ISO I ZRÓWNOWAŻONE PLANOWANIE ENERGETYCZNE

POMOC SAMORZĄDOM LOKALNYM W OPRACOWANIU PLANÓW DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII I ICH INTEGRACJI Z SYSTEMAMI ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO 50001 ISO 50001 I ZRÓWNOWAŻONE PLANOWANIE ENERGETYCZNE INTEGRACJA PLANU DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII Z SYSTEMEM ZARZĄDZANIA ENERGIĄ www.50001seaps.eu

2 PRZEDMOWA Doświadczenie nauczyło nas, iż samorządy lokalne często mają trudności z regularnym monitorowaniem różnych aspektów energetycznych związanych z ich funkcjonowaniem, a temu właśnie celowi służy wprowadzenie SZE. Korzyści z jego wdrożenia obejmują usprawnienie i usystematyzowanie gromadzenia danych na temat zużycia energii oraz włączenie elementów polityki energetycznej do codziennego zarządzania gminą, w tym do podejmowanych decyzji i działań. Projekt 50000&1 SEAPs wsparł realizację unijnych celów klimatyczno-energetycznych promując Porozumienie Burmistrzów oraz angażując jego sygnatariuszy w innowacyjne działania. Partnerzy projektu pomogli ponad 40 miastom i gminom (a także ich zrzeszeniom) w opracowaniu i rozpoczęciu wdrażania lokalnych Planów działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) zintegrowanych z systemami zarządzania energią zgodnymi z normą ISO 50001. Osiągnięto to angażując w prace nad budową SZE przedstawicieli różnych szczebli lokalnej administracji o r a z w ł ą c z a j ą c w proces opracowania planu SEAP mieszkańców i lokalnych interesariuszy. Efekt synergii powstały w wyniku integracji obu podejść przyniósł gminom pilotażowym liczne korzyści. Bazując na doświadczeniach ostatnich trzech lat i wyciągniętych z nich wnioskach, opracowaliśmy i zaktualizowaliśmy kilka użytecznych narzędzi, które można znaleźć na stronie internetowej projektu (www.50001seaps.eu) i które mają pomóc samorządom lokalnym w efektywniejszym zarządzaniu energią. Wśród nich znajduje się poradnik dotyczący wdrażania metodologii 50000&1 SEAPs (aktualizacja pierwszych wytycznych opracowanych w ramach projektu Energy for Mayors), który pozwala lepiej zrozumieć proces integracji planu SEAP z SZE. Przygotowanie tego dokumentu, jak również udana realizacja całego projektu, były możliwe dzięki ogromnej pracy wykonan e j p r z e z w s z y s t k i c h p a r t n e r ó w p r o j e k t u, reprezentujących 8 różnych państw UE. Marco Devetta Koordynator projektu 50000&1 SEAPs, SOGESCA, Włochy

PRZEGLĄD MIAST I GMIN Z 8 KRAJÓW UE, KTÓRE PODJĘŁY SIĘ OPRACOWANIA PLANU SEAP ZINTEGROWANEGO Z SZE PRZY WSPARCIU PROJEKTU 3 WŁOCHY Gminy: Montecchio Maggiore, Pordenone, Marostica, Federazione dei Comuni del Camposampierese Partner wspierający: SOGESCA BUŁGARIA Gminy: Bratsigovo, Chepelare, Nedelino, Rudozem, Zlatograd Partnerzy wspierający: ECQ i ARM FRANCJA Gminy: Comm. d Aggl. du Muretain, Ville de Lorient, Comm. d Aggl. Tours Plus Partnerzy wspierający: AMORCE i MT Partenaires GRECJA Gminy: Metamorfosi, Filothei-Psychiko, Iraklelio, Alimos, Lavreotiki, Papagou- Chalargou Partner wspierający: CRES ŁOTWA Gminy: Daugavpils, Cēsis, Smiltene, Sigulda, Adazi Partner wspierający: EKODOMA POLSKA Gminy: Słupsk, Sztum, Grybów, Pilzno, Żyraków, Zarszyn Partner wspierający: PNEC RUMUNIA Gminy: Sânnicolau Mare, Caransebes, Faget, Ineu, Otely Rosu, Lugoj, Resita Partnerzy wspierający: AMET i DENSKSTATT HISZPANIA Gminy: Carballiño, Barco de Valdeorras, Xinzo de Limia, Celanova, Cartelle Partnerzy wspierający: Ourense i Albea Transenergy NIEMCY BIURO DS. KOMUNIKACJI I PROMOCJI PROJEKTU Odpowiedzialny partner: ICLEI EUROPE

