Uzdrowić miłość p s y c h o l o g i a i w i a r a Martin Rovers
Uzdrowić miłość
Uzdrowić miłość Martin Rovers przełożyła Jolanta Czapczyk
Original Title Healing the Wounds in Couple Relationships Copyright 2005, NOVALIS, Saint Paul University, Ottawa, Canada Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze, Poznań 2007 Redaktor Lidia Kozłowska Redaktor techniczny Justyna Nowaczyk Projekt okładki i stron tytułowych Justyna Nowaczyk ISBN 978-83-7033-841-1 Wydanie II Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze 2012 ul. Kościuszki 99, 60-920 Poznań tel. 61 852 39 62, faks 61 850 17 82 sprzedaz@wdrodze.pl www.wdrodze.pl Druk i oprawa: TOTEM, Inowrocław
Przedmowa Podziękowania W trakcie pisania tej książki zdałem sobie jasno sprawę z tego, że jej powstanie zawdzięczam mojej rodzinie i przyjaciołom. Zebranie wszystkich idei, doświadczeń i opowieści klientów mojej kliniki uświadomiło mi tym mocniej, że jestem szczęściarzem. Książka w dużej mierze mówi o tym, czego doświadczyłem sam, opowiada o mojej rodzinie pochodzenia, o zdobytym doświadczeniu zawodowym, szczególnie zaś o moim małżeństwie. Jestem ogromnie wdzięczny, że mogłem wszystko to zobaczyć teraz ujęte w książce. Wielkie podziękowania składam tym, którzy pomogli mi zebrać i połączyć w całość wszystkie opowieści, cytaty, teorie, a także praktykę kliniczną. Za pomoc w redagowaniu tekstu ogromnie wdzięczny jestem moim siostrom Joan i Toni, przyjaciołom Terry emu i Maxine, Benowi, Bernadette, Bobowi i Lorraine, Gerry emu, Lindzie, Colinowi i Teresie. Z całego serca dziękuję też niezliczonym klientom mojej kliniki, którzy nauczyli mnie więcej, niż kiedykolwiek dowiedziałbym się z książek czy wykładów; wszystkim, którzy zechcieli opowiedzieć mi swoje historie i których odwaga w mierzeniu się z życiowymi zranieniami dała i mi siłę do tego, by wszystko zebrać w książce, i to właśnie dla nich. Gorące podziękowania dla Wydawnictwa Novalis: dla redaktora naczelnego Kevina Burnsa, który wierzył w to przedsięwzięcie i osta- 5
Podziękowania tecznie przyjął książkę do druku; dla Anne Louise Mahoney, redaktora prowadzącego, za jej profesjonalizm i osobiste wsparcie; dla projektantów edycji i dla działu sprzedaży. Książka ta w dużej części jest opowieścią o doświadczeniach wyniesionych przeze mnie z mojej rodziny pochodzenia, historią, która ukształtowała mnie na łonie mojej rodziny. Niech mi będzie zatem wolno wspomnieć tu o Martinie i Nelly (Tacie i Mamie, niestety już nieżyjących), którym zawdzięczam życie i zachętę do rozwijania swoich zdolności, a także dziedzictwo moich zranień wraz z szansą, by mierząc się z nimi, wzrastać. Dziękuję im także za doświadczenie rodzinnego pojednania i miłości. Dziękuję szczególnie mojemu rodzeństwu, Joan, Rii, Arnoldowi, Anthony emu, Toni, Johnowi i Nellie, przeciwko którym często walczyłem, aby osiągnąć swój własny sens indywiduacji i bliskości wielkie dzięki za waszą niegasnącą miłość i wsparcie. Największe podziękowania należą się jednak mojej żonie Elizabeth, w której się zakochałem, z którą rozpocząłem kiedyś taniec zranień i następnie przeszedłem przez proces odbudowywania więzi, będący bardzo istotnym życiowym doświadczeniem. Wszystkiego tego nie sposób ująć w żadnej książce. Miłość życia i życiowe zadanie, którym jesteś dla mnie, to prawdziwe tło tej książki. Na koniec podziękowania dla naszej córki Pauliny, która ma teraz pięć lat. Mam nadzieję, że książki takie jak ta pomagają ludziom w życiu i w miłości, a także pozwalają im trochę szybciej i mądrzej, niż to było w moim przypadku, uzdrowić ich ukryte zranienia. 6
