfakcji materialnej (osoby długotrwale bezrobotne znacznie gorzej oceniają swoją satysfakcję materialną w porównaniu z młodymi bezrobotnymi), głównym źródłem utrzymania (praca współmałżonka jest głównym źródłem utrzymania dla osób długotrwale bezrobotnych, zaś dla młodych bezrobotnych pomoc rodziny), formą prawną bezrobocia (długotrwale bezrobotni znacznie częściej utracili prawo do zasiłku niż młodzi bezrobotni, z kolei młodzi bezrobotni ponad trzy razy częściej pobierają zasiłek niż osoby długotrwale bezrobotne), pierwszą rejestracją w urzędzie pracy (długotrwale bezrobotni rejestrowali się po raz pierwszy pomiędzy rokiem 1986 a 2006, zaś młodzi bezrobotni przeważnie w roku 2008), ilością rejestracji (osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż młodzi bezrobotni rejestrowali się w urzędzie pracy), czasem pozostawania bez pracy (osoby długotrwale bezrobotne najczęściej przebywają na bezrobociu powyżej 36 miesięcy, zaś osoby do 25 roku życia pozostają bez pracy od 4 do 6 miesięcy), wykonywanym zajęciem przed rejestracją (młodzi bezrobotni w większości uczyli się przed rejestracją, zaś długotrwale bezrobotni byli pracownikami najemnymi lub wychowywali dziecko), przyczyną pozostania bezrobotnym (młodzi bezrobotni w zdecydowanej większości wskazują na status absolwenta, zaś osoby długotrwale bezrobotne na zbyt długi czas pozostawania bez pracy, nie przedłużenie umowy o pracę oraz takie przyczyny jak: odejście z własnej inicjatywy, redukcja etatów, likwidacja stanowiska pracy i likwidacja zakładu pracy), stażem pracy (z uwagi na wiek) oraz długością zatrudnienia w ostatnim miejscu pracy (także z uwagi na wiek). Porównywane kategorie osób bezrobotnych są zupełnie różne od siebie, co wymaga zastosowania wobec nich zupełnie innych mechanizmów i instrumentów aktywizacyjnych. W przeciwnym wypadku nie wejdą na rynek pracy i nie otrzymają szansy podjęcia aktywnego życia zawodowego. Skutki takiej sytuacji w dłuższym okresie czasu są nieodwracalne, co wyraźnie widać już u osób pozostających bez pracy powyżej 36 miesięcy. Wśród osób młodych najczęściej wskazywanym powodem zarejestrowania się w PUP okazała się możliwość skorzystania ze stażu. Młodzi bezrobotni stosunkowo często wskazywali w tym kontekście także na możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego. Interesujące, że pośrednictwo pracy znalazło się dopiero na trzeci miejscu. Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu znalazła się możliwość ubezpieczenia zdrowotnego. W kontekście prowadzonych badan najistotniejsze wydaje się, że pośrednictwo pracy zarówno w przypadku osób młodych, jak długotrwale bezrobotnych nie stanowi zasadniczego motywy zarejestrowania się w PUP. Wydaje się, że ważnym czynnikiem usprawniającym działalnie PUP byłoby przeniesienie zadań związanych z ubezpieczeniem zdrowotnym w zakres kompetencji innej instytucji (np. ZUS). Zdecydowana większość badanych w obu grupach respondentów (ponad cztery piąte) deklaruje, iż w chwili obecnej poszukuje pracy. Zarówno wśród osób młodych, jak długotrwale bezrobotnych aktualnie nie poszukujących pracy, jako powód takiego stanu rzeczy najczęściej wskazywano na specyficzną sytuację rodzinną ankietowanego, a więc na czynnik niejako zewnętrzny, niezależny od woli osoby bezrobotnej. Istotne wydaje się jednocześnie, iż znaczna część respondentów nie poszukuje pracy, ponieważ wątpi w to, czy z posiadanymi kompetencjami i kwalifikacjami jest w stanie 142 143
ją otrzymać. W kierunku do tego typu osób skierować się powinno nie tylko wsparcie psychologiczne, ale także możliwość skorzystania ze specjalnych szkoleń i kursów. Osoby poszukujące pracy najczęściej jako metody jej poszukiwania najczęściej wskazują te o charakterze pasywnym: czytanie ogłoszeń prasowych, poprzez urzędy pracy, czytanie ogłoszeń w Internecie, poprzez rodzinę/znajomych oraz czytanie ogłoszeń na mieście. Z przeprowadzonych badań wynika, iż Urzędy Pracy powinny w większym stopniu aktywizować bezrobotnych do wykorzystywania przez nich bardziej aktywnych form poszukiwania pracy. Może być to jednak zadanie stosunkowo trudne do realizacji