Postępowanie w lekkich i średniociężkich urazach głowy u dzieci - wytyczne Polskiego Towarzystwa Chirurgów Dziecięcych

Postępowanie w lekkich i średniociężkich urazach głowy u dzieci - wytyczne Polskiego Towarzystwa Chirurgów Dziecięcych Management of minor to mid-severe head trauma in children - Guidelines of the Polish Association of Paediatric Surgeons Grażyna Skotnicka-Klonowicz*, Jan Godziński, Adam Hermanowicz, Jan Wendland, Erwin Strzesak, Krzysztof Strzyżewski, Piotr Czauderna * W imieniu zespołu powołanego przez ZG PTCHD - Oddział Kliniczny Medycyny Ratunkowej dla Dzieci, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 4 im. Marii Konopnickiej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Standardy Medyczne/Problemy Chirurgii Dziecięcej 2014 T. 4 42-50 Założenie: 1. Urazy głowy stanowią przyczynę zgłaszania się do szpitalnych oddziałów ratunkowych około 1/3 wszystkich dzieci z urazem. Np. w doświadczeniu Oddziału Klinicznego Medycyny Ratunkowej dla Dzieci USK nr 4 im. Marii Konopnickiej w Lodzi w 2011 roku ich udział wśród wszystkich dzieci z urazem zgłaszających się do Oddziału wyniósł 24,7%. 2. Brak jest jednoznacznej definicji lekkiego urazu głowy, a kryteria podziału urazów głowy są różne 1-6. 3. Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród chirurgów dziecięcych na terenie Polski wskazały na różnorodność postępowania w przypadku lekkich i średniociężkich urazów głowy 7. Kontrowersje dotyczyły przede wszystkim rodzaju wykonywanych badań obrazowych (Rtg vs.tk), wskazań do ich wykonania i wskazań do hospitalizacji. Brak zasad postępowania z dziećmi po średniociężkich i lekkich urazach głowy podkreślają również badacze z innych krajów 4-6,8-10. W oparciu o wprowadzoną przed 40 laty skalę Glasgow oraz jej modyfikację dla dzieci małych urazy głowy dzieli się na urazy lekkie (15-13 punktów), średnie -umiarkowane (12-9 punktów) i ciężkie 8 i poniżej 8 punktów. Stosując ww. podział postępowanie diagnostyczne z dzieckiem z ciężkim lub średniociężkim -umiarkowanym urazem głowy winno być jednoznaczne: hospitalizacja, badanie obrazowe - tomografia komputerowa, badanie neurologiczne oraz okulistyczne 2-12. Natomiast w przypadku dziecka z lekkim urazem głowy pojawia się pytanie o sposób postępowania, ponieważ ta grupa jest grupą najbardziej zróżnicowaną, a odsetek powikłań - wymagających interwencji neurochirurgicznej sięgać może nawet do 83% 13. Inaczej definiuje lekki uraz głowy Amerykańska Akademia Pediatryczna, wg której mianem tym określa się uraz, który nie spowodował u dziecka utraty przytomności lub utrata przytomności nie przekraczała 1 minuty, stan świadomości dziecka podczas pierwszego badania określony był wg GSC na 15 punktów, badanie neurologiczne nie wykazywało odchyleń od normy i nie stwierdzano objawów klinicznych złamania kości czaszki. Dzieci mogą prezentować takie objawy, jak wymioty, ból głowy, senność. Ryzyko powikłań śródczaszkowych w ww. grupie jest mniejsze niż 1:5 000. Stein i Doolin wyróżniają lekki i minimalny uraz głowy, definiując ten ostatni jako: stan bez odchyleń od normy w zakresie neurologii, ze świadomością ocenioną na 15 punktów w GCS, bez niepamięci wstecznej oraz znamion zewnętrznych urazu 13. Kwiatkowski i wsp. na podstawie doświadczenia w leczeniu urazów głowy u dzieci w Oddziale Neurochirurgii Dziecięcej Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie zaproponowali oparcie postępowania diagnostycznego o stopień ryzyka urazu głowy, który określono następująco: Ryzyko wysokie - GCS 13-12; Obniżenie GCS o 2 punkty w czasie obserwacji; Drgawki; Objawy oponowe; Objawy ogniskowe; Krwiak podczepcowy; Wyczuwalne wgniecenie czaszki; Uraz otwarty głowy; Wywiad w kierunku schorzeń hematologicznych, radio- i chemioterapii. Ryzyko średnie - GCS - 14; Utrata przytomności >1 minuty; Senność; Bóle głowy; Wymioty >3 razy; Niepamięć wsteczna; Drgawki w wywiadzie; Uraz wielomiejscowy; Uraz twarzoczaszki, ponadto do grupy tej podejrzenie dziecka pobitego; Noworodek lub niemowlę <6 miesiąca życia. 42 STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50

