Karmienie piersią
Kumulowana przez wieki kobieca mądrość, zakłamywana i lekceważona przez współczesną medycynę, przestała niestety być dostępna dla współczesnej kobiety. W tej oraz w pozostałych swoich książkach pani Gaskin, jedna z czołowych badaczek tej mądrości, składa ją w zwięzłej formie i z miłością w nasze dłonie. Karmienie piersią Iny May Gaskin to doskonały podarunek dla każdej ciężarnej kobiety. To tak jakby najlepsi konsultanci: porodowy i laktacyjny stanęli tuż obok łóżka. Kobiety niebędące w ciąży i mężczyźni mogą postrzegać tę książkę, słusznie, jako wpływowy tekst feministyczny, a przekazanie kobietom mocy związanej z porodem niech się stanie centralnym zadaniem feminizmu, a w rzeczywistości celem ludzkości w dwudziestym pierwszym wieku. Ani DiFranco Ina May Gaskin jest skarbem na skalę światową. Jej nowy podręcznik karmienia piersią jest najlepszym dziełem na ten temat, jakie powstało: pozycją niezbędną każdej ciężarnej, która pragnie jak najlepszego startu dla swoich dzieci. dr n. med. Christiane Northrup, autorka książki pt. Ciało kobiety, mądrość kobiety
Ina May Gaskin Karmienie piersią Tłumaczenie: Katarzyna Emilia Bogdan
Tytuł oryginału: INA MAY'S GUIDE TO BREASTFEEDING Original edition copyright 2009 by Ina May Gaskin. All rights reserved. This translation published by arrangement with Bantam Books, a division of Random House, Inc., New York, New York Copyright 2012 for Polish edition by CoJaNaTo Blanka Łyszkowska-Zacharek Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden inny sposób reprodukowana lub odczytywana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody CoJaNaTo Blanka Łyszkowska-Zacharek. Tłumaczenie: Katarzyna Emilia Bogdan Redaktor wydania: Zofia Bryndza-Boć Korekta: Blanka Łyszkowska-Zacharek Projekt okładki: Blanka Łyszkowska-Zacharek Zdjęcie: Daria Dróżdż Skład: Blanka Łyszkowska-Zacharek ISBN: 978-83-933508-5-8 CoJaNaTo Blanka Łyszkowska-Zacharek ul. Pustelnicka 48/4 04-138 Warszawa e-mail: blanka@cojanato.com tel: +48 728 898 892 www.cojanato.pl Wydanie I Druk i oprawa: SOWA Sp. z o.o. ul. Hrubieszowska 6a 01-209 Warszawa tel. (22) 431 81 40 fax. (22) 431 81 50 e-mail: sowadruk@sowadruk.pl
Spis treści Spis treści Wstęp: pierś jest najlepsza...7 1. Jak działa karmienie piersią i jaki ma związek z macierzyństwem...23 2. Przygotowanie do karmienia piersią...40 3. Jaki wpływ na karmienie piersią ma przebieg porodu...59 4. Początek: podstawy...90 5. Potrzeby dziecka (oraz twoje) w trakcie pierwszego tygodnia...114 6. Rozwiązywanie problemów pierwszego tygodnia...133 7. Ustalenia dotyczące snu...155 8. Jeśli pracujesz poza domem...164 9. Pierwsze trzy miesiące...180 10. W miarę jak dziecko dorasta...198 11. Karmienie bliźniąt... oraz wieloraczków...211 12. Gdy dziecko choruje lub wymaga hospitalizacji...222 13. Odstawianie dziecka od piersi...231 14. Karmienie piersią jednego dziecka przez wiele kobiet; karmienie piersią cudzego dziecka i zapomniana mądrość...236 15. Sutkofobia: czym jest i dlaczego powinniśmy z nią walczyć...259 16. Tworzenie kultury karmienia piersią...287 Podziękowania...292 Załącznik A: Leki, jakich możesz potrzebować w trakcie karmienia piersią...296 Załącznik B: Mieszanki ostatnio wycofane ze sprzedaży...308 Załącznik C: Dziesięć kroków do udanego karmienia piersią...314 Źródła...316 5
Wszystkim tym, którzy pracują nad popularyzacją karmienia piersią, w darze dla przyszłych pokoleń.
