Dorota Zawadzka Ptaki żyjące w mieście gatunków 80 synantropijnych
Dorota Zawadzka Ptaki żyjące w mieście
Dorota Zawadzka Ptaki żyjące w mieście MULTICO Oficyna Wydawnicza
Spis treści Miasto nowy dom ptaków........................................................................ 5 Czy miasto to dobre miejsce do życia dla ptaków?.................................. 5 Synantropizacja i synurbizacja........................................................... 6 Skrzydlaci mieszkańcy miast.............................................................. 7 Zagrożenia i ochrona ptaków w miastach............................................. 9 Obserwacja ptaków w miastach......................................................... 9 Strefy miejskie zamieszkiwane przez ptaki.................................................... 10 Zabudowa śródmiejska.................................................................. 10 Osiedla mieszkaniowe................................................................... 11 Zieleń miejska.............................................................................. 11 Zabudowa niemieszkalna................................................................ 12 Lasy na peryferiach miast................................................................12 Strefa podmiejska......................................................................... 13 Zbiorniki wodne wraz z otoczeniem................................................... 13 Ptaki miast............................................................................................ 15 Skorowidz polskich i łacińskich nazw ptaków................................................. 96 Tekst: Dorota Zawadzka Zdjęcia: Marcin Karetta (66); Cezary Korkosz (15, 29, 39, 40, 68, 69, 75); Renata i Marek Kosińscy www.kosinscy.pl (13p, 67); Grzegorz i Tomasz Kłosowscy (46); Rafał Siek (73); Piotr Tałałaj (59); Grzegorz Zawadzki (8dl, 11, 21, 31, 34, 38, 45, 57, 82, 84); Fotolia (pozostałe) Projekt graficzny makiety i okładki: Monika Żyła Zdjęcie na okładce: Fotolia/Daniel Bujack Copyright by MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2011 Wszelkie prawa zastrzeżone MULTICO Oficyna Wydawnicza sp. z o.o. 02-589 Warszawa, ul. Kazimierzowska 14 tel. 22 564 08 00, fax 22 564 08 03 e-mail: biuro@multicobooks.pl Redaktor: Grażyna Maternicka Skład i łamanie: Elżbieta Pich, Anna Kulińska Obróbka zdjęć: Studio DeTePe, Paweł Rusiniak Produkcja: Jadwiga Szczęsnowicz ISBN 978-83-7763-166-9
Miasto nowy dom ptaków 5 Czy miasto to dobre miejsce do życia dla ptaków? W pierwszej chwili nasuwa się odpowiedź negatywna. Wydaje się nam przecież, że najlepsze dla ptaków są naturalne doliny rzek, jeziora, lasy, łąki czy też wybrzeże Bałtyku. Tam ptaki, mało niepokojone przez ludzi, mogą spokojnie rozmnażać się, żerować i pierzyć, z dala od miejskiego zgiełku, skażonego powietrza, hałasu, pojazdów i ciągłej obecności ludzi. Wydawałoby się więc, że ptaki powinny unikać obszarów zurbanizowanych. Wystarczy jednak rozejrzeć się w każdym mieście, żeby dostrzec stałą obecność ptaków w miejscach stworzonych do życia przez ludzi i dla ludzi. A może miasta zostały wybudowane na terenach, gdzie już żyły ptaki, a te zdołały się przystosować do nowych warunków? Czy rzeczywiście tak było? Przyjrzyjmy się ptakom w miastach. Od razu zauważymy, że powszechnie i licznie żyje tu tylko kilka gatunków, i to tych samych w każdym mieście. Najliczniejszym skrzydlatym mieszkańcem miast jest gołąb miejski, następnie wróbel, gawron, kawka i krzyżówka, a w dużych miastach także jerzyk. Ptaki te pojawiły się tu jednak dopiero, gdy powstały miasta, znajdując w tym ekstremalnie przekształconym środowisku dogodne warunki do życia oraz obfitość łatwo dostępnego pożywienia, głównie w postaci odpadków, a także nasion i owoców roślin ozdobnych. Miasta są atrakcyjne dla ptaków ze względu na brak lub ograniczoną liczbę drapieżników. Osiedlające się w miastach ptaki dość szybko przyzwyczajają się do ludzi, zajętych własnymi sprawami i niepoświęcających skrzydlatym sąsiadom specjalnej uwagi. Ptaki miejskie są znacznie mniej płochliwe od osobników tych samych gatunków żyjących w naturalnych środowiskach. Wiele gatunków wędrownych w miastach zatraca instynkt migracyjny i zmienia tryb życia na osiadły. W miastach ptaki z łatwością znajdują pokarm