Ryzyko niskie - GCS - 15; Uraz niskoenergetyczny, Bez utraty przytomności i bez niepamięci wstecznej w wywiadzie; Wymioty poniżej 3 razy; Bez dodatnich objawów oponowych; Bez śladu urazu miejscowego 12. W oparciu o aktualne krajowe oraz zagraniczne algorytmy i wytyczne w postępowaniu z dzieckiem po urazie głowy, Polskie Towarzystwo Chirurgów Dziecięcych proponuje: 1. Przyjąć definicję lekkiego izolowanego urazu głowy zaproponowaną przez Amerykańską Akademię Pediatryczną (Komitet do Spraw Poprawy Jakości). 2. Utrzymać Skalę Śpiączki Glasgow do oceny poziomu świadomości i monitorowania zmian stanu neurologicznego dziecka po urazie, a dla dzieci małych do 3 roku życia zmodyfikowaną skalę Glasgow (Załącznik nr 1). 3. Zmodyfikować i doprecyzować skalę ryzyka zaproponowaną przez Kwiatkowskiego i wsp. dla postępowania diagnostyczno-leczniczego u dziecka po lekkim i średniociężkim urazie głowy. Modyfikacja ta polega na zliczeniu do grupy ryzyka wysokiego dzieci ze współistniejącym urazem wielonarządowym oraz po upadku z wysokości > 60 cm a do grupy ryzyka średniego dzieci z wypadku komunikacyjnego, potrącone przez pojazd znajdujący się w ruchu, uderzone przez przedmiot znajdujący się w ruchu, po upadku z wysokości powyżej 30 cm, uraz w nieznanych okolicznościach, uraz u dziecka z upośledzeniem umysłowym, z ograniczonym kontaktem ze względu na chorobę podstawową (MPD, autyzm itp.) oraz u dziecka z domu opieki społecznej lub z utrudnionym kontaktem z rodzicami z innych względów (zmodyfikowana skala ryzyka poniżej). Ryzyko wysokie - GCS 13-12; Obniżenie GCS o 2 punkty w czasie obserwacji; Drgawki; Objawy oponowe dodatnie; Objawy ogniskowego uszkodzenia oun; Krwiak podczepcowy; Wyczuwalne wgniecenie czaszki; Uraz otwarty głowy; Upadek z wysokości >60 cm; Wywiad w kierunku schorzeń hematologicznych, radio i chemioterapii. Współistnienie urazu wielonarządowego. Ryzyko średnie - GCS - 14; Utrata przytomności >1 minuty; Senność; Bóle głowy; Wymioty >3 razy; Niepamięć wsteczna; Drgawki w wywiadzie; Uraz wielomiejscowy; Uraz twarzoczaszki, Podejrzenie dziecka pobitego; Noworodek lub niemowlę <6 miesiąca życia Wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości, potrącenie przez pojazd znajdujący się w ruchu, uderzenie przez przedmiot znajdujący się w ruchu, po upadku z wysokości powyżej 30 cm ale poniżej 60 cm, uraz w nieznanych okolicznościach, uraz u dziecka z upośledzeniem umysłowym, z ograniczonym kontaktem ze względu na chorobę podstawową (MPD, autyzm itp.), uraz u dziecka z domu opieki społecznej lub z utrudnionym kontaktem z rodzicami z innych względów. Ryzyko niskie - GCS - 15; Uraz niskoenergetyczny, W wywiadzie bez niepamięci wstecznej i bez utraty przytomności; Wymioty poniżej 3 razy; Bez dodatnich objawów oponowych; Bez śladu urazu miejscowego 4-17. 4. W związku z pojawiającymi się doniesieniami o możliwości wykrycia krwawienia środczaszkowego przy pomocy przenośnego spektroskopu bliskiej podczerwieni, u dzieci powyżej 3 roku życia, spełniających kryteria kwalifikacji, wprowadzić badanie infraskanerem do diagnostyki lekkich i średniociężkich urazów głowy 18-20 (Załącznik nr 2). Transport do najbliższego szpitala, w którym udzielane są dzieciom świadczenia neurochirurgiczne Hospitalizacja /w zależności od stanu pacjenta/ w oddziale chirurgii dziecięcej, neurochirurgicznym lub IOT Diagnostyka obrazowa /TK/, wdrożenie leczenia w tym również leczenia operacyjnego Schemat 1. Postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO WYSOKIE (niezależnie od wieku dziecka) STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50 43

