Czy dojrzewanie musi być trudne?

Film: Tajemnice męskości Dla uczniów I klasy gimnazjum grupa chłopców (Program nauczania dla klas I III gim nazjum. Wychowanie do życia w rodzinie, Teresa Król, Krystyna Maśnik, Grażyna Wę glarczyk, s. 23) Temat: Opracowanie: Teresa Król Czy dojrzewanie musi być trudne? Treści: 1. Problemy okresu dojrzewania u chłopców (napięcie seksualne, mimowolne erekcje, masturbacja, opóźnione dojrzewanie płciowe, ginekomastia, stulejka, stany za palne narządu rodnego, wnętrostwo, po trzeba uczucia itp.) 2. Znalezienie sposobów radzenia sobie z trudnościami okresu dojrzewania. Cele: Po zrealizowanych zajęciach uczeń: zna problemy okresu dojrzewania i wie jak im zaradzić, zrozumie, że przeżywane trudności są typowe dla tego okresu i mają charak ter przejściowy, potrafi określić daną sytuację i w razie potrzeby wie, gdzie udać się po pomoc. Metody i formy: film, graf (drzewo decyzyjne), praca w gru pach, pogadanka, miniwykład Materiały dydaktyczne: Film Tajemnice męskości, schematy grafu dla każdej z grup (załącznik 1), 5 arkuszy sza rego papieru, mazaki, zadania dla grup (za łącznik 2), materiał dla nauczyciela: M. Ko morowska Pudło, Od poczęcia do dojrzewa nia. Poradnik metodyczny nr 4, s. 88 94 (za łącznik 3). Czas: 45 min. Literatura: 1. J. Burns, Poskramianie hormonów. Pro sto z mostu o miłości i seksie dla współcze snej młodzieży, Lublin 1992. 2. J. Pulikowski, G. i A. Urbaniakowie, Młodzi i miłość, Poznań 1996. Przebieg zajęć: 1. Miniwykład nauczyciela i pogadanka nt. niepokojów dot. dojrzewania płciowego. Prowadzący nawiązuje do problematyki zwią zanej z dojrzewaniem chłopców. Może poru szyć także problem akceleracji i wynikających stąd trudności okresu dorastania. Odpowie dzi nauczyciela na pytania uczniów (materiał załącznik 3) (10 min.) 2. Zapowiedź wyemitowania fragmentów fil mu Tajemnice męskości i wypowiedzi do tyczących zagadnień związanych z proble mami okresu dojrzewania (umiejętność panowania nad własnym ciałem; bodźce erotyzujące; napięcie seksualne, onanizm, agresja) oraz możliwości wyborów wolno ści od i wolności do, samowychowania i twórczości. (2 min.) 3. Emisja fragmentów filmu Tajemnice mę skości (12 min.) 4. Ćwiczenie graf (drzewo decyzyjne) a) podział uczniów na 5 grup i przydział sche matów (załącznik 1), arkuszy szarego pa pieru (1 arkusza), mazaków i zadań dla grupy (załącznik 2) i wyjaśnienie sposobów pracy przy pomocy grafu. b) praca uczniów w grupach. Przerysowanie schematu grafu na arkusze i rozwiązanie go. 1

c) prezentacja pracy grup na forum klasy: przytwierdzenie kolejnych arkuszy do tabli cy i podsumowanie pracy przez lidera każ dej grupy. (16 min.) 5. Prowadzący w toku pogadanki teraz już z całą klasą uzupełnia wnioski (wynikające z grafów) dla poszczególnych zagadnień i in formuje, gdzie (do jakiego specjalisty) mogą uczniowie udać się po pomoc. (3 min.) 6. Zakończenie Prowadzący odczytuje wypowiedź Jima Burn sa pt. Śmieci na wejściu, śmieci na wyjściu. Zasada jest prosta: Jeśli wkładasz do umy słu śmieci, to ostatecznym rezultatem bę dą śmieci. Im więcej będziesz ich wkładał, tym więcej będzie wychodziło na zewnątrz w formie wszelkiego rodzaju złego zacho wania. Najlepszym sposobem trzymania się z dala od złego myślenia i złego zachowania jest usuwanie śmieci z umysłu. Karm umysł do brymi rzeczami, a będą one wychodziły na ze wnątrz. (Jim Burns, Poskramianie