Wstęp Wstęp Książka ta została napisana dla wszystkich, którzy chcą kochać i być kochani, którzy chcą poznać, jak rodzi się miłość, jak działa, jak żyje i umiera, a szczególnie dla tych, którzy chcą wiedzieć, jak żyć pełnią miłości ze swoim partnerem. Miłość to jedno z najpiękniejszych, ale też najbardziej tajemniczych doświadczeń w naszym życiu. W sferze relacji małżeńskich miłość ma swoje korzenie w rodzinie, z której się wywodzimy. Gdy dorastamy, przychodzi do nas poprzez ekscytujące doświadczenie zakochania, jest z nami na ścieżkach i manowcach pierwszego etapu miodowego miesiąca i w ściągającym na dno tańcu wzajemnych zranień. Miłość dwojga ludzi sięga szczytu wraz z odkryciem powołania do wzajemnego uzdrawiania ran wyniesionych z rodzinnych domów, aby w efekcie zbudować silniejszą więź. Związek dwojga ludzi jest jak taniec, na który składają się sekwencje kroków i kilka rządzących nimi zasad. Dwoje ludzi pragnących zbudować trwały związek staje wobec ogromnej liczby wyzwań i trudności. Wielu ludzi nie jest szczęśliwych w swoich związkach. Partnerzy nie wiedzą zwykle, jak radzić sobie z nieuniknionymi napięciami i konfliktami, które pojawiają się prędzej czy później. Pary małżeńskie otrzymują coraz mniej wsparcia ze strony rodziny czy społeczeństwa i wydają się coraz bardziej oddalać od religijnego fundamentu. Nie ma zbyt wielu mądrych wskazówek, które 7
Wstęp mogą umocnić małżeńską więź. Zyskuje to tym większe znaczenie, że u podstaw wielu związków leży dziś romantyczne uczucie zakochania czy miłosne uniesienie. Romantyczne uniesienie jest ze swej natury chwiejne i opiera się na niepewnym gruncie. Czy miłość, która przynosi zranienia, może znów się odrodzić? Trwała więź wymaga głębokiego, solidnego fundamentu, określonej racji bytu i lepszego zrozumienia tego, jak owa więź się rodzi, jak się zmienia i jak sprawić, by trwała. Satysfakcjonująca więź z drugą osobą jest realna i możliwa, lecz wiele par potrzebuje wsparcia, by to osiągnąć. Erich Fromm w swojej sławnej książce O sztuce miłości pisze, że kochać drugą osobę jest sztuką, a zatem ucząc się miłości, musimy kształcić się w rzemiośle tak jak w przypadku innych sztuk, jak muzyka czy medycyna. Musimy kształcić się zarówno w teorii, jak i w praktyce. Uzdrowić miłość mówi o teorii budowania więzi, ale i o podstawowych umiejętnościach tworzenia jej w praktyce. Obydwa te aspekty pozwolą partnerom wzajemnie się rozumieć w głębszy sposób, a także wskażą wiele bezpiecznych i pełnych miłości sposobów odnowy więzi. Gdy zaczynamy kochać i jesteśmy kochani, reagujemy według wzorców znanych z przeszłości, szczególnie tych, które wynieśliśmy z domu rodzinnego. Stanowią one ukrytą kanwę naszego myślenia i sposobu bycia, tworząc wewnętrzny model bliskiej relacji z drugą osobą. Po latach, gdy więź dwojga ludzi jest zdrowa, wzajemna miłość pozwala ich dziecku zintegrować wewnętrzne doświadczenia w taki sposób, że jest ono w stanie rozumieć samo siebie, rozwijać się i radzić sobie w życiu. Tak tworzy się przestrzeń dla osobistego, indywidualnego rozwoju młodego człowieka i powstaje impuls do przejęcia bardziej przyjaznych, dojrzałych wzorców bliskich relacji. Na drugim biegunie, w rodzinie, która utrwala niedojrzałe schematy bliskich więzi, dziecko uczy się żyć zawsze w odniesieniu do innych i w ten sposób przejmuje tendencję do ciągłego poszukiwania czyjejś akceptacji lub przeciwnie, odcina się od otoczenia, zachowując dystans w stosunku do innych. Wyniesione z domu wzorce bliskich więzi stanowią kanwę naszych późniejszych zachowań wobec życiowego partnera i stają się sceną dla tańca zranień, który jest udziałem wszystkich par. Uświa- 8
Wstęp domienie sobie istnienia tych schematów pozwoli nam na głębsze poznanie samych siebie. Będziemy lepiej wyposażeni, by zapanować nad niektórymi naszymi niedojrzałymi reakcjami. W ten sposób my (i nasi życiowi partnerzy) staniemy się bardziej uważnymi obserwatorami wewnętrznych, ukrytych schematów zachowań. Świadomość ich istnienia pomoże nam także (jak i naszemu partnerowi) skupić się na naszym własnym tańcu zranień. Dzięki takiej znajomości siebie będziemy umieli sięgnąć do samej głębi i wyruszyć na poszukiwania nowych dróg, prowadzących do bezpiecznych, dojrzałych więzi łączących małżeństwo. Choć książka ta poświęcona jest rozwojowi relacji małżeńskich, w rzeczywistości dotyka o wiele szerszej sfery. Po pierwsze i przede wszystkim mówi o naszych rodzinach, z których pochodzimy, o