Platforma Współpracy Międzyinstytucjonalnej na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Marcin Jerzyk Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Od początku realizacji projektu systemowego Regionalnego Centrum Polityki Społecznej Wsparcie i podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w 2008 roku, wyraźnie zauważalną wartością dodaną przeprowadzanych w nim szkoleń była wymiana doświadczeń zawodowych pracowników reprezentujących niemal wszystkie typy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej. Na naszych szkoleniach spotykali się przede wszystkim pracownicy socjalni, kadra zarządzająca, pracownicy administracyjni z rożnych miejsc województwa łódzkiego. Stopniowo, poprzez różne działania szkoleniowe, zwłaszcza o charakterze interdyscyplinarnym, do tej grupy dołączali przedstawiciele organizacji pozarządowych, policji, sądów, zakładów karnych, powiatowych urzędów pracy i wielu innych instytucji. Zwykle, różnorodność wnoszonych doświadczeń miała bardzo pozytywny wpływ na pracę grupową w warunkach szkolenia. Można było też zaobserwować rozwój niesformalizowanych kontaktów pomiędzy uczestnikami, sprzyjających samopomocy w sytuacjach pojawiających się problemów zawodowych. Z drugiej jednak strony, nie wywołało to wzrostu inicjatyw partnerskich. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej działające w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w naszym województwie, wciąż w niewielkim stopniu wykorzystują formułę partnerstwa. Widać to na wielu przykładach m. in. takich jak: sposób realizowania projektów systemowych w ramach Poddziałań 7.1.1 i 7.1.2 PO KL przez ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie, wykorzystywanie narzędzia aktywnej integracji w postaci programu aktywności lokalnej, współpraca ops/pcpr z powiatowym urzędem pracy w zakresie wspierania osób bezrobotnych czy tworzenie zespołów interdyscyplinarnych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W 2010r. na 157 ops/pcpr, partnerstwo z jednostkami samorządu terytorialnego w realizacji projektów systemowych zawiązało zaledwie 11, a z jednostkami spoza sektora finansów publicznych 17. O znikomym stopniu inicjatyw partnerskich świadczy też niewielkie wykorzystywanie przez ops/pcpr narzędzi aktywnej integracji: programu aktywności lokalnej i programu integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, których realizacja metodycznie zakłada współpracę różnych podmiotów na poziomie rozwiązywania lokalnych problemów społecznych. Na 134 ops - PAL realizowało w 2010r. zaledwie 7, a na 23 pcpr program integracji społecznej i zawodowej osób
niepełnosprawnych został wykorzystany przez 4 1. W obszarze aktywizacji społeczno zawodowej realizowanej przez ops, pcpr i pup pomimo obligatoryjności zapisanej w przepisach prawnych, wspólne działania sprowadzają się często jedynie do podpisania formalnego porozumienia o współpracy, uwzględniającego podstawowe procedury w zakresie wymiany informacji o klientach zgłaszających się do udziału w projektach systemowych ops/pcpr. Brakuje przełożenia na wielopłaszczyznowe działania na rzecz osób wykluczonych społecznie. Mimo, że od 2011r. istnieje ustawowy obowiązek powoływania zespołów interdyscyplinarnych na rzecz przeciwdziałania przemocy, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej podaje, że według danych na wrzesień 2011 roku, na 177 gmin w województwie łódzkim, zespoły interdyscyplinarne utworzyły 84. Daje to 47% realizacji zadania dotyczącego ustawy o przeciwdziałaniu przemocy rodzinie, podczas gdy średnia krajowa kształtuje się na poziomie 62% 2. Przyczyn opisanego stanu rzeczy jest wiele, ale nie należy do nich zapewne brak szkoleń. W okresie 4 lat trwania projektu systemowego, oferta szkoleniowa RCPS obejmowała wszystkie wymienione obszary problemowe sprzyjające realizacji inicjatyw partnerskich czy wykorzystujących współpracę. Ilość szkoleń zaspokajała zgłaszane przez uczestników potrzeby, a ich wartość merytoryczna oparta była na doborze kadry trenerskiej łączącej specjalistyczną wiedzę z doświadczeniem. Pożądana przez osoby pracujące nad zmianami w systemie pomocy społecznej, integracja instytucji działających w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu wokół współpracy, napotyka na poważne bariery tkwiące głęboko w nich samych. Wiele z tych barier zostało zidentyfikowanych w raporcie z badań, których przedmiotem była analiza współpracy pomiędzy powiatowymi urzędami pracy a ośrodkami pomocy społecznej. Badania były realizowane na próbie krajowej w okresie 03/2010r. 04/2011r. przez stowarzyszenie Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS. Autorzy raportu wskazują, że kontakt między wspomnianymi instytucjami opiera się na mocno sformalizowanych procedurach prawnych i bardzo często jest ograniczony jedynie do wymiany informacji. W dodatku transmisją przekazywanych treści obciążony zostaje wspólny klient, traktowany przez te instytucje jednowymiarowo, z perspektywy jednego problemu. Instytucje zorientowane na prawidłowe wykonywanie regulacji i przepisów, w praktyce koncentrują się na sobie zamiast na kliencie i przez to wykazują skłonność do odseparowywania się od 1 Źródło informacji: Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej dla województwa łódzkiego na 2012r. 2 Źródło informacji: dane z 09/2011r. pochodzące z Informacji o skutkach obowiązywania Ustawy z dnia 10 czerwca 2010r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw.
