II STANOWISKO KONWENTU MARSZAŁKÓW WOJEWÓDZTW RP w sprawie Strategii UE dla Regionu Morza Bałtyckiego Wziąwszy pod uwagę: a) Przebieg dotychczasowej debaty na forum UE w sprawie Strategii, w tym Konferencję Sztokholmską(30.09.2008) oraz cztery Okrągłe Stoły (Kowno, Gdańsk, Kopenhaga, Helsinki); b) Stanowiska w sprawie Strategii przedstawione przez Rządy państw członkowskich UE z Regionu Bałtyckiego (w tym dwa stanowiska Rządu polskiego); c) Stanowiska w sprawie Strategii przedstawione przez władze regionów, organizacje władz lokalnych i regionalnych (np. Szwedzkie Stowarzyszenie Władz Lokalnych i Regionów) oraz organizacji międzynarodowych (w tym szczególnie wspólne stanowisko sześciu organizacji bałtyckich: BSSSC, B7, ERB, BDF, CPMR BSC i UBC); Przedstawiamy niżej II stanowisko w sprawie Strategii UE dla RMB, podkreślając, że: a) ma ono charakter uzupełniający w stosunku do naszego I stanowiska w sprawie Strategii przyjętego w dniu 20 czerwca 2008 roku i w niczym nie zmienia zarysowanych w tym stanowisku kluczowych kierunków działań dla Regionu Bałtyckiego; b) zawiera ono wstępną propozycję kluczowych dla strategii przedsięwzięć (projektów, kierunków działań), których realizacja może zdecydować o sukcesie Strategii, a tym samym o podniesieniu poziomu globalnej konkurencyjności i stopnia integracji Regionu Bałtyckiego w długiej perspektywie; c) odnosi się ono do sposobu zarządzania Strategią, który może okazać się krytyczny dla jej sukcesu; d) jesteśmy gotowi do dalszego aktywnego udziału w procesie uzgadniania ostatecznej treści Strategii i Planu Działań, zwłaszcza po opublikowaniu przez Komisję Europejską I wersji projektu Strategii. I. Strategia powinna uwzględnić następujące przedsięwzięcia a) w zakresie wzmocnienia realnej współpracy gospodarczej miedzy państwami Regionu Mając na uwadze, iż Region Bałtycki powinien budować podstawy swojego rozwoju w oparciu o model łączący wzmacnianie potencjału konkurencyjnego oraz pogłębianie realnej integracji, należy podjąć następujące działania systemowo-regulacyjne: - zniesienie barier prowadzących do nierównego traktowania podmiotów gospodarczych poprzez pełne wdrożenie zasad rynku wewnętrznego UE w Regionie Bałtyckim (m.in. wdrożenie dyrektywy usługowej, likwidacja barier w przepływie osób na rynku pracy, a także redukcja obciążeń w prowadzeniu międzynarodowej wymiany gospodarczej); - wzmocnienie koordynacji w realizacji Strategii Lizbońskiej w Regionie Bałtyckim tak, aby wszystkie kraje Regionu znalazły się w czołówce UE pod kątem stopnia realizacji postawionych 1
w Strategii Lizbońskiej celów; należy rozważyć opracowanie i uzgodnienie Bałtyckiego Programu Reform, który były monitorowany i sterowany przez nieformalną Bałtycką Radę Strategii Lizbońskiej (Bałtycką Radę Konkurencyjności) na poziomie szefów rządów. b) w zakresie pogłębiania współpracy uniwersyteckiej (w tym badawczo-rozwojowej) Należy dążyć do stworzenia Bałtyckiego Rynku Wiedzy (wdrożenie tzw. piątej swobody, czyli swobody przepływu wiedzy) poprzez m.in.: - uruchomienie wieloletniego programu stypendiów i staży dla studentów i naukowców, obejmującego wszystkie kraje UE w Regionie Bałtyckim, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między starymi i nowymi państwami członkowskimi UE; program ten powinien obejmować przede wszystkim te dziedziny wiedzy, w których Region Bałtycki dysponuje kompetencjami w skali europejskiej lub globalnej; - mocniejszą koordynację współpracy na rzecz efektywniejszego wykorzystania zasobów