ZAŁOŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA GMINY JAWORZYNA ŚLĄSKA

ZAŁOŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA GMINY JAWORZYNA ŚLĄSKA JAWORZYNA ŚLĄSKA 2011 Strona1 1

SPIS TREŚCI WSTĘP... 4 1. Cel opracowania... 6 1.1. Podstawa opracowania... 6 CZĘŚĆ I STAN AKTUALNY GMINY... 15 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY... 15 1.1. DANE OGÓLNE... 15 1.2. LUDNOŚĆ... 20 1.3. WARUNKI ŚRODOWISKOWE... 24 1.3.1. Położenie geograficzne... 24 1.3.2 Gleby... 27 1.4. WARUNKI KLIMATYCZNE... 28 1.5. GOSPODARKA GMINY... 29 1.5.1. Rolnictwo... 29 1.5.2. Przemysł i usługi... 31 1.5.3. Przemysł turystyczny... 31 1.5.4. Leśnictwo... 33 1.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA... 35 1.6.1. Zaopatrzenie w wodę... 35 1.6.2. Odprowadzenie ścieków... 36 1.6.3. Zaopatrzenie w gaz... 36 1.6.4 Zaopatrzenie w energię elektryczną... 38 1.6.5. Zaopatrzenie w ciepło... 47 1.6.6. Gospodarka odpadami... 47 1.6.7. Komunikacja... 48 1.7. STRUKTURA BUDOWLANA... 50 1.7.1. Zasoby mieszkaniowe... 50 1.8. POWIĄZANIA GMINY... 53 2. CZĘŚĆ II OZE... 54 2.1 Wprowadzenie... 54 2.2 Gospodarka odpadami po produkcji rolnej... 56 Potencjał odnawialnych źródeł energii w Polsce... 56 2.3 Energia słoneczna... 58 2.4 Energia wiatru... 61 2.5 Energia wody... 67 2.6 Biomasa... 69 WARUNKI DLA PRODUKCJI BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE W GMINIE JAWORZYNA ŚLĄSKA... 69 Strona2 2

Słoma... 70 SIANO... 72 DREWNO... 73 TORF... 74 ROŚLINY ENERGETYCZNE... 74 DRZEWIASTE ROŚLINY ENERGETYCZNE... 77 2.7 Źródła geotermalne... 80 2.8 Możliwości rozwojowe gminy Jaworzyna Śląska w kierunku OZE... 81 2.8.1 Biogazownie rolnicze... 81 2.8.2 Kolektory słoneczne... 103 2.8.3.Elektrownie wiatrowe... 106 2.8. 4. Pompy ciepła... 112 3.Racjonalizacja zużycia energii w gminie... 123 3.1 Racjonalizacja zużycia energii w gminie... 123 3.2 Ekonomiczne uwarunkowania racjonalizacji użytkowania energii... 125 3.2.1 Narzędzia racjonalizacji... 125 3.3 W zakresie energii cieplnej... 126 3.4 Podstawy prawne stwarzające warunki dla realizacji kogeneracji... 127 3.5 Zmniejszenie energochłonności gospodarki i budynków.... 131 3.5 Termomodernizacja prywatnych budynków mieszkalnych... 140 4.Racjonalizacja gospodarowania energią elektryczną... 144 4.1 ANALIZA MOCY ZAMÓWIONEJ... 152 4.2 Kierunki rozwoju i modernizacji systemów energetycznych... 168 5. MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA ZAMIERZEŃ RACJONALIZACJI ZUŻYCIA ENERGII... 170 5.1 PROGRAMY W ZAKRESIE ROZWOJU I MODERNIZACJI POSZEGÓLNYCH SYSTEMÓW ZAOPATRZENIA W ENERGIĘ... 170 5.2 Program wspierający montaż kotłów na biomasę wraz z zapewnieniem dostaw biomasy przez indywidualnych właścicieli gospodarstw rolniczych i domów jednorodzinnych... 177 5.3 Program biogazownia w każdej gminie... 179 5.4 Program rozwoju małych elektrowni wodnych MEW na terenie gminy... 180 5.5 Programy wspierające przedsięwzięcia mające na celu poszanowanie energii... 184 Strona3 3

WSTĘP Dokument " Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Jaworzyna Śląska powstał, jako działanie w ramach projektu Ekogmina. Projekt ten jest realizowany przez Stowarzyszenie Wolna Przedsiębiorczość i współfinansowany z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Podstawowym celem projektu Ekogmina jest promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez umiejętne wykorzystanie energii odnawialnych na trzech szczeblach: lokalnym, powiatowym oraz regionalnym. Projekt stanowi odpowiedź na realne potrzeby związane z koniecznością dywersyfikacji źródeł energii i problemami związanymi z nadmierną energochłonnością wielu inwestycji. Ekogmina skupia się na dwóch grupach wzajemnie uzupełniających się działań: szkoleń w systemie tradycyjnym uzupełnionym o platformę e-learningową oraz części doradczej obejmującej audyty, strategie, plany oszczędności energii, studia wykonalności. Na bazie wszystkich działań projektowych jest tworzony model Autonomicznych Regionów Energetycznych skupiający się na idei samowystarczalności energetycznej danego obszaru obejmującego kilka gmin. Podstawą formalną opracowania " Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Jaworzyna Śląska jest umowa zawarta pomiędzy Urzędem Gminy w Jaworzynie Śląskiej, reprezentowanym przez Burmistrza Pana Grzegorza Grzegorzewicza a Oddziałem Terenowym Stowarzyszenia Wolna Przedsiębiorczość w Świdnicy. Dokument ten powstał przy szczególnym udziale Pana Ryszarda Lasockiego pełniącego funkcje inspektora ds. gospodarki komunalnej. Zadanie to realizowane jest w ramach projektu pilotażowego Eko-miasto dofinansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Niniejsze opracowanie zawiera m. in.: 1. Ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. 2. Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych. 3. Możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, Strona4 4

energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych. Niniejsza dokumentacja została wykonana zgodnie z umową, obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy techniczn Strona5 5

1. Cel opracowania Celem opracowania jest wskazanie możliwości racjonalizacji użytkowania energii cieplnej i elektrycznej (oszczędność energii), zagospodarowania lokalnych zasobów energii odnawialnej, zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza, wyboru strategii zaopatrzenia w energię mieszkańców i podmiotów gospodarczych Gminy Jaworzyna Śląska. 1.1. Podstawa opracowania Podstawę prawną niniejszego opracowania stanowią: 1. Umowa doradcza zawarta w dniu 15 luty 2010 w Świdnicy pomiędzy Gminą Jaworzyna Śląska z siedzibą w Jaworzynie Śląskiej reprezentowaną przez Grzegorza Grzegorzewicza. a Oddziałem Terenowym Stowarzyszenia Wolna Przedsiębiorczość w Świdnicy.reprezentowanego przez prezesa Krzysztofa Brzozowskiego. 2. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j.:dz. U. Nr 54, poz. 328 z późn. zm.), a w szczególności następujące jej artykuły: Art. 17 1. Samorząd województwa uczestniczy w planowaniu zaopatrzenia w energię i paliwa na obszarze województwa. 2. Wojewoda bada zgodność planów zaopatrzenia w energię i paliwa z polityką energetyczną państwa wraz z obowiązującymi przepisami. Art. 18 1. Do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe należy: 1) planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy, 2) planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy, 3) finansowanie oświetlenia ulic, planów i dróg znajdujących się na terenie gminy, dla których gmina jest zarządcą. 2. Gmina realizuje zadania o których mowa w ust. 1 zgodnie z założeniami polityki energetycznej państwa oraz ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. 3. Środki na finansowanie oświetlenia dróg publicznych, dla których gmina nie jest zarządcą Strona6 6