4 DOŚWIADCZENIA PRZEDSTAWICIELI WŁADZ LOKALNYCH ZAANGAŻOWANYCH WE WDRAŻANIE METODOLOGII 50000&1 SEAPS PETKO PETKOV BURMISTRZ BRATSIGOVA (BG) Wdrożenie ISO 50001 ma pomóc nam ograniczyć emisję gazów cieplarnianych oraz zmniejszyć koszty zużycia energii poprzez usystematyzowanie zarządzania nią. Gmina Bratsigovo zdobyła już złotą nagrodę za stosowanie zielonych zamówień publicznych, które umożliwiają poprawę efektywności wykorzystania energii w urzędzie. Podniosło to nasze poczucie własnej wartości i zmotywowało do dalszego rozwijania się we właściwym kierunku. MILTIADIS KARPETAS BURMISTRZ METAMORFOSI (GR) Nasze doświadczenia związane z integracją planu SEAP z SZE zgodnym z normą ISO 50001 są bardzo pozytywne. Po wdrożeniu metodologii 50000&1 SEAPs gmina Metamorfosi lepiej rozumie swoją sytuację energetyczną i jest w stanie monitorować zużycie energii w układzie okresowym. Standaryzacja procedur i metod oceny rezultatów umożliwia priorytetyzację możliwości ograniczenia zużycia energii i związanych z nimi projektów zapewniając, że będą one odpowiadały rzeczywistym potrzebom gminy i podniosą jej świadomość energetyczną. GIANFRANCO TRAPULA RZECZOZNAWCA DS. PLANOWANIA URBANISTYCZNEGO, ŚRODOWISKA I ENERGII MONTECCHIO MAGGIORE (IT) Opracowanie planu SEAP i wdrożenie SZE to tylko pierwszy krok, a nie cel sam w sobie. Oba mają kluczowe znaczenie dla realizacji strategii ciągłego doskonalenia się w zakresie efektywności energetycznej i ochrony środowiska. Celem każdej administracji publicznej powinna być promocja kultury oszczędzania energii w celu ograniczenia emisji CO 2 (będącej główną przyczyną globalnego ocieplenia) oraz zaangażowania całej lokalnej społeczności w ochronę naszej planety, w szczególności przed zmianami klimatu. PĒTERIS DZALBE ZASTĘPCA BURMISTRZA DAUGAVPILS (LV) M i a s t o D a u g a v p i l s p r z y s t ą p i ł o d o e u r o p e j s k i e g o p r o j e k t u p n. 5 0 0 0 0 &1 S E A P s w 2014 roku. W międzyczasie, na początku 2016 roku, łotewski rząd przyjał nową Ustawę w sprawie efektywności energetycznej, która nałożyła na 9 łotewskich gmin, w tym Daugavpils, obowiązek wdrożenia i certyfikowania SZE do kwietnia 2017 r. Jako sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów miasto zobowiązało się też dobrowoln i e d o r e d u k c j i e m i s j i g a z ó w c i e p l a r n i a n y c h o m i n. 4 0 % d o 2 0 3 0 r. ( w p o r ó w n a n i u z wielkością z 2010 r.). DAVID-OLIVIER CARLIER WICEPREZYDENT AGLOMERACJI MURETAIN (FR) R e a l i z u j ą c z a ł o ż e n i a L o k a l n e j A g e n d y 21, A g l o m e r a c j a M u r e t a i n z o b o w i ą z a ł a s i ę w 2015 r. do opracowania planu SEAP zintegrowanego z SZE. Utworzyliśmy w tym celu specjalną jednostkę, którą wspiera komitet sterujący podejmujący kluczowe decyzje. Dziś z dumą możemy się pochwalić certyfikatem ISO 50001, który uzyskaliśmy w kwietniu 2017 r. Satysfakcjonujące dla nas jest też to, że zużycie paliw przez obiekty i mienie należące do gmin aglomeracji zmniejszyło się w latach 2013-2016 o 14%.

DOŚWIADCZENIA PRACOWNIKÓW LOKALNYCH ADMINISTRACJI ZAANGAŻOWANYCH WE WDRAŻANIE METODOLOGII 50000&1 SEAPS 5 DRUTA ROMULUS SPECJALISTA DS. ZARZĄDZANIA ENERGIĄ W URZĘDZIE MIASTA INEU (RO) Projekt, realizowane w jego ramach działania oraz wyzwania, z jakimi musieliśmy sobie poradzić, wzmocniły nas jako zespół i zmusiły do znalezienia rozwiązań, które zaspokoją aktualne i przyszłe potrzeby naszej gminy i jej mieszkańców. HELĒNA TROŠIMOVA ENERGETYK MIEJSKI W MIEŚCIE DAUGAVPILS (LV) Jako że SZE został wprowadzony w naszym mieście stosunkowo niedawno, pierwsze rezultaty będą znane dopiero pod koniec 2017 r. Niezależnie od tego, już na etapie opracowania i wdrażania systemu udało się wprowadzić wiele usprawnień. Właściwa kontrola operacyjna została zapewniona poprzez uruchomienie internetowej platformy do monitoringu zużycia energii. Administratorzy techniczni 100 budynków użyteczności publicznej, osoby odpowiedzialne za zarządzanie oświetleniem ulicznym oraz przedstawiciele przedsiębiorstwa transportu publicznego zostali przeszkoleni, jak wprowadzać do systemu i analizować miesięczne dane na temat zużycia energii. SABINO PETRILLO ENERGETYK MIEJSKI W MONTECCHIO MAGGIORE (IT) Kluczowym krokiem było utworzenie zespołu ds. energii, koordynowanego przez energetyka miejskiego i złożonego z przedstawicieli wszystkich istotnych jednostek, których działania mają wpływ na zużycie energii. Szczególną uwagę poświęcono określeniu g r a n i c s y s t e m u w o p a r c i u o z i d e n t y fi k o w a n e o b s z a r y z n a c z ą c e g o z u ż y c i a e n e r g i i i wskaźniki wyniku energetycznego, określające zużycie energii w tych obszarach oraz ułatwiające pomiary i monitoring. Jedynie świadomie monitorując wydajność energetyczną możemy ograniczyć zużycie energii i zdecydować, gdzie, jak i kiedy chcemy podnieść efektywność jej wykorzystania. MARIUS DUMITRACHE INSPEKTOR W ZESPOLE DS. ENERGII POWOŁ ANYM W GMINIE RESITA (RO) Istnieje wiele sposobów redukcji emisji CO 2 (obejmujących edukację ekologiczną), z których należy na co dzień korzystać, aby odnieść korzyści społeczne i środowiskowe. Projekt 50000&1 SEAPs stworzył wiele możliwości, np. dotyczących uzyskania dofinansowania dla zaplanowanych działań, przyciągnięcia do miasta nowych inwestorów czy optymalizacji i zmniejszenia kosztów ponoszonych z lokalnego budżetu.

