PIĘĆDZIESIĄT TYSIĘCY JEDEN PROENERGETYCZNYCH ROZWIĄZAŃ

Transkrypt

1 POMOC SAMORZĄDOM LOKALNYM W OPRACOWANIU PLANÓW DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII I ICH INTEGRACJI Z SYSTEMAMI ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO PIĘĆDZIESIĄT TYSIĘCY JEDEN PROENERGETYCZNYCH ROZWIĄZAŃ RAPORT KOŃCOWY PODSUMOWUJĄCY NAJWAŻNIEJSZE REZULTATY PROJEKTU 50000&1 SEAPS

2 POMOC SAMORZ ĄDOM LOK ALNYM W OPR ACOWANIU PL ANÓW DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ ENERGII I ICH INTEGRACJI Z SYSTEMAMI ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO PIĘĆDZIESIĄT TYSIĘCY JEDEN PROENERGETYCZNYCH ROZWIĄZAŃ RAPORT KOŃCOWY PODSUMOWUJĄCY NAJWAŻNIEJSZE REZULTATY PROJEKTU 50000&1 SEAPS

3 3 STOPKA REDAKCYJNA WYDAWCA: AUTORZY: TŁUMACZENIE: Konsorcjum projektu 50000&1 SEAPs Wspieranie samorządów lokalnych w opracowaniu Planów działań na rzecz zrównoważonej energii i ich integracji z Systemami Zarządzania Energią wg normy ISO Giorgia Rambelli, Michele Zuin, George Stiff ICLEI, Europejski Sekretariat; Emanuele Cosenza, Marco Devetta Sogesca Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć Energie Cités PR AWA AUTORSKIE: S Z ATA GRAFICZNA: DRUK: ZDJĘCIA: ICLEI, Europejski Sekretariat, Niemcy 2017 Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być reprodukowana ani kopiowana w jakiejkolwiek formie bez zgody ICLEI Europe. Rebekka Dold Grafik Design & Visuelle Kommunikation Freiburg, Niemcy Agencja Reklamowo-Wydawnicza Ostoja Jeżeli nie podano inaczej, wszystkie zdjęcia zostały przekazane autorom przez partnerów projektu. Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union Projekt 50000&1 SEAPs jest finansowany z programu KE Inteligentna Energia dla Europy (numer kontraktu: IEE/13/587/SI ). OŚWIADCZENIE: Publikacja została przygotowana w ramach europejskiego projektu pn &1 SEAPs Wspieranie samorządów lokalnych w opracowaniu Planów działań na rzecz zrównoważonej energii i ich integracji z Systemami Zarządzania Energią wg normy ISO (numer kontraktu: IEE/13/587/ SI ), współfinansowanego z programu KE Inteligentna Energia dla Europy. Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej. EASME ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji. ISBN: PODZIĘKOWANIA Niniejsza publikacja została przygotowana w ramach europejskiego projektu pn &1 SEAPs Wspieranie samorządów lokalnych w opracowaniu Planów działań na rzecz zrównoważonej energii i ich integracji z Systemami Zarządzania Energią wg normy ISO Na końcu można znaleźć adresy stron internetowych partnerów, którzy przyczynili się do sukcesu projektu, a ich bardziej szczegółowe dane kontaktowe zamieszczone są na jego oficjalnej stronie: Strona zawiera również więcej informacji na temat samego projektu. Raport został opracowany wspólnie przez ICLEI Europe, organizację prowadzącą biuro ds. PR projektu, oraz firmę SOGESCA, jego koordynatora. Autorzy są wdzięczni wszystkim partnerom oraz innym osobom i podmiotom, które wniosły cenny wkład w realizację projektu, a co za tym idzie, przyczyniły się do poprawy zarządzania energią w europejskich miastach i gminach.

4

5 SPIS TREŚCI 5 Przedmowa... 6 Wprowadzenie do projektu 50000&1 SEAPs... 7 Metodologia 50000&1 SEAPs: integracja planu SEAP z SZE... 8 System zarządzania energią wg normy ISO Planowanie i wdrażanie SZE Metodologia 50000&1 SEAPs krok po kroku Instytucjonalizacja procesu i sformułowanie polityki energetycznej Opracowanie planu SEAP zintegrowanego z SZE Wdrażanie planu SEAP zintegrowanego z SZE Monitoring i przegląd uzyskanych rezultatów Studia przypadku i najlepsze praktyki wypracowane w ramach projektu 50000&1 SEAPs Efekty proenergetycznych działań podjętych w ramach projektu SZE scertyfikowane w ramach projektu 50000&1 SEAPs Najlepsze praktyki w obszarze wdrażania planu SEAP i zintegrowanego z nim SZE Rekomendacje Zatrudnienie gminnych energetyków Zwiększenie wiedzy na temat zużycia energii na obszarze gminy Wzmocnienie i ulepszenie krajowego prawodawstwa Zwiększenie dostępności i lepsze wykorzystanie istniejących narzędzi Wnioski SŁOWNICZEK SKRÓTÓW CO 2 e Ekwiwalent CO 2 OZE Odnawialne źródła energii EE EEA Efektywność energetyczna Europejska Nagroda w dziedzinie Energii (ang. European Energy Award) PDCA Cykl Deminga: planowanie, wykonanie, sprawdzenie i zastosowanie (ang. Plan, Do, Check, Act) ISO JST KP i OWP Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ang. International Organization for Standardization) Jednostka samorządu terytorialnego Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie PB PV SMS SZE WWE Porozumienie Burmistrzów Fotowoltaika (ang. photovoltaic) Standardowy metr sześcienny System zarządzania energią Wskaźnik wyniku energetycznego

6 6 PRZEDMOWA Projekt 50000&1 SEAPs wsparł realizację unijnych celów klimatyczno-energetycznych promując Porozumienie Burmistrzów oraz angażując jego sygnatariuszy w innowacyjne działania. Partnerzy projektu pomogli ponad 40 miastom i gminom (a także ich zrzeszeniom) w opracowaniu i rozpoczęciu wdrażania lokalnych Planów działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) zintegrowanych z systemami zarządzania energią zgodnymi z normą ISO Osiągnięto to angażując w prace nad budową SZE przedstawicieli różnych szczebli lokalnej administracji oraz włączając w proces opracowania planu SEAP mieszkańców i lokalnych interesariuszy. Efekt synergii powstały w wyniku integracji obu podejść przyniósł gminom pilotażowym liczne korzyści. Doświadczenie nauczyło nas, iż samorządy lokalne często mają trudności z regularnym monitorowaniem różnych aspektów energetycznych związanych z ich funkcjonowaniem, a temu właśnie celowi służy wprowadzenie SZE. Korzyści z jego wdrożenia obejmują usprawnienie i usystematyzowanie gromadzenia danych na temat zużycia energii oraz włączenie elementów polityki energetycznej do codziennego zarządzania gminą, w tym do podejmowanych decyzji i działań. Bazując na doświadczeniach ostatnich trzech lat i wyciągniętych z nich wnioskach, opracowaliśmy i zaktualizowaliśmy kilka użytecznych narzędzi, które można znaleźć na stronie internetowej projektu ( i które mają pomóc samorządom lokalnym w efektywniejszym zarządzaniu energią. Wśród nich znajduje się poradnik dotyczący wdrażania metodologii 50000&1 SEAPs (aktualizacja pierwszych wytycznych opracowanych w ramach projektu Energy for Mayors), który pozwala lepiej zrozumieć proces integracji planu SEAP z SZE. Przygotowanie tego dokumentu, jak również udana realizacja całego projektu, były możliwe dzięki ogromnej pracy wykonanej przez wszystkich partnerów projektu, reprezentujących 8 różnych państw UE. Marco Devetta Koordynator projektu 50000&1 SEAPs, SOGESCA, Włochy

7 WPROWADZENIE DO PROJEKTU 50000&1 SEAPS 7 Projekt 50000&1 SEAPs miał na celu zaproponowanie spójnego podejścia do zagadnienia integracji lokalnych P l a n ó w d z i a ł a ń n a r z e c z z r ó w n o w a ż o n e j e n e r g i i ( S E A P ) z systemami zarządzania energią (SZE) zgodnymi z uznanymi standardami, tj. ISO czy standard promowany w ramach Europejskiej Nagrody w dziedzinie Energii (EEA). Oba zakładają certyfikację samorządów lokalnych dążących do poprawy efektywności wykorzystania energii. Konsorcjum projektu, obejmujące 13 instytucji wspierających zrównoważony rozwój europejskich samorządów, p o m o g ł o w e w d r o ż e n i u m e t o d o l o g i i &1 S E A P s w 41 miastach i gminach z 8 krajów (Bułgaria, Francja, Grecja, Hiszpania, Łotwa, Polska, Rumunia oraz Włochy). Współpraca partnerów projektu z gminami pilotażowymi pomogła tym ostatnim w pokonaniu najważniejszych barier utrudniających instytucjonalizację opracowanych i przyjętych przez nie planów działań, jak również umożliwiła wzmocnienie ich struktur wewnętrznych i procedur zapewniających efektywne, długoterminowe planowanie energetyczne i zarządzanie energią. Wypracowane w ramach projektu narzędzia i osiągnięte rezultaty ułatwią rozpowszechnienie bardziej zrównoważonego podejścia do planowania i wdrażania lokalnych strategii energetycznych w Europie, a nawet poza jej granicami. Jeszcze przed rozpoczęciem realizacji projektu kilka pionierskich europejskich gmin uwzględniło wymagania normy ISO w swoich planach SEAP. Bazując na ich doświadczeniach partnerzy projektu podjęli się opracowania i przetestowania spójnej metodologii (tzw. metodologii 50000&1 SEAPs), która pomogłaby samorządom lokalnym w opracowaniu i formalnym przyjęciu skutecznych strategii energetycznych. Strategie te powinny określać konkretne cele do osiągnięcia w obszarze efektywności energetycznej i wykorzystania OZE, a także definiować działania umożliwiające ich realizację. Zaproponowana metodologia ułatwia też zaplanowanie niezbędnych środków naprawczych oraz modyfikacji planu SEAP na etapie jego wdrażania, jednocześnie zapewniając, że osiągane efekty są regularnie komunikowane stronom trzecim. Co istotne, wdrożenie SZE równolegle z opracowaniem planu SEAP daje władzom lokalnym metodę umożliwiającą efektywne monitorowanie realizacji założonych długoterminowych celów w oparciu o tzw. kluczowe wskaźniki efektywności, a to z kolei daje im lepszą kontrolę nad procesem wdrażania zaplanowanych działań i ich ewentualnej rewizji. Zwłaszcza osoby odpowiedzialne za monitoring powinny analizować zużycie energii w odniesieniu do sposobów zarządzania nieruchomościami i ich użytkowania, wykorzystywanego sprzętu i realizowanych procesów, zaangażowanego personelu oraz innych zmiennych mogących potencjalnie oddziaływać na to zużycie. NAJWAŻNIEJSZE CELE PROJEKTU 50000&1 SEAPS Opracowanie kompleksowego i spójnego podejścia do integracji planów SEAP z systemami zarządzania energią (SZE) w europejskich miastach i gminach; Opracowanie, wdrożenie i monitorowanie realizacji planów SEAP zintegrowanych z SZE (zgodnymi z normą ISO lub innym uznanym standardem) w minimum 40 europejskich miastach i gminach; Instytucjonalizacja planów SEAP i zapewnienie ich efektywnej realizacji zarówno podczas trwania projektu, jak i po jego zakończeniu; Szerokie rozpowszechnienie rezultatów projektu oraz zwiększenie liczby samorządów lokalnych stosujących metodologię 50000&1 SEAPs oraz promujących ją Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie. Warto podkreślić fakt, iż regularny i uporządkowany monitoring zużycia energii może pomóc gminom w aktywniejszym zaangażowaniu lokalnej społeczności w realizację lokalnych celów klimatyczno-energetycznych, umożliwiając im lepsze zrozumienie wspólnych potrzeb oraz skuteczniejszą komunikację w zakresie bardziej przyjaznych środowisku i efektywniejszych sposobów korzystania z energii. Partnerzy projektu 50000&1 SEAPs wsparli samorządy lokalne należące do Porozumienia Burmistrzów pomagając im w wywiązaniu się z podjętych zobowiązań poprzez: zaproponowanie spójnego podejścia do integracji planów SEAP z systemami zarządzania energią (zgodnymi z normą ISO 50001) oraz odpowiednie przeszkolenie Koordynatorów i Organizacji Wspierających Porozumienie; pomoc w pokonaniu barier o charakterze nietechnologicznym, w tym poprzez budowanie kompetencji prac o w n i kó w l o k a l n e j a d m i n i s t r a c j i i w s p ó ł p r a c u j ą c y c h z nimi instytucji, umożliwienie wymiany doświadczeń i współpracy sieciowej oraz organizację dedykowanych szkoleń. W efekcie udało się stworzyć środowisko, w którym bardziej doświadczone samorządy oraz Koordynatorzy i Organizacje Wspierające Porozumienie (tzw. trenerzy) dzieliły się wiedzą i doświadczeniami z mniej doświadczonymi (tzw. uczniami); pomoc w opracowaniu, rozpoczęciu wdrażania i monitorowaniu realizacji planów SEAP zintegrowanych z SZE (zgodnymi z normą ISO 50001), w tym poprzez wykorzystanie lokalnie dostępnych zasobów, zaangażowanie kluczowych interesariuszy oraz poprawę świadomości energetycznej społeczeństwa w celu zapewnienia bardziej holistycznego podejścia do procesu zrównoważonego planowania energetycznego;