pokrywane są z budżetu państwa. 4. Minister finansów określi w drodze rozporządzenia zasady i terminy przekazywania środków finansowanych na cele o których mowa w ust. 3. Art.19 1. Zarząd gminy opracowuje projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, zwany dalej projektem założeń 2. Projekt założeń sporządza się dla obszaru gminy lub jej części. 3. Projekt założeń powinien określać: 1) ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, 2) przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, 3) możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych, 4) zakres współpracy z innymi gminami, 1. Przedsiębiorstwa energetyczne udostępniają nieodpłatnie zarządowi gminy plany o których mowa w art. 18 ust.1 w zakresie dotyczącym terenu tej gminy oraz propozycje niezbędne do opracowania projektu założeń. 2. Projekt założeń podlega opiniowaniu przez samorząd województwa w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami oraz przez wojewodę w zakresie zgodności z założeniami polityki energetycznej państwa. 3. Projekt założeń wykłada się do publicznego wglądu na okres 21 dni, powiadamiając o tym w sposób przyjęty zwyczajowo w danej miejscowości. 4. Osoby i jednostki organizacyjne zainteresowane zaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy mają prawo składać wnioski, zastrzeżenia i uwagi do projektu założeń. 5. Rada gminy uchwala założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, rozpatrując jednocześnie wnioski zastrzeżenia i uwagi zgłaszane w czasie wyłożenia projektu założeń do publicznej wiadomości. Art. 20 1. W przypadku gdy plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji założeń, o których mowa w art. 19 ust. 8 zarząd gminy opracowuje projekt planu zaopatrzenia w Strona7 7

ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe, dla obszaru gminy lub jej części. Projekt planu opracowany jest na podstawie uchwalonych przez radę tej gminy założeń i winien być z nimi zgodny. 2. Projekt planu, o którym mowa w ust.1, powinien zawierać: 1) propozycję w zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekonomicznym, 2) harmonogram realizacji zadań, 3) przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsięwzięć oraz źródło ich finansowania, 3. Zarząd gminy przedstawia wojewodzie projekt planu, o którym mowa w ust.1, celem stwierdzenia zgodności z założeniami o których mowa w art. 19. 4. Rada gminy uchwala plan zaopatrzenia, o którym mowa w ust. 1. 5. W celu realizacji planu, o którym mowa w ust. 3, gmina może zawierać umowy z przedsiębiorstwami energetycznymi. 6. W przypadku, gdy nie jest możliwa realizacja planu na podstawie umów, rada gminy dla zapewnienia zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe - może wskazać w drodze uchwały tę część planu, z którą prowadzone na obszarze gminy działania muszą być zgodne. 3. Rozporządzenia wykonawcze do ustawy Prawo energetyczne. Rozporządzenie Ministra Gospodarki. z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączania do sieci ciepłowniczych, pokrywania kosztów przyłączenia, obrotu ciepłem, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz. U. Nr 72, poz. 845) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 października 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie ciepłem. (Dz. U. Nr 96, poz. 1053) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 stycznia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie energią elektryczną. (Dz. U. Nr 1, poz. 7) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 września 2000 r. w sprawie szczegółowych Strona8 8

warunków przyłączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenie usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców. (Dz. U. Nr 85 poz. 957) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 sierpnia 2000 r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci gazowych, obrotu paliwami gazowymi, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci gazowych oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców (Dz. U. Nr 77 poz. 877) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 sierpnia 1998 r. w sprawie harmonogramu uzyskiwania przez poszczególne grupy odbiorców prawa do korzystania z usług przesyłowych (Dz. U. Nr 107 poz. 671) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 kwietnia 2001 r. zmieniające rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi. (Dz. U. Nr 34 poz. 407) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia 2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej, ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, a także ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz zakresu tego obowiązku (Dz. U. Nr 122 poz.1336) Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie zasad i terminów przekazywania z budżetu państwa środków na finansowanie oświetlenia dróg publicznych, krajowych, wojewódzkich i powiatowych w granicach miast na prawach powiatu (Dz. U. Nr 143, poz. 922) 4. Opracowanie Ministerstwa Gospodarki p.t. Założenia Polityki Energetycznej Państwa do 2020 r. Podstawowe cele założeń to: 1. Bezpieczeństwo energetyczne, rozumiane jako stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska. 2. Poprawa konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oraz produktów i usług oferowanych na rynkach międzynarodowych jak też na rynku wewnętrznym Strona9 9

3. Ochrona środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami oddziaływania procesów energetycznych. Rozwój polskiej energetyki musi uwzględniać występujące w niej tendencje takie jak: Strategia zintegrowanego zarządzania energią i środowiskiem dążąca do realizacji zrównoważonego ze środowiskiem, rozwoju regionów, polegająca na powszechności wykorzystywania nowych technologii energetycznych, prowadzeniu edukacji związanej z racjonalizacją użytkowania energii i ochrony środowiska, wykorzystywaniu lokalnych zasobów energetycznych oraz eliminacją lokalnych źródeł zanieczyszczeń w oparciu o techniki informacyjne. Strategia częściowej decentralizacji struktur energetycznych zmierzająca do tworzenia lokalnych rynków energii, na których samorządy gminne staną się istotnym realizatorem polityki energetycznej państwa określanej jako decentralizacja, deregulacja, zrównoważony rozwój. Sprowadza się to do stworzenia warunków do wprowadzenia na rynek rozproszonych źródeł małej i średniej mocy (od kilku MW) produkujących w układach skojarzonych prąd elektryczny i energię cieplną dla lokalnych systemów grzewczych. Strategia ta obejmuje wykorzystywanie lokalnych zasobów energetycznych w postaci miejscowych małych źródeł gazu, biomasy, energii słonecznej, energii wiatru itp. Wymaga to uporządkowania systemów zaopatrzenia w ciepło (systemy skojarzone dla uzyskania efektywności energetycznej muszą mieć możliwość stabilnego oddawania energii cieplnej) tak aby stworzyć stabilną w skali 15 20 lat strukturę niezbędną do podejmowania kosztownych decyzji inwestycyjnych. Strategia poprawy efektywności zmierzająca do znaczącego obniżenia energochłonności procesów przemysłowych, jak również w sektorze komunalno-bytowym (w szczególności budownictwa). 5. Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. 6. Krajowy plan działań dotyczący efektywności energetycznej (EEAP) 7. Projekt ustawy o efektywności energetycznej uwzględniający takie czynniki jak: 1) Zapewnienie dostaw energii i paliw odpowiedniego rodzaju i jakości. 2) Zapewnienie dostępności nośników energii w cenach akceptowalnych społecznie z jednej strony, pozwalających jednocześnie na prowadzenie racjonalnej działalności gospodarczej Strona10 10