Postępowanie diagnostyczno-lecznicze po urazach głowy u dzieci I. Ryzyko wysokie (niezależnie od wieku dziecka) - Schemat 1. 1. Ocena i zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych (). 2. Transport do najbliższego szpitala, w którym jest oddział neurochirurgii dziecięcej lub oddział neurochirurgii przyjmującej dzieci - skraca to czas przekazania dziecka po urazie głowy do leczenia wysokospecjalistycznego oraz zmniejsza koszty ochrony zdrowia. 3. Przyjęcie do oddziału (w zależności od stanu dziecka - chirurgia dziecięca, neurochirurgia, OIT), diagnostyka obrazowa i ocena neurologiczna i ewentualnie neurochirurgiczna oraz ewentualne wdrożenie leczenia, w tym operacyjnego. II. Ryzyko średnie (niezależnie od wieku) 1. Ocena i zabezpieczenie podstawowych czynności życiowych (). 2. Transport do najbliższego szpitala, w którym znajduje się oddział chirurgii dziecięcej oraz możliwość w razie potrzeby leczenia neurochirurgicznego. 3. Badanie lekarskie (z dokładnie zebranym wywiadem dotyczącym okoliczności wypadku i zachowania się dziecka po wypadku oraz przeszłości chorobowej dziecka), konsultacja neurologiczna i okulistyczna i obserwacja w SOR lub w oddziale chirurgii dziecięcej, badania obrazowe. U dziecka poniżej 1 roku, z niezarośniętym ciemieniem - Schemat 2a. USG przezciemiączkowe Wynik bad. USG (-) - obserwacja szpitalna Transport do szpitala, w którym jest oddział chirurgii dziecięcej oraz możliwość neurochirurgicznego leczenia dziecka Hospitalizacja w SOR lub w oddziale chirurgii dziecięcej Konsultacja neurologiczna (w przypadku wskazań okulistyczna) i badania obrazowe USG PRZEZCIEMIĄCZKOWE USG (-) obserwacja 12-48 godzin USG (+) TK głowy, Konsultacja neurochirurgiczna Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach Konsultacja neurologiczna USG przezciemiączkowe lub TK głowy Dalsze postępowanie w zależności od wyniku badań obrazowych Schemat 2a. Schemat postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO ŚREDNIE - Dzieci poniżej 1 roku z niezarośniętym ciemieniem 44 STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50

Transport do szpitala, w którym jest oddział chirurgii dziecięcej oraz możliwość neurochirurgicznego leczenia dziecka Hospitalizacja w SOR lub w oddziale chirurgii dziecięcej Konsultacja neurologiczna, okulistyczna w razie wskazań i TK głowy TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA TK (-) obserwacja 24-48 godzin TK (+) TK głowy, Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach Konsultacja neurologiczna Konsultacja pediatryczna ew. powtórne TK Konsultacja neurochirurgiczna ewentualne wdrożenie leczenia w tym operacyjnego Konsultacja neurochirurgiczna ewentualne wdrożenie leczenia w tym operacyjnego Schemat 2b. Schemat postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO ŚREDNIE - Dzieci między 2 a 3 rokiem życia (w zależności od stanu ogólnego dziecka i mechanizmu urazu) 12-24-48 godzin Stan ogólny dobry, brak objawów neurologicznych, brak cech wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego - wypis do domu Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach Wynik bad. USG(-), ale podczas obserwacji nasila się niepokój, senność, ewentualnie pojawiają się zaburzenia neurologiczne - konsultacja neurologiczna, kontrolne USG przezciemiączkowe i/lub bad. TK głowy Wynik bad. USG(+) - badanie TK głowy i konsultacja neurochirurgiczna. U dziecka między 2 a 3 rokiem życia - Schemat 2b bad. TK głowy TK (-) - obserwacja szpitalna 24-48 godzin Podczas obserwacji szpitalnej stan ogólny dziecka dobry, w badaniu przedmiotowym wykonanym przez chirurga dziecięcego brak objawów neurologicznych, takich jak: dodatnie objawy oponowe - sztywność karku, objawy ogniskowego uszkodzenia oun lub świadczące o uszkodzeniu nerwów czaszkowych, brak cech wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego - wypis do domu. Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach TK(-) - podczas obserwacji narasta niepokój, senność, bóle i zawroty głowy, utrzymują się wymioty - konsultacja neurologiczna, ocena pediatryczna ewentualne powtórzenie bad. TK Bad. TK (-) - dalsza obserwacja szpitalna Bad. TK (+) - konsultacja neurochirurgiczna, ewentualnie wdrożenie leczenia, w tym operacyjnego. STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50 45

Transport do szpitala, w którym jest możliwość neurochirurgicznego leczenia dziecka Hospitalizacja w SOR lub w oddziale chirurgii dziecięcej Konsultacja neurologiczna, okulistyczna w razie wskazań i badania obrazowe INFRASKANER Inf (-) Obserwacja 24-48 godzin Inf (+) TK głowy TK (-) Dalsza obserwacja TK głowy TK (+) Konsultacja neurochirurgiczna, leczenie lub operacja Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach TK (-) Dalsza obserwacja TK (+) Poprawa stanu ogólnego Kontrola neurologiczna po 2-3 tygodniach Ocena pediatryczna, neurologiczna, dalsza diagnostyka *W Oddziałach nie posiadających infraskanera postępowanie takie jak w schemacie 2b Schemat 2c. Schemat postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO ŚREDNIE - Dzieci > 3 roku życia U dziecka >3 roku życia - Schemat 2c W oddziałach nieposiadających infraskanera oraz u dzieci niespełniających kryteriów kwalifikujących do badania infraskanerempostępowanie jak punkcie II.3b W oddziałach posiadających infraskaner oraz u dzieci spełniających kryteria do badania infraskanerem - należy przeprowadzić badanie infraskanerem Wynik bad. infraskaner (-) - obserwacja szpitalna przez 24-48 godzin. Stan ogólny dobry, brak objawów neurologicznych, brak cech wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego - wypis do domu. Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach Wynik bad. infraskanerem (+) - bad. TK głowy. Jeśli wynik bad. TK(-) - to obserwacja szpitalna przez 24-48 godzin Jeśli po (-) bad. TK głowy stan ogólny pacjenta jest dobry, brak objawów neurologicznych, brak cech wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego - wypis do domu. Kontrola u neurologa po 2-3 tygodniach Jeśli po (-) bad. TK głowy podczas obserwacji narastają niepokój dziecka, senność, bóle i zawroty głowy, utrzymują się wymioty - konsultacja neurologiczna oraz powtórzenie badania infraskanerem (o ile jest dostępny) Wynik bad. infraskanerem (-), to dalsza obserwacja. Brak poprawy lub narastanie ob- 46 STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50

Transport do szpitala, w którym znajduje się oddział chirurgii dziecięcej Badanie lekarskie z oceną stanu neurologicznego dziecka, USG przezciemiączkowe po 4-5 godzinach od urazu USG PRZEZCIEMIĄCZKOWE USG (-) obserwacja 4-5 godzin USG (+) TK głowy, Konsultacja neurochirurgiczna, leczenie ew. operacyjne Konsultacja neurologiczna Usg przezciemiączkowe lub TK Badanie (-) Hospitalizacja w Oddziale Chirurgii Dziecięcej Badanie(+) Konsultacja neurochirurgiczna leczenie ew. operacyjne Schemat 3a. Schemat postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO NISKIE - Dzieci poniżej 1 roku z niezarośniętym ciemieniem jawów klinicznych, mimo