PROGRAM NAUCZANIA TYP SZKOŁY: PRZEDMIOT: AUTOR: LICEUM I TECHNIKUM PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ROMAN SOBIECKI (Program dopuszczony do użytku szkolnego na podstawie Decyzji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, zapisany pod numerem DKOS 4015 139/02) A. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA 1. Poznanie motywów aktywności zawodowej i gospodarczej człowieka. 2. Artykułowanie mocnych i słabych stron własnej osobowości. 3. Kształtowanie postawy przedsiębiorczej, tj. postawy: aktywnej, twórczej, innowacyjnej, odpowiedzialnej wobec zmieniającej się rzeczywistości. 4. Uzasadnienie wzrostu znaczenia kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarczym, a tym samym sensu inwestowania w siebie (człowieka). 5. Kształcenie umiejętności efektywnego wydatkowania i inwestowania własnych pieniędzy. 6. Poznanie systemu zabezpieczenia emerytalnego oraz ubezpieczeń: zdrowotnych, majątkowych, komunikacyjnych. 7. Poznanie form i instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości. 8. Rozumienie istoty procesu komunikacji interpersonalnej. 9. Określenie celów i organizacji pracy zespołowej. 10. Przedstawienie samego siebie w świetle pozytywnego myślenia, samoakceptacji, odpowiedzialności i inicjatywy (autoprezentacja). 11. Rozumienie podstawowych funkcji rynku. 1
12. Rozumienie rynkowego mechanizmu funkcjonowania gospodarki. 13. Obliczanie dochodu realnego oraz określanie związku między wzrostem dochodów realnych a zmianą struktury wydatków konsumentów. 14. Czytanie i interpretowanie podstawowych wskaźników giełdowych z Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie WIG, WIG 20, C/Z, wartość rynkowa firmy; poznanie sposobu ustalania kursu akcji i wykształcenie umiejętności złożenia zlecenia kupna sprzedaży akcji w biurze maklerskim. 15. Poznanie struktury majątku firmy (trwałego i obrotowego) oraz źródeł jego finansowania (kapitały własne i obce). 16. Sklasyfikowanie kosztów materialnych i osobowych, stałych i zmiennych oraz w układzie rodzajowym. 17. Obliczenie prostych przykładów dotyczących ustalania wyniku finansowego firmy oraz wypełnienie dokumentów podatkowych firmy (podatku od towarów i usług VAT, podatku dochodowego od osób prawnych), a także wypełnienie PIT-u (rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych). 18. Poznanie głównych dokumentów finansowych firmy ksiąg rachunkowych, podatkowej księgi przychodów i rozchodów, bilansu, rachunku zysków i strat. 19. Posługiwanie się podatkową księgą przychodów i rozchodów. 20. Obliczenie najważniejszych wskaźników ekonomiczno-finansowych firmy rentowności, płynności, zadłużenia, struktury aktywów i pasywów oraz ich interpretacji. 21. Poznanie możliwości efektywnego inwestowania wolnych kapitałów oraz myślenie kategoriami alternatywnymi. 22. Opracowanie biznesplanu dowolnej firmy (małej lub średniej) lub dowolnego, własnego przedsięwzięcia, możliwego do zrealizowania na rynku lokalnym. 23. Przygotowanie do zawierania i rozwiązywania podstawowych umów dotyczących zatrudnienia umowy o pracę (w tym: na okres próbny, na czas określony, na czas nieokreślony, w celu przygotowania zawodowego), umowy o dzieło, umowy zlecenia, umowy agencyjnej oraz wyjaśnianie praw i obowiązków stron zawierających umowę. 24. Poznanie etycznych zasad prowadzenia biznesu oraz postępowanie zgodnie z tymi zasadami, a także poznanie metod przeciwdziałania i walki z korupcją. 25. Poznanie przyczyn aktywności państwa w gospodarce rynkowej oraz jego ekonomicznych funkcji i narzędzi oddziaływania na gospodarkę. 26. Scharakteryzowanie głównych prawnych form jednostek gospodarczych spółki akcyjnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. 2
