Spis treści Wykaz skrótów................................... 17 Wstęp......................................... 19 ROZDZIAŁ I. Zagadnienia ogólne....................... 21 1. Co to jest społeczność międzynarodowa?............... 21 2. Jak definiujemy prawo międzynarodowe publiczne?......... 21 3. Jaka jest systematyka prawa międzynarodowego?.......... 22 4. Jaka jest podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego?.. 23 5. Jakie są funkcje (przedmiot) prawa międzynarodowego?...... 24 6. W jaki sposób prawo międzynarodowe oddziałuje na stosunki wewnętrzne?................................ 26 7. Jakie są cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego?... 26 8. Czy prawo międzynarodowe jest prawem?............... 28 9. Jakie rodzaje sankcji występują w prawie międzynarodowym?... 30 10. Co to są środki odwetowe?........................ 31 11. Co to są retorsje?.............................. 33 12. Co to są represalia?............................ 35 13. Jak należy rozumieć pojęcie countermeasures?........... 39 14. Co to jest embargo?............................ 40 15. Co to jest blokada pokojowa?...................... 41 16. Co to są normy o charakterze ius cogens?............... 42 17. Czy w prawie międzynarodowym można mówić o hierarchii norm?.................................... 43 ROZDZIAŁ II. Źródła prawa międzynarodowego............. 45 1. Co to jest umowa międzynarodowa?................... 45 2. Co to jest traktat w świetle Konwencji wiedeńskiej z 1969 r.?.... 45 3. Jakie wyróżniamy rodzaje umów międzynarodowych?........ 48
6 Spis treści 4. Jakie znaczenie ma parafowanie traktatu?............... 51 5. Kto w świetle Konwencji wiedeńskiej z 1969 r. jest uprawniony do podpisania traktatu?......................... 51 6. Jaka jest kolejność składania podpisów pod tekstem umowy międzynarodowej?............................ 53 7. W jaki sposób dochodzi do zawarcia umowy międzynarodowej w drodze wymiany not?......................... 54 8. Jak rozumiano pojęcie ratyfikacji traktatu w klasycznym prawie międzynarodowym?............................ 55 9. Co to jest ratyfikacja traktatu z punktu widzenia współczesnego prawa międzynarodowego?....................... 58 10. Jaka jest budowa klauzuli ratyfikacyjnej?............... 61 11. Jakie funkcje pełni depozytariusz w świetle Konwencji wiedeńskiej z 1969 r.?.......................... 62 12. Jakie są skutki niezarejestrowania umowy międzynarodowej?... 63 13. Co oznacza i do jakich umów ma zastosowanie zasada pacta sunt servanda?............................... 64 14. Jakie znamy klasyfikacje przesłanek nieważności traktatów w świetle Konwencji wiedeńskiej z 1969 r.?.............. 65 15. Czy w świetle Konwencji wiedeńskiej z 1969 r. można powołać się na naruszenia prawa wewnętrznego, żeby unieważnić zgodę na związanie się traktatem?....................... 68 16. Jakiego rodzaju błąd może stanowić podstawę nieważności traktatu?.................................. 69 17. Czy przymus stanowi przesłankę nieważności traktatu?....... 71 18. Od kiedy traktat jest prawem obowiązującym?............ 72 19. Od kiedy traktat jest stosowany?.................... 72 20. Kiedy możliwe jest zawieszenie stosowania traktatu?........ 74 21. Wystąpienie jakich przesłanek określonych w traktacie może skutkować jego wygaśnięciem?..................... 75 22. Czy istnieje możliwość jednostronnego wycofania się z traktatu nieprzewidującego jego wypowiedzenia?............... 76 23. W jaki sposób dopuszczalność zgłaszania zastrzeżeń została uregulowana w Konwencji wiedeńskiej z 1969 r.?.......... 80 24. W jakim momencie zastrzeżenie wywiera skutek prawny implikujący modyfikację postanowień umowy w stosunkach wzajemnych?................................ 83 25. Jakie rodzaje sprzeciwów mogą być składane do zastrzeżeń?.... 84 26. Jakie cechy warunkują uznanie uchwał organizacji międzynarodowych za źródło prawa międzynarodowego?............ 86 www.lexisnexis.pl