innych instytucji i samych klientów. Pomijając bardziej radykalne rekomendacje raportu, odnoszące się do wprowadzenia zmian strukturalnych w całym systemie, istotne dla zastosowania może być: wykorzystanie dobrych praktyk dotyczących roboczych kontaktów pracowników mających ze sobą współpracować instytucji, realizowanie wspólnych projektów i przedsięwzięć oraz budowanie systemów wymiany informacji 3. Dane, dotyczące stanu współpracy jednostek publicznych z sektorem pozarządowym uwidaczniają również tutaj występowanie utrudnień blokujących jej rozwój. Badania z 2010r. 4 wskazują na brak umiejętności partnerskiego porozumiewania się zarówno po stronie pozarządowej prezentującej często postawę roszczeniową jak i samorządowej mającej skłonność do instrumentalnego traktowania partnerów. Obie strony w dalszym ciągu zbyt mało wiedzą o sobie i swoim otoczeniu oraz uwarunkowaniach prawnych wzajemnego funkcjonowania, borykają się z problemami organizacyjnymi, posiadają niskie kompetencje w zakresie planowania strategicznego i aplikowania o środki finansowe. Kultura współdziałania zwłaszcza u samorządowców nie osiąga zadowalającego poziomu. Badacze postulują modelowanie procesu współpracy jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych w oparciu o ogólne założenia, ale poprzez kształtowanie własnych praktyk dostosowanych do konkretnych potrzeb danej struktury samorządowej 5. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, Regionalne Centrum Polityki Społecznej w ramach realizowanego projektu systemowego podjęło zadanie utworzenia w latach 2012 2014 Platformy Współpracy Międzyinstytucjonalnej. Celem przedsięwzięcia jest wzmocnienie potencjału 250 instytucji pomocy i integracji społecznej z terenu regionu łódzkiego w zakresie prowadzenia skutecznego, efektywnego, opartego na dialogu, współpracy i partnerstwie publiczno społecznym, przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Zorganizowane w ramach Platformy Współpracy Międzyinstytucjonalnej działania, zostaną przeprowadzone w oparciu o strukturę powiatową umożliwiającą zapewnienie udziału kluczowych instytucji mających wpływ na aktywizację społeczno-zawodową osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub wykluczonych i jednocześnie najlepiej znających 3 Siła i niemoc. O roli współpracy i przyczynach niewydolności aktualnych rozwiązań systemowych w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej. Raport z badań przeprowadzonych w ramach projektu Bliźniaki czy rywale. Współpraca PUP i OPS w powiatach grodzkich w obszarze zatrudnienia i integracji społecznej. Publikacja Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS jest dostępna na stronie internetowej WWW.cris.org.pl. 4 Por. E.Bogacz-Wojtanowska, M.Dudkiewicz, K.Górniak, G.Makowski, A.Stokowska:Raport cząstkowy na temat współpracy międzysektorowej (na podstawie wstępnych badań jakościowych), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010. 5 Por. E.Bogacz-Wojtanowska, Zarządzanie procesem współpracy jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych, Trzeci Sektor 2010/2011, nr specjalny.