6 PRZEGLĄD NAJWAŻNIEJSZYCH WYTYCZNYCH DOTYCZĄCYCH INTEGRACJI PLANU SEAP Z SZE N o r m a I S O 5 0 0 0 1 z m u s z a o r g a n i z a c j e j ą s t o s u j ą c e d o p r z y j ę c i a k r y t e r i ó w m o n i t o r i n g u i oceny rezultatów zaplanowanych działań na odpowiednio wczesnym etapie, a także do o k r e ś l e n i a w s k a ź n i kó w w y n i k u e n e r g e t y c z n e g o o r a z p o d j ę c i a d e c y z j i c o d o m i e r z o n y c h i oczekiwanych rezultatów. Schemat 1. Model SZE według normy ISO 50001 Ciągłe doskonalenie Przegląd ze strony kierownictwa Polityka energetyczna Planowanie energetyczne Wdra żanie i funkcjonowanie Monitoring, pomiary i analiza Sprawdzenie Audyt wewnętrzny SZE Analiza niezgodności, działania zapobiegawcze i naprawcze Takie podejście bazujące na tzw. cyklu Deminga (zaplanuj, wykonaj, sprawdź, zastosuj) jest przydatne nie tylko podczas wdrażania w organizacji (w tym przypadku gminie) SZE, ale też podczas opracowania, wdrażania i monitorowania planu SEAP. Celem niniejszej publikacji jest wyjaśnienie, w jaki sposób integracja planu SEAP z SZE może pomóc samorządom lokalnym w skuteczniejszym wdrożeniu zaplanowanych działań i osiągnięciu założonego celu redukcji emisji CO 2. Najważniejsze etapy tego procesu są następujące: Schemat 2. Metodologia 50000&1 SEAPs Monitorowanie rezultatów Opracowanie i wdrożenie SEAP zintegrowanego z SZE Zrozumienie wymogów normy ISO 50001 i wymogów dot. SEAP

SYSTEM ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO 50001:2011 7 Gdy organizacja wdraża system zarządzania energią (SZE), a jednostka certyfikując ocenia jego zgodność z wymogami normy ISO 50001, należy przez cały czas mieć na uwadze, że n a d r z ę d n y m c e l e m t e g o p r o c e s u j e s t p o m o c o r g a n i z a c j i w o g r a n i c z e n i u z u ż y c i a e n e r g i i, a nie wprowadzenie dodatkowych, nieefektywnych zasad, procedur i zapisów. Norma zawiera wymagania, które mogą zostać zweryfikowane w sposób obiektywny. Oznacza to, że nie są to tylko ogólne wytyczne, ale pewien wspólny standard, którego prawidłowe stosowanie może zostać ocenione przez trzecią stronę. Ma on pomóc organizacjom w ciągłym doskonaleniu zarządzania energią, zgodnym z cyklem Deminga (zwanym też cyklem PDCA - Plan-Do-Check-Act). Schemat 3. System zarządzania energią bazujący na modelu ciągłego doskonalenia (EERE) Przegląd ze strony kierownictwa Zaplanuj Wymagania prawne i inne Przegląd energetyczny Energia bazowa Wskaźniki wyniku energetycznego Cele ogólne i szczegółowe Plan działań w zakresie zarządzania energią Działaj Wykonaj Monitoring, pomiary i analiza Ocena zgodności z wymogami prawnymi i innymi Audyt wewnętrzny Identyfikacja niezgodności, działania zapobiegawcze i naprawcze Sprawdź Kompetencje, szkolenia i świadomość energetyczna Komunikacja Dokumentacja Kontrola dokumentów Nadzór operacyjny Projektowanie dóbr i usług Nadrzędnym celem normy jest pomóc organizacjom ją wdrażającym w: dokonaniu przeglądu energetycznego, określeniu obszarów wykorzystania energii i określeniu energii bazowej; poprawie wydajności energetycznej; określeniu wskaźników wyniku energetycznego (WWE); wprowadzeniu rzetelnego planu monitoringowego, umożliwiającego pomiar wydajności energetycznej i rezultatów wprowadzonych usprawnień. To wszystko pociąga za sobą redukcję kosztów, poprawę konkurencyjności i sprawności działania oraz ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.