27. Poznanie i interpretowanie głównych mierników rozwoju gospodarczego Produkt Krajowy Brutto (PKB), Produkt Narodowy Brutto (PNB), Dochód Narodowy (DN), PKB per capita oraz ukształtowanie umiejętności posługiwania się rocznikiem statystycznym w celu wyszukiwania wymienionych wskaźników. 28. Rozumienie głównych funkcji budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, sensu płacenia podatków oraz wypełnienie PIT-u. 29. Scharakteryzowanie głównych źródeł dochodów budżetowych, kierunków wydatków oraz sposobów pokrycia deficytu budżetowego. 30. Poznanie form i funkcji pieniądza oraz określanie jego roli w gospodarce. 31. Scharakteryzowanie funkcji banku centralnego w Polsce (NBP), narzędzi oddziaływania na gospodarkę i banki komercyjne oraz roli i zakresu usług świadczonych przez banki komercyjne. 32. Scharakteryzowanie przyczyn i skutków niektórych zjawisk makroekonomicznych inflacji, bezrobocia. 33. Wskazanie sposobów rozwiązywania problemów bezrobocia w okresach krótkim i długim, w tym rozumienie znaczenia mobilności zawodowej w rozwiązywaniu problemów bezrobocia. 34. Poznanie mechanizmu funkcjonowania gospodarki w skali Europy i świata oraz kształcenie umiejętności wskazywania korzyści i kosztów współpracy gospodarczej Polski z innymi krajami. 35. Poznanie sposobów rozliczania wymiany z zagranicą kurs walutowy, bilans płatniczy i jego struktura. 36. Wyjaśnienie istoty procesu globalizacji gospodarki oraz jego konsekwencji (plusów i minusów) dla polskiej gospodarki. 37. Uświadomienie wpływu nowoczesnych technologii (w tym teleinformatycznych) oraz międzynarodowych organizacji gospodarczych i instytucji finansowych na rozwój procesów globalizacyjnych. 38. Przygotowanie do aktywnego udziału w życiu społeczno-gospodarczym w warunkach integracji Polski z Unią Europejską oraz kształcenie umiejętności artykułowania spodziewanych korzyści i koniecznych kosztów integracji. 3
B. MATERIAŁ NAUCZANIA ZWIĄZANY Z CELAMI EDUKACYJNYMI ROZKŁAD MATERIAŁU NAUCZANIA TYP SZKOŁY: LICEUM I TECHNIKUM PRZEDMIOT: PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI KLASA: (Autor preferuje realizację programu w klasie I) WYMIAR GODZIN: 76 Nr rozdziału Nazwa rozdziału Orientacyjna liczba godzin I II III IV V VI VII PRZEDSIĘBIORCA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA RYNKOWY MECHANIZM FUNKCJONO- WANIA GOSPODARKI PRZEDSIĘBIORSTWO W GOSPODARCE MAJĄTEK I WYNIK FINANSOWY PLANOWANIE I ORGANIZACJA DZIA- ŁALNOSCI FIRMY GOSPODARKA W SKALI PAŃSTWA PROCESY INTEGRACJI I GLOBALIZACJI GOSPODARKI 8 Do dyspozycji nauczyciela 8 Razem 38 tygodni x 2 godz. 76 12 6 10 10 12 10 SZCZEGÓŁOWY MATERIAŁ NAUCZANIA I. PRZEDSIĘBIORCA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 1. Ogólnogospodarcze czynniki produkcji. Ziemia, kapitał, praca i przedsiębiorczość. Zmiany znaczenia poszczególnych czynników produkcji. 4
2. Motywy aktywności zawodowej i gospodarczej człowieka. Rodzaje potrzeb człowieka, zdolność do wyznaczania sobie celów i określania zadań sprzyjających ich realizacji, umiejętność artykułowania mocnych i słabych stron własnej osobowości. 3. Przedsiębiorca i przedsiębiorczość podstawowe pojęcia. Potrzeby ludzkie jako stymulator wszelkiego działania, pojęcie przedsiębiorcy, przedsiębiorczość jako aktywna i twórcza postawa człowieka wobec otaczającej i zmieniającej się rzeczywistości, cechy charakterystyczne postawy przedsiębiorczej. 