lokalną sytuację społeczno-ekonomiczną. Do udziału w Platformie będą zapraszane instytucje pomocy i integracji społecznej, publiczne służby zatrudnienia i partnerzy społeczno gospodarczy działający w danym powiecie. Wsparcie będzie realizowane w dwóch formułach: podstawowej i rozszerzonej. W formule podstawowej zostaną przeprowadzone 2 spotkania służące zainicjowaniu współpracy i rozpoznaniu potencjału do jej rozwoju w perspektywie kolejnego roku w formule rozszerzonej. Formuła rozszerzona obejmuje już kompleksowe działania w ramach których zaplanowaliśmy: 1. przeprowadzenie 3-dniowych szkoleń z zakresu budowania i funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych połączonych z przedstawieniem dobrej praktyki dotyczącej pracy na rzecz osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym w gminie/mieście/powiecie na terenie Polski, w którym funkcjonuje partnerstwo publiczno społeczne zawarte co najmniej przez ośrodek pomocy społecznej/powiatowe centrum pomocy rodzinie, powiatowy urząd pracy i organizację pozarządową (każde szkolenie 24 godziny dydaktyczne, w 2012 r. - 2 grupy, w 2013 r. i 2014 r. po 3 grupy), 2. przeprowadzenie 2-dniowych warsztatów dotyczących partnerstwa publiczno społecznego i publiczno publicznego (każdy warsztat 14 godzin dydaktycznych, w 2012 r. - 2 grupy, 2013 r. i 2014 r. - po 3 grupy), 3. przeprowadzenie cykli 1-dniowych warsztatów/szkoleń (łącznie 48 warsztatów) dotyczących partnerstwa publiczno społecznego i publiczno publicznego (każdy warsztat 7 godzin dydaktycznych, w 2012 r. - 2 grupy x 6 warsztatów, 2013 r. i 2014 r. po 3 grupy x 6 warsztatów), 4. przeprowadzenie 3-dniowych wizyt studyjnych mających na celu zapoznanie uczestników wyjazdu z dobrymi praktykami w zakresie współpracy międzyinstytucjonalnej na rzecz osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, odpowiadającej problematyce podjętej w danym powiecie (w 2012 r. - 2 grupy, w 2013 r. i 2014 r. po 3 grupy), 5. przeprowadzenie 1-dniowych szkoleń dostosowanych do zdiagnozowanych potrzeb uczestników (każde szkolenie 7 godzin dydaktycznych, w 2012 r. - 2 grupy, w 2013 r. i 2014 r. po 3 grupy), 6. przeprowadzenie 3-dniowych szkoleń utrwalających powstałe w 2012 r. i 2013 r. powiatowe platformy ds. współpracy na rzecz przeciwdziałania zjawisku wykluczenia
społecznego, tematycznie dostosowane do zdiagnozowanych potrzeb uczestników (w 2013 r. 2 grupy, w 2014 r. 3 grupy). Uczestnicy Platformy Współpracy Międzyinstytucjonalnej będą mogli dodatkowo korzystać z doradztwa w przedmiotowym zakresie, świadczonego przez trzech pracowników RCPS. Doradcy mogą także pośredniczyć w wymianie doświadczeń uczestników Platformy, którzy dzięki wykorzystaniu internetowej bazy informacji o realizowanych w regionie przedsięwzięciach na rzecz przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego uzyskają możliwość bezpośredniego kontaktu z realizatorami zamieszczonych tam dobrych praktyk z terenu całego województwa. W celu popularyzacji partnerstwa publiczno publicznego i publiczno społecznego w 2014 r. zostanie zorganizowany konkurs w którym wyróżnienia otrzymają najaktywniejsze osoby spośród uczestników Platformy w danym powiecie, które przysłużyły się do realizowania działań partnerskich. W 2012 r. wsparciem w ramach Platformy w formule rozszerzonej zostaną objęte instytucje z 2 powiatów: zduńskowolskiego i opoczyńskiego, a w formule podstawowej z 10 powiatów: kutnowskiego, łęczyckiego, zgierskiego, łódzkiego wschodniego, piotrkowskiego, bełchatowskiego, radomszczańskiego, tomaszowskiego, wieluńskiego i wieruszowskiego. W 2013 r. w formule podstawowej wsparcie obejmie kolejnych 8 powiatów: łódzki, łaski, pabianicki, pajęczański, rawski, łowicki, skierniewicki, brzeziński. W 2013 i 2014 r. w formule rozszerzonej znajdą się po 3 powiaty, których wybór będzie uzależniony od ewaluacji działań w ramach formuły podstawowej. W sumie przewidujemy, że kompleksowe wsparcie na rzecz współpracy międzyinstytucjonalnej zostanie przeprowadzone w 8 powiatach wykazujących największy potencjał do rozwoju partnerstwa. Jeśli okaże się, że więcej powiatów będzie aspirowało do rozszerzenia współpracy, rozszerzymy zakres według potrzeb o ile pozwolą na to zaoszczędzone środki projektu. Zakłada się, że podejmowane działania przyczynią się do zawierania między jego uczestnikami porozumień dotyczących podejmowania wspólnych działań na rzecz przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego. Wypracowanie mechanizmu wdrożeniowego powinno służyć powstaniu modelu współpracy dostosowanego do realiów funkcjonowania podmiotów działających w obszarze przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w naszym województwie, umożliwiającego zidentyfikowanie i przezwyciężenie barier i problemów, które blokują rozwój partnerstwa, współpracy i dialogu. Realizacja projektu wpłynie korzystnie na jakość działań adresowanych przez jednostki pomocy i integracji społecznej do osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym. Przyczyni się do rozszerzenia oraz poprawy efektywności i skuteczności aktywizacji społeczno zawodowej tych osób. Pozwoli podmiotom z obszaru przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu w większym stopniu niż dotychczas działać w ramach współpracy i partnerstwa, przyczyniając się do osiągania wyższej kompleksowości wsparcia. Będzie także przydatna do planowania podobnych działań w ramach kolejnego okresu programowania po roku 2014 r., finansowanego ze środków unijnych lub innych źródeł.