w zakresie energetyki, umożliwiającej rozwój i zapewnienie właściwego poziomu bezpieczeństwa. 3) Spełnienie zaostrzonych wymagań w zakresie ochrony środowiska. 4) Optymalne wykorzystanie lokalnych nośników energii. Warunkiem uzyskania wymienionych celów jest osiągnięcie niezbędnego poparcia społecznego dla realizacji zdefiniowanych w Założeniach do Planu Energetycznego programów techniczno ekonomicznych i koncepcji zaopatrzenia w energię poszczególnych rejonów gminy. Program musi więc uwzględniać zarówno uwarunkowania wynikające z polityki państwa jak również wychodzić naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom lokalnej społeczności w zakresie zaopatrzenia w dostępną i bezpieczną energię, stwarzania warunków do wzrostu aktywności gospodarczej i efektywnego korzystania z lokalnych zasobów. 3. Informacje wstępne W zakresie planowania energetycznego można wyróżnić cztery główne funkcje gminy: 1. Gmina jako konsument energii, poprzez ogrzewanie i oświetlenie budynków użyteczności publicznej, zarządzanie publicznym systemem oświetlania ulic i komunikacją lokalną itp. 2. Gmina jako producent energii i dystrybutor, poprzez produkcję i dystrybucję energii i wody mieszkańcom i różnym podmiotom gospodarczym zlokalizowanych na terenie gminy. 3. Gmina jako planista, poprzez wybór strategii i planowania przestrzennego w znacznym stopniu determinujący zużycie energii przez wszystkie podmioty, w szczególności na ich potrzeby bytowe. 4. Gmina jako promotor postępu, poprzez promowanie zwiększonej efektywności energetycznej i ekonomicznej inwestycji gminnych i zachęcanie poszczególnych użytkowników do działań racjonalizujących i promujących zużycie energii. Ustawa Prawo energetyczne w art.18 ust.1 pkt 1 i 2 określiła te zadania własne gmin w zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną i ciepło, które mają charakter obowiązkowy. Należą do nich: a) planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło na obszarze gminy, b) planowanie i organizacja oświetlenia miejsc publicznych oraz finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg znajdujących się na terenie gminy z wyłączeniem autostrad i dróg szybkiego ruchu (dróg ekspresowych). Pierwszym krokiem procedury planowania energetycznego jest wykonanie Projektu założeń do Strona11 11

planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w każdej gminie. Zgodnie z art. 19 Prawa energetycznego Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe powinien zawierać: a) opis stanu istniejącego z uwzględnieniem przyszłych zmian w zapotrzebowaniu na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, b) analizę możliwości racjonalizacji produkcji i zużycia energii u użytkowników i producentów, c) możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek energii i lokalnych zasobów z uwzględnieniem skojarzonej produkcji ciepła i energii elektrycznej jak również wykorzystanie ciepła odpadowego z procesów technologicznych w przemyśle, d) możliwości współpracy z sąsiednimi gminami. Zgodnie z ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym w rozdz. 2 zakres działania i zadania gminy w Art. 7.1 jest zapisane, że zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują zagadnienia: wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną. Do dokumentów związanych należy: a) ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.), b) ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku ( Dz. U. Nr 62 poz. 627 z poźn. zm), Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne mające wpływ na politykę energetyczną gmin: 1. Charakter gminy (rodzaj i teren działania, wielkość gminy, płożenie itp.) 2. Dostępność do istniejących sieci przesyłowych energii elektrycznej i gazu. 3. Dostępność do systemów ciepłowniczych. 4. Działające na terenie gminy przedsiębiorstwa energetyczne 5. Istniejące na terenie gminy systemy energetyczne. 6. Istniejące na terenie gminy przedsiębiorstwa. 7. Charakter istniejącej na terenie gminy zabudowy. 8. Walory środowiskowe 9. Przyjęte przez gminę plany rozwoju 10. Polityka energetyczna sąsiednich samorządów lokalnych, regionu i województwa 11. Polityka energetyczna i środowiskowa kraju i unii europejskiej Strona12 12

12. Uregulowania prawne 13. Budżet gminy 14. Funkcjonujące programy wsparcia finansowego dla racjonalizacji gospodarki energią i ochrony środowiska 15. Ceny paliw i energii 16. Świadomość mieszkańców gminy 4. Zadania własne gminy Zadaniem gminy jest zagwarantowanie bezpieczeństwa energetycznego na danym obszarze. Odnosi się to zarówno do mieszkańców gminy jak i funkcjonujących na jej terenie podmiotów gospodarczych. Nałożone na gminę przez ustawę Prawo energetyczne, obowiązki w sprawach związanych z zaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, są uszczegółowieniem zadań gminy wymienionych w art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. W świetle zapisów ustawy Prawo energetyczne to gmina jest kreatorem i koordynatorem polityki energetycznej na swoim terenie. Do zadań własnych gminy należy bowiem planowanie i realizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Jednak ustawa Prawo energetyczne w procesie planowania w energetyce wskazuje tylko dwa podmioty planujące, tj. gminę i sieciowe przedsiębiorstwo energetyczne. Zarówno sieciowe przedsiębiorstwo energetyczne w zakresie sporządzania planów rozwoju, jak i gmina w zakresie planowania i organizowania zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe mają obowiązek postępowania zgodnie z: założeniami polityki energetycznej państwa, treścią miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami zawartymi w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Plan rozwoju sieciowego przedsiębiorstwa winien być spójny z gminnymi założeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Ustawa przewiduje dwa rodzaje dokumentów planistycznych, uchwalanych przez radę gminy: założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczne i paliwa gazowe. Strona13 13

W zależności od stopnia zgodności założeń z planami przedsiębiorstw energetycznych istnieje lub nie potrzeba uchwalania planu. Strona14 14

CZĘŚĆ I STAN AKTUALNY GMINY 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY 1.1. DANE OGÓLNE Gmina Jaworzyna Śląska położona jest w południowej części województwa dolnośląskiego, w powiecie świdnickim (rys. 1). Znajduje się ona w odległości około 10 km od Świdnicy, 30 km od Wałbrzycha i 50 km od Wrocławia. Na terenie gminy znajduje się 12 wsi (Bagieniec, Bolesławice, Czechy, Milikowice, Nowice, Nowy Jaworów, Pasieczna, Pastuchów, Piotrowice Świdnickie, Stary Jaworów, Tomkowa, Witków) oraz miasto Jaworzyna Śląska. Rys. 1 Mapa z lokalizacyjna Strona15 15