biorąc pod uwagę fakt, iż głównym motywem zarejestrowania się w PUP nie jest motyw poszukiwania pracy. Analiza oferowanych przez PUP form wsparcia wskazuje, iż stosunkowo dobrze trafiają one w zapotrzebowanie obu grup respondentów. Osobom młodym częściej niż długotrwale bezrobotnym oferowane były staże i przygotowanie zawodowe, a więc te formy na które liczyli bezrobotni rejestrując się w PUP. Z kolei, osoby długotrwale bezrobotne mogły liczyć częściej na poradnictwo zawodowe, krajowe pośrednictwo pracy, propozycje udziału w kursach i szkoleniach, etc., co również odpowiada na ich zapotrzebowania. Jednocześnie osoby długotrwale bezrobotne znacznie częściej niż osoby młode wskazują na ukończenie jakiś kursów czy szkoleń od momentu ostatniej rejestracji. Z kolei, osoby młode częściej deklarują, iż w kursach czy szkoleniach nie brały udziału, co z pewnością - związane jest z długością pozostawania w rejestrze bezrobotnych PUP. Młodzi respondenci, którzy zadeklarowali uczestniczenie w kursach czy szkoleniach najczęściej wskazywali na udział w takich kursach, jak: kurs prawa jazdy oraz obsługi komputera. Z kolei osoby długotrwale bezrobotne najczęściej brały udział w kursach obsługi kasy fiskalnej, kucharskich lub gastronomiczne, opiekunki dla osób starszych, prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego. Jednocześnie obie grupy respondentów w sposób pozytywny wypowiadają się o przydatności ukończonych kursów w kontekście zwiększania ich szans na rynku pracy (w obu grupach odsetek osób oceniających je pozytywnie zdecydowanie przeważa nad ocenami negatywnymi). Jako przyczynę nie uczestniczenia w żadnych kursach czy szkoleniach w obu grupach najczęściej wskazywano fakt, iż braku takiej oferty ze strony PUP. Jednocześnie większą chęć do udziału w nowych szkoleniach i kursach wykazują raczej młodzi niż długotrwale bezrobotni. Ta grupa badanych oczekuje przede wszystkim kursów językowych oraz związanych z finansami i księgowością. Jedynie nieco ponad jedna trzecia młodych bezrobotnych w okresie ostatniej rejestracji w PUP otrzymała od urzędu pracy propozycję podjęcia jakiejś pracy. Na brak jakichkolwiek propozycji tego typu wskazało ponad 60% ankietowanych z tej grupy. Wśród osób długotrwale bezrobotnych w czasie ostatniej rejestracji w PUP propozycję pracy od urzędu pracy otrzymał niemal, co drugi spośród ankietowanych. Analiza wskazuje więc, iż oferty pracy częściej otrzymywały osoby długotrwale bezrobotne niż młodzi bezrobotni co także może być związane z długością okresu zarejestrowania w PUP. Wśród młodych bezrobotnych, którzy otrzymali jakąś ofertę pracy od PUP najczęstszym czynnikiem powodującym, że nie udało im się tej pracy otrzymać jest brak stażu pracy oraz zbyt niskie kompetencje. Z kolei wśród długotrwale bezrobotnych czynnikiem takim okazał się być wiek ankietowanych. Działania PUP powinny w stosunku do ludzi młodych powinny być więc nastawione z jednej strony na zapewnienie im stażu pracy, z drugiej zaś na powiększaniu kompetencji w ramach posiadanego zawodu (nabywanie kompetencji bardziej specjalistycznych). W przypadku osób długotrwale bezrobotnych (starszych) możliwości działania PUP są ograniczone niezbędna jest zmiana świadomości pracodawców, co wykracza poza zadania i możliwości instytucji rynku pracy. Przeprowadzone badania wskazują jednocześnie na wyraźną niechęć występującą zarówno wśród młodych, jak długotrwale bezrobotnych do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W obu grupach odsetek deklarujących chęć jej założenia nie przekracza 4% ogółu badanych. Jednocześnie nawet wśród osób deklarujących, iż zamierzają otworzyć własną firmę większość nie wie na czym miałaby polegać jej działalność. Osoby, które wskazały na czym miałaby ona polegać najczęściej wskazywali przedsięwzięcia o charakterze usługowym (głównie handel). O niewielkich szansach na otworzenie własnej firmy nawet przez tych, którzy gotowość taką potwierdzili świadczy także, iż tylko jedna osoba (spośród gotowych otworzyć własną działalność gospodarczą) sprawdzała ekonomiczne szanse jej powodzenia (biznes plan). Jednocześnie bezrobotni