4. Kapitał ludzki. Wzrost znaczenia pracy wysokokwalifikowanej w gospodarce, inwestycje w człowieka społeczny i ekonomiczny sens tych inwestycji, sposoby i formy inwestowania w człowieka, koszty inwestycji w człowieka i okres ich zwrotu. 5. Gospodarstwo domowe jako jeden z podstawowych podmiotów gospodarczych. Gospodarstwo domowe jako: źródło czynnika pracy dla gospodarki, miejsce oraz forma konsumpcji dóbr i usług, dochody i wydatki gospodarstw domowych, ochrona praw konsumenta, umiejętność efektywnego wydatkowania i inwestowania własnych pieniędzy. 6. System ubezpieczeń społecznych i majątkowych. System zabezpieczenia emerytalnego, ubezpieczenia: zdrowotne, majątkowe, komunikacyjne. 7. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości. Doradztwo, szkolenia, transfer technologii, certyfikacje, wspomaganie finansowe, instytucje wspierające przedsiębiorczość jednostki świadczące usługi na rzecz MSP, organizacje przedsiębiorstw, organizacje pozarządowe działające na rzecz MSP, instytuty badawcze i placówki akademickie. 8. Przygotowanie przez uczniów projektów działań przedsiębiorczych. Samodzielne przygotowanie przez uczniów oraz prezentacja na zajęciach własnych projektów działań przedsiębiorczych. II. KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA 1. Istota procesu komunikacji interpersonalnej. Techniki komunikacji werbalnej i niewerbalnej, język i style komunikowania się, bariery komunikacji. 2. Cele i zasady pracy zespołowej. Cele i organizacja pracy zespołowej, postrzeganie odmiennych postaw i zachowań osób w zespole, przestrzeganie wspólnie ustalonych zasad pracy grupowej, ryzyko i twórcze myślenie w podejmowaniu decyzji zespołowych. 5
3. Autoprezentacja. Przedstawienie samego siebie w świetle pozytywnego myślenia, otwartości i samoakceptacji; asertywność, odpowiedzialność, inicjatywa, mocne i słabe strony własnej osobowości. III. RYNKOWY MECHANIZM FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI 1. Podstawowe funkcje rynku. Funkcja równowagi popytu i podaży, selekcji podmiotów gospodarczych i alokacji czynników produkcji. 2. Zależność między popytem i ceną oraz podażą i ceną. Elastyczność cenowa popytu, elastyczność cenowa podaży. Prezentacja graficzna, rozwiązywanie prostych przykładów dotyczących elastyczności cenowej, dochodowej i mieszanej popytu oraz elastyczności cenowej podaży, klasyfikacja dóbr dobra substytucyjne i komplementarne. 3. Równowaga rynkowa. Istota równowagi, mechanizm osiągania równowagi rynkowej, cenowe i pozacenowe czynniki wpływające na równowagę. 4. Dochody a struktura wydatków konsumentów. Wpływ zmian dochodów na zmiany struktury wydatków konsumentów, prawo Engla, metody obliczania dochodu realnego. 5. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Zarys historii giełd papierów wartościowych, podstawowe funkcje giełdy, mechanizm ustalania kursu akcji, czytanie najważniejszych wskaźników giełdowych WIG, WIG 20, C/Z, wartość rynkowa firmy. IV. PRZEDSIĘBIORSTWO W GOSPODARCE MAJĄTEK I WYNIK FINANSOWY 1. Majątek i finansowanie firmy. Majątek trwały i obrotowy oraz ich struktura, amortyzacja środków trwałych; kapitały własne i obce oraz ich struktura. 2. Koszty i przychody firmy. Pojęcie i klasyfikacja kosztów koszty materialne i osobowe, koszty stałe i zmienne, koszty jednostkowe, koszty krańcowe, koszty w układzie rodzajowym; przychody, dochody; podatek dochodowy od osób prawnych; podatek od towarów i usług (VAT). 3. Główne dokumenty finansowe i najważniejsze wskaźniki ekonomiczno-finansowe firmy. Księgi rachunkowe; podatkowa księga przychodów i rozchodów; bilans firmy; rachunek zysków i strat; wynik finansowy i jego podział; progi rentow- 6