8 8 wykorzystanie metodologii 50000&1 SEAPs jako narzędzia gwarantującego instytucjonalizację planów SEAP oraz ich konsekwentne i efektywne wdrażanie zarówno w czasie trwania, jak i po zakończeniu realizacji projektu. Jest to możliwe dzięki wprowadzeniu SZE stanowiącego podstawę organizacyjną do konsolidacji różnych podejść do lokalnego planowania energetycznego oraz angażowania kluczowych sektorów i departamentów lokalnej administracji; udostępnienie i rozpowszechnienie narzędzi szkoleniowych, wytycznych technicznych oraz materiałów motywacyjnych ułatwiających samorządom lokalnym wdrożenie metodologii 50000&1 SE APs i uzyskanie związanych z tym korzyści i synergii. METODOLOGIA 50000&1 SEAPS: INTEGRACJA PLANU SEAP Z SZE Metodologia 50000&1 SEAPs ułatwia instytucjonalizację planów SEAP poprzez usprawnienie realizacji przez lokalną administrację odpowiednich działań i procesów oraz podniesienie kompetencji zaangażowanych pracowników. Wdrożenie przez zaangażowane w projekt gminy systemu zarządzania energią zgodnego z normą ISO stanowiło kluczowy krok w kierunku poprawy efektywności wdrażania i monitorowania zaplanowanych środków redukcji zużycia energii. O ile wytyczne dotyczące opracowania planu SEAP koncentrują się na bardziej ogólnych wskaźnikach ilościowych (zużycie energii w gminie z podziałem na sektory i nośniki energii), o tyle norma ISO rekomenduje przyjęcie bardziej szczegółowych wskaźników wyniku energetycznego, obejmujących także elementy jakościowe. Oba podejścia dobrze się więc uzupełniają. Proponowane wskaźniki wyniku energetycznego podano w poniższych tabelach. TABELA 1: Wybrane WWE dotyczące bezpośredniego zużycia energii BEZPOŚREDNIE ZUŻYCIE ENERGII WWE Zużycie energii elektrycznej w budynkach, obiektach i przez elementy infrastruktury kwh-el/m 2, miesięcznie Zużycie energii elektrycznej przez oświetlenie publiczne kwh-el/punkt świetlny, miesięcznie Zużycie gazu ziemnego w budynkach, obiektach i przez elementy infrastruktury kwh-th/( Cdzień m 2 ), miesięcznie Zużycie paliwa przez flotę pojazdów l/100 km miesięcznie TABELA 2: Wybrane WWE dotyczące działań zaplanowanych do realizacji w lokalnych planach SEAP (monitorowanie bilansu energet ycznego i wdrażanych środków redukcji emisji CO 2 ) BILANS ENERGETYCZNY I PLANOWANE ŚRODKI REDUKCJI EMISJI W PLANACH SEAP WWE Całkowite zużycie energii elektrycznej kwh-el/mieszkańca/rok Zużycie energii elektrycznej z podziałem na sektory* kwh-el/rok Całkowite zużycie gazu ziemnego SMS 1 /rok Zużycie gazu ziemnego z podziałem na sektory* SMS/rok 1 SMS standardowy metr sześcienny

9 Sprzedaż paliwa osobom i podmiotom prywatnym t/rok 9 Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych z podziałem na sektory* kwh-el/rok lub kwh-el/kwp-el Produkcja energii cieplnej z podziałem na sektory* kwh-th/rok lub kwh-th/m 2 Całkowite zużycie energii na osobę MWh/mieszkańca Całkowite zużycie energii w sektorze mieszkaniowym MWh/mieszkańca Całkowite zużycie energii w przemyśle MWh/przedsiębiorstwo Udział energii elektrycznej i cieplnej wyprodukowanej z OZE w całkowitym zużyciu energii końcowej na obszarze gminy % Stosunek budynków o klasie energetycznej A do całkowitej liczby budynków zlokalizowanych na obszarze gminy % Środki efektywności energetycznej wdrożone w budynkach mieszkalnych Liczba wdrożonych środków lub liczba zaoszczędzonych MWh rocznie * Główne sektory: komunalny, mieszkaniowy, przemysłowy, handlowo-usługowy i rolnictwo. Celem organizacji stosujących normę ISO jest ciągła poprawa efektywności wykorzystania energii bez wprowadzania wielkości granicznych, których nie należy przekroczyć, czy też przyjmowania konkretnych celów wyrażonych w ilości zaoszczędzonej energii czy liczbie niewyemitowanych ton CO 2 e. Będąc standardem o charakterze międzynarodowym, norma ISO zachęca samorządy lokalne do zidentyfikowania i ścisłego przestrzegania wymagań prawnych w obszarze wykorzystania energii, aby mogły one zaplanować systemy i procesy prowadzące do zmniejszenia tego zużycia w sposób zgodny z tymi wymaganiami, co jest jednym z elementów weryfikowanych przez niezależnych audytorów systemu. Wyliczenie i monitorowanie konkretnych, ilościowych wskaźników wyniku energetycznego dotyczących różnych elementów i aspektów zwiększy też świadomość władz lokalnych co do sytuacji ich gminy. Znając wielkość i efektywność zużycia energii w różnych sektorach, będą one w stanie lepiej określić niezbędne do realizacji działania, zarówno te usprawniające zarządzanie energią we własnych budynkach i procesach, jak i te zachęcające do oszczędzania energii i redukcji emisji CO 2 m i e s z k a ń c ó w i lokalnych interesariuszy. Norma ISO wymaga też dogłębnej analizy aktualnej sytuacji energetycznej gminy, dokonanej z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników wyniku energetycznego, uwzględniających zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne zmienne wpływające na wielkość zużycia energii. W praktyce metoda opracowania planu SEAP stosowana w ramach Porozumienia Burmistrzów oraz metoda opracowania SZE zgodnego z normą ISO są do siebie dość podobne. Dzieli je jednak kilka istotnych różnic. Plan SEAP bazuje w większym stopniu na ogólnych szacunkach dotyczących zużycia energii niż bardziej szczegółowych pomiarach, które są wymagane w przypadku SZE. Połączenie obu podejść może pomóc podnieść wiarygodność planu oraz zapewnić, że zaplanowane do realizacji działania rzeczywiście poprawią sytuację energetyczną w sektorze publicznym i prywatnym.