hormo nów, s. 130) (2 min.) ZAŁĄCZNIKI Załącznik 1 Schemat grafu (drzewka decyzyjnego) Problem Rozwiązanie nr 1 Rozwiązanie nr 2 Konsekwencje Konsekwencje Załącznik 2 Zadania dla grup Grupa I Problem: Jak mądrze rozwijać się w dziedzinie płciowości? Grupa II Problem: Jak wyeliminować wulgaryzmy (słowa, gesty)? Grupa III Problem: Jak nie ulegać bodźcom seksualnym (z reklam, internetu, czasopism)? Grupa IV Problem: Jak postępować wobec dziewcząt, aby czuły się szanowane? Grupa V Problem: Agresja jak jej nie ulec? 2

Załącznik 3 materiał dla nauczyciela M. Komorowska Pudło, Od poczęcia do doj rzewania. Poradnik metodyczny nr 4, s. 88 94. Niepokoje i problemy związane z dojrzewaniem płciowym chłopców Brak dojrzewania płciowego Przyczyną braku dojrzewania płciowego jest brak jąder. Może to być anorchizm, czyli wrodzony brak jąder, które zanikły w okresie życia płodowego. Inną przyczyną jest kastra cja, czyli usunięcie jąder, np. w wyniku wypad ku drogowego, nowotworu, zabiegu opera cyjnego, czy gruźlicy. Jeżeli kastracja nastą piła przed wiekiem dojrzewania nie zachodzą zmiany z nim związane, a jeśli w okresie doj rzewania następuje cofanie się rozwoju dru go i trzeciorzędowych cech płciowych. Le czenie w tych przypadkach polega na poda waniu odpowiednich dawek preparatów te stosteronu, tak by nastąpił rozwój ww. cech płciowych. Hormony te powinny być przyjmo wane przez całe życie, choć nie spowodują one, iż mężczyzna stanie się płodny. Jeśli chłopca z brakiem jąder nie poddaje się le czeniu może nie pojawić się popęd płciowy lub będzie on nieznaczny. Przedwczesne dojrzewanie Jest to stan, w którym pierwsze cechy płciowe pojawiają się przed 10 rokiem życia chłopca. Przyczyną jego mogą być m. in. za burzenia hormonalne, wynikające z nieprawi dłowego funkcjonowania podwzgórza, bądź też uwarunkowania genetyczne. W skrajnych przypadkach kilkuletni chłopcy są zdolni do zapłodnienia. Zaobserwowano też, że przed wcześnie wytwarzany testosteron wpływając na ośrodkowy układ nerwowy powoduje agre sywność i wzmożoną pobudliwość seksualną. Zbyt wczesne dojrzewanie powinno być pod dane kontroli lekarskiej i leczeniu hormonal nemu. Czasem pojawia się rzekome przed wczesne dojrzewanie polegające na tym, iż uwidaczniają się zmiany związane z pokwita niem, lecz bez obecności plemników w ją drach. Przyczyną jego mogą być zaburzone czynności jąder (np. z powodu guza) lub kory nadnerczy (tzw. wrodzony zespół nadnerczo wo płciowy), a także stosowanie preparatów testosteronu w celach terapeutycznych. Opóźnione dojrzewanie płciowe Stan ten jest spowodowany zaburzeniem funkcjonowania osi podwzgórze przysadka jądra lub ma podłoże rodzinne. Pierwsze oznaki dojrzewania obserwowane są w tych przypadkach około 16 17 roku życia. Są one przyczyną wielu kompleksów u chłopców po równujących się z prawie dojrzałymi już w tym wieku rówieśnikami. Bardzo często izolują się lub kontaktują z chłopcami młodszymi od sie bie. Jeśli chłopiec nie zauważy u siebie zmian związanych z dojrzewaniem do 19 roku życia powinien bezwzględnie poddać się leczeniu. Zespól Klinefeltera Jest to choroba wynikająca z zaburzeń chromosomalnych, polegająca na tym, że u mężczyzny występuje dodatkowy chromo som płciowy X, czyli XXY lub XXXY. Budowa ich ciała ma charakter eunuchoidalny, są oni niepłodni i w większości ociężali lub upośle dzeni umysłowo, z równoczesnymi