ności firmy; wskaźniki: rentowności, płynności, zadłużenia, struktury aktywów i pasywów. 4. Przykłady obliczania wyniku finansowego oraz najważniejszych wskaźników ekonomiczno-finansowych firmy. 5. Inwestowanie kapitału. Pojęcie kosztu alternatywnego, inwestycje bezpośrednie i portfelowe, formy inwestowania wolnych kapitałów. V. PLANOWANIE I ORGANIZACJA DZIAŁALNOŚCI FIRMY 1. Organizowanie działalności gospodarczej w Polsce. Prawne wymogi uruchomienia działalności gospodarczej, zorganizowanie i zarejestrowanie firmy w odpowiednim rejestrze (urzędowym lub sądowym w zależności od prawnej formy jednostki gospodarczej), główne umowy występujące w obrocie gospodarczym umowy: kupna-sprzedaży, najmu, dzierżawy, leasingu, agencyjna, komisu, ubezpieczenia, rachunku bankowego. 2. Główne prawne formy jednostek gospodarczych. Spółka akcyjna akcje, akcjonariusze, warunki powołania i władze spółki; spółka z ograniczoną odpowiedzialnością udziały, udziałowcy, warunki powołania i władze spółki, przykłady znanych spółek. 3. Planowanie działalności firmy informacje wstępne. Potencjał oraz problemy małych i średnich firm, znaczenie planowania w rozwoju MSP; cele planu; wymogi i ograniczenia planowania. 4. Biznesplan. Budowa biznesplanu dla dowolnego przedsięwzięcia. Wyznaczanie celów i szczegółowej struktury biznesplanu. Uczniowie, w ramach ćwiczeń, opracują biznesplan dla wybranej firmy lub dla wymyślonego przez siebie przedsięwzięcia, możliwego do zrealizowania na rynku lokalnym (opracowany biznesplan powinien zawierać plan wdrożenia). 5. Umowa o pracę. Pozapracownicze stosunki pracy. Istota umowy; prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy; specyficzne warunki zatrudniania osób niepełnosprawnych; rodzaje umów o pracę na okres próbny, na czas określony, na czas nieokreślony, w celu przygotowania zawodowego; wygaśnięcie umowy; rozwiązanie umowy: za wypowiedzeniem, bez wypowiedzenia, za porozumieniem stron. Umowa: o dzieło, zlecenie, agencyjna. 6. Etyczne aspekty działalności gospodarczej. Adresaci norm etycznych; biznes legalny, ale niemoralny; sposoby walki z korupcją; nieetyczne przejawy walki konkurencyjnej; koncepcje rozwoju gospodarki rynkowej uwzględniające zagadnienie sprawiedliwości podziału dochodu narodowego model społecznej gospodarki rynkowej, katolicka nauka społeczna. 7
VI. GOSPODARKA W SKALI PAŃSTWA 1. Przyczyny aktywności państwa w gospodarce rynkowej. Ekonomiczne funkcje państwa. Niedoskonałość mechanizmu rynkowego, konieczność rozwiązywania problemów socjalnych, konieczność eliminacji efektów zewnętrznych, potrzeba prawnej regulacji działalności gospodarczej, potrzeba oddziaływania na wzrost gospodarczy i przeciwdziałania kryzysom gospodarczym, potrzeba przeciwdziałania negatywnym skutkom zjawisk makroekonomicznych (bezrobocie, inflacja) oraz ochrona konkurencji i konsumenta. Funkcje: regulacyjna, właścicielska, pracodawcza, socjalna, administracyjna. 2. Rozwój gospodarczy i jego mierniki. Pojęcie i sposoby obliczania PKB i PNB; fazy podziału PKB; PKB per capita (na 1 mieszkańca); PKB jako miernik dobrobytu; inne metody mierzenia poziomu dobrobytu społecznego wskaźnik dobrobytu netto (uwzględnia ekologię i czas wolny). 3. Budżet państwa. Budżety jednostek samorządu terytorialnego. Polityka fiskalna. Pojęcie i funkcje budżetu, podatki i inne źródła wpływów do budżetów oraz główne kierunki wydatków budżetowych; równowaga i deficyt budżetowy; sposoby pokrycia deficytu budżetowego, rozliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych (wypełnienie PIT-u). 