Wstęp: pierś jest najlepsza O kres ciąży i przygotowań do narodzin dziecka może być czasem wielkiego skupienia i ekscytacji. Jednym z wielkich błogosławieństw ciąży jest fakt, że ciało i natura całkowicie biorą na siebie odżywianie maleństwa, gdy przebywa ono w twoim łonie (jeśli jesz prawidłowo). Kto mógłby równie pięknie zaprojektować maszynę będącą w stanie się rozmnażać i wykarmić potomstwo? Nie musisz się nawet zastanawiać nad tym, jak to zrobić! Warto podjąć świadomą decyzję dotyczącą wyboru pierwszego pokarmu twojego dziecka po narodzinach. Czy nadal będzie pochodził on od ciebie, czy też z półki w sklepie spożywczym? Czy ma to znaczenie? Zapewne nie wzięłabyś do ręki tej książki, gdybyś nie słyszała o pewnych korzyściach z karmienia piersią i potencjalnych niepożądanych skutkach żywienia dzieci głównie sztucznym pokarmem. Wciąż jednak może zadziwić cię odkrycie, jak ważna jest twoja decyzja. 7
Karmienie piersią Zakładając, że pediatrzy są ekspertami w kwestii potrzeb i zdrowia niemowląt oraz małych dzieci, zacznijmy od tego, co na temat karmienia noworodków mają do powiedzenia profesjonalne organizacje. Amerykańska Akademia Pediatrii (ang. American Academy of Pediatrics) w 1977 roku opublikowała swoje pierwsze stanowisko popierające karmienie piersią, a w 1997 roku wydała jeszcze bardziej stanowcze oświadczenie. W 2005 roku, gdy wiele ważnych najnowszych badań potwierdziło to, co zawsze dyktował zdrowy rozsądek fakt, że pierś jest najlepsza, AAP dostrzegło potrzebę zastąpienia wytycznych z 1997 roku nowszą wersją 1. Fragmenty wytycznych Amerykańskiej Akademii Pediatrii dotyczących karmienia piersią oraz wykorzystania mleka matki Mleko matki jest pokarmem z wyboru dla wszystkich noworodków, łącznie z wcześniakami i dziećmi chorymi, poza nielicznymi wyjątkami. Gdy niemożliwe jest bezpośrednie karmienie piersią, należy dziecku zapewnić odciągnięte mleko matki, wzbogacone w razie konieczności, w przypadku wcześniaków. Karmienie piersią powinno się rozpocząć jak najszybciej po narodzinach, zwykle w ciągu pierwszej godziny. Poza wyjątkowymi sytuacjami noworodek powinien pozostać z matką w okresie rekonwalescencji. Należy unikać lub zminimalizować procedury, które mogą zakłócić karmienie piersią lub wywołać uraz u noworodka. Noworodki powinny być karmione zawsze, gdy przejawiają takie oznaki głodu jak zwiększona czujność lub ruchliwość, grymasy twarzy lub wiercenie się. Płacz jest późną oznaką głodu. Ciągłe przebywanie matki z dzieckiem ułatwia prawidłowe rozpoczęcie karmienia piersią. Noworodkom nie powinno się podawać żadnych suplementów 1 American Academy of Pediatrics, Policy Statement. Breastfeeding and the Use of Human Milk, Pediatrics, 2005; 115:496-506. 8
Wstęp: pierś jest najlepsza (woda, glukoza, sztuczny pokarm itd.), chyba że są ku temu wskazania medyczne. Karmienie piersią doskonale zaspokaja potrzeby pokarmowe i wystarcza do podtrzymania optymalnego wzrostu i rozwoju dziecka przez około sześć miesięcy po porodzie. A teraz przyjrzyjmy się innemu autorytetowi medycznemu, Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization WHO). WHO ocenia bezpieczeństwo dostępnych rodzajów mleka w taki oto sposób: na pierwszym miejscu jest mleko matki dziecka przyjmowane bezpośrednio z piersi; na drugim mleko