ujemnego badania infraskanerem - to konieczne jest powtórzenie badania TK głowy Jeśli wynik ponownego bad. TK (-) - to ocena pediatryczna oraz ocena neurologiczna Jeśli wynik ponownego bad. TK (+) - konsultacja neurochirurgiczna, ewentualnie wdrożenie leczenia, w tym operacyjnego. III. Ryzyko niskie (niezależnie od wieku dziecka) 1. Ocena i zabezpieczenie podstawowych czynności życiowych () 2. Transport do najbliższego szpitala, w którym znajduje się oddział chirurgii dziecięcej 3. Badanie lekarskie (z dokładnie zebranym wywiadem dotyczącym okoliczności wypadku i zachowania się dziecka po wypadku oraz przeszłości chorobowej dziecka), z oceną stanu neurologicznego dziecka. 3a. U dziecka poniżej 1 roku z niezarośniętym ciemieniem - Schemat 3a Obserwacja w izbie przyjęć/sor przez 4-5 godzin po urazie, a następnie - bad. USG przezciemiączkowe. Wynik bad. USG (-) oraz stan ogólny pacjenta dobry, brak objawów podmiotowych i przedmiotowych - wypis do obserwacji domowej. Wynik bad. USG(-), ale podczas obserwacji pojawiły się: niepokój, senność, wymioty ewentualnie pojawiają się zaburzenia neurologiczne - konsultacja neurologiczna, kontrolne USG przezciemiączkowe vs. bad. TK głowy. Wynik powtórnego bad. USG (-) lub TK(-) - hospitalizacja w oddziale chirurgii dziecięcej Wynik powtórnego bad. USG(+) - wykonać bad. TK głowy i konsultacja neurochirurgiczna, ewentualnie wdrożenie leczenia, w tym operacyjnego. 3b. U dziecka między 2 a 3 rokiem życia - Schemat 3b Obserwacja 6-12 godzin w SOR/oddziale chirurgii dziecięcej. Stan ogólny dobry, brak objawów podmiotowych i przedmiotowych - wypis do dalszej obserwacji w warunkach domowych. Jeśli podczas obserwacji pojawiły się niepokój, senność, wymioty ewentualnie pojawiają się zaburzenia neurologiczne - konsultacja neurologiczna i bad.tk głowy. STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50 47

Transport do szpitala, w którym znajduje się oddział chirurgii dziecięcej Badanie lekarskie z oceną stanu neurologicznego dziecka OBSERWACJA W SOR/IP 6-12 GODZIN Obserwacja domowa Konsultacja neurologiczna TK głowy TK (-) Ocena pediatryczna TK (+) Konsultacja neurochirurgiczna Schemat 3b. Schemat postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO NISKIE - Dzieci między 2 a 3 rokiem życia Jeśli wynik bad. TK (-) - ocena pediatryczna Jeśli wynik bad. TK (+) - konsultacja neurochirurgiczna, ewentualnie wdrożenie leczenia, w tym operacyjnego. 3c. U dziecka >3 roku życia - Schemat 3c W oddziałach nieposiadających infraskanera oraz u dzieci niespełniających kryteriów kwalifikujących do badania infraskanerem dalsze postępowanie jak w punkcie I.3b W oddziałach posiadających infraskaner u pacjentów spełniających kryteria do badania infraskanerem - przeprowadzić badanie infraskanerem Wynik bad. infraskanerem (-) - stan ogólny dobry, brak objawów neurologicznych, brak cech wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego - wypis do domu Wynik bad. infraskanerem (+) - wykonać bad. TK głowy Wynik bad. TK głowy (-) - stan ogólny dobry, brak objawów neurologicznych, brak cech wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego - wypis do domu. Wynik bad. TK głowy (-) - podczas obserwacji narastają niepokój, senność, bóle i zawroty głowy, pojawiają się wymioty - konsultacja neurologiczna oraz powtórzenie badania infraskanerem. IV. Postępowanie w ranach tłuczonych głowy 1. Rany pojedyncze głowy długości do 5 cm, bez uszkodzenia kości, bez utraty przytomności - toaleta, rewizja rany, szycie w znieczuleniu miejscowym 1% lignokainą 2. Rany o długości > 5cm, rany mnogie oraz rany pojedyncze głowy długości do 5 cm z linijnym pęknięciem kości lub u dziecka małego do 3-4 