objawami zaburzeń psychicznych. Przed okresem doj rzewania chłopcy ci nie różnią się od swoich rówieśników, dopiero później zauważa się nieprawidłowości rozwojowe, charakteryzują ce się głównie bardzo małymi jądrami przy prąciu o normalnej wielkości, ginekomastią, niewielkim zarostem twarzy, kobiecym cha rakterem tkanki tłuszczowej. Popęd płciowy dorosłych mężczyzn z tym zespołem nie od biega od stanu prawidłowego. Problem wielkości penisa Wielkość penisa to podstawowy problem dojrzewających chłopców, ale także pewnej grupy dojrzałych mężczyzn. Martwią się oni, czy ich narząd rozrodczy ma odpowiednie wy miary i częstokrotnie od tego uzależniają swoje powodzenie u płci pięknej oraz swoją sprawność seksualną. Dość często kom pleks małego członka jest wynikiem ogląda nia czasopism i filmów pornograficznych i po równywania się z bohaterami tych obrazów, zwykle zresztą dla potrzeb filmu specjalnie montowanych. Chłopcy mogą np. w trakcie przebierania się w czasie lekcji wychowania fizycznego porównywać swoje prącia i wypyty wać nawzajem o ich długość. Oczywiście ina czej wygląda penis w spoczynku, mający przeciętnie 10 12 cm długości, a inaczej w trakcie wzwodu, kiedy to może on osiągnąć 3

długość od 11,5 do 20,5 cm, średnio 15 cm. Obwód prącia w stanie spoczynku wyno si 8 9 cm, w stanie wzwodu zaś około 12 cm. Jest to jednak naprawdę sprawa drugo rzędna, gdyż miara prącia nie świadczy w ża den sposób o wartości mężczyzny, w tym również o jego wartości seksualnej. O tym de cyduje przede wszystkim jego osobowość, dojrzałość psychospołeczna i emocjonalna. Miarą atrakcyjności seksualnej mężczyzny dla kobiety jest przede wszystkim jego miłość i sposób odnoszenia się do partnerki, a także zapewnienie jej szacunku, poczucia bezpie czeństwa, godności i zaufania. Poziomem tej miary jest więc umysł i serce, a nie narząd rozrodczy. Ginekomastia Jest to przejściowy stan polegający na nabrzmieniu i rozroście jednej lub obu piersi pod wpływem hormonu żeńskiego estroge nu. Problem ten dotyczy około 60 70% chłopców, częściej tych z nadwagą i otyłych. Najczęściej trwa do około jednego roku i zani ka samoistnie po ustabilizowaniu hormonal nym organizmu. Jeśli po okresie półtorarocz nym zauważa się utrzymujący się stan po większenia piersi lub wyczuwalny gruczoł piersiowy, a nie tylko tkankę tłuszczową nale ży zgłosić się do lekarza androloga lub endo krynologa. Ginekomastia może powstać rów nież w wyniku podawania chłopcu leków hor monalnych. Powiększone gruczoły sutkowe są przyczyną wielu kompleksów u chłopców, dlatego też rodzice i nauczyciele, szczególnie nauczyciele wychowania fizycznego, powinni być wrażliwi na ten problem. Stulejka Charakteryzuje się zwężeniem napletka, uniemożliwiającym jego odprowadzenie z żo łędzi. Prowadzi do zalegania pod napletkiem niewielkich ilości moczu i mastki, a w konse kwencji do ropnego zapalenia żołędzi i naplet ka. W dojrzałym wieku stan taki utrudnia kon takty seksualne. Nie powinno się poddawać chłopca działaniu operacyjnemu, jeśli przed okresem dojrzewania nie odczuwał on pro blemów związanych z oddawaniem moczu czy utrzymaniem higieny. Dopiero, kiedy w okresie dojrzewania lub później zauważy on, iż w trakcie wzwodu prącia napletek nie daje się odprowadzić poza żołądź niezbędna staje się interwencja chirurgiczna. Bolesność jąder i podbrzusza Ten stan jest najczęściej wynikiem ura zów