oczekują pomocy ze strony PUP w założeniu własnej firmy (przede wszystkim w zakresie finansowego wsparcia początków działalności, choć także choć w wyraźnie mniejszym stopniu w postaci szkoleń [księgowość, finanse]). Brak własnego kapitału stanowi zresztą zdaniem ankietowanych czynnik w sposób zasadniczy ograniczający możliwość rozwoju własnego biznesu. Tym, co powoduje, iż chcą oni projekty tego typu realizować, to przede wszystkim niezależność oraz czego można się było spodziewać niemożność otrzymania pracy najemnej. Tak niski odsetek osób zamierzających otworzyć własną działalność gospodarczą wśród bezrobotnych powinien skłonić PUP-y do zwiększenia ich aktywności w obszarze indywidualnej przedsiębiorczości, której towarzyszyć powinny jednak środki finansowe wspierające potencjalną działalność gospodarczą osób bezrobotnych. Wśród młodych bezrobotnych do uzyskiwania dochodów, które nie podlegały opodatkowaniu przyznał się, co szósty ankietowany. Z kolei wśród respondentów z grupy długotrwale bezrobotnych na posiadanie w ciągu ostatniego roku dochodów nieopodatkowanych wskazało nieco mniej osób, tj. co dziesiąty ankietowany w obu grupach wskaźnik osób pracujących 144 145
na czarno waha się między 10% a 15%. Szczyt pracy nieopodatkowanej przypada na miesiące letnie (kwiecień, maj, czerwiec, lipiec oraz sierpień). Częstotliwość pracy na czarno spada wyraźnie w miesiącach jesiennych oraz zimowych, by ponownie zacząć rosnąć późną wiosną. Praca nieopodatkowana ma więc wyraźnie charakter sezonowy. Analiza wyników badan wskazuje, iż trzy najczęściej wskazywane rodzaje prac wykonywanych na czarno to prace sezonowe: związane z rolnictwem lub budownictwem. Wśród osób długotrwale bezrobotnych więcej jest osób w ogóle nie wyjeżdżających za granicę, lecz jeżeli już wyjeżdżają to częściej niż respondenci z grupy młodych. Długotrwale bezrobotni jednocześnie częściej deklarują, iż pracowali za granicą, a także większą jej częstotliwość. Osoby młode zdecydowanie najczęściej jako kraj, w którym podejmowały pracę wskazywały na Wielką Brytanię. Z kolei, wśród długotrwale bezrobotnych na pierwszym miejscu pod tym względem znalazły się Włochy oraz Niemcy. Osoby długotrwale bezrobotne wskazują na dłuższe okresy pracy za granicą niż młodzi bezrobotni. Jednocześnie osoby młode deklarują większą gotowość wyjazdu w najbliższym czasie do pracy za granicę niż osoby długotrwale bezrobotne. Wśród osób młodych gotowych do emigracji zarobkowej jest jedna czwarta spośród ankietowanych, wśród długotrwale bezrobotnych jedynie nieco ponad jedna dziesiąta. Przy czym, powstaje pytanie na ile gotowość ta jest gotowością rzeczywistą, na ile zaś jedynie deklaratywną. Jedynie jedna trzecia osób deklarujących gotowość do wyjazdu z Polski ze względów ekonomicznych poczyniła jakieś kroki w tym kierunku (najczęściej respondenci wspominają w tym kontekście o poszukiwaniu ofert pracy przez Internet). Niecała połowa z nich wie, w jakim kraju chciałaby podjąć pracę (najwięcej osób chciałoby pracować w Wielkiej Brytanii). Wybór kraju docelowego wiąże się przede wszystkim z posiadaniem w nim jakiś znajomych lub członków rodziny, którzy już tam pracują (lub pracowali). Te dwie grupy stanowią zresztą podstawowe źródło, jakim chcą się posługiwać bezrobotni w celu znalezienia pracy za granicą. Niecała połowa osób gotowych podjąć pracę za granicą ma środki finansowe, które mogłaby wykorzystać w trakcie wyjazdu (własne lub rodziny). Generalnie, realną możliwość wyjazdu za granicę oszacować można na maksymalnie 12% wśród młodych bezrobotnych i 5% wśród bezrobotnych długotrwale. Pod względem przynależności zawodowej według zawodów wyuczonych wśród bezrobotnych trzy wielkie grupy zawodowe (zgodnie z KZIS) reprezentowane były w wysokim stopniu: specjaliści (16,2%), technicy i inny średni personel (15,3%) oraz robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (13,6%). Największą grupę (24,8%) stanowią te osoby, które nie wskazały swojego zawodu wyuczonego. Biorąc pod uwagę zawody bez względu na wielką grupę zawodową stwierdzić można, iż wśród bezrobotnych najczęściej reprezentowani