Spis treści 7 27. Jakie wyróżniamy rodzaje uchwał organizacji międzynarodowych będących źródłami prawa międzynarodowego?............ 87 28. Jakie sposoby głosowania występują przy podejmowaniu przez organizacje międzynarodowe uchwał pro foro externo?....... 89 29. Co to jest zwyczaj międzynarodowy?.................. 89 30. Co to jest element obiektywny zwyczaju międzynarodowego?... 90 31. Co to jest opinio iuris sive necessitatis?................. 91 32. Jaki jest zakres podmiotowy obowiązywania norm międzynaro - dowego prawa zwyczajowego?..................... 93 ROZDZIAŁ III. Podmioty prawa międzynarodowego publicznego... 95 1. Co oznacza pojęcie podmiotu prawa międzynarodowego?..... 95 2. Czy prawo międzynarodowe definiuje pojęcie państwa?....... 97 3. Co oznacza zasada suwerenności państwowej?............ 97 4. Na czym polega immunitet państwa?................. 100 5. Na czym polega zasada nieinterwencji w sprawy wewnętrzne innego państwa?............................. 101 6. Jakie są sposoby powstania państwa?................ 103 7. Jakie są sposoby upadku państwa?.................. 105 8. Co oznacza pojęcie sukcesji w prawie międzynarodowym?.... 106 9. Jakie są cechy charakterystyczne państw trwale neutralnych?.. 107 10. Na czym polega zasada prawa narodów do samostanowienia?.. 108 11. Czy obecnie zasada prawa narodów do samostanowienia znajduje potwierdzenie w praktyce?................. 109 12. Czy wszystkie organizacje międzynarodowe są podmiotami prawa międzynarodowego?...................... 112 13. Jakie uprawnienia i obowiązki wynikają z podmiotowości prawnomiędzynarodowej organizacji międzynarodowych?.... 113 14. Co oznacza pojęcie organizacje ponadnarodowe?........ 114 15. Czy Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie tworzą jeden czy dwa podmioty prawa międzynarodowego?............. 115 16. Dlaczego Zakon Kawalerów Maltańskich uznawany jest za podmiot prawa międzynarodowego?................. 116 17. Czy osoby fizyczne są podmiotami prawa międzynarodowego?. 118 18. Czy osoby prawne są podmiotami prawa międzynarodowego?.. 120 ROZDZIAŁ IV. Organizacja Narodów Zjednoczonych i inne organizacje międzynarodowe............... 124 1. Organizacja Narodów Zjednoczonych.................... 124
8 Spis treści 1. Jaka jest pozycja ONZ we współczesnym świecie?......... 124 2. Jakie są propozycje reform ONZ?................... 126 3. Jaki jest charakter prawny Karty Narodów Zjednoczonych?.... 131 4. Jaka jest procedura uchwalania poprawek do Karty Narodów Zjednoczonych?............................. 131 5. Jaka jest procedura rewizji Karty Narodów Zjednoczonych?... 132 6. Jaki jest charakter prawny rezolucji ONZ?.............. 132 7. Jakie są cele i zasady ONZ?...................... 132 8. Jakie są warunki członkostwa w ONZ?................ 133 9. Czy jest możliwe wycofanie się z ONZ?................ 134 10. Co należy rozumieć przez system Narodów Zjednoczonych?... 134 11. Jaka jest struktura organizacyjna ONZ?............... 134 12. Jaki jest skład i funkcje Zgromadzenia Ogólnego?......... 135 13. Jaki jest skład i funkcje Rady Bezpieczeństwa?........... 136 14. Jaki jest skład i funkcje Rady Gospodarczej i Społecznej?..... 137 15. Jaki jest skład i funkcje Rady Powierniczej?............. 138 16. Jaki jest skład i funkcje Sekretariatu?................. 138 17. Jakie są procedury głosowania w ONZ?............... 139 18. Jaki jest status prawny Komisji Prawa Międzynarodowego?.... 140 19. Jaki jest status prawny organizacji wyspecjalizowanych ONZ?.. 141 20. Co oznacza status obserwatora przy ONZ?.............. 141 21. Kim są obserwatorzy ONZ?....................... 141 2. Rada Europy.................................. 142 22. Jaki jest charakter prawny Rady Europy?.............. 142 23. Jakie są zasady członkostwa w Radzie Europy?........... 142 24. Jakie są cele i zakres działalności Rady Europy?.......... 143 25. Jaka jest struktura Rady Europy?................... 144 26. Jaki jest skład i funkcje Komitetu Ministrów Rady Europy?.... 