10 10 SYSTEM ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO ISO jest międzynarodowym standardem dotyczącym zarządzania energią w organizacji. Norma została opracowana i zatwierdzona w 2011 roku, zastępując poprzednią europejską normę EN 16001:09. Ma ona umożliwić organizacji zastosowanie systematycznego podejścia do poprawy wydajności energetycznej, w tym przede wszystkim poprzez poprawę efektywności energetycznej, zmianę sposobów użytkowania energii oraz regularny monitoring i ograniczanie jej zużycia. Wdrożenie SZE zgodnego z wymogami ISO może pomóc nie tylko w o c e n i e i r e d u kc j i z u ż y c i a e n e r g i i, a l e t a k ż e w o c e n i e i redukcji towarzyszących mu emisji CO 2 e. S TANDARDY ZAR Z ĄDZANIA WSPARCIEM, A NIE PRZESZKODĄ Należy pamiętać, że wprowadzenie systemu zarządzania energią, a także jego weryfikacja przez uprawnioną jednostkę certyfikującą, sprawdzającą zgodność z wymogami normy ISO 50001, mają pomóc organizacji w ograniczeniu z u ż y c i a e n e r g i i, a n i e t w o r z y ć n o w e p r o c e d u r y i z a s a d y, które utrudniają codzienne funkcjonowanie i są nieefektywne. Wręcz przeciwnie, wprowadzenie standardu ma ułatwić organizacji: prowadzenie regularnego monitoringu zużycia i wykorzystania energii oraz porównywanie aktualnych danych z wartościami wyjściowymi; Norma ISO obejmuje wymagania, które mogą zostać zweryfikowane w sposób obiektywny. Nie daje ona szczegółowego zestawu wytycznych, lecz proponuje pewien międzynarodowy standard, który może zostać scertyfikowany przez zewnętrzną jednostkę certyfikuj ą c ą. N i e w p r o w a d z a ko n k r e t n y c h c e l ó w d o o s i ą g n i ę c i a w zakresie wydajności energetycznej, z wyjątkiem konieczności dostosowania się do obowiązujących przepisów prawnych. W efekcie jej wymogi mogą spełnić dwie różne organizacje realizujące podobne procesy i zadania, lecz mające różną wydajność energetyczną. PLANOWANIE I WDRAŻANIE SZE System zarządzania energią zgodny z normą ISO można wprowadzić w dowolnym typie organizacji, w tym w jednostkach samorządu terytorialnego. Wskazówki zawarte w niniejszej publikacji dotyczą przede wszystkim wykorzystania normy do usprawnienia procesu opracowania, realizacji i monitorowania planu SEAP. Wdrażanie SZE składa się w tym przypadku z kilku etapów (opracowanie polityki energetycznej, zaplanowanie środków redukcji zużycia energii, ich wprowadzenie i monitoring) oraz uwzględnia liczne audyty i przeglądy umożliwiające wprowadzenie działań naprawczych i potencjalnych usprawnień. Wdrażanie normy opiera się na zasadzie ciągłego doskonalenia zgodnego z tzw. Cyklem Deminga, określanego też jako cykl PDCA od angielskich słów P l a n ( z a p l a n u j ), D o ( w y ko n a j ), C h e c k (s p r a w d ź ) i Act (działaj). SCHEMAT 1: Cykl Deminga, na którym bazuje norma ISO (Wikipedia: PDCA, CC J. Vietze) poprawę wydajności energetycznej mierzoną z wykorzystaniem odpowiednich WWE; opracowanie i realizację efektywnego planu wdrażania i monitoringu działań, który pozwoli analizować wydajność energetyczną, poprawić konkurencyjność oraz zidentyfikować potencjalne środki redukcji zużycia energii, kosztów energii i emisji CO 2 e. Norma ISO określa szczegółowe wymagania dot y c z ą c e z a o p a t r z e n i a w e n e r g i ę o r a z j e j w y ko r z y s t a n i a i zużycia, w tym wymagania dotyczące praktyk pomiar u, d o k u m e n t a c j i i s p r a w o z d a w c z o ś c i, p r o j e k t o w a n i a i nabywania urządzeń i systemów zużywających energię, realizacji procesów oraz zachowań personelu. 2 N o r m a zobowiązuje wprowadzające ją organizacje do przyjęcia zawczasu odpowiednich kryteriów i wskaźników służących monitoringowi i ocenie ich sytuacji energetycznej oraz do podjęcia decyzji odnośnie mierzonych i oczekiwanych rezultatów. Z g o d n i e z w y m o g a m i n o r m y I S O t o s a m o r z ą d y lokalne ją wdrażające są przede wszystkim odpowiedzialne za usprawnienie zarządzania energią, choć mogą być w tym procesie wspierane także przez inne instytucje (np. Koordynatorów i Organizacje Wspierające Porozumienie). Powinny one ustalić zakres i granice SZE, przyjąć politykę energetyczną zawierającą odniesienie do obowiązujących wymogów prawnych oraz dokonać identyfikacji i priorytetyzacji najważniejszych obszarów wykorzystania energii. Ponadto samorządy lokalne powinny określić zestaw wskaźników wyniku energetycznego, które nie tylko będą powiązane z przyjętymi mierzalnymi celami, ale i pomogą im zidentyfikować realne możliwości poprawy wydajności energetycznej. 2 Źródło: materiały opracowane w ramach projektu Energy for Mayors:

11 METODOLOGIA 50000&1 SEAPS KROK PO KROKU 11 Metodologia 50000&1 SEAPs zakłada integrację planu SEAP z systemem zarządzania energią zgodnym z normą ISO Proponuje ona włączenie zasady ciągłego doskonalenia (cykl PDCA), leżącej u podstaw wielu standardów ISO, do procesu opracowania i wdrażania planu SEAP, a następnie instytucjonalizację tego hybrydowego podejścia w celu usprawnienia funkcjonowania lokalnej administracji. Niniejszy rozdział opisuje cztery główne etapy tego procesu. Zastosowanie się do przedstawionych tu wskazówek powinno pomóc samorządom lokalnym w poprawie ich sytuacji energetycznej w dłuższej perspektywie. INSTYTUCJONALIZACJA PROCESU I SFORMUŁOWANIE POLITYKI ENERGETYCZNEJ Pierwszym krokiem na drodze do opracowania planu SEAP zintegrowanego z systemem zarządzania energią jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia dla tego procesu na najwyższym poziomie politycznym. Władze lokalne muszą być autentycznie zainteresowane poprawą sytuacji energetycznej gminy i gotowe wesprzeć zmierzające w tym kierunku działania. Zgodnie z wytycznymi Porozumienia Burmistrzów wyrazem woli realizacji celów klimatyczno-energetycznych UE na poziomie lokalnym jest formalne podpisanie Porozumienia przez włodarza gminy lub inną uprawnioną osobę. Także norma ISO kładzie nacisk na zaangażowanie kierownictwa organizacji (w tym przypadku gminy) w poprawę jej wydajności energetycznej. W tym przypadku pierwszym, widocznym znakiem podjęcia zobowiązania jest opracowanie i zatwierdzenie ogólnej polityki energetycznej organizacji. W obu przypadkach, jak również w kontekście projektu 50000&1 SEAPs, to władze lokalne reprezentowane przez burmistrza i jego gabinet biorą na siebie odpowiedzialność za realizację zobowiązań w obszarze optymalizacji zużycia i wykorzystania energii. Oznacza to, że wszyscy członkowie kierownictwa politycznego gminy (burmistrz, radni itd.) powinni wspólnie określić cele do osiągnięcia oraz rozdzielić role i obowiązki wśród pracowników lokalnej administracji, dzięki czemu proces opracowania i wdrażania lokalnej strategii energetycznej oraz poszczególnych działań będzie realizowany w sposób efektywny. W szczególności kierownictwo gminy powinno podjąć działania zapewniające: ciągłą poprawę efektywności wykorzystania energii; dostępność informacji i zasobów niezbędnych do realizacji, monitorowania, weryfikacji i aktualizacji założonych celów oraz elementów zaplanowanej strategii; zgodność z obowiązującymi wymogami prawnymi w zakresie wykorzystania energii, w tym efektywności jej wykorzystania i produkcji energii z OZE; wsparcie dla nabywania efektywnych energetycznie produktów i usług; odpowiednią komunikację w zakresie realizowanych celów, działań i planowanych do osiągnięcia rezult atów, w t ym komunikację wewnętr zną i zewnętrzną, skierowaną do mieszkańców i lokalnych interesariuszy. Choć wszystkie wyżej wymienione aspekty mają kluczowe znaczenie dla udanego opracowania i wdrożenia planu SEAP zintegrowanego z SZE, prawdopodobnie najważniejszym zadaniem dla władz lokalnych jest włączenie kwestii energetycznych do wszystkich procesów decyzyjnych realizowanych na poziomie lokalnym. Ciągła poprawa wydajności energetycznej nie tylko przyczyni się do s t o p n i o w e j r e d u kc j i n e g a t y w n e g o o d d z i a ł y w a n i a g m i n y i jej mieszkańców na środowisko, ale też umożliwi bardziej efektywne wykorzystanie lokalnego budżetu. Władze lokalne powinny więc podjąć starania, aby uwzględnić zasady zrównoważonego zarządzania energią we wszystkich aspektach funkcjonowania gminy, np. przykładając większą wagę do planowania, wyboru i zakupu bardziej efektywnych energetycznie produktów i usług.

12 12 OPRACOWANIE PLANU SEAP ZINTEGROWANEGO Z SZE Kolejnym krokiem na drodze do opracowania i wdrożenia planu SEAP zintegrowanego z SZE jest dokładny podział ról i obowiązków pomiędzy departamenty i pracowników lokalnej administracji oraz przydział niezbędnych zasobów. Kierownictwo polityczne gminy powinno nie tylko określić cele do osiągnięcia i główne elementy lokalnej polityki energetycznej, ale i odpowiednio zaadaptować lokalne struktury administracyjne, stworzyć warunki sprzyjające realizacji przyjętych celów i rozdzielić obowiązki. W przypadku każdej organizacji wdrażającej SZE, w tym samorządów lokalnych, proces będzie przebiegał bardziej płynnie, gdy ustalona zostanie określona hierarchia ról, w której każdy szczebel ma swoje zadania i obowiązki. W kontekście projektu 50000&1 SEAPs rolę najwyższego kierownictwa pełnić będą władze gminy. Te z kolei powinny wyznaczyć osoby odpowiedzialne za koordynację i właściwy przebieg procesu opracowania, wdrażan i a, m o n i t o r o w a n i a i r e w i z j i p l a n u S E A P z i n t e g r o w a n e g o z SZE oraz za osiągnięcie założonych celów polityki energetycznej. W praktyce zadania związane z wdrażaniem SZE są najc z ę ś c i e j ko o r d y n o w a n e p r z e z e n e r g e t y k a m i e j s k i e g o i jego/jej zespół. Energetyk miejski powinien nie tylko posiadać odpowiednią wiedzę techniczną w obszarze energii, ale i jego stanowisko powinno znajdować się na tyle wysoko w hierarchii administracyjnej gminy, aby miał bezpośredni kontakt z jej kierownictwem oraz dysponował własnymi zasobami. Osoba pełniąca tę funkcję musi mieć też możliwość rozdziału odpowiednich ról, obowiązków i kompetencji wśród członków swojego zespołu. W zależności od liczby osób, które w danym przypadku można przypisać do prac nad SZE, najlepiej by znaleźli się wśród nich przedstawiciele różnych wydziałów i jednostek budżetowych gminy, także tych, które formalnie nie zajmują się tematem energii. W szczególności w zespole powinni znaleźć się pracownicy jednostek odpowiedzialnych za cztery istotne obszary funkcjonowania gminy, które przedstawiono w poniższej tabeli. Tak zróżnicowany zespół pomoże zapewnić, że wprowadzony SZE faktycznie będzie uwzględniał i obejmował wszystkie istotne procedury administracyjne oraz obszary/sektory odpowiedzialne za zużycie energii w gminie. TABELA 3: Wydziały / jednostki administracyjne, których przedstawiciele powinni znaleźć się w zespole opracowującym i wdrażającym SZE OBSZAR NR WYDZIAŁ / JEDNOSTKA ADMINISTRACYJNA ZADANIA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA SZE 1 Wydział / jednostka odpowiedzialna za sprawy organizacyjne i obsługę urzędu Organizacja zamówień publicznych i sporządzanie umów 2 Wydział / jednostka odpowiedzialna za sprawy finansowe i podatkowe Obsługa zamówień publicznych Prowadzenie księgowości Organizacja robót publicznych Planowanie rozwoju gminy Ochrona środowiska 3 Wydział / jednostka odpowiedzialna za roboty publiczne i planowanie rozwoju gminy Zarządzanie energią Utrzymanie budynków użyteczności publicznej oraz infrastruktury i oświetlenia publicznego Obsługa techniczna Analiza danych 4 Wydział / jednostka odpowiedzialna za usługi świadczone mieszkańcom Nadzór nad szkołami i organizacja transportu uczniów