4. Pieniądz i banki w gospodarce. Formy i funkcje pieniądza, bank centralny jego funkcje i metody oddziaływania na gospodarkę, banki komercyjne, inne instytucje finansowe. 5. Inflacja. Przyczyny, rodzaje i skutki inflacji; dane o inflacji w Polsce i na świecie. 6. Rynek pracy i bezrobocie. Specyficzne cechy rynku pracy; ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia; sposoby mierzenia rozmiarów bezrobocia; dane o bezrobociu wg wieku, wykształcenia, regionów Polski; aktywne i pasywne formy walki z bezrobociem. Mobilność zawodowa jako zjawisko cywilizacyjne. VII. PROCESY INTEGRACJI I GLOBALIZACJI GOSPODARKI 1. Gospodarka w skali Europy i świata. Międzynarodowa współpraca gospodarcza Polski przyczyny, przejawy, korzyści, koszty, główni partnerzy handlowi Polski; sposoby rozliczeń wymiany z zagranicą kurs walutowy, wymiana barterowa, bilans płatniczy i jego struktura. 8
2. Globalizacja gospodarki. Istota procesu globalizacji gospodarki jego przyczyny i przejawy; działalność firm transnarodowych i ich wpływ na warunki działania polskich przedsiębiorstw, wpływ nowoczesnych technologii oraz międzynarodowych organizacji gospodarczych i instytucji finansowych na tempo procesów globalizacyjnych. 3. Unia Europejska jako ugrupowanie integrujące gospodarki narodowe państw europejskich. Rys historyczny tworzenia wspólnego rynku w Europie, główne organy Unii i zasady polityki, Wspólna Polityka Rolna UE, fundusze UE i główne kierunki ich wydatkowania. 4. Proces integracji Polski z Unią Europejską. Umowa o stowarzyszeniu Polski z Unią Europejską, spodziewane korzyści i konieczne koszty przystąpienia Polski do UE, najważniejsze obszary koniecznych dostosowań polskiej gospodarki i prawa do wymogów unijnych; integracja Polski z UE, a globalizacja gospodarki. C. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW Zasadnicze cele nauczania przedmiotu pozwalają odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Co młody człowiek powinien wiedzieć o gospodarce jej mechanizmach funkcjonowania, roli państwa, sposobach pomiaru, czynnikach i barierach rozwoju oraz globalnych i integracyjnych korzyściach i kosztach oraz jakie powinien posiadać intelektualne i praktyczne umiejętności, aby móc rozwijać postawę przedsiębiorczą? 2. Co młody człowiek, przygotowujący się do aktywności zawodowej, powinien wiedzieć o firmie jej celach funkcjonowania, podstawach podejmowania decyzji ekonomicznych, uruchamianiu, planowaniu i organizacji działalności oraz zatrudnianiu i samozatrudnianiu oraz jakie powinien posiadać intelektualne i praktyczne umiejętności, aby dobrze przygotować się do aktywnego udziału w życiu gospodarczym? Osiągnięciu szczegółowych celów edukacyjnych, tj. zdobyciu niezbędnej wiedzy i umiejętności z zakresu przedsiębiorczości oraz uwarunkowań jej rozwoju, powinny sprzyjać metody aktywizujące. Ich wykorzystywanie w procesie dydaktycznym wymaga dużego wysiłku i zaangażowania zarów- 9
no ze strony nauczyciela, jak i uczniów. Niezależnie od tego, że wśród celów w znacznej części są cele poznawcze, dominacja tych metod pozytywnie wpłynie na skuteczność realizacji celów edukacyjnych. Dlatego w procesie dydaktycznym należy stosować następujące metody: pytania i odpowiedzi dyskusja ćwiczenia indywidualne inscenizacje umożliwiają porządkowanie posiadanej już wiedzy oraz lepsze zrozumienie pojęć, zjawisk oraz mechanizmów gospodarczych; jest metodą powiązaną z pytaniami i odpowiedziami; jednak ciężar konwersacji przeniesiony jest z nauczyciela na uczniów; jedną z form dyskusji jest burza mózgów, daje ona możliwość