8 PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII WG WYTYCZNYCH POROZUMIENIA BURMISTRZÓW Plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) jest kluczowym dokumentem wskazującym, w jaki sposób gmina będąca sygnatariuszem Porozumienia zamierza wywiązać się z podjętego zobowiązania do min. 20% redukcji emisji CO 2 do 2020 r. 1 Zobowiązanie to dotyczy wszystkich emisji z obszaru gminy, zarówno tych z sektora publicznego, jak i prywatnego. Redukcja emisji jest planowana i liczona w stosunku do wybranego roku z przeszłości, zwanego rokiem bazowym. Działania przewidziane w planach SEAP mają przyczynić się do osiągnięcia głównych celów Pakietu Klimatyczno-Energetycznego UE (zwanego Pakietem 3x20%), wyznaczonych dla 2020 r. i obejmujących: redukcję zużycia energii o 20%; wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym do 20%; zmniejszenie emisji CO 2 o 20%. Do chwili obecnej do Porozumienia Burmistrzów przystąpiło już ponad 7 300 miast i gmin z całej Europy, wspierających realizację ww. założeń. Schemat 4. Porozumienie Burmistrzów krok po kroku W stronę redukcji emisji CO 2 o 20% do 2020 r. Podpisanie Porozumienia KROK 1 Burmistrzów Monitoring i informacja zwrotna Rozpoczęcie Planowanie Sformułowanie długoterminowej wizji Utworzenie zespołu ds. Porozumienia Burmistrzów KROK 3 Złożenie raportu z wdrażania planu Monitorowanie i raportowanie postępów Wdrożenie zaplanowanych środków redukcji emisji CO 2-20% Cel redukcji emisji CO 2 do 2020 r Sporządzenie Bazowej Inwentaryzacji Emisji Opracowanie planu działań w ścisłej współpracy z lokalnymi interesariuszami i mieszkańcami KROK 2 Przedłożenie Planu działań na rzecz zrównoważonej energii Wdrażanie 1 Większość gmi n u c z e s t n i c z ą c y c h w p r o j e k c i e 5 0 0 0 0 &1 S E A P s p r z y s t ą p i ł a d o p i e r w s z e j e d y c j i P o r o z u m i e n i a B u r m i s t r z ó w o horyzoncie czasowym do 2020 r.

INTEGRACJA PLANU SEAP Z SYSTEMEM ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO 50001 9 Wdrożenie SZE może pomóc miastom i gminom w systematycznej i efektywnej realizacji działań przewidzianych w planie SEAP, równocześnie umożliwiając sprostanie najbardziej typowym wyzwaniom napotykanym na tym etapie, takim jak np. zmiana władz lokalnych czy zaangażowanego personelu. Ciągła poprawa efektywności energetycznej i redukcja emisji CO 2, leżące u podstaw SZE, powinny być fundamentalnymi celami lokalnej polityki energetycznej. W gruncie rzeczy wymagania stawiane SZE i planom SEAP są bardzo podobne. Schemat 5. Wspólne wymagania dla SZE i planu SEAP WYMAGANIA ISO 50001 SEAP Adaptacja struktur wewnętrznych, podział ról i obowiązków P P Opracowanie długoterminowej polityki/ strategii P P Analiza wyjściowego zużycia energii i wskaźników wyniku energetycznego P P Zapewnienie właściwej komunikacji P P Organizacja wewnętrznych szkoleń P P Ustalenie celów ogólnych i szczegółowych, zaplanowanie działań P P Pomiary i monitoring P P Niezależna ocena przez zewnętrzną instytucję P P W porównaniu do metodologii opracowania planu SEAP, norma ISO 50001 nie wymaga przyjęcia konkretnych wskaźników ilościowych, a jedynie jakościowe. Celem ISO 50001 jest ciągła poprawa efektywności wykorzystania energii bez wprowadzania wielkości granicznych, których nie można przekroczyć, czy też przyjmowania konkretnych celów wyrażonych w ilości zaoszczędzonej energii lub liczbie niewyemitowanych ton CO 2 e. POLITYKA ENERGETYCZNA Zgodnie z wymogami normy ISO 50001, polityka energetyczna powinna zawierać zobowiązanie organizacji do poprawy wydajności energetycznej oraz spełnienia obowiązujących wymagań prawnych. Powinna ona zostać uzgodniona i formalnie przyjęta przez najwyższe kierownictwo, tj. radę miasta lub gminy w przypadku samorządów lokalnych. Założenia polityki muszą znaleźć wyraz we wdrażanych procedurach SZE.