kolebce, w której dorastamy fizycznie, społecznie i emocjonalnie o pierwszej przestrzeni, w której rodzą się i rozwijają nasze zdolności, a także w której doświadczamy pierwszych zranień i gromadzimy je. Książka ta mówi zatem o roli rodziny, z której pochodzimy, i sile jej oddziaływania oraz o tym, jak radzimy sobie z tym dziedzictwem. Możemy pozwolić, by zranienia zatruły nasze życie, szczególnie zaś nasze bliskie więzi, możemy jednak być świadomi ich istnienia i pozwolić, by nasze doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego zaowocowały nową świadomością i pełniejszym zrozumieniem tego, kim naprawdę jesteśmy i jakiej więzi z naszym życiowym partnerem pragniemy. Krótko mówiąc, jestem przekonany, że każdy z nas nosi w sobie kilka takich zranień, które nigdy niezagojone w czasach naszego dzieciństwa, w naszych rodzinnych domach, wpływają na nasze dzisiejsze relacje z partnerem. W pierwszym okresie zakochania byliśmy zapewne ślepi na owe zranienia. Gdy jednak okres miodowego miesiąca stopniowo się kończy, widzimy je coraz lepiej. Jednakże niektóre nasze emocjonalne potrzeby pozostają wciąż niezaspokojone. Wkrótce taniec zranień na dobre gości już w naszym związku. Próby jego ratowania przez ryglowanie drzwi od wewnątrz lub odwrotnie, przez stworzenie dystansu, są niezwykle często powtarzającym się schematem. Z czasem jednak 9
Wstęp zatraca się miłosne uczucie, które dotąd otulało naszą więź. Jest to okres, w którym małżeństwa często szukają wsparcia, rozpoczynają terapię albo się rozwodzą. Moim celem jest poprowadzenie czytelnika przez kolejne etapy terapii rodzinnej i terapii więzi małżeńskiej, która wsparta jest na solidnej dawce teorii dotyczącej przede wszystkim bliskich więzi i życia uczuciowego. Postaram się też o sporą porcję wiedzy na temat tego, dlaczego wybieramy właśnie takich, a nie innych życiowych partnerów. Moim zamiarem jest niesienie nadziei i ukazanie pozytywnego spojrzenia na miłość, a także to, jak przyczynia się ona do naszego wewnętrznego rozwoju. Myślę, że w większości dokonujemy właściwych wyborów, potrzebujemy tylko głębszej świadomości istnienia dróg wiodących od zakochania do pracy nad miłością. Więź małżeńska jest emocjonalną i duchową podróżą. Miłość nie zależy aż tak bardzo od tego, czy wybraliśmy właściwego życiowego partnera, a bardziej od tego, czy chcemy poznać samych siebie i przekazać tę wiedzę o sobie swojemu partnerowi tak, by mógł nas poznać na nowo. To oczywiście dotyczy obydwu stron. Zadania umieszczone na końcu każdego rozdziału mogą pomóc w rozpoczęciu procesu odnowy i umocnienia więzi. Książka ta nie jest omówieniem nowej teorii pozwalającej zrozumieć istotę miłosnej relacji. Tak naprawdę, to czerpię wiele z własnego doświadczenia, a także z doświadczeń moich podopiecznych, dla których prowadziłem terapię. Bardzo wiele zawdzięczam teoretykom rodziny pochodzenia, poczynając od Ericha Fromma i Murraya Bowena, a na Sue Johnson i terapiach uczuć kończąc, włączając w to także różnych autorów, takich jak Harriet Goldner Lerner i Harville Hendicks, a także niektórych poetów, jak Portia Nelson. Zebrałem wszystkie te teorie miłości i moje doświadczenia, wskutek czego powstała nowa jakość rodzaj nieskomplikowanej narracji prowadzącej od narodzin, poprzez miłość, do kresu naszego życia. Książka ta składa się z dwu części: tańca zranień oraz tańca odbudowanej więzi. Część pierwszą rozpoczynam od dwu zagadnień: roli rodziny pochodzenia i siły jej oddziaływania. Rozdział pierwszy opisuje, jak rodzą się zranienia w domu rodzinnym, i mówi o rodzajach 10