i infrastruktury nauki w Regionie Bałtyckim, co może prowadzić do utworzenia Bałtyckiej Infrastruktury Wiedzy; - ulokowanie we Wrocławiu jednej ze Wspólnot Wiedzy i Innowacji w ramach Europejskiego Instytutu Technologicznego; - uruchomienie inicjatywy Baltic Brain Bridge (rekomendowanej w ramach projektu PolyMETREXplus) obejmującej wszystkie (nie tylko stołeczne) obszary metropolitalne w Regionie Bałtyckim i będącej próbą stworzenia przeciwwagi dla obszaru Pentagonu w zachodniej części UE. c) w zakresie pobudzania rozwoju współpracy w dziedzinie przedsiębiorczości i innowacji Należy uruchomić serię pogłębionych projektów pilotażowych, których celem będzie identyfikacja partnerów oraz potencjału gospodarczego i innowacyjnego, a także ekonomicznych korzyści i realnych barier tworzenia transnarodowych klastrów bałtyckich w takich obszarach, jak: biotechnologia, ekologia, energetyka, informatyka, przemysł farmaceutyczny, spożywczy i drzewny oraz w innych obszarach (np. obróbka bursztynu, design), w których Region Bałtycki ma unikalne kompetencje, doświadczenie i znaczenie gospodarcze w skali europejskiej i światowej. d) w zakresie poprawa dostępności i spójności transportowej Regionu 2 - pilna realizacja priorytetowych inwestycji TEN-t w Regionie Bałtyckim; w przypadku Polski oznacza to realizację następujących przedsięwzięć (patrz: mapa w Załączniku): realizacja autostrady Al (Gdańsk - Łódź - Katowice - granica) na całej długości; modernizacja linii E 65 (Gdynia - Warszawa - Katowice - granica) na całej długości; budowa Raił Baltica (granica - Suwałki - Ełk - Białystok - Warszawa) na całej długości; - uzupełnienie sieci TEN-t w Regionie Bałtyckim o nowe odcinki, które przyczynią się do wzmocnienia powiązań gospodarczych; w przypadku Polski oznacza to skupienie wysiłków inwestycyjnych na następujących korytarzach transportowych i tworzących się wokół nich stref rozwojowych (patrz: mapa w Załączniku): Nadmorski (Północny) korytarz transportowy: droga krajowa nr 6 na odcinku: Szczecin - Koszalin - Słupsk - Gdańsk (Al); droga krajowa nr 16 na odcinku: (Al) Grudziądz - Olsztyn - Ełk (Via Baltica); linia kolejowa: Stargard Szczeciński - Koszalin - Słupsk - Gdynia;
linia kolejowa: Elbląg - Olsztyn; linia kolejowa: Inowrocław - Toruń - Olsztyn - Mikołajki - Ełk (Raił Baltica); autostrady morskie: Świnoujście - Kłajpeda; Trójmiasto - Rotterdam; Środkowoeuropejski korytarz transportowy (CETC): droga krajowa nr 5 na odcinku: Poznań - Wrocław; droga krajowa nr 11 na odcinku: Kołobrzeg - Koszalin - Poznań - Katowice; autostrada morska: Świnoujście - Ystad; droga wodna Odry (E-30) na odcinku Nysa Łużycka - Brzeg Dolny - Gliwice; Centralny korytarz transportowy (VI Transeuropejski Korytarz Transportowy) droga krajowa nr 7 na odcinku: Warszawa - Kraków (A4) - granica; droga krajowa nr 10 na odcinku: (A6) Szczecin - Piła - Bydgoszcz - Toruń; droga krajowa nr 12 na odcinku: Piotrków Tryb. - Radom - Kurów (DK17); droga krajowa nr 74 na odcinku: Piotrków Tryb. - Kielce - Nisko (DK19); droga krajowa nr 75 na odcinku: (DK4) Brzesko - Nowy Sącz - granica; porty lotnicze: Bydgoszcz, Łódź; autostrady morskie: Gdynia - Karlskrona; Trójmiasto - Helsinki; droga wodna E-70 na odcinku: Odra - Warta - Noteć - Wisła - Nogat; droga wodna E-40 na odcinku: Włocławek - Toruń - Bydgoszcz; Wschodni korytarz transportowy droga krajowa nr 19 na odcinku: granica - Białystok - Lublin - Rzeszów; - utworzenie na całym Bałtyku strefy swobodnej żeglugi morskiej, poprzez pilną likwidację