Lasy (leśne Powierzchnia Miejscowości Użytki rolne Sołectwa i zadrzewione) [km2] [w tym wiejskie] [% pow. ogólnej] [% pow. ogólnej] Gmina 62,98 12 13 83,1 7,9 Gmina Jaworzyna Śląska, położona na styku Wzgórz Strzegomskich i Obniżenia Podsudeckiego, w północnej części województwa wałbrzyskiego, w dawnym i przyszłym powiecie świdnickim - historycznie w krainie Księstwa Świdnicko-Jaworskiego, należy do tych połaci Śląska, które genezę swoich dziejów odnajdują w historii Polski Piastowskiej. Obszar ten, o dobrych warunkach klimatycznych, żyznych glebach oraz dostatku wody, zasiedlony od kilku tysiącleci, administracyjnie - w sensie współczesnym - uformowany został dopiero w drugiej połowie XIX stulecia, i następnie w połowie XX wieku. Obejmuje on ziemie o powierzchni 67,3 km2: jedno miasto i 12 wsi, w których mieszka 10.574 osób, w tym w mieście 5186, i Gminie 5406 osób. Dzieje ziemi, na którym położona jest Gmina Jaworzyna Śląska, wiążą się z istnieniem tu Państwa Wielkomorskiego, panowaniem czeskich Przemyślidów, wreszcie z walkami o nie Mieszka I, zakończonymi przyłączeniem ich do Państwa Polskiego, co miało miejsce około 990 roku. Ziemie te, na przestrzeni dziejów opanowane przez Czechów, Polaków, Austriaków i Niemców, posiadają licznych antenatów: wybitnych postaci historycznych, rodów, fundatorów kościołów, zamków i pałaców. Można do nich zaliczyć: Piotra Włosta - wojewodą śląskiego za panowania BolesławaKrzywoustego, Bolka II księcia Świdnicko-Jaworskiego, Pawła Monau - możnowładcę śląskiego, rody Buddenbroków Burghausów, Kramstów i innych. Na związki z tą historią wskazuje etymologia nazw niektórych wsi, jak Piotrowiceczy Bolesławice. Związki te tkwią także w licznych nazwach punktów geograficznych, w topografii terenu, w przydrożnych krzyżach "pokutnych", których właśnie tutaj jest wyjątkowo dużo, w legendach. Obszar Gminy, położony w południowo - zachodniej części Równiny Świdnickiej, lekko pofałdowany, prawie pozbawiony lasów, poprzecinany jest strumieniami, licznymi drogami, a od połowy XIX stulecia również liniami kolejowymi. To tutaj krzyżują się drogi wiodące z Wrocławia do Wałbrzycha i dalej w Sudety, z Opola, Nysy i Świdnicy od Strzegomia, Legnicy i nad morze, to tutaj zbudowano największy na Śląsku węzeł kolejowy: w 1843 roku z Wrocławia do Świebodzic, w 1853 roku z Wałbrzycha do Legnicy, w 1863 roku z Wałbrzycha przez Świdnicę do Nysy. Strona16 16

Punkt centralny tych połączeń zlokalizowano, nota bene, w polu, które od tego czasu stało się początkiem, najpierw osiedla, a następnie miasta Jaworzyny Śląskiej. Naturalną granicą Gminy, na północy jest koryto Strzegomki, do skrajnych miejscowości należą: na północy Pastuchów, na południu Milikowice, na wschodzie Bagieniec, na zachodzie Czechy. W południowej części Gminy rozwinęło się wysoko towarowe rolnictwo, natomiast w północnej, obok rolnictwa, również przetwórstwo rolno-spożywcze, w Jaworzynie zaś przemysł, przede wszystkim ceramiczny, a także usługi. Użytkowanie gruntów w gminie Rodzaj Powierzchnia, ha Tereny zabudowane 207,42 Tereny nie zabudowane Grunty orne 4548,81 Drogi 222,1 Koleje Sady 26,76 Łąki trwałe 341,15 Pastwiska trwałe 314,13 Grunty pod wodami 56,59 Użytki leśne 498,05 Strona17 17

Struktura użytkowania gruntów: Powierzchnia Udział w pow. (ha) ogólnej (%) Grunty orne 4548,81 72,2 Sady 26,76 0,4 Użytki rolne Łąki trwałe 341,15 5,5 Pastwiska trwałe 314,13 5,0 Użytki leśne oraz grunty zadrzewione 498,05 7,9 Grunty pod wodami 56,59 0,9 Grunty zabudowane Tereny zabudowane 207,42 3,3 i zurbanizowane Tereny nie zabudowane Zieleń Tereny komunikacyjne Drogi 222,1 3,5 Koleje i inne Nieużytki 21,90 0,3 Powierzchnia wyrównawcza RAZEM 6297,87 100 Strona18 18

Podstawowe informacje o sołectwach w gminie L.p. Nazwa sołectwa Ludność Powierzchnia [ha] 1 Bagieniec 134 198,22 2 Bolesławiec 423 457,64 3 Czechy 441 808,13 4 Milikowice 608 944,24 5 Nowice 345 561,02 6 Nowy Jaworów 124 172,80 7 Pasieczna 327 533,90 8 Pastuchów 1064 794,45 9 Piotrowice Świdnickie 734 767,84 10 Stary Jaworów 425 388,42 11 Tomkowa 255 300,25 12 Witków 314 370,96 Ogółem 5194 6298 Strona19 19

1.2. LUDNOŚĆ Demografia Struktura wiekowa - stan na dzień 20.04.2010 r. Struktura populacji 31.12.2005 r. - 10.494 31.12.2006 r. - 10.558 31.12.2007 r. - 10.450 31.12.2008 r. - 10.421 31.12.2009 r. - 10.386 w tym: Kobiet 5454 Mężczyzn 4932 Ludność w poszczególnych miejscowościach Strona20 20

Bagieniec - 101 Bolesławice - 425 Czechy - 426 Milikowice - 598 Nowice - 342 Nowy Jaworów - 119 Pasieczna - 328 Pastuchów - 1055 Piotrowice - 731 Stary Jaworów - 418 Tomkowa - 279 Witków - 322 Jaworzyna Śląska - 5242 W 2009 roku urodziło się 117 dzieci. Zawartych zostało 106 małżeństw. Zmarło 108 mieszkańców. Strona21 21

Ludność i prognoza ludności Dane np 2002r Dane np 2006r Różnica Powierzchnia, ha 6298 Ludność 5194 Mężczyźni 2544 Kobiety 2650 Zagęszczenie, os/m 2 82 rok liczba mieszkańców zmiana 2006 10558 2007 10450 2008 10421 2009 10386-1,7% 2010-2% 2011-2% 2012-3% 2013-3% 2014-3% 2015-3% Strona22 22

Sołectwa Lp. Sołectwo Sołtys Przewodniczący Rady Sołeckiej Wsi 1. Bagieniec Wiesława Potocka Violetta Mazurek 2. Bolesławice Franciszka Stempin Henryk Skowroński 3. Czechy Aldona Rzezała Madetko Barbara 4. Milikowice Władysław Laszków Aleksander Baniewski 5. Nowice Tadeusz Duśko Józef Ziobro 6. Nowy Jaworów Danuta Paprota Andrzej Bytniewski 7. Pasieczna Marian Smoliński Małgorzata Bernat 8. Pastuchów Arkadiusz Brzegowy Ewa Pilecka 9. Piotrowice Świdnickie Krzysztof Pawłowski Genowefa Nowak 10. StaryJaworów Marian Sawko Elżbieta Korzystka 11. Tomkowa Waldemar Woszczyk Anna Ząbek 12. Witków Kazimierz Pawłusiów Rudolf Charów Strona23 23