10 Schemat 6. Zobowiązania w ramach polityki energetycznej opracowanej wg metodologii 50000&1 SEAPs Polityka energetyczna Wymagania dot. planu SEAP Wydajność energetyczna Cele w zakresie redukcji emisji CO 2 Zużycie energii Efektywność energetyczna Energochłonność Obszary wykorzystania energii Cele związane z poprawą wydajności energetycznej i wynikające z udziału w Porozumieniu Burmistrzów mogą być ujęte w jednej polityce energetycznej, pod warunkiem poszerzenia granic planowanych działań w stosunku do tradycyjnych granic SZE. ORGANIZACJA WEWNĘTRZNA I PODZIAŁ OBOWIĄZKÓW Aby z powodzeniem wdrożyć SZE, który zapewni uwzględnienie założeń polityki energetycznej w codziennej pracy lokalnej administracji, należy odpowiednio zaadaptować wewnętrzne struktury organizacyjne i rozdzielić obowiązki. Najwyższe kierownictwo powinno wyznaczyć swojego przedstawiciela, powołać zespół ds. energii oraz wskazać jego koordynatora, zapewniając im dostęp do zasobów niezbędnych do wdrożenia, stosowania i ciągłego doskonalenia SZE oraz oceny jego wpływu na wydajność energetyczną gminy.

Schemat 7. Adaptacja wewnętrznych struktur organizacyjnych w związku z wdrożeniem SZE 11 Specjalista ds. energii Kierownik wydziału technicznego Koordynator zespołu ds. energii Władze lokalne Przedstawiciel kierownictwa Najwyższe kierownictwo Obszar nr 1 Obszar nr 2 Obszar nr 3 Obszar nr 4 Zespół ds. energii Zespół ds. energii Zespół ds. energii Zespół ds. energii Gdy władze lokalne przypiszą już do opracowania i wdrażania planu SEAP zintegrowanego z SZE odpowiednie zasoby kadrowe, finansowe i techniczne (zarówno od strony formalnej, jak i praktycznej), są gotowe do rozpoczęcia kolejnej fazy operacyjnej. W jej ramach organizacja powinna zaplanować, wdrożyć i odpowiednio udokumentować działania zmierzające do poprawy wydajności energetycznej. Cały proces powinien być zgodny z zapisami polityki energetycznej, w tym dotyczącymi ciągłego doskonalenia i dostosowania się do obowiązujących wymogów prawnych.

12 ZAKRES I GRANICE SYSTEMU Władze lokalne powinny zdecydować, które działania, departamenty i sektory funkcjon o w a n i a l o k a l n e j a d m i n i s t r a c j i z o s t a n ą o b j ę t e c e r t y fi k a c j ą w r a m a c h I S O 5 0 0 0 1. S Z E powinien obejmować swoim zakresem takie elementy/obszary, jak np. zakup d ó b r i usług energetycznych, analiza danych, faktury za energię, planowanie energetyczne, projektowanie, nadzór operacyjny i monitoring. Schemat 8. Zakres SZE w gminach OBSZAR NR 1: SPRAWY ORGANIZACYJNE I OBSŁUGA URZĘDU OBSZAR NR 2: SPRAWY FINANSOWE I PODATKOWE OBSZAR NR 3: ROBOTY PUBLICZNE I PLANOWANIE ROZWOJU GMINY OBSZAR NR 4: USŁUGI ŚWIADCZONE MIESZKAŃCOM Organizacja zamówień publicznych i sporządzanie umów Obsługa zamówień publicznych Prowadzenie księgowości Obsługa techniczna Ochrona środowiska Planowanie rozwoju gminy Zarządzanie energią Organizacja robót publicznych Utrzymanie budynków użyteczności publicznej Utrzymanie oświetlenia publicznego Analiza danych Nadzór nad szkołami i organizacja transportu dla uczniów Transport publiczny Jednym z najważniejszych wymogów normy ISO 50001 jest też określenie granic SZE. Będą one bezpośrednio związane z obszarami znaczącego wykorzystania i zużycia energii, którymi w gminach są: budynki, obiekty, infrastruktura, systemy oświetleniowe o r a z flota pojazdów komunalnych i pojazdów transportu publicznego. Określenie granic systemu zarządzania energią to pierwszy krok o charakterze operacyjnym na drodze do jego wdrożenia. Plan działań, a także analiza zużycia energii i wyznaczenie wielkości bazowych, opierają się na oddolnych danych na temat sytuacji i wykor z y s t a n i a e n e r g i i w t y c h w ł a ś n i e s e k t o r a c h. G r a n i c e S Z E p o w i n n y z o s t a ć z a p r o p o n o w a n e w oparciu o wielkość zużycia energii w poszczególnych obszarach znaczącego wykorzystania energii oraz potencjał jej redukcji. Z drugiej strony należy pamiętać, iż plan SEAP opracowywany i wdrażany w kontekście P o r o z u m i e n i a B u r m i s t r z ó w j e s t u k i e r u n ko w a n y n a r e d u kc j ę e m i s j i g a z ó w c i e p l a r n i a n y c h z całego obszaru gminy, w tym zarówno z sektora komunalnego, jak i prywatnego. Oznacza to, że jeżeli ktoś chce zintegrować plan SEAP z SZE, będzie musiał zmienić tradycyjne granice działań objętych SZE, aby uwzględnić cały lokalny kontekst.