udzielania wielu odpowiedzi na to samo pytanie i wszystkie te odpowiedzi mogą być właściwe, np. artykułowanie korzyści i kosztów integracji Polski z Unią Europejską, przyczyn i skutków globalizacji gospodarki, motywów aktywności zawodowej, cech postawy przedsiębiorczej, sposobów wydatkowania i inwestowania własnych pieniędzy itp.; umożliwiają zdobycie praktycznych umiejętności przez poszczególnych uczniów; ćwiczenia mogą polegać m.in. na autoprezentacji (przygotowaniu i przedstawieniu siebie samego w pozytywnym świetle), wyszukaniu w roczniku statystycznym podstawowych danych o PKB, PNB itp., pozyskaniu informacji na temat: budżetu jednostki samorządu terytorialnego, bezrobocia na rynku lokalnym oraz przygotowaniu własnej opinii na wymienione tematy; ponadto ćwiczenia indywidualne należy wykorzystać do rozwiązywania przykładów na elastyczność cenową popytu i podaży; metoda ćwiczeń grupowych; można ją wykorzystać np. do przeprowadzenia lekcji 10
projekty z podziałem na zadania grupowe (temat: cele i zasady pracy zespołowej), czytania i interpretowania informacji giełdowych, przedstawienia posiedzenia rady nadzorczej spółki, poświęconego dyskusji zmian w statucie spółki; ciekawą inscenizacją mogłoby być przedstawienie zarysu historii gospodarki rynkowej w Polsce po roku 1989; ta metoda możliwa jest do zastosowania przede wszystkim do opracowania przez uczniów własnych projektów dotyczących przedsięwzięć przedsiębiorczych; inne aktywizujące metody zdobywania wiedzy i nabywania umiejętności, m.in.: zapraszanie gości na lekcje (np. dyrektora firmy, pracownika zakładu ubezpieczeń, biura pracy, poradni psychologiczno- pedagogicznej); organizowanie wycieczek (np. na Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie, na rynek owocowo-warzywny, do firmy reklamowej, do banku, do biura pracy); wykorzystywanie materiałów: dokumentów, np. artykułów prasowych (w tym notowania giełdowe), statutów dowolnych spółek itp.; wykorzystywanie pomocy audiowizualnych (filmów, komputerów). Powyższe metody powinny być uzupełniane metodami tradycyjnymi: wykładem zwłaszcza przy realizacji tematów wymagających objaśnień koniecznych dla zrozumienia pojęć i mechanizmów gospodarczych, w tym rynkowego; wykorzystywaniem podręcznika i zeszytu ćwiczeń (wybranych spośród dostępnych na rynku). Należy pamiętać o tym, że nie ma jednej, jedynie skutecznej drogi osiągania postawionych celów. Wybór konkretnych metod zależy od wielu czynników: 11
indywidualnych predyspozycji nauczyciela, osobowości uczniów, środowiska, w którym działa szkoła, możliwości i dostępu do określonych instytucji mogących wspomagać proces dydaktyczny, zainteresowań uczniów, wagi konkretnych problemów występujących w danym środowisku itp. Zasadniczym czynnikiem, który będzie sprzyjał skuteczności osiągania celów jest adekwatność metody (metod) w konkretnych warunkach. Drugim ważnym czynnikiem jest umiejętność nauczyciela zainteresowania uczniów problematyką gospodarczą oraz wpływem jej znajomości na rozwój postaw przedsiębiorczych. Nauczyciel powinien kierować się zasadą stopniowania trudności. Proces nauczania należy rozpocząć od zagadnień najłatwiejszych, wykorzystując posiadaną już przez uczniów wiedzę, w tym zdobytą w gimnazjum. D. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA ORAZ PROPOZYCJE METOD ICH SPRAWDZANIA I OCENY Program przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości, realizowanego w liceum i technikum w ramach kształcenia ogólnego oraz w latach 2002 2004 w liceum ogólnokształcącym, został opracowany na bazie Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceów i techników Podstawy przedsiębiorczości, określonej w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Program został dostosowany do ramowego planu nauczania określonego w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002r w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Przedmiot ten ma do spełnienia bardzo ważną rolę. Na każdy z tematów przewidziano średnio 2 godziny lekcyjne. Przewidziano też 8 godzin lekcyjnych do dyspozycji nauczyciela. Niniejszy program nauczania określa niezbędną wiedzę i umiejętności z zakresu gospodarki i jej mechanizmów, jakie powinien posiadać każdy człowiek, niezależnie od wykonywanego w przyszłości zawodu. Ta wiedza i umiejętności to podstawa przedsiębiorczości, czyli postawy aktywnej, twórczej, innowacyjnej. Formułując szczegółowe cele edukacyjne i dostosowując do nich materiał nauczania, uwzględniono fakt realizacji, na poziomie gimnazjum, programu 12
nauczania modułu Wychowanie do aktywnego udziału w życiu gospodarczym. Przedstawiony program nauczania Podstaw przedsiębiorczości jest zharmonizowany z programem nauczania Wychowania do aktywnego udziału w życiu gospodarczym autorstwa Romana Sobieckiego. Mamy zatem do czynienia z kontynuacją programu z zakresu szeroko rozumianej edukacji ekonomicznej. Niektóre cele edukacyjne zostały już zrealizowane w gimnazjum. W programie Podstaw przedsiębiorczości w zasadzie nie ma powtórzeń, występują one jedynie częściowo w kilku przypadkach: ogólnogospodarczych czynników produkcji, gospodarstwa domowego, funkcji rynku, równowagi rynkowej, Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie oraz podstawowych mierników gospodarki w skali kraju. Program nauczania przedmiotu Podstawy przedsiębiorczości pokazuje człowieka przedsiębiorczego w gospodarce. Konstrukcja programu została pomyślana tak, aby w pierwszej kolejności zaprezentować zagadnienia poświęcone przedsiębiorcy i przedsiębiorczości, ich roli we współczesnej gospodarce, następnie, niejako w podsumowaniu problematyki przedsiębiorczości sensu stricte, istotę procesu komunikacji interpersonalnej, zakończonej autoprezentacją. Tym zagadnieniom poświęcone są rozdziały: I Przedsiębiorca i przedsiębiorczość, II Komunikacja interpersonalna. Druga, zasadnicza część programu dotyczy: mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej, podmiotów działających na rynku oraz planowania i organizacji działalności firmy. Te zagadnienia omówione są w rozdziałach: III Rynkowy mechanizm funkcjonowania gospodarki, IV Przedsiębiorstwo w gospodarce majątek i wynik finansowy, V Planowanie i organizacja działalności firmy. Biznesplan. Trzecia część jest poświęcona instytucji regulującej rynek, sposobom mierzenia efektów gospodarowania w skali kraju, negatywnym zjawiskom makroekonomicznych oraz globalnych i integracyjnych uwarunkowań rozwoju gospodarki polskiej. Powyższe treści zawarte są rozdziałach: VI Gospodarka w skali państwa, VII Procesy integracji i globalizacji gospodarki. Szczegółowe cele edukacyjne określone w części A dotyczą również umiejętności, jakie powinien nabyć uczeń po zrealizowaniu programu nauczania Podstaw przedsiębiorczości. Generalnie, uczeń powinien nie tylko wiedzieć, na czym polega przedsiębiorczość i o czym należy pamiętać, żeby móc rozwijać posta- 13