Wstęp zranień zwykle ujawniających się w związkach. W drugim rozdziale mowa jest o rozwoju zranień, czym są i w jaki sposób możemy stać się bardziej świadomi ich istnienia. Rozdział trzeci, w którym podjąłem próbę opisania historii dwojga ludzi, którzy spotykają się i zakochują, stara się ukazać, czym jest stan zakochania i dlaczego wybieramy takich, a nie innych partnerów, szczególnie z perspektywy wyboru dokonywanego na bazie niezaspokojonych pragnień dzieciństwa. W rozdziale czwartym zawarta jest też smutna opowieść o tym, jak miłość wydaje się umierać i miodowy miesiąc dobiega końca. Gdy nasze oczy zaczynają dostrzegać inne cechy naszego partnera, szczególnie zaś jego błędy, upadki i zranienia, wkraczamy w okres toczenia bitew i negocjacji, ścierania się różnych sił w związku. Czasem pary wychodzą z tego zwycięsko, często jednak nie. Sztuka w tym, by przejść z etapu zakochania do etapu pracy nad miłością. W piątym rozdziale przyglądamy się bliżej tańcowi zranień, problemom w związkach, procesowi ścierania się sił i przyczynom konfliktów, które skłaniają pary do podjęcia terapii. Druga część książki poświęcona jest odnowie związku. Rozdział szósty rozpoczyna stare przysłowie: Poznaj samego siebie. Celem tego rozdziału jest przejście od: Ty masz ten problem, że do: To jest mój problem, a lepiej jeszcze: Tu zostałem (zostałam) zraniony, pomóż mi. Poznanie samego siebie jest pierwszym etapem rozwoju. Rozdział siódmy rozwija ten temat, ukazując sposoby komunikacji potrzebne do uleczenia ran wyniesionych z rodziny pochodzenia i przeniesionych do własnej rodziny. Mowa jest w nim o tym, jak małżonkowie powinni ze sobą rozmawiać, by odejść od dawnych zranień i wkroczyć na drogę odnowy swojego związku przeżywanego w nowy, głębszy sposób. W dobrym związku dwojga ludzi więzi uczuciowe powinny rozkwitać. O jakości i zasobie uczuć łączących partnerów mowa jest w rozdziale ósmym. Rozdział dziewiąty poświęcony jest duchowości, która, jak wykazały badania, jest bardzo istotną sferą relacji bliskich więzi. Omówiono w nim kilka aspektów życia duchowego, takich jak słabości, winy i przebaczenie. Ze szczególną uwagą omówiono siedem kroków prowadzących partnerów przez proces przebaczenia i pojednania. 11
Wstęp Uzdrowić miłość ukazuje szeroką panoramę, złożoną z rozmaitych detali, które zyskują większy sens, gdy patrzy się na nie całościowo. W zależności od tego, na jakim etapie wspólnego życia się znajdujemy, różnie przemówią do nas poszczególne rozdziały. W jakiś sposób jest to także poradnik dla ludzi, którzy skarżą się, że nie trafili jeszcze na swego partnera, lub szukają wskazówek, jak znaleźć tę pierwszą miłość lub trwały związek. Nie oznacza to, że książka ta może zastąpić prawdziwą pomoc terapeuty lub innego rodzaju profesjonalne wsparcie, może jednak wesprzeć partnerów w lepszym zrozumieniu różnych zagadnień związanych z procesem terapii. Książka ta może też służyć terapeutom i doradcom rodzinnym, którzy chcą zapoznać się z życiowym doświadczeniem opisywanym przez różne teorie dotyczące rodziny, szczególnie zaś przez teorię rodziny pochodzenia, odczytaną w kontekście związku dwojga ludzi. 12
Noty Noty Rozdział I Murray Bowen, znany jako ojciec teorii rodziny pochodzenia i związanej z nią metody terapeutycznej, rozwinął swoją teorię w oparciu o osiem wzajemnie powiązanych pojęć. Cztery podstawowe to odróżnienie (differentiation), system emocjonalny (emotional system), przekaz wielopokoleniowy (multigenerational transmission) i trójkąt emocjonalny (emotional triangle). Cztery pozostałe to podstawowa komórka rodzinna (nuclear family), proces rodzinnej projekcji (family projection process), miejsce wśród rodzeństwa (sibling position) i regres społeczności (societal regression). Z czasem Bowen zaczął dodawać dziewiąty czynnik duchowość, ale nigdy nie zdefiniował go do końca. Najbardziej znanym pojęciem jest odróżnienie ja (differentiation of self). Differentiation to trwający przez całe życie proces zmagania się o zachowanie równowagi lub zdolność zachowania równowagi między indywiduacją a intymną więzią z drugą osobą, realizujący się poprzez wzajemnie na siebie oddziałujące wewnętrzne i zewnętrzne procesy samopoznania i samoregulacji. Odróżnienie to więcej niż idee takie jak indywiduacja (individuation), autonomia czy niezależność. W tej książce odróżnienie (differentiation) jest często zastępowane słowem dojrzałość (maturity). Więcej o teorii rodziny pochodzenia można znaleźć w następujących publikacjach: M. Bowen: Family Therapy in Clinical Practice, Jason Aronson, New York 1978 i M. Kerr, M. Bowen, Family Evaluations: An Approach Based 239