mechanicznych (np. uderzenia) lub też następstwem bardzo silnego pobudzenia seksualnego nie zakończonego wytryskiem nasienia. W wieku dojrzewania zdarza się, że chłopcy masturbują się, osiągają stan silne go podniecenia, ale z różnych względów za przestają jej przed fazą końcową. Stany zapalne Najczęstszym, widocznym stanem zapal nym narządu rodnego jest zapalenie napletka i żołędzi spowodowane m.in. nieprawidłową hi gieną intymną (zaleganie mastki), obcieraniem wilgotną odzieżą lub chemikaliami znajdujący mi się w materiale, z którego uszyta jest bieli zna. Objawem stanu zapalnego jest obrzęk i zaczerwienienie oraz bolesne i utrudnione od prowadzenie napletka. Konsekwencją nie le czonych stanów zapalnych może być zwężenie cewki moczowej. Czasem stan zapalny żołędzi jest pierwszym objawem cukrzycy. Skrzywienie prącia Skrzywienia wzwiedzionego prącia mogą być spowodowane tzw. szczelinami osłonki białawej włókien osłaniających segmenty prącia. To schorzenie musi być leczone chi rurgicznie. Wg specjalistów skrzywienia prą cia w postaci odchyleń pod kątem 30 stopni są traktowane za normę. Są one spowodo wane nierównomiernym poszerzaniem się ciał jamistych prącia w momencie wzwodu. Powyżej tego odchylenia uznawane są za ko nieczne do korekty chirurgicznej. Zapalenie jąder Stan ten powoduje dużą bolesność, za czerwienienie i obrzęk w okolicy jąder, a tak że wysoką temperaturę. Może być spowodo wany m. in. świnką, różyczką, ospą wietrzną lub zapaleniem najądrza, wynikającym z zaka żenia bakteryjnego lub wirusowego (najczę ściej dotyczy to chorób występujących po 10 roku życia). Następstwem zapalenia jąder może być zapalenie nabłonka plemnikotwór czego i ograniczenie w związku z tym płodno ści. W leczeniu stosuje się okłady chłodzące i środki farmakologiczne. Skręcenie jąder Jądra utrzymane są w worku moszno wym na powrózku nasiennym w postaci wi 4

szącej. Czasami zdarza się, że w różnych, nieokreślonych sytuacjach (np. w trakcie za jęć wychowania fizycznego), skręcają się one i odkręcają. Jeśli powrózek skręci się na tyle, że nie da się odkręcić, potrzebny jest natych miastowy zabieg operacyjny. Charaktery stycznym objawem jest w tym przypadku silny ból jąder, promieniujący do jamy brzusznej, wysoka temperatura, nudności i odruchy wy miotne. Żylaki powrózka nasiennego Choroba ta polega, podobnie jak w żyla kach nóg, na powiększaniu się i twardnieniu żyłek powrózka nasiennego. Są one wyczu walne na jądrach, przez worek mosznowy, ja ko zgrubienia, nie zawsze bolesne, które mo że stwierdzić każdy chłopiec czy mężczyzna. Jeśli pojawia się ból, to ma on charakter pro mieniujący w kierunku podbrzusza. W pozycji leżącej przestają być z reguły wyczuwalne. W skrajnych przypadkach mogą mieć nega tywny wpływ na proces produkcji plemników (produkcja plemników odbywa się właśnie w powrózkach nasiennych), prowadząc do obniżonej lub całkowitej niepłodności. Wodniaki jądra To schorzenie powstaje, gdy wokół jądra gromadzi się płyn, dający postać nieadekwat nej wielkości jądra do jego ciężaru. Może być ono następstwem zapalenia lub urazów nają drzy, bądź jąder, albo też stanów nowotworo wych. Wodniaki mogą być likwidowane w pro stych zabiegach chirurgicznych, u dzieci cza sem cofają się samoistnie. Jądra nowotworowe Nowotwory w jądrach występują najczę ściej między piętnastym a czterdziestym ro kiem życia. Początkowo jądro się