1.3. WARUNKI ŚRODOWISKOWE 1.3.1. Położenie geograficzne Gmina Jaworzyna Śląska przynależy administracyjnie od 1 stycznia 1999 r. do województwa dolnośląskiego powiatu świdnickiego. Omawiany obszar położony jest w środkowej części Przedgórza Sudeckiego, pomiędzy masywem Ślęży na wschodzie, a krawędzią środkowej części Sudetów - na południowym zachodzie. Geologicznie rejon Jaworzyny Śląskiej leży w obrębie tak zwanego bloku przedsudeckiego, składającego się z trzech elementów strukturalnych: 1. południowo-wschodniego (fragment gór prekambryjskich) 2. północnego-imbramowickiego (zbudowanego z zieleńców i amfibolitów) 3. środkowego (stanowi go granitowy masyw Strzegom - Sobótka, wykształcony w hercyńskich czasach górotwórczych) Występowanie tak wielu form fizyczno-geograficznych wynika ze struktury i rzeźby terenu, którą tworzą pogórza z resztkami zrównań i ilastych osadów pochodzących z okresu zlodowaceń (trzeciorzędowych i plejstoceńskich). Na powierzchni tego obszaru znajduje się kaolin oraz czerwona zwietrzelina składająca się z magnezu, żelaza i niklu. Teren gminy opada do wysokości 272 m. nad poziomem morza na południowym zachodzie do 191 m n.p.m. na północnym wschodzie. Przez omawiany obszar przepływają dwa większe cieki Strona24 24

wodne - na zachodzie rzeka Pełcznica i na północy, na krótkim odcinku będącym granicą administracyjną, rzeka Strzegomka. Obszar gminy Jaworzyna Śląska położony jest w środkowej części Przedgórza Sudeckiego, pomiędzy masywem Ślęży na wschodzie, a krawędzią środkowej części Sudetów na południowym zachodzie. Przeważająca część gminy ma charakter równinny. Tylko niektóre obręby są zróżnicowane pod względem rzeźby terenu (m. in. Bagieniec). Wysokość, nad poziomem morza, na jakiej znajduje się teren gminy mieści się w przedziale od 191 m n. p. m. (północny wschód) do 272 m n. p. m. (południowy zachód). Według podziału geobotanicznego Dolnego Śląska, teren gminy wchodzi w skład Działu Sudeckiego, leży na pograniczu Wzgórz Strzegomskich i Przedgórza Sudeckiego oraz na części Równiny Świdnickiej. Od północy sąsiaduje on ze Wzgórzami Imbramowickimi, Równiną Kącką, Wzgórzami Strzegomskimi. Za południową granicą gminy znajduje się Obniżenie Podsudeckie i Kotlina Dzierżoniowska, natomiast na wschodzie znajduje się Masyw Ślęży ze Wzgórzami Kiełczyńskimi oraz część Kotliny Dzierżoniowskiej. 1.3.2. Zasoby naturalne Na tym terenie występuje kaolin oraz czerwona zwietrzelina składająca się z magnezu, żelaza i niklu. Zasoby kruszywa naturalnego w gminie obliczone były 2004 roku na 3265 tys. ton, zaś surowca kaolinowego na 3043 tys. ton. Na obszarze gminy znajdują się następujące złoża: Strona25 25

Zasoby naturalne Od lat funkcjonowanie przemysłu na obszarze gminy Jaworzyna Śląska związane jest z występowaniem w strukturze geologicznej omawianego terenu cennych surowców mineralnych. Są to przede wszystkim naturalne złoża skalne, pochodzące z okresu czwartorzędu: łupki ilaste, mułowce piaszczyste, kwarcyty, lidytyty i wapienie. W chwili obecnej do udokumentowanych i zatwierdzonych zasobów kruszywa naturalnego należą złoża: "Stary Jaworów - Piaskownia" (596 tys. t) - zasoby zatwierdzone decyzją Wojewody Wał"Stary Jaworów I" (505 tys. t) "Nowy Jaworów I" (2164 tys. t) - zasoby zatwierdzone decyzją Wojewody Wałbrzyskiego nr 273/97 Strona 26 brzyskiego nr 220/96 26

a także złoże surowca kaolinowego "Stefan" w Bolesławicach (3043 tys. t), zatwierdzone decyzją Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z 1 grudnia 1985 r. Górnicze obszary występowania zasobów kruszywa naturalnego znajdują się również w okolicach wiosek Czechy i Witków. Występujące cenne złoża surowcowe ceramiki szlachetnej i kruszyw nie są jednak wykorzystywane przez Fabrykę Porcelany Stołowej "Karolina" w Jaworzyna Śląskiej. Wymienione zasoby znalazły zastosowanie w procesie produkcyjnym materiałów budowlanych. Dzięki eksploatacji kamienia, w każdej z miejscowości gminy funkcjonują zakłady jego obróbki i punkty sprzedaży gotowych wyrobów kamieniarskich. Na omawianym obszarze, poniżej 200 m. głębokości, występują wody mineralne o wysokiej jakości i bogatym składzie, które swoje walory zawdzięczają lokalizacji w utworach czwartorzędu. Naturalne surowce mineralne, które występują na przedmiotowym obszarze i terenach sąsiednich, tworzą bazę surowcową dla istniejącego przemysłu. Zasoby kruszywa naturalnego w gminie Jaworzyna Śląska obliczane są obecnie na 3265 tys. ton, zaś surowca kaolinowego na 3043 tys. ton. Wielkość wspomnianych złóż pozwala na sprzedaż wydobywanych zasobów innym zakładom produkcji porcelany i armatury sanitarnej. Warunki naturalne predystynują gminę Jaworzyna Śląska do funkcjonowania na jej obszarze takich dziedzin gospodarki jak: rolnictwo, przemysł rolnospożywczy, wydobywczy i ceramiczny, komunikacja oraz turystyka. 1.3.2 Gleby Na obszarze gminy Jaworzyna Śląska, przeważają gleby orne pszenne, głównie III i IV klasy bonitacyjnej. Ich podatność na erozję jest słaba, a przeznaczenie przeważnie rolnicze. Skład opiera się w głównej mierze na czerwonych zwietrzelinach skalno-krystalicznych i kaolinie. Są to przede wszystkim urodzajne gleby żwirowe i gliniaste, dla których skałę macierzystą stanowią utwory lessowate. Najbardziej żyzne z nich (iły trzeciorzędowe) występują w okolicach miasta Jaworzyna Śląska. Wspomniane gleby posiadają wysoką jakość i podlegają ochronie, co należy uwzględnić przy ewentualnych procesach inwestycyjnych. Szata roślinna jak i świat zwierzęcy omawianego obszaru nie są urozmaicone pod względem jakościowym. Strona27 27

1.4. WARUNKI KLIMATYCZNE Temperatury, pory roku-czas trwania, radiacja (nasłonecznienie), opady, wiatry-róża Na terenie gminy występuje klimat umiarkowany-wilgotny zaliczany do klimatu przedgórskiego. Charakteryzuje się on chłodniejszymi latami i cieplejszymi zimami, co zbliża go do łagodnego klimatu Sudetów. Zimy są łagodne z powodu prądów oceanicznych, natomiast wiatry fenowe podnoszą temperaturę jesienią. Letnie miesiące charakteryzują się średnią wilgotnością, opady w tym czasie wahają się w granicach 100 120 mm (dla lipca). Średnia suma opadów w ciepłym półroczu wynosi 500 600 mm. Miesiące zimowe odznaczają się wysoką wilgotnością (30 40 mm dla stycznia, 200 300 mm dla półrocza zimnego). Bilans wodny odpowiednio dla okresu ciepłego wynosi 40 60 mm, natomiast dla zimnego 100 150 mm. Obfite opady mogą spowodować przepełnienie zbiorników wodnych i cieków, co może doprowadzić do podtopień lub zagrożenia powodzią. Średnia temperatura roczna na terenie gminy wynosi 8,5 C, gdzie w okresie zimowym zawiera się między -1,5, a -2,0 C, a w okresie letnim 18 C. Na obszarze gminy zazwyczaj występują wiatry zachodnie oraz południowe, o średniej prędkości 3,5 m/s. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost średnich temperatur, zanik przejściowych pór roku, zmniejszenie się opadów oraz gwałtowniejszy przebieg zjawisk meteorologicznych. Obfite opady powodują przepełnienie deszczówką zbiorników retencyjnych. Ten stan rzeczy nie stanowi zagrożenia powodziowego dla całego obszaru gminy. W 1997 roku w czasie powodzi na Dolnym Śląsku zalaniu uległy w gminie dwie wioski: Milikowice i Pastuchów. Strona28 28