13 WDRAŻANIE PLANU SEAP ZINTEGROWANEGO Z SZE MONITORING I PRZEGLĄD UZYSKANYCH REZULTATÓW 13 G d y p l a n S E A P z i n t e g r o w a n y z S Z E z o s t a n i e u ko ń c z o n y i formalnie przyjęty przez radę miasta lub gminy, czas na rozpoczęcie realizacji zaplanowanych działań i procedur. Odpowiedzialny za koordynację tego zadania zespół powinien zapewnić, że wszystkie ujęte w planie środki redukcji zużycia energii i emisji CO 2 zostaną wdrożone i odpowiednio udokumentowane oraz że przyczynią się do realizacji założeń lokalnej polityki energetycznej, obejmujących dążenie do ciągłej poprawy wydajności energetycznej oraz dostosowanie się do obowiązujących wymogów prawnych. Pierwszy krok, jaki należy wykonać, bazuje na wynikach przeglądu energetycznego przeprowadzonego podczas prac nad planem. Wówczas to zespół powinien był dokonać kompleksowej analizy i oceny wyjściowej sytuacji energetycznej gminy, umożliwiającej zaplanowanie i priorytetyzację działań do ujęcia w planie. W szczególności analiza ta powinna obejmować: identyfikację i analizę wszystkich obszarów znaczącego wykorzystania energii (zarówno bezpośredniego jak i pośredniego), w miarę możliwości z odniesieniem do konkretnych nośników energii; ocenę przeszłego i teraźniejszego wykorzystania i zużycia energii; identyfikację obiektów, wyposażenia, systemów, pojazdów, procesów i personelu mających znaczący wpływ na wykorzystanie i zużycie energii; ocenę zużycia energii w sektorze prywatnym (zgodnie z wymogami Porozumienia Burmistrzów i wytycznymi dotyczącymi opracowania planu SEAP); określenie aktualnej wydajności energetycznej gminy oraz ocenę przyszłego wykorzystania i zużycia energii. Stosując się do ww. wskazówek samorząd lokalny będzie w stanie z powodzeniem ustalić, zrealizować i udokumentować osiągnięcie celów związanych z przyjętą polityką energetyczną. Analiza sytuacji energetycznej gminy wykonana w ramach przeglądu energetycznego stanowi klucz do określenia, gdzie, dlaczego i w jaki sposób najlepiej zainwestować środki przeznaczone na poprawę efektywności energetycznej, a także jak monitorować efektywność podejmowanych działań. Dążenie do ciągłego doskonalenia powinno być najważniejszym celem samorządów lokalnych stosujących metodologię 50000&1 SEAPs, a najważniejszym narzędziem służącym do zademonstrowania poprawiającej się efektywności wykorzystania energii będą właściwie określone wskaźniki wyniku energetycznego. Monitoring zużycia i efektywności wykorzystania energii jest zasadniczym wymogiem dla samorządów lokalnych stosujących metodologię 50000&1 SEAPs. Umożliwia bowiem zademonstrowanie rzeczywistych rezultatów realizowanych działań (lub stwierdzenie ich braku). Władze lokalne powinny zapewnić odpowiedni monitoring najważniejszych aspektów funkcjonowania gminy wpływających na zużycie energii, jak również monitoring sytuacji w sektorze prywatnym. Zgodnie z założeniami metodologii 50000&1 SEAPs samorząd lokalny powinien monitorować własne zużycie energii bazując na wymogach normy ISO 50001, jednocześnie starając się zaadaptować odpowiednie procedury i narzędzia, aby objąć analizą także sektor prywatny. W szczególności monitorować należy wskaźniki wyniku energetycznego określone dla poszczególnych obszarów znaczącego wykorzystania energii, w tym odpowiednie zmienne związane z tymi obszarami. Inne istotne kwestie, które należy mierzyć i analizować, obejmują efektywność wdrażania działań przewidzianych w planie SEAP oraz ich wkład w osiągnięcie założonych celów ogólnych i szczegółowych. Warto również monitorować, jak rzeczywiste zużycie energii ma się do założonego. Dodatkowo władze lokalne powinny określić i poddawać okresowej rewizji istniejące potrzeby w zakresie monitoringu i raportowania, w tym w kontekście lokalnej sytuacji i wymogów Porozumienia Burmistrzów (np. harmonogram przedkładania raportów z wdrażania planu SEAP). Niezależnie od typu stosowanego monitoringu ważną kwestią pozostaje ustalenie, w jaki sposób władze lokalne będą reagować na opóźnienia w realizacji planu oraz gorsze od zakładanych rezultaty w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Sposób dokonywania pomiarów może być różny, począwszy od wykorzystania już zamontowanych liczników po instalację nowych, zintegrowanych ze specjalistycznym oprogramowaniem do zbierania i analizy danych. Ostateczny wybór powinien z a l e ż e ć o d w y n i kó w p o r ó w n a n i a ko r z y ś c i w y n i k a j ą c y c h z zastosowania bardziej zaawansowanych narzędzi monitoringowych z dostępnym na ten cel budżetem.

14 14 STUDIA PRZYPADKU I NAJLEPSZE PRAKTYKI WYPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU 50000&1 SEAPS W c e l u i n t e g r a c j i p r a c n a d o p r a c o w a n i e m p l a n u S E A P z pracami nad wdrożeniem SZE w gminach pilotażowych, konsorcjum projektu 50000&1 SEAPs nawiązało współpracę z wieloma europejskimi, krajowymi i lokalnymi partnerami. Kolejnym krokiem było rozpoczęcie wdrażania zaplanowanych działań, mających na celu usprawnienie zarządzania energią i zmniejszenie emisji CO 2 na obszarze gminy. W efekcie udało się opracować zbiór studiów przypadku i najlepszych praktyk dowodzących skuteczności metodologii 50000&1 SEAPs, z których wybrane są opisane w niniejszej publikacji. Fazę wdrażania działań przewidzianych w planach SEAP zintegrowanych z SZE można podzielić na cztery główne etapy. 1 W YBÓR DZIAŁAŃ PILOTAŻOW YCH I OPRACOWANIE HARMONOGRAMU WDRAŻANIA Każda z gmin pilotażowych projektu 50000&1 SEAPs, wspierana przez konsorcjum projektu i inne współp r a c u j ą c e i n s t y t u c j e, w y b r a ł a 3 d z i a ł a n i a p r z e w i d z i a n e w p l a n i e S E A P, k t ó r e c h c i a ł a z r e a l i z o w a ć w p i e r w s z e j kolejności. Następnie opracowała dla nich harmonogram wdrażania. się doświadczeniami oraz wiedzą na temat istniejących instrumentów finansowych i najlepszych praktyk. Wymiana ta miała ułatwić mobilizację publicznych i prywatnych środków na realizację wybranych projektów, ukierunkowanych na redukcję emisji CO 2 e, poprawę efektywności energetycznej i wzrost produkcji energii ze źródeł odnawialnych. 3 REALIZACJA ZAPLANOWANYCH DZIAŁAŃ Po opracowaniu harmonogramu wdrażania oraz zapewnieniu niezbędnego finansowania gminy pilotażowe rozpoczęły realizację 3 wybranych przez siebie działań. Niektóre spośród najmniejszych samorządów zdecydowały się na realizację wspólnych projektów, co umożliwiło im lepszy dostęp do niektórych źródeł finansowania oraz uzyskanie lepszych rezultatów. Podobnie jak w przypadku opracowania wspólnego planu SEAP czy SZE (jak to zrobiły niektóre federacje samorządów lokalnych), takż e p o d j ę c i e w s p ó l n y c h d z i a ł a ń w i ą ż e s i ę z d o d a t ko w y m i korzyściami. 4 FUNKCJONOWANIE SZE 2 IDENTYFIKACJA MOŻLIWYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA I POMOC PARTNERSKA Kolejnym krokiem była analiza i identyfikacja możliwych źródeł finansowania zaplanowanych działań. Partnerzy projektu wsparli gminy pilotażowe w wyborze najlepszych z nich i podjęciu starań o uzyskanie niezbędnych środków. Aby zwiększyć własne kompetencje w tym obszarze, partnerzy wymieniali Partnerzy projektu starali się pomóc gminom pilotażowym jak najlepiej wykorzystać wszystkie zainicjowane w jego ramach procesy i utworzone struktury. W szczególności wspierali samorządy w realizacji kolejnych kroków związanych z wdrażaniem opracowanego SZE, obejmujących: stworzenie ram wdrażania systemu poprzez opracowanie efektywnych procedur, struktur i innych istotnych komponentów; przypisanie zasobów, ról, obowiązków i odpowiedzialności oraz udzielnie potrzebnych pełnomocnictw; odpowiednią organizację wewnętrznej i zewnętrznej komunikacji; prowadzenie dokumentacji związanej z wdrażaniem systemu oraz kontrolę procesów zachodzących w organizacji.

15 15 EFEKTY PROENERGETYCZNYCH DZIAŁAŃ PODJĘTYCH W RAMACH PROJEKTU W czasie trwania projektu 50000&1 SEAPs gminy pilotażowe rozpoczęły realizację łącznie 143 przewidzianych w swoich SEAPach działań, spośród których wiele zostało już ukończonych i stanowi interesujące studia przypadku. Więcej informacji na ich temat można znaleźć w dalszej części publikacji. Razem gminy zainwestowały ponad 131 milionów, które mają przyczynić się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o min tco 2 e rocznie oraz zmniejszenia zużycia energii cieplnej o ponad GWh rocznie. Inne interesujące wskaźniki wyniku energetycznego (WWE) można znaleźć w poniższej tabeli. TABELA 4: Przewidywane rezultaty 143 proenergetycznych działań zainicjowanych w ramach projektu 50000&1 SEAPs PRZEWIDYWANE WSKAŹNIKI WYNIKU ENERGETYCZNEGO (ŁĄCZNIE DLA WSZYSTKICH KRAJÓW UCZESTNICZĄCYCH W PROJEKCIE) Oszczędności energii cieplnej MWh/rok Oszczędności energii elektrycznej MWh/rok Oszczędności paliw MWh/rok Redukcja emisji CO 2 e tco 2 e/rok Wzrost produkcji energii elektrycznej z OZE MWh/rok Wzrost produkcji energii cieplnej z OZE MWh/rok Wielkość inwestycji EUR Nowe miejsca pracy 180