powiększa, zwiększa swój ciężar, a z czasem daje się wy czuć niewielki guz, zazwyczaj nie bolesny na twardym i obrzękniętym jądrze. Ten stan na leży natychmiast zgłosić lekarzowi, który po dejmie leczenie. Zbyt późne rozpoznanie cho roby może doprowadzić do przerzutów na in ne narządy. Okazuje się, że większe ryzyko za chorowania występuje u mężczyzn, którzy w dzieciństwie byli leczeni na wnętrostwo, a wśród innych uwarunkowań wymienia się także urazy i zapalenia jądra oraz wadliwy rozwój gonad. Bardzo ważne jest regularne (raz w miesiącu) samobadanie moszny i ją der, najlepiej w pozycji leżącej, po ciepłej ką pieli. Trzeba zwrócić uwagę na to, czy jądra są sprężyste, miękkie, nie powiększone, czy nie występują na nich guzki lub inne stward nienia, czy nie ma bólu przy ucisku lub mniej szej wrażliwości na dotyk. Wnętrostwo W okresie życia łonowego jądra rozwijają się w jamie brzusznej, a przed urodzeniem się chłopca, około ósmego miesiąca życia płodowego, zstępują do worka mosznowego. Czasami jednak zdarza się, że jedno z jąder lub oba nie zstąpią lub umiejscowią się nie prawidłowo. Dość często zdarzają się takie sytuacje wśród wcześniaków. Tę przypadłość nazywaną wnętrostwem należy poddać do drugiego roku życia, a najpóźniej do siódme go interwencji medycznej. Ważne jest więc, by rodzice po urodzeniu syna sprawdzali co pewien czas, czy oba jądra znajdują się w mosznie. Nie leczone wnętrostwo może prowadzić do zmian zwyrodnieniowych w ją drze, a w konsekwencji do zmniejszenia płod ności lub całkowitej niepłodności, a także do zachorowania na nowotwór jądra. Na uwagę zasługuje tzw. sztuczne wnętrostwo, wynika jące z ucisku na narządy rodne, np. przez cia sną bieliznę, jazdę na rowerze, czy umiesz czanie chłopców w wieku niemowlęcym w chodziku. Przepuklina pachwinowa Występuje z boku powrózka nasiennego w pachwinie i widoczna jest jako wypukłość, zgrubienie lub guzek. Powodem jej jest niedo stateczne zarośnięcie otrzewnej (błony ota czającej jamę brzuszną) powodujące, że frag ment jelita przedostaje się poza nią, w okoli cę pachwiny. Kiedy chory odczuwa silną bole sność może świadczyć to o uwięźnięciu, za burzającym prawidłową pracę jelit, grożącą niedrożnością przewodu pokarmowego, a nawet martwicą tkanki. W takiej sytuacji należy poddać się interwencji chirurgicznej. Jądra wędrujące Czasem zdarza się, że u chłopca raz wy czuwa się obecność jąder w mosznie, a raz nie. Najczęściej następuje to pod wpływem gorącej kąpieli, przegrzania, silniejszych emocji, czy stanów napięcia. Jądra wędrują wtedy z worka mosznowego do kanałów pa chwinowych lub jamy brzusznej. Jeśli ten 5

stan nie będzie poddany leczeniu może prze rodzić się w postać nowotworową. Spodziectwo To schorzenie charakteryzuje się nietypo wym umiejscowieniem ujścia zewnętrznego cewki moczowej, które może znajdować się w każdym miejscu od krocza aż po żołądź. Często taka sytuacja zmusza chłopca do od dawania moczu w pozycji siedzącej, powodu jąc uraz psychiczny i narażając na złośliwe uwagi rówieśników. Konieczna jest tu inter wencja chirurgiczna przed ukończeniem siódmego roku życia. Wierzchniactwo Jest to wada rozwojowa, przy której otwór cewki moczowej znajduje się nie na końcu, a na grzbietowej stronie prącia, w różnej odległości od szczytu żołędzi. W tym przypadku utrudnione jest oddawanie moczu oraz kontakty seksualne, dlatego też koniecz ne jest leczenie