145 27. Jaki jest skład i funkcje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy?.................................. 146 28. Jaki jest skład i funkcje Kongresu Władz Lokalnych i Regionalnych Rady Europy?..................... 147 3. Organizacje gospodarcze: EFTA i OECD.................. 148 29. Jaka jest geneza i charakter prawny Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu?.................. 148 30. Jaka jest geneza i charakter prawny Organizacji ds. Współpracy Gospodarczej i Rozwoju?........................ 149 4. Unia Europejska................................ 151 31. Jaka jest geneza i charakter prawny Unii Europejskiej?...... 151 32. W jaki sposób nabywa się członkostwo Unii Europejskiej?..... 156 www.lexisnexis.pl
Spis treści 9 33. Jaka była droga Polski do Unii Europejskiej?............ 157 34. Czy można wystąpić z Unii Europejskiej?.............. 158 35. Co to jest Europejski Obszar Gospodarczy?............. 158 36. Jaki jest system instytucjonalny Unii Europejskiej?......... 159 37. Jaki jest skład i zakres kompetencji Rady Europejskiej?...... 159 38. Jaki jest skład i zakres kompetencji Parlamentu Europejskiego?. 160 39. Jaki jest skład i zakres kompetencji Rady?.............. 162 40. Jaki jest tryb podejmowania uchwał przez Radę?.......... 163 41. Jaki jest tryb powoływania, skład i zakres kompetencji Komisji Europejskiej?............................... 163 42. Jak jest zorganizowane sądownictwo w Unii Europejskiej?.... 165 43. Jaki jest skład i zakres kompetencji Europejskiego Banku Centralnego?............................... 167 44. Jaki jest skład i zakres kompetencji Trybunału Obrachunkowego?............................ 167 45. Jaki jest skład i zakres kompetencji Komitetu Ekonomiczno- -Społecznego?.............................. 168 46. Jaki jest skład i zakres kompetencji Komitetu Regionów?..... 168 5. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego............... 169 47. Jaka jest geneza i charakter prawny Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)?................... 169 48. Jakie są cele i zadania NATO?..................... 170 49. Jaka jest struktura NATO?....................... 171 6. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.......... 172 50. Jaka jest geneza Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie?................................ 172 51. Jaki jest charakter prawny Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie?........................ 174 52. Jaka jest struktura Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie?................................ 174 ROZDZIAŁ V. Ludność............................. 176 1. Co oznacza pojęcie obywatelstwo?.................. 176 2. Jaka jest sytuacja prawna osób posiadających wielokrotne obywatelstwo w świetle prawa międzynarodowego?......... 177 3. Jaka jest sytuacja prawna bezpaństwowców w świetle prawa międzynarodowego?........................... 178 4. Jakie są sposoby nabycia obywatelstwa?................ 179 5. Czy można utracić obywatelstwo?................... 180 6. Co oznacza pojęcie obywatelstwa Unii Europejskiej?........ 181
10 Spis treści 7. Jakie prawa wynikają z instytucji obywatelstwa Unii Europejskiej?............................... 182 8. Jakie systemy traktowania cudzoziemców wykształciły się w praktyce międzynarodowej?.................... 187 9. Jaki jest status prawny uchodźców w świetle prawa międzynarodowego?.......................... 190 10. Co oznacza pojęcie azylu w prawie międzynarodowym?..... 191 11. Co oznacza pojęcie ekstradycji w prawie międzynarodowym?.. 192 12. Jakie są podstawowe założenia instytucji europejskiego nakazu aresztowania?.............................. 193 13. Czy prawo międzynarodowe chroni mniejszości narodowe?... 194 14. Co oznacza pojęcie prawa człowieka?............... 197 15. W jaki sposób powszechne prawo międzynarodowe chroni prawa człowieka?............................ 197 16. Czy prawo międzynarodowe chroni prawa dzieci?......... 201 17. Czy w Europie powstał skuteczny system ochrony praw człowieka?................................ 