roku życia - toaleta, opracowanie chirurgiczne rany na bloku operacyjnym w ramach hospitalizacji. W proponowanym schemacie postępowania: 1. Uwzględniono aktualne doświadczenia ośrodków zagranicznych jak i krajowych w leczeniu lekkich u średniociężkich urazów głowy 2. Odstąpiono od badania radiologicznego czaszki u dzieci po urazach głowy zgodnie z powszechnie panującą opinią o jego znikomej przydatności 3. Zaproponowano wprowadzenie badania infraskanerem jako badania podstawowego w urazach głowy u dzieci powyżej 3 roku życia, zgodnie z doniesieniami o dużej czułości tego badani 4. Określono wskazania do badania TK głowy i hospitalizacji. Wdrożenie ww. zasad na terenie kraju lub przynajmniej w kilku ośrodkach przez okres co najmniej 2 lat pozwoliłoby na ich ponowną weryfikację i dalsze ich rekomendowanie lub wprowadzenie ewentualnych modyfikacji. 48 STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50

Transport do szpitala, w którym znajduje się oddział chirurgii dziecięcej Badanie lekarskie z oceną stanu neurologicznego dziecka INFRASKANER Inf (-) Inf (+) TK głowy TK (-) TK (+) Dalsza obserwacja domowa Konsultacja neurochirurgiczna Schemat 3c Schemat postępowania diagnostyczno-leczniczego po urazach głowy u dzieci RYZYKO NISKIE - Dzieci > 3 roku życia dr hab. n. med. Grażyna Skotnicka-Klonowicz Oddział Kliniczny Medycyny Ratunkowej dla Dzieci Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 4 im. Marii Konopnickiej Uniwersytet Medyczny w Łodzi 91-738 Łódź, ul. Sporna 36/50 g.skotnicka@usk4.umed.lodz.pl PIŚMIENNICTWO 1 Bagłaj M. Minor Head Injury in Children - an Urgent Plea for Definition. Advances in Clinical and Experimental Medicine 2010;19:661-668 2 Radecka P, Kwiatkowski S, Milczarek O. Analiza wytycznych postępowania w lekkich i średniociężkich urazach głowy u nieletnicj w latach 2002-2012. Czy istnieje możliwość ujednolicenia wskazań do wykonywania badań obrazowych. Ostry Dyżur 2013;6:99-104 3 Hilger T, Bagłaj M, Zgierski J i wsp. Lekki uraz głowy u dzieci - propozycja algorytmu postępowania klinicznego. Medycyna Wieku Rozwojowego 2010;14:28-36 4 Bishop NB. Traumatic brain injury: a a primer for primary care physicians. Curr Probl Pediatr Adolesc Health 2006;36:318-331 5 Dunning J, Daly J, Lomas J-P i wsp. Derivation of the children s head injury algorithm for the prediction of import ant clinical events decision rule for head injury in children. Arch Dis Child 2006;91:885-891 6 Falk P, Cederfjall C, Wendt l. Management and classification of children with head injury. Child Nerv Syst 2005;21:430-436 7 Bagłaj M, Ładogórska J. Lekki uraz głowy u dzieci - czy badanie radiologiczne i 8 Da Dalt L, Marchi AG, Laudizi L. Predictors of intracranial injures in children after bunt head trauma. Eur J Pediatr 2006;165:142-148 9 Mc Kinlay A, Grace RC, Horwood LJ i wsp. Prevalence of traumatic brain injury among children adolescents and young adults: prospective evidence from a birth kohort. Brain Inj 2008;22:175-181 10 Crowe L, Anderson V, Babi FE. Application of the CHALICE clinical prediction rule for intracranial injury in children outsider the UK: impast on head injury in children. Arch Dis Child 2010;95:1017-102 11 Kwiatkowski S.; Valenta M.; Grodzicka T.; Klauz G.; Grzegorzewski P.; Kawecki Z.: Algorytm postępowania w lekkich i średniociężkich urazach czaszkowo-mózgowych u dzieci. Rola konsultacji neurologicznej. Neurologia Dziecięca 2007, 16,31,13-16 12 Szwed -Białożyt B.: Rola neurologa dziecięcego w diagnostyce urazów czaszkowo-mózgowych. Neurologia Dziecięca 2011,20,39,71-76 13 Stein S.; Doolin E.: Management of minor closed head injury in children and adolescents. Ped Surg Int 1995, 10, 465-471 14 Robertson CS.; Zager EL.; Narayan RK.; Handly N.; Sharama A.; HanleyDF.; Garza H.; Maloney-Wilensky E.; Plaum JM.; Koening CH.; Johnson A.; Morgan T.: Clinical Evaluation of Portable Near-Infrared Device for Detection of Traumatic Infracranial Hemtomas. J Neurotrauma 2010, 27,1597-1604 15 Schutzman SA, Barnes P, Duhaime AC, Greenes D, Homer C, Jaffe D, Lewis RJ, Luerssen TG, Schunk J: Evaluation and management of children younger than two years old with apparently minor head trauma: proposed guidelines. Pediatrics. 