Noty on Bowen Theory, W.W. Norton, New York 1988, a także J.L. Framo, Family of Origin Therapy: An Intergenerational Approch, Brunner/ Mazel, New York 1992. Doskonałą pracą na temat wprowadzania w życie teorii rodziny pochodzenia jest D. Williamsona The Intimacy Paradox: Personal Authority in the Family System, Guilford Press, New York 1991. Williamson użył terminu osobista odpowiedzialność (personal authority) dla opisania dojrzałości (maturity) i odróżnienia (differentiation), nadając słowu authority znaczenie bycia autorem swojego życia. Niektóre terapeutki feministyczne oparły się na teorii Bowena i rozszerzyły definicję pojęcia differentiation of self, włączając w nie bliskość (intimacy) i przywiązanie (connectedness) jako centralne elementy (zob. M. McGoldrick, B. Carter, Advances in Coaching: Family Therapy with One Person, Journal of Marital and Family Therapy 27, s. 281 300 oraz P. Titelman, Clinical Applications of Bowen Family Systems Theory, Haworth Press, New York 1998). Skala odróżnienia Bowena to jego istotny wkład w stanowisko utrzymujące, że ludzie się różnią i że każdy z nas może się odnaleźć gdzieś na osi między punktami całkowicie odróżniony a kompletnie nieodróżniony. Można tę skalę rozumieć jako oś dojrzałości. Najniższy punkt to zero, najwyższy to 100. Ludzie o największej liczbie punktów to ci, którzy osiągnęli poziom właściwie funkcjonującej osobowości, czyli możliwość działania jako samodzielne ja. Ci, którzy mieszczą się w tej skali między 50 a 75, to ludzie, którzy stopniowo utwierdzają się w swoich sądach i opiniach. Ci, którzy mieszczą się poniżej tej punktacji, reprezentują poziom podstawowy, żyją w świecie podporządkowanym uczuciom, a ich działanie jest determinowane przez proces zachowań reaktywnych. Bowen twierdził, że nie ma osoby, która osiągnęłaby 100 punktów i każdy wynik powyżej 75 to bardzo wysoki poziom odróżnienia. Teoria bliskich więzi (Attachment Theory) to dzieło Johna Bowlby ego, choć to Mary Ainsworth wykonała ogromną część badań. Bowlby podzielił indywidualne zachowania w bliskich więziach na dwie grupy: bezpieczne więzi (secure) i niebezpieczne więzi (insecure). Wychodząc 240
Noty od tego punktu, zdefiniował trzy wzorce zachowań w bliskich więziach reprezentowane w dzieciństwie: bezpieczny (secure), unikający więzi (avoidant) i ambiwalentny (ambivalent) (M.D.S. Ainsworth, M.Blehar, E. Waters, S. Wall, Patterns of Attachment: A Psychological Study of the Strange Situation, Erlbaum, Hillsdale, New York 1978); czwarty wzorzec niezorganizowany (disorganized) został dodany później (M. Main, J. Solomon, Procedures for Identifying Infants as Disorganized/Disoriented During the Strange Situation, w: M.T. Goldberg, D. Cicchetti, E. M. Cummings [red.], Attachment in the Preschool Years: Theory, Research and Intervention, University of Chicago Press, Chicago 1990). Hazen i Shaver użyli wzorców zachowań w bliskich więziach Ainsworth i in. dla opisu relacji między osobami dorosłymi. Bartholomew i Horowitz kontynuowali tę samą klasyfikację, rozbijając jedynie kategorię unikających więzi (avoidant) na dwie podgrupy: zalęknionych (fearful) i lekceważących (dismissive). Rozdział 2 Wiele napisano na temat miejsca i roli pozycji, jaką zajmuje się wśród rodzeństwa w procesie rozwoju i w kontekście zranień. Więcej szczegółów można znaleźć w: W. Toman, Family Constellation: Its Effects on Personality and Social Behavior, Springer, New York 1976. Chociaż badania nie zdołały ustalić ostatecznych wniosków dotyczących znaczenia naszej pozycji pośród rodzeństwa i jej wpływu na cechy naszego charakteru, ogólne zarysy zostały nakreślone i służą jako rodzaj przewodnika. Rozdział 3 M. Scott Peck napisał bardzo popularną książkę The Road Less Traveled, A New Psychology of Love, Traditional Values and Spiritual 241