matki dziecka podawane z butelki; na trzecim mleko innej kobiety; na końcu sztuczny pokarm podawany z butelki. Zauważ proszę, że WHO nie twierdzi, iż nie powinno się podawać sztucznego pokarmu, ale z korzyścią dla dziecka jest stosowanie go w ostateczności. A oto bardzo praktyczny powód, dla którego warto, abyś dziecko karmiła piersią. Wybierając ten sposób karmienia, zachowujesz możliwość wyboru metody karmienia. Zawsze możesz przestać karmić piersią i rozpocząć stosowanie sztucznego pokarmu. Co masz do stracenia? Z drugiej strony, jeśli rozpoczniesz od sztucznego pokarmu i odkryjesz, że twoje dziecko jest uczulone na kilka różnych produktów (co się czasem zdarza), może być dość trudno przejść na karmienie piersią. Sztuczny pokarm nie dorównuje mleku z piersi matki Fakt, że najlepszym mlekiem dla dziecka jest mleko matki, nie powinien być zaskoczeniem. To najpełniejszy i najbardziej idealny pokarm dla dziecka, tak jak mleko wielbłąda jest najlepsze dla wielbłądziątek, a mleko krowy dla cieląt. Małym ludziom mleko matki smakuje lepiej od innych rodzajów mleka. Spotkałam wielu dorosłych, karmionych piersią do czwartego, piątego roku życia, którzy pamiętają smak mleka matki i każdy z nich 9
Karmienie piersią wspomina je jako przepyszne. Czy znasz kogokolwiek, kto kupuje sztuczny pokarm ze względu na wspaniały smak czy też miłe wspomnienia z nim związane? Ja nie znam. Skład mleka różni się u każdej matki i dopasowuje się do zmieniających się potrzeb dziecka. Oznacza to, że jeśli dziecko urodziło się jako wcześniak, twoje mleko automatycznie dostosuje się tak, by zapewniać najlepszą mieszankę składników pokarmowych dla dziecka na tym konkretnym etapie rozwoju. Niezależnie od tego, jak bardzo producent zapewnia o podobieństwie sztucznego pokarmu do mleka z piersi matki, każde sztuczne mleko, bez względu na markę, różni się od naturalnego i jest pokarmem gorszej jakości. Według AAP mleko z piersi jest optymalnym wyborem, biorąc pod uwagę wzrastanie dziecka, jego rozwój czy też wszystkie inne krótko- i długoterminowe następstwa. Patrząc na sprawę pod kątem odporności, mleko z piersi matki jest zarówno pokarmem, jak i lekarstwem. Zawiera żywe komórki, które pokryją błony śluzowe całego układu trawiennego twojego dziecka, chroniąc je przed różnymi bakteriami i wirusami. Sztuczne mleko nie zawiera żadnych żywych komórek, gdyż wszystko, co żyło w jakiejkolwiek mieszance, zostało zabite w trakcie procesu produkcyjnego. Ochrona zapewniana przez mleko z piersi matka jest ważna, gdyż w trakcie porodu dziecko opuszcza sterylne środowisko łona i wychyla główkę na wysoce zanieczyszczone środowisko zewnętrzne. Jego system odpornościowy nie jest w pełni przygotowany na taki szok, więc przydatna jest wszelka ochrona, jaka jest dostępna. Wyłączne karmienie piersią (oznacza to, że dziecko nie spożywa nic poza mlekiem matki) do momentu ukończenia sześciu miesięcy chroni układ trawienny rosnącego dziecka, obniżając ryzyko wprowadzenia do organizmu obcych białek, mogących powodować alergię. Taka ochrona jest szczególnie ważna u dzieci z rodzin z wywiadem alergii, bez względu na to, czy te alergie przejawiają się jako astma, jakiś rodzaj nietolerancji pokarmowej, atopowe zapalenie skóry czy też alergiczny nieżyt nosa. Niektóre dzieci, które zaczęto karmić sztucznym pokarmem, należało przestawiać na inny preparat kilkakrotnie w trakcie wczesnych tygodni życia, gdyż nie tolerowały one tych produktów. W wieku sześciu miesięcy dzieci zaczynają pro- 10