203 18. Jaki jest katalog praw, które chronią Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. i protokoły dodatkowe?......................... 204 19. Jaki jest mechanizm ochrony praw człowieka na podstawie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podsta - wowych Wolności?........................... 205 20. Czy prawo Unii Europejskiej reguluje zagadnienia dotyczące ochrony praw człowieka?....................... 207 21. Czy prawo Unii Europejskiej chroni prawa dzieci?......... 209 ROZDZIAŁ VI. Terytorium........................... 215 1. Jakie rodzaje terytoriów wyróżniamy w prawie międzynarodowym?................................... 215 2. Co to jest terytorium państwa?..................... 217 3. Jaki jest status prawny Antarktyki?................... 218 4. Co to jest demilitaryzacja?........................ 219 5. Co to jest neutralizacja?......................... 221 6. Jakie występują szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego?.............................. 221 7. Co oznacza pojęcie nabycie terytorium państwowego?...... 223 8. Jakie wyróżniamy sposoby nabycia terytorium w prawie międzynarodowym?........................... 224 www.lexisnexis.pl
Spis treści 11 9. Co to jest zawłaszczenie ziemi niczyjej (łac. occupatio)?..... 225 10. Co to jest przyrost?........................... 227 11. Co to jest adiudykacja?......................... 227 12. Co to jest zasiedzenie (łac. usucapio)?................ 227 13. Co to jest cesja?............................. 229 14. Czy zmiany terytorialne wywierają wpływ na obywatelstwo ludności zamieszkującej dane terytorium?.............. 230 15. Co oznacza termin zawojowanie (łac. debellatio)?........ 231 16. Jakie są sposoby utraty terytorium w prawie międzynarodowym?........................... 232 17. Jaki jest charakter norm międzynarodowego prawa rzecznego?. 233 18. Jak definiowane jest pojęcie rzeka międzynarodowa?...... 233 19. Jaka jest historia międzynarodowego prawa rzecznego?...... 234 20. Czy prawo międzynarodowe reguluje wykorzystywanie rzek do celów nieżeglugowych?....................... 236 21. Jaki jest status prawnomiędzynarodowy Dunaju?......... 237 22. Jaki jest status prawnomiędzynarodowy Renu?........... 240 ROZDZIAŁ VII. Międzynarodowe prawo morza............. 242 1. Jakie są źródła prawa morza?..................... 242 2. Jakie są reguły prawa międzynarodowego dotyczące delimitacji zatok wchodzących w skład morskich wód wewnętrznych państwa?................................. 243 3. Co to są zatoki historyczne?...................... 245 4. Czy można mówić o statusie historycznym zatoki, nad którą leży więcej niż jedno państwo brzegowe?................. 248 5. Czy Zatoka Gdańska jest zatoką historyczną?............ 250 6. Jakie akweny należą do polskich morskich wód wewnętrznych?. 251 7. Jaka jest sytuacja prawna wód archipelagowych?.......... 251 8. Co to jest szelf kontynentalny i jakie prawa przysługują państwu nadbrzeżnemu na szelfie?....................... 253 9. Co to jest wyłączna strefa ekonomiczna?............... 256 10. Jakie są wolności morza pełnego?................... 258 11. Jakie są ograniczenia wolności żeglugi na morzu pełnym?.... 260 12. Jaka jest sytuacja prawna cieśnin w świetle Konwencji o prawie morza z 1982 r.?............................. 263 13. Sytuacja prawna jakich cieśnin nie jest regulowana postanowieniami Konwencji o prawie morza z 1982 r.?............. 268 14. Jaki jest status prawnomiędzynarodowy kanałów morskich?... 269 15. Jaki jest status prawny Kanału Sueskiego?.............. 269