1.5. GOSPODARKA GMINY 1.5.1. Rolnictwo Wielkość powierzchni gospodarstw rolnych Gmina średnia pow. gospodarstwa [ha] 9,97 Dane dotyczące wykorzystania powierzchni w gminie Grunty Powierzch Użytki ty pod nie- Zie- Użytki rolne [ha] Grunty komu- Nie- Tereny Grun- zabunikacyjne ki użyt Sołectwo nia leśne wodamdo- [ha] zabu- leń do- wane drogi [ha] ogólna pastwiska [ha] wane [ha] Orne Sady ląki [ha] [ha] [ha] [ha] Bagieniec 198,22 107,1-7,37 15,05 49,71 5,86 4,96 6,78 1,03 Bolesławiec 457,64 363,87 1,39 28,1 12,32 2,0 2,57 16,45 17,78 1,24 Czechy 808,13 558,12 0,33 65,79 87,98 50,13 5,39 15,94 23,28 1,17 11,2 Milikowice 944,24 734,12 7 45,55 60,22 21,81 8,13 35,07 26,93 1,06 Nowice 561,02 458,92 1,96 14,42 24,56 27,79 1,94 11,81 18,02 1,6 Nowy Jaworów 172,8 124,68 0,07 8,19 6,67 3,51 2,87 5,26 8,68 3,42 Pasieczna 533,9 266,77 0,57 38,73 7,61 170,83 9,78 12,0 16,45 2,41 Pastuchów 794,45 542,67 1,65 38,32 34,66 89,49 6,83 46,79 24,76 4,53 Piotrowice Świdnickie 767,84 545,86 4,18 49,29 27,57 74,11 7,13 18,23 24,72 2,6 Stary Jaworów 388,42 322,23 1,34 8,0 11,18 1,75 2,63 18,75 16,39 1,96 Tomkowa 300,25 236,22 1,04 18,96 10,01-1,87 10,47 14,55 - Witków 370,96 288,25 2,96 18,43 16,30 6,92 1,59 11,69 23,76 0,88 6297,8 4548,8 341,1 207,4 Razem 7 1 26,6 5 314,13 498,05 56,59 2 222,1 21,9 Struktura gospodarstw rolnych Strona29 29

Lp Wielkość gospodarstwa Ilość gospodarstw Udział w powierzchni ha szt % 1 do 2 167 5,9 2 2-5 62 4,6 3 5-10 70 13,4 4 10-15 36 11,1 5 15-50 49 27,9 6 50-100 7 11,9 7 powyżej 100 6 25,2 Razem 397 Całkowita powierzchnia 3959 ha Strona30 30

1.5.2. Przemysł i usługi 1.5.3. Przemysł turystyczny Korzystna lokalizacja geograficzna gminy Jaworzyna Śląska ma znaczący wpływ nie tylko na aktywność społeczno-gospodarczą omawianego obszaru, ale również na jego atrakcyjność turystyczną. Mimo widocznego braku lasów i wzniesień teren gminy jest malowniczy. Jego walory klimatyczno-topograficzne oraz dobre skomunikowanie przemawia za rozbudową obsługi ruchu turystycznego w postaci hoteli, pensjonatów czy gospodarstw agroturystycznych. Położenie geograficzne i walory przyrodniczo-krajobrazowe pozwalają na rozwój turystyki i rekreacji na terenie gminy. Ukształtowanie obszaru w tym obrębu Bagieniec, widoki na pasmo Gór Wałbrzyskich i masyw Ślęży, małe zbiorniki wodne stwarzają warunki do uprawiania aktywnej turystyki pieszej i rowerowej. W każdej z miejscowości można znaleźć zabytki lub cenne przyrodniczo miejsca. Wyróżniające się miejscowości pod względem atrakcji turystycznych to wsie: Bagieniec, Bolesławice i Milikowice. Bagieniec to malowniczo położona miejscowość w niewielkiej dolinie wśród stawów i okolicznych wzgórz. Otoczona ostępami leśnymi z licznymi strumieniami oraz ścieżkami bardzo dobrze nadaje się do spacerów i jazdy rowerowej. Najwyższe wzgórze w jej granicach kryje tajemnice z czasów ubiegłego wieku. Zachowane są też ślady stacjonowania Strona31 31

jednostek radzieckich w postaci dołów maskujących pojazdy opancerzone. Ponadto na terenie wsi zlokalizowany jest renesansowy zamek, wzniesiony w XVI wieku, potem przebudowany,a po II wojnie światowej ulegał stopniowej dewastacji. Obecnie są prowadzone prace remontowe mające na celu przywrócić mu dawną świetność. Niemiecki poeta Johan Wolfgang von Goethe często spędzał wakacje w omawianym zamku. Dla uczczenia tego faktu w gminie odbywają się imprezy noszące nazwę "Dni Goethego", w ramach których prowadzone są warsztaty poetyckie, teatralne, plastyczne, dziennikarskie oraz organizowany jest wyścig rowerów górskich. W Bagieńcu znajdujące się 2 gospodarstwa agroturystyczne wchodzące w skład bazy noclegowo-gastronomicznej gminy. Stawy stały się ulubionym miejscem nie tylko wędkarzy, ale też osób chętnie odpoczywających nad wodą. Miejscowość Bolesławice o charakterze owalnicy, później rozbudowana przestrzennie do ulicówki, należy do najstarszych wsi na Śląsku. Wieś jest korzystnie położona przy drodze prowadzącej ze Świdnicy do Strzegomia, w odległości 3,5 km od dworca kolejowego w Jaworzynie Śląskiej. Pierwsze wzmianki historyczne szacuje się na 1308 r., gdzie podaje się, że właścicielem osady był ławnik ze Świdnicy. Wieś Milikowice położona jest w najbliższym sąsiedztwie Gór Wałbrzyskich, natomiast w promieniu kilkunastu kilometrów znajduje się wiele atrakcji turystycznych takich, jak: zamek Książ, miejscowość uzdrowiskowa Szczawno-Zdrój, sztolnie Walimia, Kościół Pokoju w Świdnicy, pałac w Kraskowie, zamek w Bolkowie. Na terenie wsi istnieje możliwość wynajęcia koni, zimą można skorzystać z tras narciarskich położonych w pobliskich miejscowościach Rzeczka i Andrzejówka lub ze sztucznego lodowiska w Świdnicy. W Milikowicach powstało i funkcjonuje pierwsze gospodarstwo agroturystyczne na terenie gminy Jaworzyna Śląska. Walorem gminy podnoszącym jej atrakcyjność turystyczną jest droga węglowa, którą wozy konne przewoziły węgiel z kopalni wałbrzyskich do rzecznych portów Wrocławia. Na terenie miasta Jaworzyna Śląska występuje jedyne w swoim rodzaju Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku. Muzeum powstało w siedzibie byłej lokomotywowni, po skansenie lokomotyw parowych. Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku rozpoczęło swoją działalność 1 sierpnia 2004 r. w nowej siedzibie, na terenie byłej Lokomotywowni w Jaworzynie Śląskiej. Decyzję o likwidacji Lokomotywowni podjęto w 1991 roku, a na jej miejscu utworzono Skansen Lokomotyw Parowych. Rozpoczęto gromadzenie eksponatów. Najstarszym z nich był parowóz serii Tkh2-12 firmy UNION GIESSEREI z 1890 roku. Strona32 32