6 Synantropizacja i synurbizacja Zasiedlanie przez zwierzęta osiedli ludzkich nazywamy synantropizacją. Nie jest to zjawisko nowe. Przykładami najstarszych gatunków synantropijnych wśród ptaków jest bocian biały i jaskółka dymówka, które zamieszkały w otoczeniu wiejskich zagród już przed kilkuset laty. Żyją one tylko w sąsiedztwie człowieka i są darzone przez ludzi wielką sympatią. Szybki rozwój miast od końca XIX wieku, związany z rewolucją przemysłową, przyczynił się do powstania nowych, specyficznych ekosystemów, w których szybko zaczęły pojawiać się ptaki. Miasta były atrakcyjne zwłaszcza zimą, gdyż występowały w nich mniejsze wahania temperatury (było cieplej), śnieg utrzymywał się krócej, a ponadto, a może przede wszystkim, było tu dużo łatwo dostępnego pożywienia. Synurbizacja jest to proces zasiedlania miast przez zwierzęta. Jest pojęciem o węższym znaczeniu niż synantropizacja, która dotyczy wszystkich typów osiedli ludzkich. Proces kolonizacji miast można podzielić na trzy etapy. Pierwszym jest gniazdowanie na peryferiach miast, następnym odbywanie lęgów w rozległych, mało uczęszczanych obszarach (np. parki, cmentarze), a ostatnim gniazdowanie w śródmieściu, w miejscach o dużym natężeniu ruchu. Synurbijne populacje ptaków mają nieco odmienną biologię niż dziko żyjące. Charakteryzuje je znacznie mniejsza płochliwość, a więc większa tolerancja na obecność ludzi i zwierząt domowych. Część gatunków skraca wędrówkę, a niektóre, jak kos, pustułka, łabędź niemy, krzyżówka, prowadzą w miastach osiadły tryb życia. Gatunki częściowo wędrowne później odlatują na zimowiska oraz wcześniej z nich wracają. Ptaki zasiedlające miasta odżywiają się też nieco innym rodzajem pokarmu niż ich krewniacy ze środowisk naturalnych. Najwyraźniej jest to widoczne u krukowatych, łabędzi, krzyżówek i gołębi, które w miastach żywią się w znacznym stopniu pieczywem i odpadkami. Zmieniają się też inne elementy biologii, np. miejsca zakładania gniazd (w niszach budynków zamiast w dziuplach, na sztucznych konstrukcjach zamiast na gałęziach), materiał użyty do ich budowy (z licznymi produktami wytworzonymi przez Miejskie łabędzie prowadzą osiadły tryb życia
człowieka: sznurkami, plastykami, foliami itp.) oraz terminy lęgów (ptaki w miastach rozpoczynają rozród wcześniej). 7 Synurbizacja jest niezwykle ciekawym zjawiskiem, zachodzącym w szybkim tempie dosłownie na naszych oczach. Jest też dowodem na wyjątkową plastyczność ekologiczną i możliwości przystosowawcze ptaków. Liczba spotykanych w miastach gatunków, a także liczba odbywających tu lęgi wciąż wzrasta. Wbrew potocznym opiniom w miastach gniazdują nie tylko gatunki liczne i pospolite (chociaż tych jest najwięcej), ale także ptaki rzadkie i zagrożone, np. sokół wędrowny, pustułka czy dzięcioł białoszyi. Szczygieł to niecodzienny gość w pobliżu naszych domów Skrzydlaci mieszkańcy miast W miastach Polski stwierdzono występowanie ponad 200 gatunków ptaków. Liczba obserwowanych gatunków jest tym wyższa, im większa i rozleglejsza jest aglomeracja, i im bardziej zróżnicowana zabudowa. Obecność zbiorników wodnych oraz rzek warunkuje występowanie ptaków związanych z tym środowiskiem. W Warszawie odnotowano 247 gatunków, w tym lęgi 131 z nich. Nie wszystkie ptaki występujące w mieście należą do lęgowych. Dobrze obrazują to wyniki badań ptaków rozbijających się o warszawski Pałac Kultury i Nauki, stojący w ścisłym centrum Warszawy. Znaleziono Mewy śmieszki poszukują w miastach pożywienia
Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.