wę przedsiębiorczą (chodzi tu głównie o podstawową wiedzę o gospodarce), ale przede wszystkich wykazywać się postawą przedsiębiorczą m.in. poprzez: trafną samoocenę i autoprezentację, opracowanie projektu przedsięwzięcia świadczącego o postawie twórczej, innowacyjnej, obliczenie przykładów na elastyczność cenową popytu i podaży, posługiwanie się podstawowymi aktami prawnymi regulującymi gospodarkę, odczytanie i interpretowanie głównych wskaźników giełdowych, rozróżnienie najważniejszych prawnych form jednostek gospodarczych (spółki akcyjnej i spółki z o.o.), posługiwanie się rocznikiem statystycznym w celu wyszukania i interpretacji podstawowych danych o PKB, PNB, DN, wypełnienie PIT-u, nawiązanie kontaktu z instytucją wspierająca przedsiębiorczość, wyartykułowanie spodziewanych korzyści i koniecznych kosztów integracji Polski z Unią Europejską. PROPOZYCJE POMIARU OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Do pomiaru osiągnięć ucznia mogą być wykorzystane: wypowiedzi ustne ucznia, prace pisemne przygotowane w domu i na lekcji, aktywność ucznia na lekcji, testy (otwarte, zamknięte, jednokrotnego i wielokrotnego wyboru i inne), przygotowane indywidualnie i grupowo ćwiczenia, o których mowa w części C, opracowanie i wygłoszenie referatu na temat z zakresu programu nauczania lub wykraczającego poza niego, przygotowane indywidualne projekty, o których mowa w części C, przygotowanie oryginalnego rozwiązania problemu, świadczące w postawie przedsiębiorczej (np. opracowanie projektu statutu stowarzyszenia lub fundacji), zdobycie wyróżnienia w olimpiadzie wiedzy ekonomicznej (na szczeblu okręgu, udział w finale krajowym). Formy sprawdzające osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności praktycznych powinny być stosowane sukcesywnie, tj. odpowiednio do realizowanego materiału nauczania. 14
E. INFORMACJA O WARUNKACH NIEZBĘDNYCH DO REALIZACJI PROGRAMU Najważniejszym warunkiem, niezbędnym do realizacji programu nauczania Podstaw przedsiębiorczości, jest prowadzenie zajęć przez nauczyciela spełniającego wymogi kwalifikacyjne nauczyciela przedsiębiorczości określone dla tego zawodu i zapisane w nowej klasyfikacji zawodów. Wymogi te są następujące: ukończone studia magisterskie lub licencjackie na kierunkach ekonomicznych i zarządzania oraz przygotowanie pedagogiczne; także posiadanie stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego w zakresie nauk ekonomicznych lub zarządzania, albo ukończone studia magisterskie lub licencjackie na dowolnym kierunku (także osoby posiadające stopnie naukowe w zakresie nauk innych niż ekonomia i zarządzanie) i ukończone studia podyplomowe na kierunkach ekonomicznych i zarządzania oraz przygotowanie pedagogiczne, albo ukończone studia magisterskie lub licencjackie na dowolnym kierunku (także osoby posiadające stopnie naukowe w zakresie nauk innych niż ekonomia i zarządzanie) i ukończony kurs dla nauczycieli przedsiębiorczości zorganizowany przez instytucje oświatowe o zakresie określonym przez właściwego ministra ds. oświaty oraz przygotowanie pedagogiczne. Drugim, ważnym warunkiem do realizacji programu jest wyposażenie ucznia i nauczyciela w pomoce i środki dydaktyczne: podręcznik dostosowany do programu nauczania, zeszyt ćwiczeń dla ucznia, zgodny z podręcznikiem, przewodnik metodyczny dla nauczyciela, podstawowe akty prawne Kodeks spółek handlowych, Kodeks cywilny, Kodeks pracy, ustawa Prawo Spółdzielcze, ustawa o ochronie konkurencji i konsumenta, ustawa o przedsiębiorstwie państwowym, ustawa budżetowa, roczniki statystyczne i literatura fachowa dotycząca: rozwoju rynku w Polsce, integracji Polski z Unią Europejską, globalizacji gospodarki, giełdy papierów wartościowych, dane o rozwoju sektora MSP (małych i średnich przedsiębiorstw), przykładowe statuty: spółki akcyjnej, spółki z o.o., fundacji, stowarzyszenia. 15