byli ekonomiści (5%) oraz krawcowe i koronkarki (4,5%), technicy ekonomiści (4,3%) i nauczyciele (4,1%). Nieco rzadziej reprezentowani byli technicy gastronomii, żywienia i sprzedawcy (po 3,6%), oraz kucharze (2,6%). Bezrobotni posiadający już doświadczenie zawodowe deklarują iż najczęściej pracowali na stanowiskach z grupy wielkiej (wg KZiS) pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (12% respondentów). Kolejne pod względem zatrudnienia grupy stanowisk to pracownicy przy pracach prostych i robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (po 8%). Biorąc pod uwagę zawody z wszystkich grup, stwierdzić można, iż bezrobotni ostatnio zatrudnieni byli najczęściej jako sprzedawcy (5,7%) lub pracownicy fizyczni (5,5%). Rzadziej reprezentowane były opiekunki (2,1%), budowlańcy i murarze (1,9%) oraz szwaczki (1,7%). Porównując strukturę zawodów wyuczonych i wykonywanych ostatnio przez bezrobotnych zauważyć można, iż te drugie charakteryzują się niższymi wymaganiami. Bezrobotni podejmują prace poniżej swoich kwalifikacji formalnych. Wśród kompetencji niezbędnych na stanowiskach ostatnio zajmowanych przez bezrobotnych najczęściej wskazywano na obsługę komputera (14,1%), obsługę kasy fiskalnej (11,5%), sumienność (10,9%) oraz umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (10,3%). Nieco rzadziej wskazywane były takie kwalifikacje zawodowe, jak: doświadczenie zawodowe (9,6%), odpowiedzialność (7,1%), pracowitość oraz znajomość języków obcych (po 6,4%), Po 5,8% badanych wskazało na dokładność, posiadanie wykształcenia zawodowego i inne specyficzne umiejętności zawodowe, zaś 5,1% respondentów wskazało na kursy zawodowe. Powyższa struktura kwalifikacji powstała po zsumowaniu wszystkich odpowiedzi wszystkich respondentów. W sytuacji gdy każdy mógł wskazać jedynie jedną najważniejszą kompetencję największy odsetek respondentów wskazał na obsługę kasy fiskalnej oraz obsługę komputera (po 5,8%). Rzadziej jako najważniejsze wymieniane są umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) (5,0%), doświadczenie zawodowe, komunikatywność i sumienność (po 4,1%). Interesujące wydaje się określenie takich kwalifikacji, których zdaniem respondentów najbardziej im brakowało w trakcie zatrudnienia. Zdecydowanie najwięcej ankietowanych stwierdziło, iż nie ma takich kwalifikacji, których im brakuje (13,1% odpowiedzi). Wśród wymienionych kwalifikacji najczęściej wskazywano na: obsługę kasy fiskalnej (6,6%), posiadanie doświadczenia zawodowego, posiadanie wykształcenia zawodowego, umiejętności związane z rozwijaniem relacji z klientami (handel) oraz znajomość specjalistycznego oprogramowania (po 4,9%). Wszystkich bezrobotnych poproszono, aby wymienił te umiejętności i predyspozycje, które chciałby jeszcze zdobyć, poprawić, podwyższyć. Respondenci mogli podawać dowolną ich liczbę. Najczęściej wskazywane było doświadczenie zawodowe (48% respondentów). Znacznie rzadziej badani 146 147
wskazywali na wyższe kwalifikacje (ich podnoszenie - ogólnie) (19,6%), efektywne zarządzanie czasem (14,9%), umiejętność rozwiązywania problemów (13,4%), chęć podnoszenia kwalifikacji (12,9%), znajomość języków obcych (10,3%) oraz odpowiedzialność (9,8%). Na kolejnych pozycjach znalazły się sumienność i obsługa komputera (po 7,2%) oraz pracowitość (6,2%), uczciwość (5,2%) i obsługa kasy fiskalnej (4,6%). Wszystkie osoby poproszono o wskazanie jednej z umiejętności, której brak odczuwają w największym stopniu. Respondenci najczęściej wskazywali na doświadczenie zawodowe (45,8%). Znacznie rzadziej pojawiały się takie predyspozycje jak efektywne zarządzanie czasem (9,2%) oraz znajomość języków obcych i umiejętność rozwiązywania problemów (po 6,3%). Struktura kwalifikacji i umiejętności bezrobotnych wskazuje na silną percepcję braku doświadczenia zawodowego oraz konieczności podnoszenia kwalifikacji. W tym kontekście można mówić o potrzebie dostarczenia tym osobom tak konkretnych kwalifikacji jak umiejętność obsługi kasy fiskalnej, a równocześnie umiejętności miękkich takich jak zarządzanie czasem czy rozwiązywanie problemów. Aneks (narzędzie badawcze) 148 149