Wstęp: pierś jest najlepsza dukować ilość przeciwciał wystarczającą, by chronić ściany jelita przed antygenami pokarmowymi, które mogą powodować alergie. Kolejnym ważnym powodem, dla którego wyłączne karmienie piersią przez sześć miesięcy jest optymalne, jest to, że przed ukończeniem szóstego miesiąca życia układ pokarmowy dzieci nie jest wystarczająco rozwinięty, by skutecznie trawić stałe pokarmy. Niepełne trawienie może prowadzić do bólu brzucha, biegunki, wzdęć, płaczu niemożliwego do ukojenia, a w ostrych przypadkach uszkodzenia przewodu pokarmowego dziecka. Dzieci, którym zamiast mleka z piersi matki podaje się sztuczny pokarm, tracą te korzyści i są bardziej podatne na infekcje. Mocne dowody wskazują na to, że we wszystkich populacjach, zarówno w krajach bogatych jak i biednych, u tych dzieci częściej będą występowały groźne lub przybierające poważniejszą formę choroby, w tym także bakteryjne zapalenie opon mózgowych, sepsa, biegunki, infekcje dróg oddechowych, poważne zakażenia żołądkowo-jelitowe, zapalenie ucha środkowego, zakażenia układu moczowego. Może też dojść do rozwoju u wcześniaka infekcji, które zwykle pojawiają się w starszym wieku 2. Jedno z badań wykazało, że u wcześnia- 2 Heinig M.J., Host defense benefits of breastfeeding for the infant: effect of breastfeeding duration and exclusivity, Pediatric Clinics of North America, 2001; 48:106-123, ix; Cochi S.L., Fleming D.W., et al., Risk factors for primary invasive Haemophilus influenzae disease increased risk from day care attendance and school-aged household members, Journal of Pediatrics, 1986; 108(6): 887-896; Takala A.K., Eskola J., et al., Risk factors of invasive Haemophilus influenzae type b disease among children in Finland, Journal of Pediatrics, 1989; 115:694-701; Kramer M.S., Guo T., et al., Infant growth and health outcomes associated with 3 compared with 6 months of exclusive breastfeeding, American Journal of Clinical Nutrition, 2003; 78:291-295; Blaymore B.J., Ferguson A., et al., Human milk reduces outpatient upper respiratory symptoms in premature infants during their first year of life, Journal of Perinatology, 2002; 22:354-359; Dewey K.G., Heinig M.J., et al., Differences in morbidity between breast- fed and formula- fed infants, Journal of Pediatrics, 1995; 126:696-702; Lopez- Alarcón M., Villalpando S., et al., Breast-feeding lowers the frequency and duration of acute respiratory infection and diarrhea in infants under six months of age, Journal of Nutrition, 1997; 127:436-443; Schanler R.J., Shulman R.J., et al., Feeding strategies for 11
Karmienie piersią ków karmionych sztucznym pokarmem częściej występuje pewien rodzaj ślepoty (retinopatia wcześniaków), od dawna wiązany z przedwczesnym porodem 3. Opublikowane badania wykazały, że dzięki karmieniu piersią w Stanach Zjednoczonych można by było zapobiec ponad tysiącu zgonów noworodków rocznie, a także że na każdy tysiąc dzieci karmionych butelką w Stanach Zjednoczonych przypada siedemdziesiąt siedem hospitalizacji. Porównaj to z pięcioma przyjęciami do szpitala na tysiąc