Noty Growth, Touchstone Books, New York 1978, i choć nie jest to nowość, nadal znajduje czytelników, prezentując głębokie i dojrzałe ujęcie odpowiedzialności dorosłych ludzi w życiu, włączając w to miłość. Peck omawia proces dojrzałego rozwoju, naturę relacji miłosnych, sposób rozpoznania właściwego partnera, pisze o tym, jak być sobą i jak odróżnić podległość od miłości. Znacznie starsza pozycja Ericha Fromma O sztuce miłości stała się już klasyką. Warto także zapoznać się z Leo Buscaglii, Loving Each Other: The Challenge of Human Relationships, Fawcett Columbine, New York 1984, a także z innymi książkami tego autora. Aby zapoznać się z teorią i badaniami nad stanem zakochania, zobacz: A.M. Pines, Falling in Love: Why We Choose the Lovers We Do, Routledge, New York 1999 oraz D.H. Felmlee, Fatal Attractions: Affections and Disaffections in Intimate Relationships, Journal of Social and Personal Relationships 12, s. 295 311. Zawsze ceniłem przełomową pracę Harville a Hendrixa: Getting the Love You Want: A Guide for Couples, Harper Perennial, New York 1988. Tworząc swoją Terapię Wizerunku, dotykał on spraw rodziny pochodzenia oraz wewnętrznych psychicznych korzeni miłości i miłosnych pragnień, zachęcał także partnerów do świadomego zawierania małżeństwa. Rozdział 4 Chociaż wszyscy wiedzą, że miesiąc miodowy się kończy, niewiele napisano na temat tego, dlaczego i jak się to dzieje. Wiele par mówi, iż uważało, że dobrze się rozumieją, i zastanawia się, jak w ogóle mogło dojść do konfliktu. Myślę, że książka Lori Heyman Gordon Love Knots, Dell, New York 1990 jest naprawdę odkrywcza w sprawach niewyrażonych i nienapotykających zaspokojenia oczekiwań i niewypowiedzianych przeświadczeń, które jeśli są pozostawione samym sobie, mogą pogrążyć niejeden związek przez powolne, stopniowe dryfowanie ku zobojętnieniu. 242
Noty Rozdział 5 Prawdziwie profesjonalną pozycją jest książka Sue Johnson poświęcona terapii skupiającej się na emocjach (Emotional Focused Therapy EFT) i omawiająca kolejne kroki w tańcu zranień (zob. S. Johnson, Creating Connections: The Practice of Emotionally Focused Therapy, Brunner/Mazel, Levittown, PA 1996). Rozwój EFT pozwolił przenieść wnioski dotyczące uczuć i bliskich więzi na grunt bliskich więzi w związkach dwojga osób. EFT jest syntezą podejścia doświadczenie/wzorzec zachowań oraz podejścia systematycznego do badania więzi w bliskich związkach, z główną tezą, która głosi, że uczucia są podstawowym elementem w terapii par. Rozdział 6 Sporządzenie mapy rodziny czy genogramu może się wydać na pierwszy rzut oka skomplikowane, ale istnieje kilka dobrych książek, które mogą pomóc parom w tej pracy. Wystarczy zacząć, a wkrótce okaże się, jak w zadziwiająco szybkim tempie dwoje ludzi dowiaduje się bardzo wiele o sobie i swojej rodzinie pochodzenia. Odwiedziny w domu i rozmowa z rodzicami, wysłuchanie ich opowieści o naszym dzieciństwie to droga do zebrania wiedzy o stylach bliskich więzi, które złożyły się na naszą osobistą historię. Więcej o sporządzaniu mapy rodziny zob. M. McGoldrick, R. Gerson, Genograms in Family Assessment, W.W. Norton, New York 1985 oraz R.W. Richardson, Family Ties that Bind: A Self-Help Guide to Change Through Family of Origin Therapy, Self-Counsel Press, Vancouver 1984, a także R. Sherman, The Intimacy Genogram, The Family Journal I, s. 91 93. Partnerzy, którzy kształtują swoje zachowania według wzorca poczucie bezpieczeństwa/odróżnienie, zwykle opisują swoje doświadczenia wyniesione z rodziny pochodzenia, używając terminów takich jak: stabilność w braniu odpowiedzialności (J. Holmes, Attachment, Autonomy, Intimacy: Some Clinical Implications of Attachment Theory, 243