16 16 Zestawienie ze sobą niektórych WWE stwarza pole do ciekawych analiz, jak np. porównanie kosztów redukcji emisji CO 2 e w różnych krajach (zob. schemat nr 2). Koszty te zostały wyliczone w dość ogólnym zarysie poprzez p o r ó w n a n i e ko s z t ó w r e a l i z a c j i z a p l a n o w a n y c h d z i a ł a ń z ich oczekiwanymi efektami w postaci ilości CO 2 e niewyemitowanego do atmosfery w całym okresie trwałości działania (przyjętym umownie jako 15 lat). Okazało się, iż najniższe koszty redukcji emisji CO 2 e można osiągnąć w Polsce (gdzie średni koszt redukcji emisji o 1 t CO 2 e wyniósł 187 EUR), podczas gdy po drugiej stronie skali p l a s u j e s i ę R u m u n i a ( g d z i e ś r e d n i ko s z t r e d u kc j i e m i s j i o 1 t CO 2 e wyniósł EUR). Średnia dla wszystkich uczestniczących w projekcie krajów to EUR/tCO 2 e. Warto podkreślić, iż w rzeczywistości koszty redukcji emisji CO 2 e (wyliczone tu w sposób uproszczony) będą zależały od kilku dodatkowych czynników nieco komplikujących uzyskany obraz (jak np. zakres zrealizowanych inwestycji, krajowy miks energetyczny, użyte wskaźniki emisji itp.). Tak więc przy dokładniejszych obliczeniach poniższy wykres mógłby wyglądać nieco inaczej. SCHEMAT 2: Jednostkowy koszt redukcji emisji CO 2 e i liczba działań zrealizowanych w poszczególnych krajach uczestniczących w projekcie SZE CERTYFIKOWANE W RAMACH PROJEKTU 50000&1 SEAPS TABELA 5: Miasta uczestniczące w projekcie i status certyfikacji SZE KRAJ GMINA DATA CERTYFIKACJI 1. Bratsigovo luty Chepelare luty 2017 BUŁGARIA 3. Nedelino luty Rudozem luty Zlatograd luty Communauté d agglomération du Muretain kwiecień 2017 FRANCJA 2. Ville de Lorient w trakcie realizacji 3. Ville de Tours czerwiec Communauté d agglomération Tours Plus czerwiec 2016

17 17 KRAJ GMINA DATA CERTYFIKACJI 1. Metamorfosi czerwiec Filothei-Psychiko czerwiec 2016 GRECJA 3. Iraklelio w trakcie realizacji 4. Lavreotiki (Lavrio) październik Papagou - Cholargou październik Alimos w trakcie realizacji 1. Pordenone czerwiec 2016 WŁOCHY 2. Montecchio Maggiore październik Marostica kwiecień Federazione dei Comuni del Camposapierese (11 gmin) czerwiec Daugavpils grudzień Cēsis czerwiec 2017 ŁOTWA 3. Smiltene lipiec Sigulda czerwiec Adazi lipiec Słupsk w trakcie realizacji 2. Sztum w trakcie realizacji POLSKA 3. Grybów w trakcie realizacji 4. Pilzno w trakcie realizacji 5. Żyraków w trakcie realizacji 6. Zarszyn w trakcie realizacji 1. Sannicolau Mare w trakcie realizacji 2. Caransebes w trakcie realizacji 3. Faget w trakcie realizacji RUMUNIA 4. Ineu w trakcie realizacji 5. Otelu Rosu w trakcie realizacji 6. Lugoj w trakcie realizacji 7. Resita w trakcie realizacji 1. Carballiño październik Barco de Valdeorras w trakcie realizacji HISZPANIA 3. Xinzo de Limia październik 2017 RAZEM Celanova w trakcie realizacji 5. Cartelle w trakcie realizacji

18 18 NAJLEPSZE PRAKTYKI W OBSZARZE WDRAŻANIA PLANU SEAP I ZINTEGROWANEGO Z NIM SZE Poniżej przedstawiono wybrane dobre praktyki wyp r a c o w a n e w p o s z c z e g ó l n y c h k r a j a c h u c z e s t n i c z ą c y c h w projekcie 50000&1 SEAPs. Niektóre z nich to inwestycje przewidziane w planach SEAP gmin pilotażowych, podczas gdy inne mają charakter bardziej organizacyjno-zarządczy i są związane z wdrożeniem w gminie systemu zarządzania energią. Są wśród nich działania d a j ą c e ko n k r e t n e, w i d o c z n e g o ł y m o k i e m r e z u l t a t y, jak i działania miękkie, takie jak kampanie podnoszące świadomość energetyczną społeczeństwa czy wspieranie pożądanych reform politycznych. Część z nich mogła zostać zainicjowana decyzją kierownictwa gminy, podjętą w oparciu o procedury wdrożone w ramach S Z E, c h o ć z w y k l e i c h c e l j e s t b a r d z i e j u k i e r u n ko w a n y i odnosi się do obszarów priorytetowych, określonych w SEAP. Środki oszczędności energii podjęte w związku z wdrażaniem SZE zwykle dotyczą optymalizacji pewnych procesów wpływających na zużycie energii (elektrycznej, cieplnej, chłodu, ciepłej wody użytkowej czy paliw transportowych). Można je wprowadzić stosunkowo łatwo, zmieniając procedury związane z realizacją tych procesów (np. usprawniając komunikację między poszczególnymi wydziałami lub wprowadzając racjonalne wykorzystanie energii jako jeden z priorytetów, którymi ma się kierować dana osoba/dany zespół podczas realizacji zadań). Można też oczywiście wprowadzić bardziej rozwinięte innowacje. Należy jednak przy tym pamiętać, iż wdrażanie nowych rozwiązań technologicznych nie jest wymogiem SZE, choć może on przyspieszać i ułatwiać decyzje w tym zakresie. Tak czy inaczej, autorzy publikacji mają nadzieję, iż poniższe przykłady zainspirują inne samorządy lokalne do podjęcia podobnych działań na ich terenie. Mogą one zostać uwzględnione w planie SEAP lub planie działań w zakresie zarządzania energią opracowywanym w związku z wdrażaniem SZE i przynieść korzyści całej lokalnej społeczności. BUŁGARIA: WYKORZYSTANIE OZE W SZPITALU GMINA OKRES REALIZACJI (status) Bratsigovo, Bułgaria (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) Działanie ukończone ZAANGAŻOWANE PODMIOTY Gmina Bratsigovo, szpital OPIS DZIAŁANIA Instalacja systemu fotowoltaicznego o mocy szczytowej 30 kw-el na dachu szpitala. OCZEKIWANE REZULTATY Budynek szpitala jest największym konsumentem energii spośród wszystkich o b i e k t ó w z a r z ą d z a n y c h p r z e z g m i n ę. Z u w a g i n a t o, i ż j e s t o n p o k r y t y d a c h e m o bardzo dobrych warunkach do instalacji systemu fotowoltaicznego, zdecydowano się na takie właśnie rozwiązanie. Wytwarzana przez system energia elektryczna jest wykorzystywana do zaspokojenia potrzeb własnych szpitala, a jej nadwyżka jest sprzedawana do sieci. CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) EUR Bułgarski Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska (NTEF National Trust EcoFund ) REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 392 tco 2 e/rok 22,47 MWh-el/rok

19 FRANCJA: OPTYMALIZACJA ZARZĄDZANIA ENERGIĄ W GMINACH 19 GMINA OKRES REALIZACJI (status) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY OPIS DZIAŁANIA OCZEKIWANE REZULTATY CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) Federacja gmin Tour Plus, Francja (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) 3 lata (działanie w trakcie realizacji) Federacja gmin Tour Plus, poszczególne gminy wchodzące w skład federacji i wszystkie zaangażowane obiekty użyteczności publicznej Federacja gmin Tours Plus planuje ograniczyć zużycie energii związane z funkcjonowaniem tworzących ją lokalnych administracji. W tym celu przeprowadzono analizę efektywności wykorzystania energii w sektorze komunalnym, z uwzględnieniem zachowań pracowników. Stanowi ona podstawę do zaplanowania działań optym a l i z a c y j n y c h. C o w i ę c e j, k a ż d a z g m i n p l a n u j e u t w o r z e n i e o fi c j a l n e g o s t a n o w i s k a ds. zarządzania energią i powołanie osoby, która będzie odpowiedzialna za koordynowanie tych wysiłków. Działanie pozwoliło na identyfikację możliwości ograniczenia zużycia energii w sektorze komunalnym, jak również określenie niezbędnych działań modernizacyjnych w niektórych obiektach. Dodatkowo zaangażowane gminy wprowadziły usługi doradcze, mające nie tylko zoptymalizować funkcjonowanie lokalnych administracji, ale i podnieść świadomość energetyczną lokalnych społeczności z zamiarem osiągnięcia 20% redukcji całkowitego zużycia energii EUR budżety gmin należących do federacji REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE MWh/rok GRECJA: OPOMIAROWANIE INFRASTRUKTURY W CELU WSPARCIA WDRAŻANIA SZE W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ I SZKOŁACH GMINA OKRES REALIZACJI (status) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY OPIS DZIAŁANIA OCZEKIWANE REZULTATY CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) Papagou-Cholargou, Grecja (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) (działanie w fazie planowania) Gmina Papagou-Cholargou, wszystkie zaangażowane budynki użyteczności publicznej i szkoły (np. 1. Liceum Cholargos) Projekt zakłada instalację urządzeń i systemów do pomiaru zużycia energii (cieplnej i elektrycznej) w czasie rzeczywistym w wybranych budynkach użyteczności publicznej, w tym żłobkach, przedszkolach i szkołach (w tym w 1. Liceum Cholargos, które jest aktualnie poddawane modernizacji energetycznej, finansowanej przez Region Attyka). Projekt obejmuje też optymalizację zużycia energii przez inne elementy infrastruktury komunalnej, zgodnie z zapisami Gminnego Programu Operacyjnego na lata Oczekuje się, iż działanie przyczyni się do ograniczenia zużycia energii oraz poprawy komfortu użytkowników budynków. W monitoringu jego efektów pomogą procedury wdrożone w gminie wraz z SZE. Wszyscy pracownicy, a także uczniowie szkół, zostaną uwrażliwieni na konieczność poszanowania energii i nauczeni energooszczędnych zachowań (takich jak prawidłowe wietrzenie pomieszczeń, właściwe ustawianie zaworów termostatycznych, prawidłowe korzystanie z żaluzji i systemów grzewczych itd.). Zakłada się, że prowadzone działania edukacyjne wpłyną też na mieszkańców sąsiadujących budynków EUR działanie zostanie częściowo sfinansowane przez Region Attyka. Oprócz tego planuje się pozyskanie dofinansowania z Programu Funduszy Strukturalnych NSRF , w ramach priorytetu Poprawa dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych, ich zastosowanie i jakość lub Wsparcie przechodzenia na gospodarkę niskowęglową we wszystkich sektorach. Jeżeli się to nie uda, pozostała część kosztów zostanie pokryta z budżetu miasta. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 71 MWh/rok 61 tco 2 e/rok