operacyjne, które powinno nastąpić do około siódmego roku życia. Urazy penisa Dochodzi do nich najczęściej podczas chłopięcych bójek, uprawiania sportów, wy padków drogowych, zapinania suwaka bły skawicznego, czy stosunku seksualnego. W tych przypadkach powstają rany, krwotoki i obrzęki. W łagodniejszych stanach wystar czą zwykłe opatrunki i okłady z lodem, w po ważniejszych konieczna jest pomoc lekarza chirurga lub urologa. Zapalenie prostaty Może pojawić się u młodych mężczyzn w sytuacji dużego wysiłku fizycznego, przecią żenia organizmu, przepracowania, czy stre su. Objawia się bólami w pachwinach, par ciem na mocz, bólami krzyża, uczuciem sła bości, szybkim wytryskiem nasienia, śladami krwi w nasieniu. Leczenie polega na terapii antybiotykowej i wzmacniającej system od pornościowy organizmu. Zalecane są ciepłe kąpiele i leżenie w łóżku. Tak, jak dziewczęta wiedzą do jakiego le karza mogą udać się ze swoimi problemami związanymi z płciowością, tak chłopcy mogą mieć w tym wypadku dylematy. W spra wach związanych z ich płciowością powinni kontaktować się z lekarzem urologiem, an drologiem lub chirurgiem dziecięcym. Każdy z nich zajmuje się nieco innymi schorzenia mi. Urolog leczy stany zapalne narządów rodnych, zajmuje się problemami związany mi z układem moczowym. Androlog, specja lista od zaburzeń hormonalnych, zajmuje się chłopcami, u których pojawiają się nie prawidłowości w dojrzewaniu. Natomiast chirurg dziecięcy pomaga w schorzeniach wymagających korekty drogą zabiegowo operacyjną. Powyższy materiał został opracowany na podstawie literatury: Augustyn J., Integracja seksualna, Kraków 1993 Beisert M., Seks twojego dziecka, Poznań 1991 Cohen J., Kahn Nathan J., Tordjman G., Verdoux C., Ency klopedia wychowania seksualnego dla dorosłych, Warszawa 1992 Dobson J., Rozmowy z rodzicami, Kraków 1990 Fijałkowski W., U progu rodzicielstwa, Warszawa 1992 Ilg F. L., Ames L. B., Baker S. M., Rozwój psychiczny dziec ka, Gdańsk 1992 Imieliński K., Człowiek i seks, Warszawa 1985 Imieliński K., Seksuologia biologiczna, Warszawa 1985 Kohnstamm R., Praktyczna psychologia dziecka, Warszawa 1989 Komorowska Pudło M., Kowalczyk C., Program zajęć edu kacyjnych z wychowania do życia w rodzinie Pełnia dla V i VI klasy szkoły podstawowej, Szczecin 1999; Komorowska P udło M., Kowalczyk C., Program zajęć edukacyjnych z wy chowania do życia w rodzinie Pełnia dla I, II i III klasy gimna zjum, Szczecin 1999 LaHaye T., Wychowanie seksualne w rodzinie, Lublin 1994 Moir A., Jessel D., Płeć mózgu, Warszawa 1999 Obuchowska I., Drogi dorastania, Warszawa 1996 Obuchowska I., Jaczewski A., Rozwój erotyczny, Warszawa 1992 Perkowski T., Wstydliwe sprawy, w: Co w trawie piszczy nr 6 7, 1994 Petrozolin Skowrońska B. (red.), Nowa Encyklopedia Po wszechna PWN, Warszawa 1995 Pułtorak M., Dojrzewanie płciowe dziewcząt, w: Jaczewski A., Woynarowska B. (red.), Dojrzewanie, Warszawa 1982 Radowicki S., Ciąża, poród, połóg, Warszawa 1989 Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, Warszawa 1992 Turner J. S., Helms D. B., Rozwój człowieka, Warszawa 1999 Wątorska K., Zaburzenia dojrzewania dziewcząt. Wybrane problemy ginekologiczne, w: Jaczewski A., Woynarowska B. (red.), Dojrzewanie, Warszawa 1982 Wolański N. (red.), Biomedyczne podstawy rozwoju i wycho wania, Warszawa 1983 Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka, Warszawa 1983 6