12 Spis treści 16. Jaki jest status prawny Kanału Panamskiego?............ 270 17. Jaki jest status prawny Kanału Kilońskiego?............. 271 ROZDZIAŁ VIII. Międzynarodowe prawo lotnicze............ 272 1. Jaki jest zakres regulacji międzynarodowego prawa lotniczego?. 272 2. Jakie są źródła międzynarodowego prawa lotniczego?....... 272 3. Jakie akty prawne składają się na system chicagowsko- -bilateralny?............................... 273 4. Jakie akty prawne składają się na system warszawsko- -montrealski?............................... 274 5. Jakie akty prawne składają się na system tokijsko-hasko- -montrealski?............................... 276 6. Jaki jest status prawny przestrzeni powietrznej?.......... 277 7. Jakie są prawne konsekwencje zasady suwerenności państwa w przestrzeni powietrznej?....................... 277 8. Jakie są wolności lotnicze?....................... 278 9. Co oznacza pojęcie statku powietrznego?.............. 280 10. Co oznacza pojęcie państwowego statku powietrznego?...... 281 11. Co oznacza zasada przynależności statków powietrznych?.... 281 12. Co oznacza pojęcie narodowego przewoźnika lotniczego?.... 283 13. Jakie są zasady odpowiedzialności przewoźników lotniczych?.. 284 14. Co to jest prawo kabotażu?....................... 286 15. Na czym polega liberalizacja prawa lotniczego w Unii Europejskiej?............................... 287 16. Czym zajmuje się Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego?................................ 289 ROZDZIAŁ IX. Międzynarodowe prawo kosmiczne........... 292 1. Czym zajmuje się międzynarodowe prawo kosmiczne?....... 292 2. Jakie są źródła międzynarodowego prawa kosmicznego?...... 294 3. Jaki jest status prawny przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich?. 294 4. Czy istnieje prawne rozgraniczenie między przestrzenią kosmiczną i powietrzną?......................... 295 5. Co to jest orbita geostacjonarna?.................... 296 6. Jakie są uprawnienia państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich?................................ 297 7. Jakie działania są zakazane na Księżycu i innych ciałach niebieskich?................................ 297 8. Co oznacza pojęcie obiekt kosmiczny?................ 297 www.lexisnexis.pl
Spis treści 13 9. Czym zajmuje się Komitet ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej?........................ 299 10. Co oznacza pojęcie techniki kosmiczne?.............. 300 ROZDZIAŁ X. Prawo dyplomatyczne i konsularne............ 302 1. Prawo dyplomatyczne............................. 302 1. Jak przebiegała kodyfikacja prawa dyplomatycznego?....... 302 2. Jakie są klasy szefów misji dyplomatycznej? Omów III klasę szefów misji................................ 305 3. Jakie są klasy szefów dyplomatycznych Stolicy Apostolskiej?... 306 4. Co to jest nota osobista?........................ 308 5. Co to jest nota werbalna?........................ 309 6. Co oznacza pojęcie agrément?..................... 310 7. Co to są listy uwierzytelniające?.................... 312 8. Co to są listy wprowadzające?..................... 314 9. Co to znaczy, że normy prawa dyplomatycznego stanowią self-contained regime?......................... 314 10. Co to jest misja dyplomatyczna?.................... 315 11. Jakie funkcje pełni misja dyplomatyczna?.............. 316 12. Jak należy rozumieć termin członek misji dyplomatycznej?... 317 13. Jak należy rozumieć termin przedstawiciel dyplomatyczny?.. 318 14. Wyjaśnij pojęcia przywileje i immunitety dyplomatyczne... 319 15. Jak brzmi teoretyczne uzasadnienie przywilejów i immunitetów dyplomatycznych?............................ 320 16. Jaki jest zakres przedmiotowy przywilejów i immunitetów dyplomatycznych przysługujących przedstawicielowi dyplomatycznemu?................................ 322 17. Na czym polega przywilej swobodnego komunikowania się misji dyplomatycznej?............................. 325 18. Co to jest poczta dyplomatyczna i jaki jest jej status prawnomiędzynarodowy?............................ 327 19. Jaki jest status kuriera dyplomatycznego w świetle Konwencji wiedeńskiej z 1961 r.?......................... 330 20. Jaki jest status kurierów dyplomatycznych ad hoc w świetle Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.?................................. 332 21. Jaki jest status poczty kapitańskiej w świetle postanowień Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.?................................. 333