20 20 WŁOCHY: POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ SYSTEMÓW OŚWIETLENIA PUBLICZNEGO GMINA Montecchio Maggiore, Włochy (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) OKRES REALIZACJI (status) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY OPIS DZIAŁANIA OCZEKIWANE REZULTATY 6 miesięcy (działanie w trakcie realizacji, ukończono ok. 5%) Energetyk miejski i odpowiednie wydziały lokalnej administracji Gmina zaplanowała modernizację oświetlenia publicznego zgodnie z Ustawą Regionu Wenecja Euganejska nr 17/2009. Możliwe środki efektywności energetycznej zostały ocenione w miejskiej strategii oświetleniowej, a następnie ujęte w planie SEAP zintegrowanym z SZE. Planuje się, że do 2020 roku wymienione zostanie istniejących lamp (głównie rtęciowych i sodowych), które zostaną zastąpione lampami typu LED. Szacuje się, iż pomoże to zmniejszyć zużycie energii z 334 kwh-el na lampę do 183 kwh-el na lampę. W efekcie realizacji działania mieszkańcy gminy i osoby ją odwiedzające będą mogli korzystać z lepiej oświetlonych dróg. Zmniejszą się też koszty utrzymania oświetlenia, a zaoszczędzone w ten sposób środki będzie można wykorzystać w innym c e l u. W o k r e s i e p i e r w s z y c h 6 m i e s i ę c y r e a l i z a c j i p r o j e k t u g m i n a z a i n w e s t o w a ł a j u ż EUR (ok. 5% całkowitych planowanych kosztów inwestycji) osiągając oszczędności energii w wysokości 117,5 MWh-el i redukcję emisji CO 2 o 46,1 tco 2 e. CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) EUR plan modernizacji oświetlenia został ujęty w rocznym budżecie gminy. Wykonawca został wybrany w drodze zamówienia publicznego. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 752,7 MWh-th/rok 296 tco 2 rok ŁOTWA: BUDOWA NOWEJ, EFEKTYWNEJ ENERGETYCZNIE HALI SPORTOWEJ GMINA Ādaži, Łotwa OKRES REALIZACJI (status) Czerwiec 2015 Luty 2016 (działanie ukończone) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY OPIS DZIAŁANIA OCZEKIWANE REZULTATY CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) Wolna Szkoła Waldorfska w Ādaži; gmina Ādaži; firma budowlana UPB Szkoła, w porozumieniu z krajową Agencją Rozwoju Regionalnego, wybudowała nową, pasywną halę sportową, której całkowite zużycie energii wynosi 14 kwh-th/ m 2. Budynek wykorzystuje pompy ciepła i kolektory słoneczne do produkcji ciepłej wody użytkowej. Zainstalowano też system regulacji temperatury i jakości powietrza w pomieszczeniach oraz efektywne energetycznie oświetlenie wewnętrzne. W efekcie realizacji działania zmniejszone zostały koszty bieżące ponoszone przez gminę/szkołę. Ważną zaletą posiadania nowoczesnego, efektywnego i komfortowego budynku jest też możliwość zademonstrowania uczniom, jak różne proenergetyczne rozwiązania funkcjonują w praktyce E U R 8 5 % ko s z t ó w p r o j e k t u z o s t a ł o p o k r y t e z e ś r o d kó w n o r w e s k i c h, w ramach programu EOG. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 52 MWh-th/rok 15 tco 2 e/rok MWh-th/rok

21 ŁOTWA: WDROŻENIE MONITORINGU ZUŻYCIA ENERGII ON-LINE 21 GMINA OKRES REALIZACJI (status) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY OPIS DZIAŁANIA OCZEKIWANE REZULTATY CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) Daugavpils, Łotwa (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) 1 miesiąc (działanie ukończone, monitoring zużycia trwa) Zastępca burmistrza, energetyk miejski, personel techniczny w zaangażowanych budynkach, pracownicy wydziału odpowiedzialnego za oświetlenie publiczne; kierownik ds. energetycznych w przedsiębiorstwie transportu publicznego; konsultanci energetyczni z firmy Ekodoma Choć już wcześniej energetyk miejski monitorował zużycie energii, korzystając ze specjalnie przygotowanych arkuszy w Excelu, gmina uznała, że w proces ten niedostatecznie zaangażowali się inni interesariusze i użytkownicy budynków. Dlatego też zdecydowano się wdrożyć nowy system monitoringu zużycia mediów, wykorzystujący internetową platformę do gromadzenia i analizy danych w układzie miesięcznym. Platforma została zaprojektowana i wykonana przez firmę EKODOMA, partnera projektu, i jest dostępna pod adresem: Platforma umożliwia efektywniejsze gromadzenie i monitorowanie miesięcznych danych na temat zużycia energii w budynkach komunalnych, oświetleniu publicznym, transporcie publicznym oraz przez inne pojazdy należące do gminy lub jej jednostek budżetowych. Wszystkie zaangażowane podmioty mają bezpośredni dostęp do bazy danych i analiz zużycia energii z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników wyniku energetycznego. Zgromadzone dane i informacje ułatwiają procesy decyzyjne dotyczące planowanych i niezbędnych działań. Oczekuje się, że wprowadzony system monitoringu przyczyni się do ograniczenia zużycia energii i emisji CO 2 e o co najmniej 3% EUR z uwagi na niewielką wartość inwestycji cała kwota zostanie pokryta ze środków własnych gminy. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 542 MWh-th/rok 127 tco 2 e/rok POLSKA: MONITORING ZUŻYCIA ENERGII I WODY W BUDYNKACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ GMINA OKRES REALIZACJI (status) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY OPIS DZIAŁANIA OCZEKIWANE REZULTATY CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) Grybów, Polska (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) Od 2015 roku (działanie ukończone, monitoring zużycia trwa) Gmina Grybów Zużycie energii elektrycznej, gazu ziemnego i wody jest monitorowane we wszystkich budynkach użyteczności publicznej. Monitoringiem objęto również zużycie energii elektrycznej na cele oświetlenia publicznego. Dane są dostarczane przez dostawców odpowiednich mediów i wykorzystywane przez samorząd lokalny do optymalizacji ich wykorzystania oraz szybkiego reagowania na wszelkie awarie i nieprawidłowości. Działanie przyczyniło się do podniesienia wiedzy i świadomości energetycznej użytkowników budynków. Dzięki wprowadzeniu prostych rozwiązań (takich jak wyłączanie nieużywanych komputerów i oświetlenia, dokładne zakręcanie kranów, wykorzystanie wielofunkcyjnych drukarek i innych efektywnych energetycznie urządzeń), u d a ł o s i ę o g r a n i c z y ć z a p o t r z e b o w a n i a n a e n e r g i ę i w o d ę o o k. 10 % w p o r ó w n a n i u z wielkością z 2015 r. 0 EUR działanie realizowane w ramach codziennych zadań gminy. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 3 MWh/rok 2,4 tco 2 e/rok

22 22 RUMUNIA: PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI ENERGETYCZNEJ LUDZI POPRZEZ ODDZIAŁYWANIE WIZUALNE GMINA OKRES REALIZACJI (status) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY 6 rumuńskich gmin 1 miesiąc (działanie ukończone) Urzędy gmin, szkoły i szpitale OPIS DZIAŁANIA Działanie polegało na przygotowaniu specjalnych plakatów i ich rozwieszeniu w pobliżu sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Plakaty zachęcały użytkowników budynków do efektywniejszego korzystania z urządzeń. OCZEKIWANE REZULTATY Działanie przyczyni się do podniesienia świadomości energetycznej pracowników zaangażowanych w nie placówek i osób je odwiedzających. Szacuje się, iż potencjał oszczędności energii elektrycznej związany ze zwróceniem im uwagi na pewne istotne kwestie (efekt psychologiczny) sięga 2%. CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) EUR działanie finansowane ze środków własnych zaangażowanych gmin. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 4,4 MWh-el/rok 2 tco 2 e/rok HISZPANIA: ODNOWIENIE MIEJSKIEJ FLOTY GMINA Xinzo de Limia, Hiszpania (sygnatariusz Porozumienia Burmistrzów) i 5 innych gmin z Prowincji Ourense OKRES REALIZACJI (status) 12 miesięcy (działanie ukończone) ZAANGAŻOWANE PODMIOTY Prowincja Ourense, Rada Miasta Xinzo de Limia, gminy Pereiro, Muiños, A Peroxa, A Pobra de Trives i O Carballiño OPIS DZIAŁANIA Gmina Xinzo de Limia i Prowincja Ourense odnowiły swoją flotę pojazdów do transportu odpadów. W ramach realizacji regionalnego planu ochrony środowiska Ouresne zakupiono 7 paliwooszczędnych śmieciarek o większej pojemności skrzyni załadunkowej oraz 1 nową furgonetkę wykorzystywaną do realizacji innych zadań. Choć zakład gospodarki odpadami zlokalizowany jest w Xinzo, nowe pojazdy zbierają odpady stałe jeszcze z 5 innych gmin. OCZEKIWANE REZULTATY Odnowienie floty pozwoliło Prowincji uczynić krok w kierunku bardziej zrównoważonego zarządzania pojazdami i zmniejszenia kosztów ich utrzymania. Nowe pojazdy nie tylko zużywają mniej paliwa i rzadziej wymagają konserwacji, ale także mają większą pojemność skrzyni załadunkowej, dzięki czemu każdy może obsłużyć większy obszar w ramach jednego przejazdu. Rezultatem jest mniejsza emisja CO 2 e oraz poprawa bezpieczeństwa i warunków zdrowotnych pracowników odbierających odpady. CAŁKOWITA WARTOŚĆ INWESTYCJI (źródło finansowania) EUR działanie finansowane ze środków własnych zaangażowanych gmin. REDUKCJA ZUŻYCIA ENERGII REDUKCJA EMISJI CO 2 e PRODUKCJA ENERGII Z OZE 29,65 MWh-fu/rok 3 tco 2 e/rok

23 23 REKOMENDACJE W niniejszym rozdziale przedstawiono kilka najważniejszych wniosków wyciągniętych w czasie realizacji projektu 50000&1 SEAPs oraz bazujące na nich sugestie dla samorządów lokalnych wdrażających podejście SEAP + S Z E i w s p i e r a j ą c y c h j e i n s t y t u c j i. M a m y n a d z i e j ę, i ż wyszczególnione punkty okażą się pomocne w zapewnieniu efektywniejszego zarządzania energią na poziomie lokalnym i regionalnym.