dzieci karmionych piersią 4. To nie wszystko. Kilka badań sugerowało zwiększoną częstość występowania zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej w ciągu pierwszego roku życia, a także częstsze występowanie cukrzycy, nowotworów dziecięcych takich jak białaczka, ziarnica złośliwa i chłoniaki, nadwagi i otyłości, astmy i podwyższonego poziomu cholesterolu u starszych dzieci i dorosłych, którzy byli karmieni sztucznym pokarmem, w porównaniu z tymi, których karmiono mlekiem matki 5. Dzieci karmione piersią są nie tylko zdrowsze, istnieją dowody premature infants: beneficial outcomes of feeding fortified human milk versus preterm formula, Pediatrics, 1999; 103:1150-1157; Lucas A., Cole T.J., Breast milk and neonatal necrotising enterocolitis, Lancet, 1990; 336:1519-1523; Saarinen U.M., Prolonged breastfeeding as prophylaxis for recurrent otitis media, Acta Paediatrica Scandinavica, 1982; 71:567-571; Marild S., Hansson S., et al., Protective effect of breastfeeding against urinary tract infection, Acta Paediatrica Scandinavica, 2004; 93:164-168; Hylander M.A., Strobino D.M., et al., Human milk feedings and infection among very low birth weight infants, Pediatrics, 1998; 102(3). Dostępne na: www.pediatrics.org/cgi/ content/full/102/ 3/e38. 3 Hylander M.A., Strobino D.M., et al., Association of human milk feedings with a reduction in retinopathy of prematurity among very low birthweight infants, Journal of Perinatology, 2001; 21:356-362; Chen A., Rogan W.J., Breastfeeding and the risk of postneonatal death in the United States, Pediatrics, 2004; 113(5). Dostępne na: www.pediatrics.org/cgi/content/full/113/5/e435. 4 Cunningham A.S., Jelliffe D.B., et al., Breast-feeding and health in the 1980s: a global epidemiological review, The Journal of Pediatrics, 1991; 68. 5 McVea K.L., Turner P.D., et al., The role of breastfeeding in sudden infant death syndrome, Journal of Human Lactation, 2000; 16:13-20; Pettit D.J., For- 12
Wstęp: pierś jest najlepsza wskazujące na to, że cechuje je wyższa inteligencja. Kilka badań rozwoju intelektualnego dzieci wykazało, że karmienie sztucznym pokarmem jest związane z gorszymi osiągnięciami 6. W pewnym badaniu, w którym wzięło udział około trzystu wcześniaków, zbyt małych, by poprawnie ssać, porównano dzieci, którym podawano sondą mleko z piersi, z tymi, które otrzymywały sztuczną odżywkę. Gdy dzieci miały po osiem lat, w obydwu grupach wykonano test IQ i okazało się, że biorąc pod uwagę wykształcenie i status społeczny matki, dzieci karmione mlekiem z piersi miały o wiele wyższe wyniki testu inteligencji od dzieci karmionych sztucznym pokarmem. Czy oznacza to, że dziecko karmione sztucznym pokarmem z butelki będzie mniej inteligentne od swojego rodzeństwa karmionego piersią? Z pewnością nie posunęłabym się tak daleko, zwłaszcza jeśli dziecko karmione sztuczną mieszanką jest pod czułą opieką kochającej matki. Możliwe, że dzieci karmione z butelki w niektórych badaniach były rzadziej dotykane przez matkę w trakcie karmienia, gdyż butelkę można oprzeć o poduszkę, co daje matce swobodę do zajmowania się czymś innym. By się dobrze rozwijać, dzieci potrzebują czegoś więcej niż tylko mleka potrzebują man M.R., et al., Breastfeeding and the incidence of non-insulin-dependent diabetes