13 Schemat 9. Bezpośrednie zużycie energii przez lokalną administrację Schemat 10. Pozostałe zużycie energii na obszarze gminy Bezpośrednie zużyce energii w granicach funkcjonowania lokalnej administracji (GJ) Zużycie energii w sektorze prywatnym zgodnie z wymogami dot. planu SEAP (GJ) Szkoły Biura i obiekty usługowe Obiekty sportowe Cmentarze Flota pojazdów Oświetlenie publiczne Produkcja energii z OZE Sektor mieszkalny Sektor handlowo -usługowy Sektor przemysłowy Transport prywatny PLANOWANIE Kolejna część normy koncentruje się na wydajności energetycznej organizacji oraz narzędziach, które mają umożliwić jej ciągłą poprawę. Planowanie działań powinno uwzględniać przegląd wszystkich realizowanych zadań, które mogą mieć wpływ na zużycie energii. Schemat 11. Proces planowania energetycznego Proces planowania Dane wejściowe Przegląd energetyczny Dane wyjściowe Przeszłe i teraźniejsze zużycie energii Zmienne oddziałujące na obszary znaczącego wykorzystania energii Wydajność A. Analiza w y kor z y s t ania i zużycia energii B. Identyfikacja obszarów znaczącego w y kor z y s t ania i zużycia energii C. Identyfikacja możliwości poprawy wydajności energetycznej Energia bazowa WWE Cele ogólne Cele szczegółowe Plan działań Jeżeli spojrzeć na powyższe przykłady danych wejściowych, jasne staje się, że można je pozyskać jedynie dla samej lokalnej administracji (co jest formalnym celem SZE), a nie dla całego obszaru gminy, dla którego da się zgromadzić dane o znacznie mniejszym stopniu szczegółowości. Dobrą wiadomością jest jednak to, że w tym drugim przypadku (cały kontekst lokalny) dane wyjściowe będą takie same trzeba je tylko odpowiednio zaadaptować do szerszego, bardziej złożonego środowiska.

14 WYMAGANIA PRAWNE I INNE Wdrożenie systemu zarządzania energią ma zapewnić spełnienie obowiązujących wymogów prawnych wynikających z międzynarodowych, krajowych, regionalnych i lokalnych regulacji dotyczących wykorzystania i zużycia energii. Przykłady dokumentów, jakie należy wziąć pod uwagę, obejmują np. krajowe prawo energetyczne czy ustawę o efektywności energetycznej. Inne wymagania mogą dotyczyć umów zawartych z odbiorcami, dobrowolnie stosowanych zasad i kodeksów postępowania, udziału w dobrowolnych inicjatywach itp. PRZEGLĄD ENERGETYCZNY I OKREŚLENIE ENERGII BAZOWEJ Dokonanie przeglądu energetycznego i określenie energii bazowej stanowią podstawę procesu planowania działań, mających na celu poprawę wyniku energetycznego, gdyż umożliwiają wyznaczenie granic stosowania systemu zarządzania energią. Schemat 12. Planowanie energetyczne krok po kroku ANALIZA WYKORZYSTANIA I ZUŻYCIA ENERGII Aktualnie wykorzystywane źródła energii Przeszłe i teraźniejsze zużycie energii Szacowane przyszłe zużycie energii IDENTYFIKACJA OBSZARÓW ZNACZĄCEGO WYKORZYSTANIA I ZUŻYCIA ENERGII Obiekty, wyposażenie i personel wpływający na wykorzystanie i zużycie energii Identyfikacja innych istotnych obszarów wykorzystania energii Ocena aktualnego wyniku energetycznego obiektów, wyposażenia i systemów Linia bazowa IDENTYFIKACJA I PRIORYTETYZACJA MOŻLIWOŚCI POPRAWY WYNIKU ENERGETYCZNEGO Potencjał EE Potencjał wykorzystania OZE Prognozy dotyczące zmiany wielkości bazowych Przegląd energetyczny i wyliczenie energii bazowej powinny być od czasu do czasu aktualizowane w określonych interwałach czasowych lub w odpowiedzi na większe zmiany w obiektach, wyposażeniu, systemach i procesach realizowanych przez lokalną administrację i mających bezpośredni wpływ na wykorzystanie i zużycie energii. Określenie i ocena obszarów wykorzystania energii powinny umożliwić organizacji identyfikację tych obszarów, w których wykorzystanie to jest znaczące, z uwzględnieniem takich kryteriów jak: Procent zużycia energii w danym obszarze w stosunku do całkowitego zużycia Potencjał redukcji zużycia energii, ok re ślony w oparciu o dane pochodzące z literatury i badań dotyczących możliwych do wprowadzenia usprawnień Minimalny okres zwrotu z możliwych do zrealizowania inwestycji, określony w oparciu o dane pochodzące z literatur y i badań dotyczących możliwych do wprowadzenia usprawnień