24 24 ZATRUDNIENIE GMINNYCH ENERGETYKÓW Zgodnie z założeniami Porozumienia Burmistrzów jednym z kluczowych elementów pozwalających zapewnić powodzenie realizacji planu SEAP jest uczynienie jej elementem codziennej pracy lokalnej administracji. Nie ma to być kolejny opracowany dokument, ale część zbiorowej kultury. 3 To bardzo ważne stwierdzenie, mające długoterminowe konsekwencje dla ponad sygnatariuszy Porozumienia Burmistrzów z całej Europy, opracowujących lub wdrażających swoje plany. Choć plany te przewidują wiele różnych działań, z których część została j u ż z r e a l i z o w a n a, j a k w i e l e z n i c h z o s t a ł o z i n t e g r o w a n y c h z codziennymi zadaniami gminy? Niestety odpowiedzią na to pytanie jest nadal: nieliczne. Pojawia się więc pytanie, w jaki sposób samorządy lokalne mogą wypełnić tę lukę. Jak zachęcić je do podjęcia większych wysiłków na rzecz usystematyzowania wdrażania środków oszczędności energii i ochrony klimatu? Co więcej, zakładając że taka zachęta jest faktycznie potrzebna, ile to będzie kosztowało i kto za to zapłaci? Co do pierwszego pytania, zdaniem konsorcjum projektu 50000&1 SEAPs takie rozwiązania istnieją i można je znaleźć. Jeżeli natomiast chodzi o drugie pytanie, to doświadczenia projektu pokazują, iż kluczem do zabezpieczenia niezbędnych środków jest bardziej zdecydowane i uporządkowane zarządzanie różnymi aspektami energetycznymi: Samorządy lokalne mogą ograniczyć zużycie energii nawet o 5-10% poprzez wdrożenie systemu zarządzania energią i ciągłe doskonalenie organizacji pracy w jego ramach już sama świadomość nadzoru gminy nad pewnymi aspektami może zmotywować podmioty publiczne do oszczędzania energii. Niezależnie od tego, główną zasadą leżącą u podstaw SZE jest stymulowanie bezpośredniego zaangażowania konsumentów energii, którzy mogą wpłynąć na wielkość jej zużycia. Sy s t e m z a r z ą d z a n i a e n e r g i ą w d r o ż o n y w o p a r c i u o normę ISO zapewnia systematyczne podejście do redukcji zużycia i kosztów energii, a także pozwala zdefiniować jasne procedury i podział obowiązków, co jest niezbędne do osiągnięcia rocznych celów. Powołanie energetyka miejskiego i przypisanie mu jasnych obowiązków i zakresu odpowiedzialności okazało się modelem, który powinny stosować wszystkie gminy, choć niektóre z nich wolą zlecić zarządzanie energią stronom trzecim, niezależnie od związanych z tym kosztów. Władze lokalne często nie są świadome, ile naprawdę płacą za energię zużywaną przez mienie komunalne (budynki i infrastruktura publiczna, własna flota pojazdów itp.) pomoc w pozyskaniu wiedzy może pomóc zachęcić je do działania. 3 Poradnik Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)? [PB, 2012]

25 ZWIĘKSZENIE WIEDZY NA TEMAT ZUŻYCIA ENERGII NA OBSZARZE GMINY WZMOCNIENIE I ULEPSZENIE KRAJOWEGO PRAWODAWSTWA 25 Świadomość lokalnej sytuacji energetycznej i znajomość wielkości zużycia energii na obszarze gminy ma kluczowe znaczenie dla opracowania efektywnego planu SEAP, a następnie jego udanego wdrożenia i monitorowania. Określenie wykorzystania i zużycia energii jest niezbędne do stworzenia bilansu energetycznego gminy oraz wskazania obszarów znaczącego wykorzystania energii i związanych z nimi emisji CO 2 e. Identyfikacja obszarów i sektorów problemowych nadal stanowi słaby punkt wielu samorządów lokalnych dążących do transformacji energetycznej. W kontekście planu SEAP ważne jest, aby gminy miały dostęp do rzetelnych danych na temat zużycia energii, gdyż to umożliwi im monitorowanie efektywności realizowanej strategii i działań. Należy zwrócić uwagę, ż e c h o ć g r o m a d z e n i e b a r d z o s z c z e g ó ł o w y c h d a n y c h (z podziałem na obszary wykorzystania energii, uwzględnieniem segmentacji odbiorców czy lokalizacji) nie jest wymagane przez żadną z unijnych dyrektyw, Dyrektywa w sprawie końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych (Dyrektywa 2006/32/WE) oraz Dyrektyw a w s p r a w i e e f e k t y w n o ś c i e n e r g e t y c z n e j ( D y r e k t y w a 2012/27/UE) zobowiązują państwa członkowskie do wdrożenia rozwiązań legislacyjnych umożliwiających dostęp do bardziej szczegółowych danych na wniosek. W każdym z europejskich państw istnieje potrzeba silniejszych oddolnych działań na rzecz uwzględnienia elementów metodologii 50000&1 SEAPs (zintegrowane planowanie energetyczne i zarządzanie energią) w krajowych i regionalnych regulacjach. Dlatego też konsorcjum projektu rekomenduje następujące rozwiązania. Wdrożenie i certyfikacja SZE powinny być obowiązkowe dla samorządów lokalnych, a przynajmniej dla tych gmin, których zużycie energii przekracza 1000 ton ekwiwalentu ropy naftowej (toe). Ponadto wszystkie gminy o liczbie mieszkańców większej niż , ubiegające się o środki UE, powinny być zobligowane do posiadania certyfikatu ISO Należy wspierać oddolne podejście do realizacji krajowych i regionalnych celów klimatyczno-energetycznych, podkreślając ważną rolę samorządów lokalnych w tym procesie. Należy zapewnić odpowiednie środki finansowe stymulujące wdrażanie w gminach solidnych systemów zarządzania energią. Należy opracować i wprowadzić obowiązkowe wymogi/wytyczne dotyczące komunikacji z różnymi g r u p a m i i n t e r e s a r i u s z y i p o d z i a ł u o b o w i ą z kó w w ramach SZE. Gromadzenie i wykorzystanie danych w ramach prac nad opracowaniem, wdrażaniem i monitorowaniem planu SEAP zintegrowanego z SZE powinno być lepiej opisane i uregulowane, z uwzględnieniem kwestii ochrony danych osobowych i bezpieczeństwa danych. Herbert Aust, pixabay.com

26 26 ZWIĘKSZENIE DOSTĘPNOŚCI I LEPSZE WYKORZYSTANIE ISTNIEJĄCYCH NARZĘDZI Poniżej przedstawiono dynamiczny zestaw istniejących narzędzi, które można stosować równolegle lub komplementarnie z metodologią 50000&1 SEAPs. Choć teoretycznie wszystkie są dostępne dla wszystkich zainteresowanych samorządów lokalnych, w niektórych przypadkach pełen dostęp do nich jest ograniczony jedynie do wybranych krajów. Z drugiej strony inne wymienione tu instrumenty stanowią bardziej ogólne mechanizmy, które już są wykorzystywane przez wiele gmin, lecz połączone z metodologią 50000&1 SEAPs mogą przynieść jeszcze lepsze rezultaty. EUROPEJSKA NAGRODA W DZIEDZINIE ENERGII (EEA) A ISO EEA 4 stanowi narzędzie wspierające ponad miast i gmin w realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju energetycznego poprzez poprawę efektywności energetycznej i wzrost wykorzystania OZE. Może ono zostać wykorzystane do kontroli jakości lokalnych strategii energetycznych i ma wiele podobieństw do metodologii 50000&1 SEAPs. Proces doskonalenia zaproponowany w ramach EEA bazuje na podobnych krokach i zobowiązaniach, obejmujących utworzenie zespołu ds. energii, dokonanie przeglądu energetycznego, opracowanie polityki energetycznej, wdrażanie działań, audyt i certyfikację. Pełen cykl w ramach EEA trwa cztery lata i przewiduje coroczne wizyty w celu oceny aktualnej sytuacji g m i n y ( z u w z g l ę d n i e n i e m 7 9 ś r o d kó w p r z e w i d z i a n y c h w 6 obszarach działania i 61 WWE). Po zakończeniu tej ewaluacji gminie przyznawany jest certyfikat, którego rodzaj zależy od osiągniętych wyników. Gminy o najlepszych wynikach otrzymują najwyższy, złoty certyfikat. Istnieją też różnice. O ile ISO promuje systemy zarządzania energią, które koncentrują się na procesach realizowanych przez organizacje/gminy wdrażające normę oraz na ich mieniu i obszarach wykorzystania energii, o tyle EEA sugeruje szersze spojrzenie, obejmujące cały obszar gminy. Zarządzanie energią w ramach EEA obejmuje zarówno kwestie leżące w kompetencji władz lokalnych, jak i te będące poza ich bezpośrednim wpływem, w tym aspekty związane z wykorzystaniem wody i mobilnością, które w ramach ISO mają marginalne znaczenie. Niezależnie od podobieństw i różnic występujących pomiędzy EEA a ISO 50001, konsorcjum projektu 50000&1 SEAPs uważa obie procedury za komplementarne i tak je promuje. W efekcie działań partnerów projektu już kilka gmin certyfikowanych w ramach EEA wyraziło zainteresowanie włączeniem do swoich SZE niektórych elementów ISO w celu ich usprawnienia. Bardziej szczegółową analizę podobieństw i różnic pomiędzy oboma podejściami można znaleźć w poniższej tabeli. 4 EEA:

27 TABELA 6: Analiza podobieństw i różnic pomiędzy podejściami proponowanymi w ramach EEA i ISO [udostępniona dzięki uprzejmości Michaëla Tomy, partnera projektu i doradcy EEA w MT Partenaires Ingénierie] 27 OBSZAR PODEJŚCIE EEA PODEJŚCIE ISO Rozwój i planowanie przestrzenne; lokalna polityka i strategia na rzecz poszanowania energii, ochrony powietrza i ochrony klimatu Koncepcja i strategia Planowanie miejskie/gminne Zobowiązania właścicieli nieruchomości Pozwolenia na budowę i monitoring Zobowiązanie kierownictwa w sprawie SZE 2. Budynki, obiekty i infrastruktura komunalna Zarządzanie energią i wodą Ilościowe cele w zakresie efektywności energetycznej, wykorzystania OZE i oddziaływania na klimat Oświetlenie publiczne Efektywność wykorzystania wody Wybór obszarów znaczącego wykorzystania energii Wdrożenie SZE w tych obszarach 3. Zaopatrzenie w media i zagospodarowanie odpadów Przedsiębiorstwa usługowe (energetyczne, wodne itd.) Zaopatrzenie w wodę, odbiór ścieków i efektywność energetyczna procesu Produkcja energii z OZE na obszarze gminy Energetyczne wykorzystanie odpadów Jedynie przedsiębiorstwa będące własnością komunalną (jeżeli objęto SZE) 4. Mobilność Mobilność pracowników administracji Ograniczenie ruchu, parkowanie Mobilność niezmotoryzowana Transport publiczny Marketing mobilności Zużycie paliwa przez pojazdy należące do gminy (jeżeli objęto SZE) 5. Organizacja wewnętrzna Wewnętrzne struktury i procesy Finansowanie Kwestie organizacyjne Umiejętności i szkolenia 6. Komunikacja i współpraca Strategia komunikacji Współpraca i komunikacja z władzami, przedsiębiorstwami przemysłowymi, firmami, grupami handlowymi, mieszkańcami i lokalnymi interesariuszami Wsparcie działań realizowanych przez osoby i podmioty prywatne Wyłącznie komunikacja wewnętrzna 7. Wykrywanie niezgodności i wprowadzenie środków naprawczych Nie uwzględnione Obowiązkowe 8. Nadzór nad zapisami Nie uwzględnione Obowiązkowy 9. Kontrola w ymogów prawnych i aktualizacja systemu Zakłada się, że ma miejsce Obowiązkowa 10. Przegląd energetyczny Zakłada się, że ma miejsce w ramach corocznej wizyty kontrolnej Obowiązkowy