Noty British Journal of Medical Psychology 1997, 70, s. 231 248); poczucie własnej tożsamości; pozytywny wizerunek samego siebie i innych (K. Bartholomew, L.M. Horowitz, Attachment Styles Among Young Adults: A Test of the Four-Category Model, Journal of Personality and Social Psychology 1991, 61, s. 226 244); łatwość w nawiązywaniu kontaktów z innymi (C. Hazen, P.R. Shaver, Romantic Love Conceptualized As an Attachment Process, Journal of Personality and Social Psychology 1987, 52, s. 511 524); równowaga pomiędzy niezależnością i bliską więzią (M. Bowen, Family Therapy in Clinical Practice, Jason Aronson, New York 1978; M. McGoldrick, B. Carter, Advances in Coaching: Family Therapy With One Person, Journal of Marital and Family Therapy 2001, 27, s. 281 300). Bliska więź jest dla nich ważną wartością i potrafią o tym rzeczowo mówić. Partnerzy, którzy kształtują swoje zachowania według wzorca podległość/zaborczość, zwykle opisują doświadczenia wyniesione z rodziny pochodzenia jako: niestabilność w braniu odpowiedzialności (Holmes, 1997); negatywny wizerunek samego siebie i pozytywny wizerunek innych (Bartholomew, Horowitz, 1991); brak miłości rodziców albo odrzucenie; brak zaufania do rodziców; walka o zwrócenie na siebie uwagi rodziców; nieumiejętność rozmowy o relacjach; przemilczenie albo agresywne wypowiadanie swoich racji; podległość; perspektywa my (Bowen, 1978); kompulsywne zachowania w sferze troski o drugiego (M.L. West, A.E. Sheldon-Keller, Patterns of Relating: An Adult Attachment Perspective, Guilford Press, New York 1994); oraz inni nie są zdecydowani na tak bliskie więzi, jak ja bym chciał (Hazen, Shaver, 1987). Taka osoba wciąż tkwi w dawnych wzorcach zachowań i okazuje się zwykle partnerem domagającym się zbyt ścisłej więzi. Partnerzy kształtujący swoje zachowania według wzorca unikanie więzi/zerwanie zwykle opisują swoje doświadczenia wyniesione z rodziny pochodzenia w następujący sposób: rodzice stale niedostępni (Holmes, 1997); pozytywny wizerunek siebie, negatywny innych (Bartholomew, Horowitz, 1991); kompulsywna samowystarczalność (West, Sheldon-Keller, 1994); rodzice odmawiający kontaktu, zdystansowani, zamknięci w sobie, często poza domem; zafałszowane 244
Noty pragnienie normalności, niezależność; ukrywanie słabości i zaprzeczanie istnienia potrzeby bliskich więzi; emocjonalne zdystansowanie (Bowen, 1978); wyzbycie uczuć; niezwracanie uwagi na konsekwencje złych zachowań; nieznoszenie zbyt bliskich więzi (Hazen, Shaver, 1987). Takie osoby deprecjonują wagę intymnych więzi w związku. Rozdział 7 Napisano bardzo dużo o porozumieniu i narzędziach, które je umożliwiają. Ten rozdział ma za zadanie jedynie przybliżyć kilka z najbardziej pomocnych. Więcej zob. L. Heyman Gordon, Love Knots, Dell, New York 1990; A. Mehrabian, Silent Messages: Implicit Communication of Emotions and Attitudes, Wadsworth, Belmont, CA 1981; oraz M. McKay, P. Fanning, K. Paleg, Couple Skills: Making Your Relationship Work, New Harbinger Publications, Oakland, CA 1994. Rozdział 8 Terapia skupiająca się na emocjach (Emotional Focused Therapy EFT) szybko staje się solidną i opartą na wielu zbadanych przypadkach terapią małżeńską. Dr Sue Johnson we współpracy z Dr Les Greenberg rozwinęły terapię opartą na podstawach teorii wzorców zachowań, teorii systematycznych i teorii bliskich więzi. Rozdział 9 Jest dziś zapewne wiele związków, w które wiążą się osoby pochodzące z bardzo różnych tradycji religijnych, z różnym duchowym doświadczeniem. Wygląda często na to, że ostatnią sferą, którą poznajemy w naszym bliskim, jeśli w ogóle poznajemy, jest sfera przekonań i duchowej praktyki. Istotne różnice w duchowości partnerów 245
Noty mogą być przyczyną wielkiego bólu, wiąże się to z ceremonią zaślubin, chrztem i konfirmacją, a także ze szczególną sytuacją cierpienia, kiedy partnerzy mogą sięgnąć po duchowe umocnienie, odwołując się do swoich przekonań. Bardzo pomocna może tu być książka: B.J. Brothers, Spirituality and Couples: Heart and Soul in the Therapy Process, The Haworth Press, New York 1992. Wiele napisano o zdradzie i przebaczeniu, ale jedną z najlepszych pozycji jest wciąż: J.A. Spring, After the Affair: Healing the Pain and Rebuilding Trust When a Partner Has Been Unfaithful, Harper Perennial, New York 1996. Książka ta dotyka nie tylko uczuć obydwu stron, krzywdziciela i osoby skrzywdzonej, po konflikcie, ale nakłania też partnerów do obejrzenia się wstecz na ich relacje przed zdradą i przyjrzenia się, jakie pragnienia wymagają uzdrowienia we wszystkich odnalezionych sferach. 246