Muzeum jest organizacją pożytku publicznego po zarejestrowaniu w KRS. Cała działalność Muzeum finansowana jest ze środków Założyciela, Fundatora Muzeum oraz z wypracowanych środków ze statutowej działalności Muzeum. Muzeum udostępnia ekspozycję obejmującą zabytkowy tabor kolejowy normalnotorowy - kilkadziesiąt lokomotyw i wagonów od roku 1889 do lat 70 -tych XX w. Można zobaczyć również: maszynę parową, dźwig, kolekcję motocykli, urządzenia dawnej drukarni, zabytkowy komputer Odra, zbiory ikonograficzne, biblioteczne, a także eksponaty związane z kolejnictwem i jego otoczeniem oraz wiele różnych pamiątek i dokumentów. 24 września 2005r. na terenie Muzeum nastąpiło otwarcie działu poświęconego historii motocykli Harley - Davidson oraz wystawy prezentującej historię ruchu motocyklowego na Dolnym Śląsku. Mimo korzystnych warunków naturalnych dla turystyki i rekreacji, bliskiego położenia miast turystycznych (Jaworzyna Śląska) czy uzdrowiskowych (Szczawno Zdrój), infrastruktura turystyczna jest słabo rozwinięta. Na terenie gminy nie występują szlaki turystyczne, ścieżki rowerowe ani punkty widokowe. Łącznie prowadzone są 4 gospodarstwa agroturystyczne, 1 stadnina koni w Starym Jaworowie. Tereny dla rekreacji wyznaczone zostały wokół stawów hodowlanych w granicach miasta i w obrębie Piotrowice Świdnickie (po byłych wyrobiskach kopalnianych), które obecnie nie są zagospodarowane. 1.5.4. Leśnictwo Stopień lesistości w gminie wynosi 7,7 %, a gospodarką leśną zajmuje się Nadleśnictwo Jaworzyna Śląska. Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię 486,40 ha, a wraz Strona33 33

z zadrzewieniami powierzchnia ta wynosi 498,05 ha, co zwiększa ich udział do 7,9 % w całkowitej powierzchni gminy. Największe obszary leśne znajdują się w zachodniej i północnej części gminy na terenie obrębu: Pasieczna, Czechy, Pastuchów, Piotrowice Świdnickie oraz w obrębie Bagieniec. Największy stopień lesistości występuje w obrębie Pasieczna, który wynosi 32,0 % oraz Bagieniec 24,4 %. W granicach miasta Jaworzyna Śląska położonych jest prawie 12,00 ha lasów. Pozostałe obręby charakteryzuje znacznie niższym wskaźnikiem zalesienia, który jest niższy niż 12,0 %. Grunty zadrzewione i zakrzewione zajmują łącznie 11,65 ha. Występują najczęściej wzdłuż dróg gruntowych, cieków płynących, a także jako zwarte skupiska śródpolne. Często występują w sąsiedztwie lasów czy zbiorników wodnych. Lasy występujące w gminie, położone są w V Śląskiej Krainie Przyrodniczo Leśnej, Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego. Jest to głównie las mieszany, z przewagą buka, dębu, grabu, brzozy, a w dolinach rzek występuje roślinność łęgowa. Strona34 34

1.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA 1.6.1. Zaopatrzenie w wodę Gmina Jaworzyna Śląska położona jest w obrębie zlewni rzeki Bystrzycy oraz Strzegomki, a także jej prawobrzeżnego dopływu Pełcznicy. Przez obszar przepływają 4 cieki naturalne: Jabłoniec, Milikówka, Cienia i Tarnawka. Grunty pod wodami na obszarach wiejskich stanowią 0,9 % (56,59 ha) w jej powierzchni. Niewielką liczbę zbiorników wodnych tworzą stawy hodowlane w Bagieńcu, zbiorniki wodne w Nowym Jaworowie, w Piotrowicach Świdnickich, a także pojedyncze oczka wodne. Największy kompleks wodny w gminie, złożony ze stawów hodowlanych o powierzchni ok. 10,00 ha, znajduje się w granicy administracyjnej miasta. Na obszarze gminy brak dużych zbiorników retencyjnych, a najbliżej położonym jest zbiornik wodny retencyjny w Komorowie (gmina Jaworzyna Śląska). W ciekach wodnych występuje zmienność przepływów, która jest charakterystyczna dla potoków podgórskich i górskich, a że jest to teren w większości równinny, dlatego nagłe obfite opady mogą spowodować lokalne podtopienia. Zatem ważne jest tworzenie oraz zachowanie obiektów małej retencji tj. stawów, oczek wodnych oraz tworzenie budowli piętrzących na ciekach. Zalesienia i zadrzewienia, roślinne pasy ochronne również przyczynią się do zwiększenia retencyjności całego obszaru, co pomoże zniwelować ryzyko podtopień. Brak kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich i dobrego stanu kanalizacji deszczowej (w niektórych wsiach), użytkowanie zbiorników bezodpływowych na posesjach, odprowadzanie nieczystości do rowów melioracyjnych lub do cieków wodnych, spowodowało coraz gorszą jakość wód powierzchniowych. Badanie czystości wód wykazały ich pozaklasowość. Wody podziemne występują w obrębie utworów trzecio- oraz czwartorzędowych. Tylko północna część gminy położona jest w pobliżu Głównego Zbiornika Wód. Gmina posiada własne znaczne zasoby wody pitnej, o dobrej jakości, choć uzdatnianej, dostępnej z kilku miejsc. Strona35 35

Oprócz miejscowości Pastuchów, Pasieczna i Witków mniejsze ujęcia wód głębinowych znajdują się we wszystkich obrębach. Miasto Jaworzyna Śląska korzysta z wody podziemnej z ujęcia w okolicach wsi Bolesławice i Nowice. Na obszarze gminy nie występuje żadne powierzchniowe ujęcie wody. Mimo całkowitego zwodociągowania gminy w wielu gospodarstwach istnieją studnie głębinowe, z których woda jest wykorzystywana do celów gospodarczych. Wszystkie źródła i ujęcia wody podlegają ochronie. Jakość wody i wielkość jej zasobów pozwalają na lokalizację w gminie przemysłu tzw. wodochłonnego. 1.6.2. Odprowadzenie ścieków Infrastruktura sieci kanalizacyjnej w gminie Na obszarze gminy nie istnieją żadne urządzenia służące do odprowadzania ścieków sanitarnych z terenów wiejskich. Bezodpływowe osadniki gnilne to najczęściej spotykane urządzenia do usuwania ścieków bytowo-gospodarczych na posesjach w gospodarstwa rolnych. Większość ludności wiejskiej odprowadza ścieki do zbiorników bezodpływowych umieszczonych na terenie posesji lub bezpośrednio do wód powierzchniowych lub gruntu. 1.6.3. Zaopatrzenie w gaz Sieć gazowa posiada trzy stacje redukcyjno-pomiarowe, zlokalizowane na obszarze miasta oraz jedną poza jego granicami. Jej długość wynosi 26,0 km, gdzie 10 km znajduje się w Jaworzynie Śląskiej. Strona36 36