14 Spis treści 2. Prawo konsularne............................... 335 22. Jakie są źródła prawa konsularnego?................. 335 23. Jak ustanawiane są stosunki konsularne?.............. 335 24. Co oznacza pojęcie członkowie urzędu konsularnego?..... 336 25. Jakie są klasy kierowników urzędów konsularnych?........ 336 26. Kto to jest konsul honorowy?..................... 337 27. Co oznacza pojęcie personel konsularny i jakie są zasady jego mianowania?............................... 338 28. W jaki sposób następuje zakończenie funkcji członka urzędu konsularnego?.............................. 340 29. Jaka jest struktura urzędu konsularnego?.............. 342 30. Co to są listy komisyjne?........................ 342 31. Co oznacza termin exequatur?..................... 343 32. Według jakich reguł ustalane jest pierwszeństwo między kierownikami urzędów konsularnych?................ 344 33. Do wypełniania jakich funkcji ustanawiane są urzędy konsularne?............................... 346 ROZDZIAŁ XI. Załatwianie sporów międzynarodowych........ 350 1. Co oznacza pojęcie sporu w prawie międzynarodowym?..... 350 2. Jakie działania podejmowano w przeszłości w celu wprowadzenia zakazu użycia siły jako sposobu rozwiązywania sporów międzynarodowych?.......................... 351 3. Czy prawo międzynarodowe definiuje pojęcie agresja?..... 352 4. Jaki jest zakres zakazu użycia siły zbrojnej w Karcie Narodów Zjednoczonych?............................. 354 5. Jaki jest zakres prawa do samoobrony?............... 356 6. Co oznacza pojęcie wojna prewencyjna?.............. 358 7. Czy interwencja w Afganistanie została uznana przez społeczność międzynarodową za zgodną z prawem międzynarodowym?... 359 8. Czy interwencja w Iraku została uznana przez społeczność międzynarodową za zgodną z prawem międzynarodowym?... 360 9. Czy w świetle prawa międzynarodowego dopuszczalna jest interwencja w celu ochrony własnych obywateli?......... 362 10. Czy interwencja humanitarna jest dopuszczalna w świetle prawa międzynarodowego?...................... 364 11. Czy ONZ dysponuje własnymi siłami zbrojnymi?.......... 365 12. Jakie są podstawy prawne i funkcje operacji pokojowych ONZ?. 365 www.lexisnexis.pl
Spis treści 15 13. Czy organizacje regionalne korzystają z prawa użycia siły zbrojnej?................................. 366 14. Jakie są pokojowe sposoby załatwiania sporów?.......... 367 15. Jakie są dyplomatyczne metody rozstrzygania sporów?...... 368 16. Jaka jest rola Rady Bezpieczeństwa ONZ w procesie rozwiązywania sporów?.............................. 369 17. Jaka jest rola Zgromadzenia Ogólnego ONZ w procesie rozwiązywania sporów?........................ 369 18. Na czym polega arbitraż międzynarodowy?............. 370 19. Jakie są podstawy prawne i zasady działania Stałego Trybunału Arbitrażowego?............................. 371 20. Jakie funkcje pełni Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości? 372 21. Jaka jest struktura Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości?............................ 372 22. Kto może być stroną w postępowaniu przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości?..................... 373 23. Jakie sprawy mogą być rozstrzygane przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości?...................... 374 24. Jak zapada wyrok przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości?............................ 376 25. Jaka jest moc wyroku Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości?............................ 377 26. Czy wyrok wydany przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości podlega zaskarżeniu?..................... 377 27. Kto jest uprawniony do wystąpienia do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości o wydanie opinii doradczej?..... 378 28. Jakie są podstawy prawne odpowiedzialności międzynarodowej?........................... 378 29. Jakie są przesłanki odpowiedzialności międzynarodowej?.... 380 30. Jakie są formy realizacji odpowiedzialności międzynarodowej?. 381 31. Czy jednostki ponoszą odpowiedzialność międzynarodową?... 381 Literatura wybrana............................... 385