nieuzasadnionych ekonomicznie, środowiskowo i prawnie restrykcji w żegludze na Zalewie Wiślanym; - wzmocnienie powiązań gospodarczych i transportowych między małymi i średnimi portami bałtyckimi, co powinno doprowadzić do aktywizacji żeglugi bliskiego zasięgu. e) w zakresie tworzenia fundamentów bałtyckiej wspólnoty obywatelskiej Konieczna jest poprawa jakości sąsiedztwa krajów UE z nadbałtyckimi regionami Rosji. Chodzi tu zwłaszcza o wzmocnienie i tworzenie nowych instrumentów promujących współpracę UE - Rosja, zwłaszcza na płaszczyźnie organizacji pozarządowych, władz lokalnych i regionalnych oraz instytucji edukacji i kultury. f) w zakresie turystyki zrównoważonej opartej o specyficzne zasoby środowiskowe Mając na celu trwałe ożywienie gospodarcze i zrównoważony rozwój, należy podjąć działania na rzecz wykreowania lub wzmocnienia - pod wspólną marką Zielonego Pierścienia Bałtyku - grupy ponadnarodowych sieciowych produktów turystycznych w Regionie Bałtyckim bazujących na racjonalnym wykorzystaniu: - obszarów cennych przyrodniczo (m.in. pojezierzy i obszarów NATURA 2000); - obszarów cennych kulturowo i atrakcyjnych krajobrazowo. Istotnymi elementami Zielonego Pierścienia Bałtyku mogłyby być m.in.: - światowe rezerwaty biosfery (Słowiński oraz projektowany w Borach Tucholskich); - obszary nadzalewowe i mierzejowe oraz wyspy; - obszar tzw. Zielonych Płuc Europy (Polska północno-wschodnia, Litwa, Białoruś); 3
- Szlak Zamków Gotyckich, Szlak Cysterski; - Żuławy Wiślane, Kanał Elbląski, Kanał Augustowski, Kanał Mazurski; - Wokółbałtycki Szlak Rowerowy. g) w zakresie lepszego zarządzania zasobami wspólnej przestrzeni morskiej W celu wprowadzenia zintegrowanego podejścia do realizacji różnych polityk wspólnotowych w odniesieniu do przestrzeni morskiej i strefy brzegowej należy: - uzgodnić i wprowadzić (np. na zasadzie porozumienia międzynarodowego) wspólne zasady planowania i zagospodarowania przestrzennego dla akwenów morskich i przybrzeżnych (Integrated Coastal Zone Management); - rozwinąć i wzmocnić zintegrowany bałtycki system zarządzania ruchem statków i automatycznej identyfikacji statków (w tym przewożących ładunki niebezpieczne); - stworzyć niezbędną infrastrukturę techniczną i instytucjonalną oraz zapewnić stabilne podstawy finansowania dla pełnej realizacji bałtyckiego planu zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń środowiska morskiego; - zweryfikować zapisy Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej pod kątem potrzeb ochrony różnorodności biologicznej Morza Bałtyckiego (przynajmniej w tych krajach, które przystąpiły do UE w 2004 roku); - opracować - w ramach Wspólnej Polityki Rybackiej - zasady eksploatacji obszarów Natura 2000 w zakresie uprawiania i monitorowania bałtyckiego rybołówstwa na tych obszarach; - w zakresie zachowania bioróżnorodności: odnowić zasoby najbardziej zdegradowanych i zagrożonych gatunków (morświn, jesiotr); zapewnić naturalne pule genetyczne i wielkości zasobów dzikiego łososia; odbudować i wprowadzić skuteczne zasady zarządzania eksploatacją zasobów dorsza na poziomie zdolnym do utrzymania regionalnego rybołówstwa; - w zakresie obniżenia poziomu eutrofizacji i jej wpływu na funkcjonowanie ekosystemu Bałtyku niezbędne jest - adekwatne do realnego oddziaływania poszczególnych państw oraz ich możliwości ekonomicznych i poziomu rozwoju - określenie tempa redukcji ładunku biogenów wprowadzanych Bałtyku w przeliczeniu na głowę mieszkańca tych państw; - w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniu wód Bałtyku ściekami niezbędna jest kontynuacja poważnych inwestycji infrastrukturalnych w zakresie: oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, zwłaszcza w zlewni Wisły i Odry; oczyszczania wód opadowych i roztopowych, zwłaszcza w strefie nadmorskiej na południowym wybrzeżu Bałtyku. h) w zakresie integracji systemów energetycznych i bezpieczeństwa energetycznego Regionu Bardzo istotna będzie realizacja następujących przedsięwzięć: - most elektroenergetyczny łączący Litwę z Polską; - połączenie systemów infrastruktury energetycznej północnych krajów Regionu Bałtyckiego (Dania, Szwecja, Finlandia) oraz południowych i południowo-wschodnich krajów tego Regionu (Polska, Litwa, Łotwa i Estonia) - realizacja koncepcji tzw. super-grid; - budowa dużych farm wiatrowych na Bałtyku i ich sieciowe powiązanie; - budowa elektrowni jądrowej i wysokosprawnej elektrowni węglowej w Polsce północnej; 4
- budowa gazociągów Dania - Polska (Baltic Pipe) oraz Norwegia - Szwecja / Dania; - budowa morskiego terminalu LPG w Polsce; - budowa ropociągu Odessa - Brody - Płock - Gdańsk. II. Sposób zarządzania Strategią wymaga refleksji w kilku kwestiach a) Zarządzanie Strategią będzie kluczowe dla realnego sukcesu w osiąganiu jej celów. Niewłaściwe zarządzanie może doprowadzić do sytuacji, w której Strategia szybko utraci zainteresowanie decydentów krajowych, instytucji międzynarodowych i społeczeństwa, co doprowadzi do jej rozmycia". Dobre zarządzanie realizacją Strategii powinno opierać się na: silnym przywództwie, zdrowych zasadach ekonomicznych, spójnym i konsekwentnym działaniu, a także na rzeczywistej woli przeprowadzenia zmian oraz na jak najefektywniejszym wykorzystaniu zaangażowanych zasobów; b) Sukces w realizacji Strategii zależeć będzie również od skutecznej realizacji zasad rynku wewnętrznego w Regionie Bałtyckim, a także od pełnego zaangażowania aktorów na szczeblu regionalnym i lokalnym; c) Istotną rolę dla sukcesu Strategii odegra jakość i siła relacji z partnerami zewnętrznymi, zwłaszcza z Rosją i jej nadbałtyckimi regionami, które należy włączyć w realizację Strategii w jak największym stopniu, m.in. poprzez zintensyfikowaną współpracę na poziomie władz lokalnych i regionalnych; d) Stanowiska jednoznacznie kwestionujące konieczność stworzenia jakiejkolwiek struktury organizacyjnej oraz wyasygnowania jakichkolwiek dodatkowych środków finansowych w związku z realizacją Strategii należy uznać za bardzo ryzykowne w kontekście sprawności zarządzania procesem realizacji Strategii; e) Na poziomie strategicznym kluczową rolę w zarządzaniu Strategią mogłaby spełniać Konferencja Premierów Krajów Regionu Morza Bałtyckiego wsparta przez Komitet Doradczy złożony z wyznaczonego członka Komisji Europejskiej oraz przewodniczących kluczowych organizacji pan-bałtyckich takich, jak: Baltic Agenda 21, BASREC, BDF, BSSSC, HELCOM, UBC, VASAB 2010, etc. f) Na poziomie operacyjnym kluczową rolę w implementacji Strategii powinna odgrywać instytucja, która ma odpowiednie zasoby, kompetencje i doświadczenie w zakresie wspierania (i montażu finansowego) dużych przedsięwzięć w sferze rozwoju regionalnego; Odpowiednim kandydatem do pełnienia tej roli mogłyby być Europejski Bank Inwestycyjny. Niedzica, 18 grudnia 2008r. 5
ZAŁĄCZNIK Mapa 1. Projekty priorytetowe TEN-t oraz proponowane modyfikacje sieci TEN-t w Polsce (drogi, koleje) 6
7 Mapa 2. Proponowane modyfikacje sieci TEN-t w Polsce (porty lotnicze, autostrady morskie, szlaki śródlądowe)