2001;107(5):983. hospitalizacja są konieczne w każdym przypadku. Badania ankietowe wśród chirurgów dziecięcych. Przegląd Pediatryczny 2007;37:100-105 STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50 49

Załącznik nr 1. Skala Glasgow (GCS) Zmodyfikowana skala Glasgow dla niemowląt CZYNNOŚĆ PODLEGAJĄCA OCENIE NAJLEPSZA ODPOWIEDŹ PUNKTACJA CZYNNOŚĆ PODLEGAJĄCA OCENIE NAJLEPSZA ODPOWIEDŹ PUNKTACJA Spontaniczne 4 Spontaniczne 4 Otwieranie oczu Na bodźce słowne 3 Na ból 2 Otwieranie oczu Na bodźce słowne 3 Na ból 2 Zorientowany 5 Gruchanie, gaworzenie 5 Odpowiedź słowna Splątany 4 Niewłaściwe słowa 3 Niezrozumiale dźwięki 2 Spełnia polecenia 6 Odpowiedź słowna Płacze, niespokojne 4 Płacz na bodźce bólowe 3 Jęczy na bodźce bólowe 2 Normalne, spontaniczne ruchy 6 Odpowiedź ruchowa Lokalizuje bodźce bólowei 5 Reakcja wycofania w odpowiedzi na ból Reakcja zgięciowa w odpowiedzi na ból 4 3 Odpowiedź ruchowa Reakcja wycofania na dotyk Reakcja wycofania na ból 4 Nieprawidłowa reakcja zgięciowa 5 3 Reakcja wyprostna w odpowiedzi na ból 2 Nieprawidłowa reakcja wyprostna 2 16 2. Kuppermann N, Holmes JF, Dayan PS, Hoyle JD Jr, Atabaki SM, Holubkov R, Nadel FM, Monroe D, Stanley RM, Borgialli DA, Badawy MK, Schunk JE, Quayle KS, Mahajan P, Lichenstein R, Lillis KA, Tunik MG, Jacobs ES, Callahan JM, Gorelick MH, Glass TF, Lee LK, Bachman MC, Cooper A, Powell EC, Gerardi MJ, Melville KA, Muizelaar JP, Wisner DH, Zuspan SJ, Dean JM, Wootton-Gorges SL, Pediatric Emergency Care Applied Research Network (PECARN): Identification of children at very low risk of clinically-important brain injuries after head trauma: a prospective cohort study. Lancet. 2009;374(9696):1160. 17 Tang PH, Lim CC. Imaging of accidental paediatric head trauma. Pediatr Radiol 2009;39:438. 18 Leon-Carrion J, Dominguez-Roldan JM, Leon-Dominguez U. Murillo-Cabezas: The Infrascanner a haendheld device for screening in situ for the presence of brain hematomas. Brain Inf 2010;24:1193-1201. 19 Bressan S, Daverio M, Martinolli F i wsp. The use of handheld near-infrared device(infrascanner) for detecting intracranial haemorrhages in children with minor head injury. Childs Nerv Syst DOI10.1007/S00381-013-2314-2/ Published online 14 November 2013 20 Tyzo B, Trojanowski T, Szczepanek D, Rola R. Algorytm wstępnego postępowania w łagodnych urazach glowy z wykorzystaniem przenośnego spektroskopu bliskiej podczerwieni 2014;2:13-20. Załącznik nr 2. Czynniki kwalifikujące dziecko do badania infraskanerem wiek 4-18 r.ż./u dzieci młodszych często problem techniczny z wykonaniem badania wynikający z konieczności przyłożenia skanera w 4 symetrycznych miejscach/ stan świadomości - GCS = 13-15 pkt. utrata przytomności nie przekraczająca 30 minut brak uszkodzeń skóry na głowie w miejscach przewidzianych do badania głowy infraskanerem brak objawów fizykalnych złamania kości czaszki pacjenci bez przeszłości neurologicznej i neurochirurgicznej w wywiadzie uraz głowy nie związany z wcześniejszym omdleniem dzieci do trzeciej doby po urazie/ze względu na hemolizę krwi/ 50 STANDARDY MEDYCZNE/PROBLEMY CHIRURGII DZIECIĘCEJ rok 2014 nr 1 tom 4 str. 42 50