28 28 UWZGLĘDNIENIE ELEMENTÓW PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO W STRATEGIACH ENERGETYCZNYCH Planowanie przestrzenne oddziałuje na bardzo wiele obszarów funkcjonowania gminy, w tym na efektywne zarządzanie energią na jej obszarze. Należy brać to pod uwagę planując jakiekolwiek aktualizacje planu zagospodarowania przestrzennego. Z drugiej strony systemy planowania przestrzennego, ramy prawne i procedury gromadzenia danych dotyczących wykorzystania i zużycia energii zyskują na jakości w tych gminach, które wprowadziły normę ISO Jej wdrożenie może pomóc wielu miastom i gminom w osiągnięciu długoterminowych celów strategicznych, przyjętych w odniesieniu do różnych sektorów oraz w efektywniejszym włączaniu elementów zrównoważonego zarządzania energią do wielopoziom o w y c h i w i e l o a s p e k t o w y c h p r o c e s ó w r e a l i z o w a n y c h w gminie. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE REALIZOWANE W ZGODZIE Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ENERGETYCZNEGO Zgodnie z metodologią 50000&1 SEAPs samorządy lokalne powinny zapewnić zrównoważone i efektywne wydatkowanie środków budżetowych. Projektowanie i zakup energooszczędnych produktów i usług jest jednym ze sposobów na racjonalizację wykorzystania zasobów i realizację celu ciągłego doskonalenia. Samorządy lokalne powinny więc uwzględnić aspekty środowiskowe i energ e t y c z n e p o d c z a s w y b o r u i z a k u p u n o w y c h p r o d u k t ó w i usług. ponoszonych przez gminy. Ponadto ciągle rosnące ceny energii powodują coraz większe obciążenie dla ich budżetów, zwłaszcza w przypadku krajów, które większość paliw i energii importują. Wdrożenie w gminie dobrze zaprojektowanego systemu zarządzania energią, który pomoże podnieść jej wydajność energetyczną poprzez zaplanowanie szeregu średnio- i długoterminowych działań, może pomóc uniknąć tak wysokich wydatków na energię wykorzystywaną w sektorze komunalnym. Metodologia 50000&1 SEAPs może ułatwić samorządom lokalnym świadomą relokację dostępnych zasobów finansowych i kadrowych w celu lepszego zaspokojenia potrzeb lokalnej administracji i mieszkańców. Właściwe zarządzanie wykorzystaniem i zużyciem energii pozwoli uwolnić część środków, które wcześniej były wykorzystywane do zapłaty rachunków za paliwa i energię. Środki te można przeznaczyć na inne działania, np. przyczyniające się do dalszego ograniczenia zużycia energii lub w ogóle nie związane z tematem energii (projekty społeczne). Stosowanie i promocja dobrych praktyk inwestycyjnych w dłuższym okresie nie tylko przyczyni się do usprawnienia funkcjonowania lokalnej administracji, ale i poprawy jej wizerunku i odbioru przez lokalną społeczność. Zwiększenie wiarygodności władz lokalnych natomiast przyniesie dalsze w korzyści, np. czyniąc z nich atrakcyjniejszych partnerów dla firm prywatnych, które oferują innowacyjne usługi energetyczne, mogące jeszcze bardziej poprawić efektywność energetyczną w gminie. Zakup paliw i energii oraz usług energetycznych często stanowi istotny (zwykle zbyt duży) składnik kosztów

29 29 USPR AW NIENIE PROCESÓW POLIT YC ZN YCH I DECYZYJNYCH DZIĘKI WDROŻENIU SZE Wdrożenie normy ISO pomaga samorządom lokalnym dostosować się do obowiązujących wymogów prawnych w zakresie wykorzystania energii, usprawnić realizowane przez siebie procesy oraz ograniczyć koszty związane ze zużyciem paliw i energii. Zainicjowany wprowadzeniem SZE wzrost świadomości energetycznej we wszystkich sektorach oraz bezpośrednie powiązania pomiędzy fazą operacyjną a fazą monitorowania, umożliwiają kierownictwu gminy podejmowanie lepszych decyzji, bazujących na wskaźnikach wyniku energetycznego i rekomendacjach ze strony specjalisty/zespołu ds. energii. Ciągły monitoring wydajności energetycznej, zarówno lokalnej administracji jak i całej lokalnej społ e c z n o ś c i, p o m a g a l o k a l n y m d e c y d e n t o m w o p r a c o w a n i u i przyjmowaniu bardziej efektywnych strategii zrównoważonego rozwoju, w większym stopniu uwzględniających potrzeby i angażujących mieszkańców oraz interesariuszy. Umożliwia też promocję wdrożonych innowacji wśród innych samorządów lokalnych w regionie. Z uwagi na to, iż ciągłe doskonalenie jest najważniejszym wymogiem ISO 50001, kluczowe znaczenie dla powodzenia procesu mają właściwie zidentyfikowane i spriorytetyzowane WWE. Muszą one nie tylko umożliwiać efekt y w n y m o n i t o r i n g d z i a ł a ń i p o r ó w n a n i e a k t u a l n e j s y t u a c j i z dokładnie określoną sytuacją wyjściową, ale i być dostosowane do lokalnego kontekstu i dostępnych źródeł danych. Dobrze zaplanowane ramy SZE pozwalają zidentyfikować główne obszary wykorzystania energii, wyliczyć wielkości bazowe oraz określić cele ogólne i szczeg ó ł o w e z u w z g l ę d n i e n i e m r ó ż n e g o r o d z a j u d e t a l i (n p. w odniesieniu do istotnych funkcji, wydziałów, procesów i/lub obiektów). Takie szczegółowe dane wspomagają proces planowania i priorytetyzacji działań (realizowany poprzez analizę poszczególnych obszarów wykorzystania energii, ocenę potencjału redukcji zużycia energii oraz wyliczenie okresu zwrotu z potencjalnych inwestycji). Zgodnie z wymogami ISO wszystkie te aspekty powinny być poddawane okresowym przeglądom ze strony najwyższego kierownictwa oraz specjalisty/zespołu ds. energii, aby zagwarantować prawidłowe i efektywne wdrażanie SZE. Analiza efektów podjętych dotychczas działań może być przydatna podczas weryfikacji wydajności energetycznej gminy. Tak dokładna kontrola operacyjna i monitoring stanowią klucz do przyjęcia kryteriów pozwalających ocenić, czy realizowana strategia i działan i a p r z y n o s z ą z a k ł a d a n e r e z u l t a t y. M i e j m y n a d z i e j ę, ż e w praktyce podjęte działania okażą się nie tylko korzystne, ale i efektywne kosztowo, co może zachęcić władze lokalne do przyjęcie jeszcze ambitniejszych celów energetycznych w przyszłości.

30 30 WNIOSKI Samorządy lokalne pracujące nad integracją planów SEAP z systemami zarządzania energią zgodnymi z normą ISO realizują ambitne, pionierskie przedsięwzięcie. Najważniejsze wyzwania, jakim muszą sprostać, obejmują utworzenie stałego zespołu ds. zarządzania energią, mającego na celu ciągłe monitorowanie i usprawnianie wydajności energetycznej gminy. Monitoring ten, połączony z analizą uzyskanych w jego efekcie danych, daje istotną informację zwrotną, która może wesprzeć proc e s y d e c y z y j n e i p r z y s p i e s z y ć r e a l i z a c j e d z i a ł a ń u j ę t y c h w SEAP (lub innej lokalnej strategii energetycznej). energetycznej. Takie podejście metodologiczne pomaga gminom dokładnie określić role, obowiązki i zasoby niezbędne do realizacji planu działań, w tym określenie kosztów inwestycji i okresów zwrotu z inwestycji. Gdy SZE jest konsekwentnie stosowany, cały proces poprawy wydajności energetycznej jest znacznie łatwiejszy. Kluczem do sukcesu jest przede wszystkim silny zespół. Gdy pracownicy wymagają odpowiedniego przeszkolenia i uzyskania kompleksowych wytycznych, konieczne może być skorzystanie z zewnętrznego wsparcia. Włączenie procedur przyjętych w ramach SZE do codziennych zadań realizowanych przez lokalną administrację może nie być łatwym zadaniem, zwłaszcza gdy liczba wydziałów, sektorów, procedur i osób objętych systemem jest duża. Z czasem jednak wdrażanie SZE i stosowanie się do przyjętych zasad będzie coraz łatwiejsze. Wdrożenie normy ISO umożliwia lepsze zrozumienie wewnętrznych i zewnętrznych czynników wpływających na zużycie energii w gminie. Proces gromadzenia d a n y c h m o ż e s i ę o k a z a ć c z a s o c h ł o n n y, l e c z z e b r a n e w efekcie jego realizacji dane i informacje umożliwią zaplanowanie niezbędnych działań, alokację niezbędnych zasobów oraz uzgodnienie priorytetów. Trudności napotkane na etapie gromadzenia danych stanowią istotną lekcję dla lokalnych decydentów i polityków, zwłaszcza że znacząca część budżetu gminy jest wydatkowana na pokrycie kosztów zakupu i dystrybucji paliw i energii. Dominique Knobben, pixabay.com Wd r o ż e n i e S Z E p o m a g a d o k ł a d n i e o k r e ś l i ć w y j ś c i o w ą sytuację energetyczną gminy oraz opracować procedury umożliwiające ciągłe doskonalenie i efektywny monitoring podejmowanych działań. SZE może też pomóc znacznie ograniczyć niewiadome związane z realizacją zaplanowanych środków efektywności energetycznej oraz zapewnić ciągłość tego procesu. Dodatkowym wsparciem dla realizacji strategii i działań na rzecz zrównoważ o n e g o w y ko r z y s t a n i a e n e r g i i m o ż e b y ć i n t e g r a c j a S Z E z innymi systemami zarządzania, jak np. system zarządzania jakością zgodny z normą ISO 9001 czy system zarządzania środowiskiem zgodny z normą ISO Z a s a d y w d r o ż e n i a t y c h s y s t e m ó w s ą p o d o b n e j a k w przypadku SZE, a uzyskany efekt synergii pozwoli jeszcze bardziej zoptymalizować procesy realizowane przez gminę. Metoda ciągłego doskonalenia, która stanowi podstawę SZE wdrażanych w oparciu o normę ISO 50001, zmusza gminy do przyjęcia i monitorowania określonych wskaźników rezultatu oraz do przypisania odpowiednich zasobów do procesów związanych z poprawą wydajności

31 31 KONSORCJUM PROJEKTU 50000&1 SEAPS SOGESCA (koordynator) CRES PNEC EKODOMA ARM ECQ AMET DENKSTATT PROWINCJA OURENSE ALBEA AMORCE MT PARTENAIRES INGÉNIERIE ICLEI Europe

32 POMOC SAMORZĄDOM LOKALNYM W OPRACOWANIU PLANÓW DZIAŁAŃ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEJ E N E R G I I I I C H I N T E G R A C J I Z SYSTEMAMI ZARZĄDZANIA ENERGIĄ WG NORMY ISO SEAPS CHCESZ DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ NA TEMAT PROJEKTU 50000&1 SEAPS? DANE KONTAKTOWE: PNEC: biuro@pnec.org.pl (polski koordynator) SOGESCA: m.devetta@sogesca.it e.cosenza@sogesca.it ICLEI Europe: 50001seaps@iclei.org STRONA INTERNETOWA: Co-funded by the Intelligent Energy Europe Programme of the European Union Oświadczenie: Wyłączna odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji spoczywa na jej autorach. Nie wyraża ona opinii Unii Europejskiej. EASME ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za jakiekolwiek wykorzystanie zamieszczonych tu informacji.