mellitus in Pima Indians, Lancet, 1997; 350:166-168; Bener A., Denic S., et al., Longer breastfeeding and protection against childhood leukemia and lymphomas, European Journal of Cancer, 2001; 37:234-238; Armstrong J., Reilly J.J., Child Health Information Team. Breastfeeding and lowering the risk of childhood obesity, Lancet, 2002; 359:2003-2004; Owen C.G., Whincup P.H., et al., Infant feeding and blood cholesterol: a study in adolescents and a systematic review, Pediatrics, 2002; 110:597-608; Chulada P.C., Arbes Jr. S.J., et al., Breast-feeding and the prevalence of asthma and wheeze in children: analyses from the Third National Health and Nutrition Examination Survey, 1988-1994, Journal of Allergy and Clinical Immunology, 2003; 111:328-336. 6 Lucas A., Morley R., et al., Randomised trial of early diet in preterm babies and later intelligence quotient, British Medical Journal, 1998; 317:1481-1487; Mortensen E.L., Michaelsen K.F., et al., The association between duration of breastfeeding and adult intelligence, Journal of the American Medical Association, 2002; 287:2365 2371; Horwood L.J., Fergusson D.M., Breastfeeding and later cognitive and academic outcomes, Pediatrics, 1998; 101(1). Dostępne na: www.pediatrics.org/cgi/content/full/101/1/e9. 13
Karmienie piersią miłości, której wyrazem jest dotyk. Skóra jest naszym najwrażliwszym organem, a dotyk pierwszym językiem, jakim się posługujemy. Istnieje wiele dowodów, pochodzących z badań nad innymi ssakami, na poparcie tezy, jak ważne jest lizanie i dotyk dla zachowania zdrowia, a także przetrwania nowo narodzonych młodych, a jeszcze więcej badań wykazuje, że dzieci, które są przytulane i które w wieku dziecięcym są często dotykane, czują się bardziej komfortowo we własnej skórze niż dzieci, które dorastały bez dotyku. Według mnie dzieci karmione sztucznym mlekiem, zwłaszcza wcześniaki i dzieci poniżej trzeciego, czwartego miesiąca życia, powinny być trzymane równie blisko piersi co dzieci karmione piersią, tak by doświadczały pełnego miłości dotyku, jakiego potrzebują i na jaki zasługują. Działa to równie dobrze, gdy butelkę trzyma tata. Karmienie piersią jest także najlepszym lekiem przeciwbólowym dla dziecka. Matki, które karmią piersią swoje dzieci poddawane bolesnym zabiegom na przykład ukłuciu w piętę w celu pobrania krwi (jest to test w kierunku fenyloketonurii), które zwykle wykonuje się w ciągu pierwszych dziesięciu dni życia często odkrywają, że ich dzieci płaczą niewiele, jeśli w ogóle 7. Działanie przeciwbólowe obejmuje także okresy, gdy dziecko ma pierwsze przeziębienie lub grypę, lub, jak my wszyscy, kiepsko się czuje. Karmienie piersią staje się wtedy szczególnie cennym środkiem kojącym, zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Sztuczny pokarm jest często wycofywany ze sprzedaży Agencja ds. Żywności i Leków (ang. Food and Drug Administration FDA) przez kilkadziesiąt lat zajmowała się wydawaniem oświadczeń dotyczących wycofania ze sprzedaży sztucznych odżywek, które zostały zanie- 7 Gray L., Miller L.W., et al., Breastfeeding is analgesic in healthy newborns, Pediatrics, 2002; 109:590-593; Carbajal R., Veerapen S., et al., Analgesic effect of breast feeding in term neonates: randomised controlled trial, British Medical Journal, 2003; 326:13. 14