15 Przyjęcie odpowiednich kryteriów umożliwi też określenie obszarów znaczącego wykorzystania energii w sektorze prywatnym: Procent zużycia energii w sektorze w stosunku do całkowitego zużycia energii na obszarze gminy Zainteresowanie interesariuszy bardziej efektywnym wykorzystaniem i zużyciem energii WSKAŹNIKI WYNIKU ENERGETYCZNEGO (WWE) Organizacje wdrażające SZE powinny też zidentyfikować wskaźniki, które będą wykorzystywane do monitorowania ich wyniku energetycznego. WWE powinny być regularnie mierzone i porównywane z wielkościami bazowymi. W kontekście planu SEAP istotne jest p r z y j ę c i e w s k a ź n i kó w d l a w s z y s t k i c h p l a n o w a n y c h d z i a ł a ń, z a r ó w n o t y c h p l a n o w a n y c h w odniesieniu do sektora publicznego, jak i prywatnego. Schemat 13. WWE dotyczące wykorzystania energii w sektorze komunalnym ZUŻYCIE ENERGII W SEKTORZE KOMUNALNYM Zużycie energii elektrycznej w budynkach i obiektach Zużycie energii elektrycznej na cele oświetlenia publicznego Zużycie gazu ziemnego w budynkach i obiektach Zużycie paliwa przez flotę pojazdów komunalnych i transportu publicznego WWE kwh/m 2, miesięcznie kwh/punkt świetlny, miesięcznie kwh/( Cdzień m 2 ), miesięcznie l/100 km, miesięcznie Schemat 14. WWE dotyczące całkowitego zużycia energii na obszarze gminy CAŁKOWITE ZUŻYCIE ENERGII NA OBSZARZE GMINY WWE Zużycie energii elektrycznej z podziałem na sektory kwh/m 2 Zużycie gazu ziemnego z podziałem na sektory Sprzedaż paliwa osobom i podmiotom prywatnym, z podziałem na rodzaj paliwa m 3 /rok (przeliczone przez stopniodni grzania) t/rok Produkcja energii elektrycznej i cieplnej z OZE kwh/rok; kwh/m 2 Całkowite zużycie energii na mieszkańca Całkowite zużycie energii z podziałem na sektory Produkcja odpadów komunalnych MWh/mieszkańca MWh/mieszkańca, MWh/przedsiębiorstwo t/mieszkańca

16 CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE ORAZ PLAN DZIAŁAŃ Cele realizowane w ramach SZE wdrażanego w oparciu o normę ISO 50001 i planu SEAP mają różny horyzont czasowy. O ile SZE koncentruje się na ciągłym doskonaleniu i poprawie wyniku energetycznego, o tyle działania przewidziane w planie SEAP mają doprowadzić do osiągnięcia konkretnej redukcji emisji CO 2 w długim okresie. Cele związane z wdrażaniem SZE muszą być ściśle zdefiniowane i mierzalne. Ich wyznaczenie jest szczególnie trudne, gdy mają zastosowanie do całego lokalnego kontekstu. Opracowany plan działań ma zapewnić, że cele przyjęte przez organizację zostaną z powodzeniem zrealizowane poprzez dokładne określenie następujących elementów: Zakres i podział obowiązków Budżet i ramy czasowe realizacji poszczególnych zaplanowanych działań Szczegóły dotyczące realizacji poszczególnych zaplanowanych działań i osiągnięcia celów szczegółowych Poziom zaangażowania i zakres obowiązków zaangażowanego personelu jest ściśle powiązany z rodzajem przyjętych celów ogólnych i szczegółowych: DZIAŁANIA ZEWNĘTRZNE Ich realizacja wymaga zaangażowania interesariuszy, którzy nie są bezpośrednio zobowiązani do stosowania się do instrukcji władz lokalnych. Rezultaty nie są gwarantowane! DZIAŁANIA WEWNĘTRZNE Ich realizacja jest uzależniona jedynie od prawidłowego stosowania procedur i instrukcji wprowadzonych wraz z SZE. Osiągnięte rezultaty muszą zostać szeroko rozpowszechnione! MONITORING Monitoring zużycia energii i wyniku energetycznego jest kluczowym wymogiem metodologii 50000&1 SEAPs (opracowanie i wdrażanie planu SEAP zintegrowanego z SZE). Ma na celu zademonstrowanie efektywności i skuteczności wdrażania zaplanowanych działań. Ważnym aspektem jest zapewnienie odpowiedniej częstotliwości monitorowania danych na temat zużycia energii, aby na bieżąco sprawdzać rzeczywiste rezultaty działań i wprowadzać ewentualne środki naprawcze. Władze lokalne powinny zapewnić, że wszystkie kluczowe aspekty funkcjonowania lokalnej administracji, mające wpływ na wykorzystanie energii, są odpowiednio monitorowane. Podobnie jak ogólna sytuacja energetyczna w sektorze prywatnym. W kontekście metodologii 50000&1 SEAPs wykorzystanie energii w sektorze komunalnym powinno być monitorowane z zastosowaniem wytycznych SZE, których część można wykorzystać także do oceny wykorzystania energii w sektorze prywatnym, z zastosowaniem odpowiednich wskaźników.