Noty Spis treści Podziękowania............................................ 5 Wstęp................................................... 7 I TANIEC ZRANIEŃ...................................... 13 1. Rodzina pochodzenia źródło zranień....................... 15 2. Moje zranienia, według mojej najlepszej wiedzy............... 43 3. Zakochanie czyni nas ślepymi na zranienia.................... 63 4. Koniec miodowego miesiąca............................... 83 5. Taniec zranień.......................................... 97 II TANIEC ODBUDOWANEJ WIĘZI......................... 113 6. Odbudowanie więzi I: poznaj samego siebie................... 115 7. Odbudowanie więzi II: komunikacja.........................147 8. Odbudowanie więzi III: więź uczuciowa......................175 9. Odbudowanie więzi IV: duchowość i przebaczenie.............191 Podsumowanie: opowieść o rodzinie pochodzenia................229 Autobiografia w pięciu krótkich rozdziałach.....................233 Słownik.................................................235 Noty....................................................237 247
Ostatnio w serii ukazały się: Noty John Eldredge, Dzikie serce. Tęsknoty męskiej duszy Archibald D. Hart, Adrenalina a stres Henry Cloud, John Townsend, Mamo, to moje życie Archibald D. Hart, Rozwód. Jak ratować dzieci Claudio Risé, Sztuka ojcostwa Diane Purper-Ouakil, Mali tyrani Tonino Cantelmi, Pasquale Laselva, Silvestro Paluzzi, Dialog psychologii z teologią Muriel Mazet, Zranione dziecko Henry Cloud, Reguły sukcesu Martin Rovers, Uzdrowić miłość Heinz-Peter Röhr, Narcyzm zaklęte ja John Townsend, Kto nam zatruwa życie? Xavier Lacroix, Naucz mnie żyć. Esej o ojcostwie Archibald D. Hart, Catherine Hart-Weber, Depresja nastolatka Mark Victor Hansen, Art Linkletter, Najlepsza reszta życia Stephen Arterburn, Mężczyźni i ich sekrety Hans Morschitzky, Lęk przed porażką Henry Cloud, John Townsend, To nie moja wina Sharon Jaynes, Marzenia kobiety Johannes Thiele, Zmień swoje życie John Eldredge, Dziennik pokładowy Chris Thurman, Kłamstwa, w które wierzymy Björn Süfke, Krajobraz męskiej duszy Marshall J. Cook, Oswoić lęk John Towsend, Recepta na miłość John Trent, Larry K. Weeden, Błędne koło rozwodów Marilyn Meberg, Kobieta i utracona miłość Max Lucado, Wieloryb nie może latać. O sztuce stawania się sobą Xavier Lacroix, Małżeństwo Pat Gelsinger, Tajniki żonglerki. Jak znaleźć równowagę między pracą, wiarą i rodziną? Christiane i Alexander Sautter, Gdy opadną maski. Terapia związków Henry Cloud, Poszukiwana poszukiwany. Poradnik dla singli Manfred Lütz, Szaleństwo! Leczymy nie tych, których trzeba Max Lucado, Potwór w szafi e. Jak jutro bać się mniej niż dzisiaj Lisa M. Hendey, Mama na pełen etat Sara Savage, Eolene Boyd-MacMillan, Konfl ikt w relacjach Stephen Arterburn, Debra Cherry, Jak nakarmić pragnienia Philippe 248 Gutton, Vincent Villeminot, Usłyszeć, czego nastolatki nie mówią Antonello Vanni, Ojcowie obecni dzieci szczęśliwe
MARTIN ROVERS zajmuje się terapią małżeńską i rodzinną. Jest wykładowcą na Wydziale Nauk Humanistycznych i Studiów Pastoralnych Uniwersytetu Świętego Pawła w Ottawie. Miłość to jedno z najpiękniejszych, ale też najbardziej tajemniczych doświadczeń w naszym życiu. W sferze relacji małżeńskich miłość ma swoje korzenie w rodzinie, z której się wywodzimy. Gdy dorastamy, przychodzi do nas poprzez ekscytujące doświadczenie zakochania, jest z nami na ścieżkach i manowcach pierwszego etapu miodowego miesiąca i w ściągającym na dno tańcu wzajemnych zranień. Miłość dwojga ludzi sięga szczytu wraz z odkryciem powołania do wzajemnego uzdrawiania ran wyniesionych z rodzinnych domów, aby w efekcie zbudować silniejszą więź. Związek dwojga ludzi jest jak taniec, na który składają się sekwencje kroków i kilka rządzących nimi zasad. Cena det. 33,00 zł Patronat medialny www.wdrodze.pl