Jaworzyna Śląska Liczba odbiorców gazu (stan na dzień 31 gr.) Zużycie gazu w ciągu roku w tys. m 3 Gospodarstwa domowe Gospodarstwa domowe Rok W tym W Ogółem Przemysł Inni Ogółem Ogółem ogrzew. Ogółem ogrzew. miesz. miesz. tym Przemysł Inni 2009 826 807 405 3 16 665,6 398,2 319,6 69,9 197,5 2008 808 790 393 4 14 639,9 423,2 326,6 12,9 203,8 2007 792 775 384 2 15 543 370,1 285 12,8 160,1 2006 758 743 357 2 13 627,8 432,4 341,3 11,8 183,6 2005 749 734 342 2 13 611,9 404,5 259 7 200,4 2004 693 680 308 1 12 653,5 444,5 356,5 4,3 204,7 2003 2002 2001 2000 Grupa taryfowa 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 Liczba odbiorców gazu L.p. symbol odb. odb. odb. odb. odb. odb. odb. odb. odb. odb. 1 W-1 396 397 370 355 354 368 361 351 363 345 2 W-2 344 328 303 270 246 275 286 308 321 277 3 W-3 72 69 106 123 141 162 163 175 149 167 4 W-4 7 7 6 7 8 9 10 9 11 12 5 W-5 7 7 7 6 W-6 7 W-7A brak danych 8 W-7B 9 W8 10 E1A Strona37 37

Zużycie gazu w ciągu roku 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 48 46 43 47 51 54 52 40 48 38 253 237 184 183 177 176 179 146 168 163 140 155 150 213 199 232 201 235 196 183 76 80 73 168 184 191 235 262 266 251 150 123 94 brak danych Z dostaw gazu korzystają jedynie mieszkańcy miasta (około 60,0 %). Wśród mieszkańców praktycznie w każdej wsi, jest zainteresowanie i potrzeba podłączenia do sieci gazowej. 1.6.4 Zaopatrzenie w energię elektryczną Teren gminy Jaworzyna Śląska zaopatrzony jest w linie średniego i wysokiego napięcia 0,4 kv oraz 20 kv. Dodatkowo na terenach wiejskich występują linie wysokiego napięcia 110 kv. Na terenie miasta Jaworzyna Śląska znajduje się 11 stacji transformatorowych o łącznej mocy 3 MW, natomiast na terenach wiejskich usytuowane są stacje transformatorowe o łącznej mocy 8 MW. Energia elektryczna dostarczana jest za pomocą sieci napowietrznych i kablowych do stacji transformatorowych, a następnie liniami niskiego napięcia do odbiorców. W Piotrowicach Świdnickich występuje potrzeba rozbudowy sieci energetycznej. Planowana do modernizacji jest również linia energetyczna, która przebiega przez miasto o mocy 220 kv w kierunku Świebodzice Klecina. Gmina Jaworzyna Śląska zaopatrzona jest w 411 punkty śświetlne, a 479 to planowane nowe punkty lub modernizacja istniejących. Długość linii oświetleniowych wynosi 40,0 km. Z uwagi na powstające nowe budynki mieszkalne i rozbudowę wsi, część z miejscowości nie posiada wystarczającej ilości punktów świetlnych. Doposażenia w oświetlenie uliczne wymagają wieś Milikowice, Tomkowa, Bagieniec, Czechy, Pasieczna oraz Pastuchów Strona38 38

System elektroenergetyczny gminy miejsko-wiejskiej Jaworzyna Śl. Dystrybucją energii elektrycznej w obszarze gminy miejsko-wiejskiej Jaworzyna Śląska realizowana jest przez Operatora Systemu Dystrybucyjnego EnergiaPro S.A. grupa Tauron z siedzibą we Wrocławiu. EnergiaPro S.A. powstała 01 maja 2004 roku pod nazwą EnergiaPro Koncern Energetyczny SA (od 20 marca do 30 grudnia 2008 roku działała pod nazwą EnergiaPro GRUPA TAURON S.A.). Spółkę utworzyło pięć dawnych Zakładów Energetycznych z województw dolnośląskiego i opolskiego, które po konsoliadcji przyjęły nazwy Oddziałów w Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Legnicy, Opolu i we Wrocławiu. Zasięg działania Oddziału w Wałbrzychu obejmuje dawne tereny województwa wałbrzyskiego. Oddział Wałbrzyski podzielony jest na Rejony Dystrybucji Energii. Rejon Dystrybucji Energii w Strzegomiu obejmuje swoim zasięgiem tereny gminy Jaworzyna Śląska. Gmina Jaworzyna Śląska zasilana jest w energię z sytemu sieci wysokich napięć poprzez GPZ R- Świebodzice 110/20 kv, GPZ R- Żarów 110/20kV, GPZ R- Słotwina 110/20kV, GPZ R- Graby 110/20kV. Stacja R- Świebodzice powiązana jest z systemem elektroenergetycznym czteroma liniami 220 kv, dziewięcioma liniami 110 kv. W stacji zabudowane są dwa transformatory 110/20kV o mocy 16 MVA i 25 MVA. W chwili obecnej pracuje tylko jeden o mocy 25 MVA, z którego pobierana jest moc ok. 6,1 MW. Stacja R- Żarów powiązana jest systemem elektroenergetycznym dwiem liniami 110 kv. W stacji zabudowane są dwa transformatory 110/20kV o mocy 25 MVA każdy. W chwili obecnej pracują oba transformatory, z których pobierana jest moc ok. 9 MW. Stacja R Słotwina powiązana jest z systemem elektroenergetycznym jedną linią 110 kv. W stacji zabudowany jest jeden transformator 110/20 kv o mocy 25 MVA, z którego pobierana jest moc ok. 10 MW. Układ linii 110 kv zapewnia podstawowe i rezerwowe zasilania. Duża koncentracja rozdzielni oraz bardzo mocno rozbudowana infrastruktura sieci średniego napięcia gwarantuje gminie bezpieczne warunki funkcjonowania. Układ pracy sieci jest tak skonfigurowany, aby w przypadku uszkodzenia linii lub stacji elektroenergetycznych istniała możliwość zasilenia odbiorców z innych obiektów pracujących w układzie. Operator systemu dystrybucyjnego deklaruje stan infrastruktury przesyłowej jako zadawalający. EnergiaPro podejmuje działania modernizacyjne i inwestycyjne, mające na celu zwiększenie przepustowości sieci oraz poprawę pewności i jakości zasilania. Rozbudowa sieci elektroenergetycznej na terenie Gminy Jaworzyna Śląska, jest sukcesywnie wykonywana w ramach realizacji zawieranych umów o przyłączenie. Strona39 39