17 Schemat 15. Częstotliwość monitoringu w poszczególnych krajach POMOC Supporting SAMORZĄDOM LocaL authorities LOKALNYM in the development and integration of W OPRACOWANIU PLANÓW DZIAŁAŃ Seap S with energy management SyStemS N A R Z E C Z Z R Ó W N O W A Ż O N E J E N E R G I I according to iso 50001 I ICH INTEGRACJI Z SYSTEMAMI ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO 50001 ŁOTWA: miesięcznie POLSKA: miesięcznie FRANCJA: miesięcznie RUMUNIA: kwartalnie WŁOCHY: kwartalnie BUŁGARIA: kwartalnie HISZPANIA: kwartalnie GRECJA: kwartalnie

18 Samorządy lokalne powinny monitorować zwłaszcza takie aspekty jak: obszary znaczącego zużycia energii (zarówno bezpośredniego, jak i pośredniego); zmienne wpływające na wykorzystanie energii w ww. obszarach; WWE; efektywność realizacji planu działań i osiągania założonych celów ogólnych i szczegółowych; porównanie rzeczywistego zużycia energii z oczekiwanym. Samorządy lokalne powinny określić i okresowo rewidować założenia monitoringowe, zarówno w oparciu o wytyczne Porozumienia Burmistrzów dotyczące monitoringu i raportowania, jak i aktualne lokalne potrzeby. Pomiary zużycia energii mogą być dokonywane poprzez regularny odczyt danych z liczników w przypadku mniejszych organizacji lub z wykorzystaniem bardziej zaawansowanego sprzętu i oprogramowania (inteligentne systemy monitoringowe). Ważne, aby monitoring umożliwił wykrywanie wszelkich odstępstw od normalnej lub pożądanej sytuacji i szybkie reagowanie na nie. DOŚWIADCZENIA PARTNERÓW PROJEKTU EMANUELE COSENZA SOGESCA, WŁOCHY Prowadzenie tego pionierskiego projektu od strony technicznej było wspaniałym doświadczeniem. Niniejsza broszura, jak i zawarte w niej wskazówki, wesprą samorządy lokalne zainteresowane wdrożeniem u siebie tego innowacyjnego podejścia. EVI TZANAKAKI CRES, GRECJA Rozpoczęcie wdrażania SZE wymaga znaczącego politycznego zobowiązania, a także zaangażowanego, ciężko pracującego personelu. Na etapie sporządzania BEI i opracowania planu SEAP pojawiły się istotne problemy, np. związane ze zgromadzeniem nięzbędnych danych, ale dzięki wytycznym SZE udało się im zaradzić. LUDMIL MANEV ECQ, BUŁGARIA ISO 50001:2011 stanowi nie tylko bardzo dobre narzędzie do monitoringu działań przewidzianych w planie SEAP, ale i efektywny instrument redukcji kosztów ponoszonych przez gminy w związku z wykorzystaniem energii. Zaoszczędzone w ten sposób środki można wykorzystać na realizację kolejnych proenergetycznych działań. MARIKA ROŠĀ EKODOMA, ŁOTWA W okresie trzech lat realizacji projektu 50000&1 SEAPs udowodniliśmy, że opracowanie i wdrożenie systemu zarządzania energią, a także jego integracja z planem SEAP, mają ogromną wartość dodaną. Dowiedliśmy potrzeby powołania w gminach energetyków miejskich, na co zdecydowały się już 4 z 5 łotewskich gmin pilotażowych.

KONSORCJUM PROJEKTU SOGESCA (Koordynator) www.sogesca.it CRES www.cres.gr PNEC www.pnec.org.pl EKODOMA www.ekodoma.lv ARM www.arm-bg.net ECQ www.ecq-bg.com AMET www.amet.ro DENKSTATT www.denkstatt.ro PROWINCJA OURENSE www.depourense.es ALBEA www.albea-transenergy.com AMORCE www.amorce.asso.fr MT PARTENAIRES INGÉNIERIE www.mt-partenaires.com ICLEI Europe www.iclei-europe.org STOPKA REDAKCYJNA Przygotowanie publikacji: SOGESCA Przygotowanie polskiej wersji: Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités Data publikacji: maj 2017 Projekt graficzny: Rebekka Dold, www.rebekkadold.de Dokument projektowy nr 6.13 ISBN 978-83-947495-1-4

POMOC SAMOR Z ĄDOM LOK ALNYM W OPR ACOWANIU PL ANÓW DZIAŁ AŃ NA R ZECZ ZRÓWNOWA ŻONEJ ENERGII I ICH INTEGR ACJI Z S YS TEMAMI Z AR Z ĄDZ ANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO 50 0 01 W W W.50 0 01SE APS.EU www.50001seaps.eu @ 50 0 01SE APS CHCESZ DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ NA TEMAT PROJEK TU 50000&1 SEAPS? DANE KONTAK TOWE: PNEC: biuro@pnec.org.pl (polski koordynator) SOGESCA: m.devetta@sogesca.it e.cosenza@sogesca.it ICLEI Europe: 50001seaps@iclei.eu STRONA INTERNETOWA: www.50001seaps.eu T WIT TER: @50001SEAPs Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union Oświadczenie: Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej. EASME ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji.