WODNA ENERGETYKA NA CO LICZY ŚRODOWISKO HYDROENERGETYKI SMART GRID WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU 01/2012. w ustawie o OZE. inteligentna elektrownia

AKTUALNOŚCI PRAKTYKA PRAWO PROJEKTY WIEDZA EKOLOGIA ENERGETYKA WODNA 01/2012 (NR 01) bezpłatne wydanie NA CO LICZY ŚRODOWISKO HYDROENERGETYKI w ustawie o OZE str. 17 SMART GRID inteligentna elektrownia str. 35 WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU Dolnej Wisły str. 7 HIDROENERGIA WROCŁAW 2012

Organizatorzy: Międzynarodowy Kongres i Targi Małej Energetyki Wodnej 23-26 maja 2012, Wrocław Kongres Hidroenergia jest tradycyjnie uznawany za kluczowe wydarzenie w sektorze małej energetyki wodnej (MEW). Kongres, organizowany przez ESHA - European Small Hydropower Association od 1989 roku, gromadzi najważniejszych uczestników europejskiego sektora MEW, oferując im możliwości dyskusji nad najnowszymi trendami rozwoju sektora, zaprezentowania innowacyjnych pomysłów i rozwiązań, nawiązywania kontaktów, wymiany doświadczeń oraz znalezienia nowych partnerów i nowych szans rozwoju na rynku. Jest on współorganizowany przez członków ESHA reprezentujących kraj, w którym odbywa się Kongres w danym roku. Na partnera dla edycji kongresu Hidroenergia w 2012 roku zostało wybrane Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych (TRMEW), a na miejsce Kongresu wybrano Wrocław. Kongres połączony z targami odbywać się będzie w dniach 23-26 maja 2012 w nowoczesnym centrum kongresowym w kompleksie słynnej wrocławskiej Hali Stulecia. Na zakończenie imprezy tradycyjnie odbędzie się wycieczka naukowa. Jak zwykle Kongres zgromadzi kilkuset delegatów z Europy i innych części świata, a liderzy MEW zaprezentują swoje najnowsze działania i produkty. Szczegółowy program, system rejestracji oraz aktualne informacje o Hidroenergii 2012 w języku polskim i angielskim dostępne są na stronach: www.hidroenergia.eu Informacje związane z wynajmowaniem powierzchni wystawienniczych oraz możliwościami sponsorowania imprezy dostępne są na stronach internetowych lub u Menedżera Kongresu: Bogusław Janik Menedżer Kongresu Tel.: +48 605 067 828 Faks: +48 717 071 556 E-mail: info@hidroenergia.eu Patronat: Patronat Honorowy Marszałka Województwa Dolnośląskiego Patronat Honorowy Prezydenta Miasta Wrocławia Politechnika Wrocławska Instytut Maszyn Przepływowych PAN OD REDAKCJI świetle postępujących zmian klimatycznych oraz wzrastającej dbało- W ści społeczeństwa o środowisko naturalne, odnawialne źródła energii stają się jednym z kluczowych narzędzi, dzięki którym możliwe jest wdrażanie idei zrównoważonego rozwoju. Wśród nich jedną z najważniejszych ról odgrywa energetyka wodna. Cechy elektrowni wodnych sprawiają, że są one istotnym elementem środowiska naturalnego, które między innymi poprawiają retencję powierzchniową i gruntową wody, a także wpływają na zróżnicowanie ekosystemów. Ponadto stabilizują one funkcjonowanie sieci elektroenergetycznej oraz przyczyniają się do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Przekłada się to na nieustanny wzrost zainteresowania energetyką wodną. Jednak na polskim rynku wydawniczym brakowało do tej pory czasopisma, które kompleksowo obejmowałoby tą tematykę. Na tej podstawie zrodził się pomysł stworzenia nowego wydawnictwa Energetyka Wodna. Będą w nim prezentowane zagadnienia dotyczące wszystkich technologii wytwarzających energię elektryczną z wody. Zależy nam na tym aby obiektywnie przedstawiać aspekty związane z budową i eksploatacją elektrowni wodnych, dając jednocześnie możliwość wypowiedzenia się wszystkim stronom zaangażowanym w ten proces. Chcemy promować świadomość ekologiczną społeczeństwa poprzez prezentowanie dobrych praktyk i przykładów z kraju i ze świata. Dzięki temu zdobyta przez innych wiedza i doświadczenie, mogą być wykorzystane na rodzimym gruncie w celu zaspokojenia potrzeb społeczeństwa z jednoczesnym poszanowaniem środowiska naturalnego. Obecnie w czasopiśmie Energetyka Wodna przewidziano następujące działy tematyczne: Aktualności, Praktyka, Prawo, Projekty, Wiedza i Ekologia. Nasz kwartalnik kierujemy między innymi do potencjalnych inwestorów, firm branżowych, właścicieli elektrowni wodnych, firm konsultingowych, ZAPROSZENIE kancelarii prawnych, stowarzyszeń i organizacji proekologicznych, wydawnictw branżowych, uczelni wyższych, administracji rządowej oraz samorządowej wszystkich szczebli oraz osób zainteresowanych OZE, a w szczególności energetyką wodną. Wszystkich Państwa chcemy serdecznie zaprosić do współpracy z nami. Mamy nadzieję, że przypadnie Państwu do gustu nowe czasopismo. Zachęcamy również do wyrażania własnych opinii na temat zamieszczanych treści oraz formy kwartalnika na adres: redakcja@energetykawodna. info. Jesteśmy otwarci na każdą sugestię, gdyż naszym celem jest dążenie do doskonałości. Co więcej, dzięki temu możliwe będzie stworzenie magazynu, który będzie spełniał Państwa oczekiwania. Redaktor naczelny Michał Kubecki 25-26.05.2012 ENERGETYKA WODNA 1

AKTUALNOŚCI ENERGETYKA WODNA NA CO LICZY ŚRODOWISKO HYDROENERGETYKI w ustawie o OZE SMART GRID inteligentna elektrownia str. 35 WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU Dolnej Wisły str. 7 str. 17 WROCŁAW 2012 KWARTALNIK ENERGETYKA WODNA NR 1/2012 nakład 3000 egz. REDAKCJA: Michał Kubecki redaktor naczelny Michał Lis redaktor prowadzący Ewa Fras redaktor techniczny redakcja@energetykawodna.info tel. do redakcji: +48 518 304 194 PRENUMERATA I REKLAMA: Monika Rzepka, Ewa Fras biuro@energetykawodna.info OPRACOWNIE GRAFICZNE: Maciej Balasiński grafika@energetykawodna.info DRUKARNIA: Agencja Wydawnicza ARGI ul. Żegiestowska 11 50-542 Wrocław RADA PROGRAMOWA: Janusz Steller Bogusław Puchowski Ewa Malicka Radosław Koropis Robert Szlęzak WYDAWCA: TOWARZYSTWO ROZWOJU MAŁYCH ELEKTROWNI WODNYCH ul.królowej Jadwigi 1 86-300 Grudziądz tel. +48 (56) 46 49 644 fax +48 (56) 46 49 643 email: biuro@trmew.pl www.trmew.pl Most Tumski, Wrocław. Źródło: www.commons.wikimedia.org ENERGETYCZNY WROCŁAW ZAPRASZA AKTUALNOŚCI: 3 Energetyczny Wrocław zaprasza 5 Departament Energii Odnawialnej 5 1OOO stron uwag do Prawa Energetycznego 6 Prywatyzacja ZEW Niedzica negocjacji ciąg dalszy 6 Kalendarium PRAKTYKA: 7 Wykorzystanie potencjału hydroenergetycznego Dolnej Wisły w świetle 6O-letniego doświadczenia firmy Hydroprojekt 14 Jubilatka w remoncie 15 Vettenfall inwestuje w energię fal morskich na Szetlandach PRAWO: 17 Na co liczy środowisko hydroenergetyki w ustawie o OZE 19 Zagrożenia dla MEW jakie niesie ze sobą projekt ustawy o OZE 2O Istotne problemy gospodarki wodnej w świetle ramowej Dyrektywy Wodnej 22 Wyniki badań opinii publicznej przeprowadzonych na zlecenie KZGW komentarz eksperta 23 Masz koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej? - rozliczasz akcyzę PROJEKTY: 24 ENERGA rozpoczęła konsultacje inwestycji 26 Czysta energia elektryczna w regionie Steirische Eisenwurzen 28 Elektrownia wodna na jazie Romney zrewolucjonizuje dostawy energii elektrycznej do zamku Winsor WIEDZA: 3O Polski rynek energetyki wodnej na tle hydroenergetyki krajów Unii Europejskiej 33 Mapa Technologii Energetyczneych 2O11 35 Smart Grid Inteligentna Energetyka, czy nas też to dotyczy? EKOLOGIA: 38 Budowa niebieskiego korytarza ekologicznego wzdłuż doliny rzeki Iny i jej dopływów 4O Przywracanie ciągłości ekologicznej rzek w ramach PO RYBY 2OO7 2O13 Nie tak dawno spacerując w miłym towarzystwie po przepastnych korytarzach zapory w Solinie usłyszałem o zamiarach zorganizowania kolejnej edycji europejskiej konferencji i wystawy Hidroenergia w Polsce. Pojawiły się propozycje Poznania, Krakowa, Gdańska, jako ewentualnych miejsc w których mogła by się odbyć ta impreza.i wtedy zrodziła się myśl, aby zaprosić organizatorów i uczestników do Wrocławia, jednego z bardziej energetycznych i wodnych miejsc w Polsce. Od samego początku okazało się to trafnym wyborem. Dzięki profesjonalnym materiałom otrzymanym od organizacji zajmujących się promocją miasta oraz osobistemu zaangażowaniu Ewy Malickiej, która prezentowała naszą ofertę członkom ESHA w Lozannie, w czerwcu 2010 r. Wrocław został wybrany na miejsce organizacji Hidroenergia 2012. Szefowie ESHA goszcząc w listopadzie 2010 r. we Wrocławiu przekonali się osobiście, że miasto idealnie odpowiada charakterowi organizowanej już po raz szósty imprezy. We Wrocławiu trudno nadążyć ze zmianami, które pozwalają uczynić to miejsce bardziej przyjaznym mieszkańcom i gościom. Od paru miesięcy jeździmy po autostradowej obwodnicy miasta, co spowodowało, że na przejazd przez miasto nie potrzeba marnować czasu. Właśnie oddawany do użytku jest nowoczesny terminal na lotnisku, a od maja podróżującym pociągiem przywita pięknie odremontowany i przebudowany dworzec główny. Wybudowano od podstaw nowoczesny stadion piłkarski, na którym w czerwcu 2012 r. odbędą się mecze finałowe EURO 2012. I dzięki temu turniejowi Wrocław w maju będzie robił wspaniałe wrażenie i sprawi, że uczestnicy imprez organizowanych przez ESHA i TRMEW wyjadą pod jego wrażeniem. Miasto związane z rzeką jest od samego początku swojego istnienia. Początkowo zabudowania grodu były ulokowane wokół Ostrowa Tumskiego, z czasem zajmowało większe obszary. Obecnie we granicach administracyjnych znajduje się pięć rzek, z czego cztery uchodzą do Odry. Całość tworzy Wrocławski Węzeł Wodny, który oprócz niezliczonych kanałów, śluz, jazów posiada niezliczoną ilość mostów i kładek. Pierwsze Archiwalna fotografia młynów Klary. Źródło: Wratislaviae Amici dolny.slask.org.pl udokumentowane wzmianki o przeprawie mostowej przez Odrę pochodzą z 1149 r. Łączył on wyspę Piaskową z lewobrzeżną częścią miasta. Najnowszym obiektem jest most Rędziński znajdujący się w ciągu obwodnicy autostradowej. Zmienne kształty i formy wrocławskich mostów najlepiej poznać po zmroku, gdy większość z nich jest fantazyjne podświetlona. Nocny spacer po wrocławskich mostach i kładkach należy do niezapomnianych atrakcji miasta. Unikalnym na skalę europejską zespołem budowli wodnych jest Śródmiejski Węzeł Wodny, rozciągający się od Szczytnik do rejonu Portu Miejskiego, Najważniejszą 2 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 3

PRAKTYKA ENERGETYCZNY WROCŁAW ZAPRASZA DEPARTAMENT ENERGII ODNAWIALNEJ końcem lutego na wniosek Wicepremiera Waldemara Pawlaka został utworzony Z Departament Energii Odnawialnej. Nowa jednostka Ministerstwa Gospodarki będzie odpowiedzialna za opracowywanie propozycji działań dotyczących odnawialnych źródeł energii, w tym biokomponentów i biopaliw ciekłych. Do zadań departamentu będzie także należeć inicjowanie, koordynowanie i monitorowanie aktywności organów administracji rządowej dotyczących zielonej energii. W rezultacie działania te mają przyczynić się do realizacji celów w zakresie udziału energii i paliw wytwarzanych w oparciu o odnawialne źródła energii. Dodatkowe kompetencje obejmują współpracę i wymianę informacji z organami państw członkowskich UE, które mają na celu promowanie odnawialnych źródeł energii. 5 marca upłynął termin składania ofert na stanowisko dyrektora Departamentu Energetyki Odnawialnej. Jednym z trzech kandydatów jest wicedyrektor departamentu energetyki Janusz Pilitowski, który obecnie pełni obowiązki dyrektora w nowopowstałej jednostki. AKTUALNOŚCI Na przyszłego szefa departamentu czekają już nowe obowiązki. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć ukończenie ustawy o odnawialnych źródłach energii, opracowanie rozporządzenia dotyczącego wskaźników obowiązkowego udziału energii odnawialnej w krajowym zużyciu, a także przygotowanie odpowiedzi polskiego rządu na zarzuty Komisji Europejskiej odnośnie braku wdrożenia dyrektywy o promocji energii ze źródeł odnawialnych. W najbliższym czasie komisja ds. postępowania konkursowego przedstawi Ministrowi Gospodarki kandydatury, na podstawie których minister dokona nominacji. Redakcja Energetyki Wodnej Źródło: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki Trasa Turystyczna Zabytki Techniki Śródmiejskiego Węzła Wodnego Wrocławia jego częścią są obiekty hydrotechniczne znajdujące się w odnogach Odry Północnej i Południowej z wyróżnionymi dwoma stopniami wodnymi górnym i dolnym. Stopień górny Piaskowy- to zespół powiązanych budowli, które służą ujęciu, regulacji, rozdziałowi i przesyłowi wód, łączących wschodnią grupę wysp odrzańskich: Tamkę, Piaskową, Słodową, Bielarską. Niespełna kilometrowy odcink Odry zasilał cztery młyny, których początki sięgają XII w. Na kanale Młyna Maria znajdowały się dwa obiekty Młyn Maria i Młyn Feniks, które dotrwały do czasów współczesnych, zmieniając się obecnie w nowoczesny hotel. Nie zachował się Młyn św. Macieja ulokowany w Kanale Jazu Macieja, a w 1974 r. saperzy wysadzili na polecenie ówczesnych władz wpisane do rejestru zabytków pozostałości młynów Klary znajdujące się na upuście Klary. Stopień Dolny Mieszczański obejmuje na Odrze Południowej elektrownię wodną Wrocław I, upust płuczący elektrowni, jaz stały i ruchomy (zasuwowy) oraz śluzę Mieszczańska. Na Odrze Północnej w skład tego stopnia wchodzi elektrownia wodna Wrocław II, upust płuczący elektrowni, jaz ruchomy (klapowy). Stopień Dolny powstał prawdopodobnie w następstwie wystąpienia erozji dennej będącej następstwem wcześniejszego wybudowania stopnia górnego. Tym samym powstały warunki do spiętrzenia wód Odry i wykorzystanie jej energii. Na przestrzeni XIV i XV w. wybudowano na Odrze Północnej Młyn Pomorski (obecnie EW Wrocław II) oraz Młyn na kępie Mieszczańskiej, a na Odrze Południowej powstały Młyn Średni, Młyn Przedni i Młyn Nowy. Obiekty te w latach dwudziestych XX w. zostały wyburzone, a na ich miejscu wybudowano nowy obiekt elektrowni wodnej Wrocław I. Jednym z twórców tej budowli autorem projektu architektonicznego był Max Berg znany we Wrocławiu jako główny projektant Hali Stulecia. W bezpośrednim sąsiedztwie Hali Stulecia, obiektu wpisanego do rejestru zabytków UNESCO, znajduje się Regionalne Centrum Turystyki Biznesowej. W drugiej połowie maja br. gościć tam będą uczestnicy kongresu i targów Hidroenergia 2012 oraz członkowie Towarzystwa Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych, uczestniczących w dniu otwartym targów oraz corocznym Walnym Zgromadzeniu. W targach potwierdziło swój udział przeszło czterdziestu wystawców z kraju i zagranicy. Zwiedzający będą mogli bezpośrednio porozmawiać z przedstawicielami firm produkujących turbiny wodne ze szczególnym uwzględnieniem technologii przeznaczonych dla małych elektrowni wodnych. Uczestnikami targów będą również przedstawiciele firm zajmujących się automatyką i sterowaniem elektrowni wodnych oraz szereg innych wystawców oferujących swoje produkty i usługi, które mają swoje zastosowanie w hydroenergetyce. Po raz pierwszy w Europie Środkowo- Wschodniej osoby zajmujące się zawodowo małymi elektrowniami wodnymi będą miały możliwość poznania nowoczesnych rozwiązań technicznych oferowanych przez światowych producentów. Spotkania te będą dawały możliwość nawiązania wielu nowych i owocnych kontaktów. W świetle zmian, jakie zachodzą w polskim ustawodawstwie związanym z odnawialnymi źródłami energii i koniecznością szybkiej modernizacji wielu obiektów w Polsce, wiedza uzyskiwana podczas tych spotkań będzie bardzo przydatna. Radosław Koropis 1000 STRON UWAG DO PRAWA ENERGETYCZNEGO trakcie konsultacji międzyresortowych, dotyczących projektu pakietu W ustaw energetycznych, do Ministerstwa Gospodarki napłynęło ponad 1000 stron uwag ze strony innych ministerstw i urzędów centralnych. Ponadto w ramach konsultacji społecznych, które zostały zakończone 6 lutego, do ministerstwa wpłynęło dodatkowo ponad 80 pism zawierających spostrzeżenia. Zostały one przedstawione przez dyrektora Departamentu Energetyki Tomasza Dąbrowskiego podczas konferencji Nowe prawo energetyczne i nowa ustawa o odnawialnych źródłach energii zorganizowanej przez Izbę Gospodarczą Energetyki i Ochrony Środowiska. Oprócz delegatów Rządu, wzięli w niej udział przedstawiciele firm oraz eksperci z branży energetycznej. Wiele ze zgłoszonych opinii dotyczyło sensowności rozdziału regulacji prawnych dla energii elektrycznej, gazu i źródeł odnawialnych w formie odrębnych ustaw. Jednak według dyrektora Departamentu Energetyki w parze z tą sugestią nie szły przekonywujące argumenty. Spore emocje budzi ponadto zaproponowane rozwiązanie ustawowe, SPROSTOWANIE Serdecznie przepraszamy Panią Joannę Sołtuniak za brak umieszczenia przypisów dołączonych do artykułu Rzeka Ner i jej wykorzystanie w Biuletynie TRMEW (obecnie Energetyka Wodna ) w numerze 16/2011 IV kwartał, odnoszących się do fragmentów współautorskiego artykułu J. Sołtuniak według którego operatorzy systemów dystrybucyjnych mają obowiązek prowadzenia sprzedaży energii elektrycznej w sytuacjach niemożności kontynuowania sprzedaży przez jej dotychczasowych sprzedawców np. w przypadku bankructwa. Opiniodawcy podkreślali, że operatorzy systemów dystrybucyjnych nie mogą prowadzić sprzedaży energii elektrycznej. Aby rozwiązać ten problem zaproponowano, aby pojęcie sprzedaż awaryjna zamienić na dostawa awaryjna przy jednoczesnym uwzględnieniu modyfikacji sposobu jej rozliczania z odbiorcą. Tomasz Dąbrowski podkreślił jednak, że Ministerstwu Gospodarki zależy na tym, aby mimo wszystko Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego prowadzili sprzedaż w sytuacjach awaryjnych, tak więc zmiana nazwy nie wprowadzi faktycznej różnicy. Często poruszano kwestię możliwości pozostawiania wniosków bez rozpoznania o przyłączenie do sieci. Zapis ten jest szczególnie kwestionowany przez branżę OZE, tym bardziej, że już w sierpniu zeszłego roku został on odrzucony przez Sejm. Podczas konferencji omawiano również zagadnienie dotyczące form wsparcia dla odbiorców wrażliwych. Jest i J. Lik, pracy W. Bieżanowskiego, artykułu W. Wierzbickiego i innych wymienionych w literaturze. Przepraszamy również za nieprzyjemności, wynikłe na skutek uchybień redakcji. Redakcja Energetyki Wodnej ubolewa nad wynikłą sytuacją i informuje, że dołoży dosyć prawdopodobne, że zaproponowana forma rozliczeniowa zostanie zmieniona na inny wariant, który pierwotnie odrzucono. Stwierdzono bowiem, że nie będzie ona w stanie zapewnić wystarczającej płynności rozliczeń. Resort gospodarki ma na myśli rezygnację z rozwiązania polegającego na udzielaniu bonifikat przez sprzedawców energii, które będą rekompensowane przez budżet państwa jako dotacje. Jest możliwe, że zostanie zaproponowane rozliczanie w postaci zmniejszenia kwoty należnego podatku VAT. Szacuje się, że końcowa wersja projektu będzie przyjęta przez Radę Ministrów najprawdopodobniej w połowie roku. Uwzględniając poprawkę na wakacje parlamentarne, jest wielce prawdopodobne, że Sejm będzie rozpatrywał projekt ustawy dopiero w drugiej połowie roku. Biorąc jeszcze pod uwagę akceptację Prezydenta, można się spodziewać, że ustawa wejdzie w życie dopiero w przyszłym roku. Redakcja Energetyki Wodnej wszelkich starań, aby zdarzenia tego typu nie miały już miejsca. Redakcja Energetyki Wodnej 4 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 5

AKTUALNOŚCI Elektrownia Wodna w Niedzicy. Fot.Wojciech Gogolewski WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU HYDROENERGETYCZNEGO DOLNEJ WISŁY W ŚWIETLE 60-LETNIEGO DOŚWIADCZENIA FIRMY HYDROPROJEKT PRAKTYKA PRYWATYZACJA ZEW NIEDZICA NEGOCJACJI CIĄG DALSZY kwietnia 2012 roku Ministerstwo Skarbu 3 Państwa podjęło decyzję o kolejnym, przedłużeniu wyłączności negocjacyjnej dla czeskiej spółki Energo-Pro w procesie prywatyzacji Zespołu Elektrowni Wodnych Niedzica S.A. Podstawowym zadaniem spółki wystawionej na sprzedaż jest wytwarzanie, dystrybucja i obrót energią elektryczną, prowadzenie gospodarki wodnej oraz utrzymywanie zbiorników wodnych. Zdolność produkcyjna ZEW Niedzica wyrażona mocą instalowaną kształtuje się na poziomie 92,75 MW, co pozwala uzyskać produkcję roczną około 100 GWh. Spółka dysponuje nowoczesnym i w dużym stopniu zautomatyzowanym majątkiem wytwórczym, w skład którego wchodzą elektrownie wodne: szczytowo-pom- KALENDARIUM powa elektrownia Niedzica z dopływem naturalnym, MEW Sromowce zlokalizowana na rzece Dunajec oraz MEW Łączany i MEW Smolice położone na rzece Wisła powyżej Krakowa. ZEW Niedzica dysponuje również siecią dystrybucji energii elektrycznej średniego i niskiego napięcia. Ministerstwo Skarbu Państwa planuje sprzedać 2 258 379 akcji imiennych o wartości nominalnej 100 złotych każda, stanowiących 100% kapitału zakładowego. Spośród piętnastu złożonych ofert, do negocjacji dopuszczono następujące podmioty: Energa, Energo-Pro, KGHM II Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Aktywów Niepublicznych, Tauron oraz konsorcjum ZEW Niedzica Pracownicy, KI Energy oraz Kulczyk Holding. 19 września 2011 roku 06.02.2012 Zakończenie konsultacji społecznych w sprawie pakietu ustaw energetycznych 20-22.04.2012 Grudziądz 08-10.05.2012 Poznań 23-26.05.2012 Wrocław 05.06.2012 Warszawa XI Warsztaty ABC Małych Elektrowni Wodnych Organizator ECO INCEPTUM Sp.J. IV EDYCJA MIĘDZYNARODOWYCH TARGÓW ENERGII ODNAWIALNEJ GREENPOWER Organizatorzy Międzynarodowe Targi Poznańskie Sp. z o.o. Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej Fundacja na Rzecz Rozwoju Energetyki Odnawialnej i Nowych Technologii Kongres HIDROENERGIA 2012 Organizatorzy ESHA, TRMEW VI Forum Gospodarcze Energia i Środowisko Organizator Mazowiecki Serwis Gospodarczy Sp.z o.o. Minister Skarbu Państwa podjął decyzję o udzieleniu wyłączności negocjacyjnej dla spółki Energo-Pro, pierwotnie do dnia 21 października 2011. Była ona przedłużana czterokrotnie, natomiast 19 kwietnia 2012 roku upływa termin bieżącego okresu wyłączności negocjacyjnej dla czeskiej spółki. W przypadku ewentualnego braku porozumienia odnośnie warunków umowy sprzedaży, MSP w dalszym ciągu ma możliwość powrotu do negocjacji z pozostałymi podmiotami, które złożyły oferty w procesie negocjacji. MSP może także zdecydować o przedłużeniu terminu wyłączności negocjacyjnej lub zakończyć proces bez rozstrzygnięcia. www.inceptum.pl www.greenpower.mtp.pl Redakcja Energetyki Wodnej Źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa www.2012.hidroenergia.eu SPECYFIKA DOLNEJ WISŁY Pojęcie Wisły Dolnej odnosi się do odcinka rzeki o długości ok. 391 km pomiędzy ujściem Narwi a Morzem Bałtyckim. Odcinek ten jest bardzo zróżnicowany pod względem zagospodarowania technicznego, ukształtowania koryta i warunków przepływu wody: na długości ok. 70 km od ujścia Narwi do rejonu Płocka ( cofka zbiornika Włocławek ) jest to rzeka swobodnie płynąca w szerokim korycie roztokowym z wieloma wyspami i kępami sprzyjającymi powstawaniu zatorów lodowych; jako droga wodna reprezentuje klasę Ia, pomiędzy Płockiem a Włocławkiem rozciąga się czasza Zbiornika Włocławskiego o długości ok. 55 km; szlak drogi wodnej wytyczony na zbiorniku spełnia warunki klasy Va, poniżej stopnia Włocławek koryto rzeki podlega intensywnym procesom erozyjno-akumulacyjnym spowodowanym przez nierównomierną pracę stopnia ( głównie elektrowni ) których zasięg obserwowany jest na długości ok. 43 km do miejscowości Silno; jako droga wodna z trudem spełnia wymagania klasy Ia, na pozostałym odcinku, od Silna do ujścia ( ok. 223 km ) Wisła została w pełni uregulowana w końcu XIX w. i pomimo znacznej degradacji budowli regulacyjnych koryto rzeki zachowuje utrwalona linię brzegową i stabilny przekrój a warunki żeglugowe spełniają wymagania klasy II ( poniżej Tczewa klasy III ). Warunki hydrologiczne określone zmiennością przepływów przedstawiają się następująco : Przekrój wodowskazowy Maksymalne Przepływy obserwowane Na odcinku Dolnej Wisły skoncentrowane jest ok. 65% zasobów energii wodnej tej rzeki co stanowi ok. 1/3 technicznie dostępnego potencjału hydroenergetycznego rzek Polski określonego w katastrze sił wodnych na ok. 12 100 GWh/rok. Wykorzystanie możliwości energetycznych Dolnej Wisły pozwoliłoby na uzyskanie w ciągu roku ok. 4 000 GWh ( mln kwh ) energii pochodzącej ze źródła odnawialnego, dostępnego bez ograniczeń przez cały rok ZAPOTRZEBOWANIE I STRUKTURA PRO- DUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ W POLSCE Polska zużywa znacznie mniej prądu niż rozwinięte kraje Unii Europejskiej a ilość energii przypadającej na mieszkańca jest dwa razy mniejsza od przeciętnej w strefie euro i trzy razy mniejsza niż w krajach najbogatszych. W ostatnich latach obserwowany jest jednak szybki wzrost popytu na energię elektryczną wynikający z rozwoju gospodarczego Polski i wzrostu zamożności społeczeństwa. W okresie 2003-2007 zużycie energii elektrycznej wzrosło o 12% a według prognoz na lata 2011-2020 dalszy wzrost popytu będzie się utrzymywał na poziomie 2% rocznie. Przy rosnącym zapotrzebowaniu na energię staje się zauważalny deficyt mocy w elektrowniach, który według publikowanych prognoz może wynosić od 5% w roku 2015 do 40% w roku 2020. Zakłócenia w dostawach energii mogą występować w wielkich aglomeracjach miejskich ( szczególnie w okresie letnim ) oraz w całej północno-wschodniej części kraju. Jest to spowodowane wyeksploatowaniem funkcjonujących bloków energetycznych, nierównomiernym rozmieszczeniem elektrowni usytuowanych głównie w centralnej Minimalne Przepływ średni z wielolecia Kępa Polska 5972 m 3 /s 158 m 3 /s 914 m 3 /s Tczew 7840 m 3 /s 253 m 3 /s 1060 m 3 /s i południowej Polsce oraz niewydolnością istniejącej sieci przesyłowej. Podstawowa część energii elektrycznej produkowana jest w Polsce w elektrowniach cieplnych. Według danych Krajowego Systemu Energetycznego w roku 2010 produkcja energii elektrycznej w elektrowniach zawodowych wyniosła łącznie 147 419 GWh z czego : w elektrowniach cieplnych 142 838 GWh tj. 96,9 % w elektrowniach wodnych 3 268 GWh tj. 2,2 % w elektrowniach wiatrowych i z innych źródeł odnawialnych 1 311 GWh tj. 0,9% Elektrownie wodne zaliczane są do odnawialnych źródeł energii ( OZE ) tylko w zakresie elektrowni przepływowych, pracujących na dopływie naturalnym. Produkcja tych elektrowni OZE utrzymuje się od lat na poziomie ok. 2 200 GWh stanowiąc ok. 1,5% rocznej produkcji energii elektrycznej w Polsce. Elektrownie wodne szczytowopompowe, wykorzystywane głównie do magazynowania i przetwarzani energii wyprodukowanej w elektrowniach cieplnych, nie są traktowane jako odnawialne źródła energii. Polityka energetyczna Unii Europejskiej zobowiązuje Polskę do systematycznego zwiększania produkcji z odnawialnych źródeł energii. Dokonując implementacji zobowiązań ekologicznych UE zawartych w tzw. pakiecie 3 x 20% Rada Ministrów w Uchwale nr 202/2009 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku wyznaczyła główne cele w zakresie rozwoju wykorzystania OZE, obejmujące m.in.: wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych, wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa. 6 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 7

PRAKTYKA WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU HYDROENERGETYCZNEGO DOLNEJ WISŁY W ŚWIETLE 60-LECIA DOŚWIADCZENIA FIRMY HYDROPROJEKT PRAKTYKA Osiągnięcie celów unijnych w zakresie energii odnawialnej wymagać będzie produkcji energii elektrycznej brutto z OZE w 2020r. na poziomie ok. 31 000 GWh co oznacza ok. 18,4% produkcji całkowitej. ENERGETYKA WODNA Energetyka wodna stanowi najpoważniejsze źródło energii odnawialnej dostarczające blisko 20% światowej produkcji energii elektrycznej. Energia płynącej lub spiętrzonej wody jest dostępna niezależnie od warunków atmosferycznych zmieniających się odpowiednio do pory dnia lub pór roku. W odróżnieniu od innych źródeł energii odnawialnej ( wiatr, słońce ) energia wodna może być akumulowana w zbiornikach i wielokrotnie przetwarzana ( kaskady stopni wodnych, elektrownie szczytowo-pompowe ). Średni czas wykorzystania mocy zainstalowanej w elektrowniach wodnych wynosi ok. 4 000 godz/rok i jest dwukrotnie większy niż w elektrowniach wiatrowych. Technologia produkcji energii w elektrowniach wodnych, doskonalona od wielu lat, charakteryzuje się wysoką sprawnością urządzeń ( 80-90% ) nieosiągalną przy przetwarzaniu innych źródeł energii odnawialnej. Praca elektrowni wodnych nie powoduje emisji substancji szkodliwych w postaci pyłów i gazów cieplarnianych, wytwarzania odpadów i zanieczyszczeń ( gruntu, wody ) oraz hałasu. Każda MWh energii elektrycznej wytworzonej w elektrowni wodnej zmniejsza w skali roku obciążenie środowiska o ok. 15 kg dwutlenku siarki, 7 kg tlenków azotu i 150 kg popiołów lotnych, które powstają w wyniku spalania węgla w elektrowniach cieplnych. Eksploatacja elektrowni wodnych charakteryzuje się niskimi kosztami produkcji, niewielką awaryjnością i bardzo długą żywotnością techniczną urządzeń ( znane są turbiny pracujące nieprzerwanie od ponad 100 lat). Elektrownie wodne mogą pracować ze zmiennym obciążeniem, a ich uruchamianie lub wyłączanie odbywa się w bardzo krótkim czasie ( do kilku minut ). Z tego względu mogą być wykorzystywane do regulacji systemu energetycznego w celu racjonalnego wykorzystania mocy zainstalowanej w elektrowniach cieplnych. Istotna rolę regulacyjną spełniają w systemie krajowym elektrownie szczytowopompowe posiadające znaczną moc instalowaną ( łącznie ok. 1 750 MW ). Zasoby energetyczne polskich rzek nie mają dużego znaczenia dla zaspokojenia krajowego zapotrzebowania na energię elektryczną. Realny potencjał techniczny zasobów hydroenergetycznych, umożliwiający uzyskanie energii w ilości ok. 12 100 GWh/rok, stanowi ok. 8,6% zapotrzebowania brutto w roku 2010 ( 141 000 GWh ) a w stosunku do prognozy na rok 2020 jest to ok. 7,1 % ( dane wg Polityki energetycznej Polski do 2030 roku ). Obecnie elektrownie wodne w Polsce wykorzystują jedynie ok. 12% potencjału hydroenergetycznego, a ich łączna moc stanowi ok. 7,3 % mocy zainstalowanej w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym. Dla porównania Francja wykorzystuje powyżej 90% potencjału swoich rzek, Szwajcaria powyżej 80%, Niemcy ok. 70%, a Norwegowie uzyskują 98% energii elektrycznej z elektrowni wodnych. Według zestawienia odnawialnych źródeł energii opracowanego przez Urząd Regulacji Energetyki ( aktualizacja na dzień 31.03. 2011r. ) w Polsce istnieje 737 elektrowni wodnych o łącznej mocy zainstalowanej 946,3 MW ( bez elektrowni szczytowo-pompowych). W Krajowym Systemie Elektroenergetycznym pracuje 128 elektrowni wodnych zawodowych, w tym tylko 18 o mocy większej niż 5MW. KASKADA DOLNEJ WISŁY Odcinek Dolnej Wisły charakteryzuje się istotnymi walorami żeglugowymi i energetycznymi, których wykorzystywanie rozpoczęto już pod koniec XIX wieku ( regulacja rzeki dla celów żeglugowych w granicach zaboru pruskiego od miejscowości Silno do morza ). Po odzyskaniu niepodległości przystąpiono do planowych działań organizacyjnych zmierzających do użeglownienia Wisły i zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej. Realizacja tych działań, przerwana z powodu wybuchu wojny w roku 1939, została wznowiona po jej zakończeniu i kontynuowana do początku lat 50-tych. W roku 1952 w Komitecie Gospodarki Wodnej utworzonym przy Polskiej Akademii Nauk przystąpiono do opracowania Założeń planu perspektywicznego gospodarki wodnej w Polsce, w których m.in. przewidziano budowę stopni wodnych żeglugowo-energetycznych na całej długości Wisły, rozpatrywanej jako droga wodna łączącą Śląsk z Bałtykiem. Szczególne znaczenie w tej koncepcji przypisano wykorzystaniu znaczącego potencjału energetycznego Dolnej Wisły. W latach 1956-57 została opracowana w CBS i PBW Hydroprojekt przy współpracy z PAN koncepcja budowy kaskady stopni piętrzących z elektrowniami wodnymi na odcinku Wisły od ujścia Narwi do Tczewa. Kaskada Dolnej Wisły miała być zwartym systemem 8 stopni wodnych niskiego spadu ze zbiornikami przepływowymi spiętrzonymi do poziomu wody średniej rocznej ( SSQ ) w dolnym stanowisku stopnia poprzedzającego. Jest to konieczne dla uzyskania odpowiedniej głębokości wody poniżej stopnia piętrzącego ( tzw. podparcie stopnia ) w celu uniknięcia erozji dna i dewastacji koryta. Do projektowanej Kaskady Dolnej Wisły został również dołączony stopień Warszawa Północ, położony powyżej ujścia Narwi, który miał być naturalnym górnym ograniczeniem zabudowy Dolnej Wisły i był przewidywany do realizacji równocześnie z Kaskadą. Charakterystykę stopni z zestawieniem mocy instalowanej i produkcji energii elektrycznej przedstawiono w tabeli nr 1. Podstawową funkcją Kaskady miała być produkcja energii elektrycznej wykorzystywanej w systemie energetycznym do celów interwencyjnych i regulacyjnych w cyklu wyrównania dobowego, tzn. praca w go dzinach szczytów energetycznych z wykorzystaniem wody zmagazynowanej w pozostałej części doby. W okresie większych przepływów praca elektrowni mogła by być wykorzystywana do produkcji energii podszczytowej, a przy dopływie równym Qinst elektrownie pracowałyby przepływowo. Oprócz funkcji energetycznej KDW miała spełniać istotną funkcję żeglugową tworząc drogę wodną IV klasy międzynarodowej na odcinku od Warszawy do Bałtyku. Ponadto przewidywano uzyskanie korzystnych efektów we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego związanego funkcjonalnie lub terenowo z Wisłą i jej doliną. Budowa KDW spowodowałaby również korzystne zmiany w sferze gospodarki wodnej : poprawę stanu zasobów wodnych dzięki retencji zbiornikowej, poprawę warunków przepływu wielkich wód, zwiększenie zasobów i ustabilizowanie poziomu wód gruntowych. Koncepcja KDW stała się podstawą do opracowania projektów wstępnych stopni Warszawa-Północ i Włocławek. Projekt wstępny stopnia Włocławek został zatwierdzony w roku 1959 i podjęto decyzję o jego realizacji. Wybór lokalizacji stopnia wynikał z korzystnych warunków topograficznych, wysokiej efektywności produkcyjnej elektrowni wodnej ( najwyższy spad ) oraz zamiaru przygotowania warunków do budowy planowanego Kanału Centralnego, który miał pobierać wodę ze zbiornika Włocławek. Budowa stopnia rozpoczęła się w roku 1962, a zakończenie prac nastąpiło w roku 1970. Szczegółowe rozwiązania pozostałych stopni KDW ( lokalizacja, parametry techniczne ) nie zostały nigdy zatwierdzone i w następnych latach ulegały różnym modyfikacjom w kolejnych pracach studialnych dotyczących wykorzystania zasobów wodnych i zabudowy hydrotechnicznej Wisły. W roku 1968 zostały opracowane Dane wyjściowe dla stopnia Ciechocinek ( CBS i PBW Hydroprojekt ) jako następnego stopnia KDW wskazanego do realizacji. Dalsze prace projektowe podjęto w drugiej połowie lat 70-tych, kiedy opracowano Wniosek o ustalenie lokalizacji inwestycji i Założenia Techniczno-Ekonomiczne ( ZTE ). Po zatwierdzeniu ZTE w roku 1979 przystąpiono do wykonania dokumentacji technicznej i równocześnie rozpoczęto realizację obiektów zaplecza budowy stopnia. Wszystkie prace zostały przerwane w roku 1981 z powodu braku środków finansowych. W okresie kryzysu polityczno- gospodarczego w Polsce ( 1980-1989 ) powstały dwa opracowania studialne dotyczące zagospodarowania Wisły, w których prezentowano L.p Nazwa stopnia km rzeki NPP zmodernizowane warianty KDW ( 6 lub 8 stopni ) przy równoczesnym podkreśleniu konieczności budowy stopnia Ciechocinek ze względu na wysoce niezadowalający stan koryta rzeki poniżej istniejącego stopnia we Włocławku. Ostatnią próbą aktualizacji koncepcji KDW z roku 1957 było wykonane w roku 1993 wspólne opracowanie Hydroprojektu Warszawa i Energoprojektu Warszawa p.n. Kaskada Dolnej Wisły. Wstępna analiza ekonomiczna. Do analizy wybrano wariant ośmiostopniowej zabudowy ( w tym istniejący stopień Włocławek ) opracowanej w Koncepcji Generalnej z 1980 r. ( wariant II ), który uznano za najbardziej celowy pod względem technicznym. Podstawowe parametry Kaskady przedstawiono w tabeli nr 2. Pomimo zmiany lokalizacji kilku stopni pozostawiono rzędne piętrzenia przyjęte w koncepcji z 1957r., zachowując zasadę kaskady zwartej zapewniającej odpowiednie zatopienie dolnego stanowiska każdego stopnia w celu uniknięcia erozji. Elektrownie wodne Kaskady zostały wyposażone w 6 turbin, a łączny przełyk instalowany każdej z elektrowni był ok. 2 3 krotnie większy od przepływu średniego rocznego Wisły, co wynikało z przyjętego założenia, że praca elektrowni miała być przewałowa z jednakową ilością czynnych turbin na kolejnych stopniach. W przypadku mniejszych przepływów w Wiśle elektrownie miały pracować w reżimie szczytowym korzystając z dobowej akumulacji w górnym zbiorniku Kaskady ( stopień Wyszogród ) o pojemności użytecznej ok. 45,6 mln m 3. Spad statycz. m We wnioskach z przeprowadzonej analizy ekonomicznej stwierdzono, że głównymi efektami realizacji Kaskady będą korzyści energetyczne bezpośrednie ( 63,5% ) jak i wynikające z ograniczenia emisji szkodliwych substancji ( 19,2% ) oraz korzyści pozaenergetyczne o istotnym znaczeniu gospodarczym ( 17,3 % ). Analiza kosztów zaniechania wykazała, że w przypadku rezygnacji z budowy KDW, wymierne straty gospodarcze ponoszone w okresie pierwszych 33 lat będą równe nakładom inwestycyjnym na jej realizację. W latach 90-tych, w wyniku wzrostu tendencji proekologicznych, ocena walorów gospodarczych Wisły stanowiących podstawę koncepcji KDW, uległa przewartościowaniu na rzecz walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Dotychczasowy brak konsekwencji w realizacji kolejnych programów gospodarki wodnej w Polsce został zastąpiony ideą odrzucenia jakiegokolwiek gospodarczego wykorzystania rzeki, zakonserwowania obecnego stanu Wisły i przekształcenia jej, wraz z całą doliną w parki przyrodnicze i obszary chronionego krajobrazu ( Natura 2000 ). W tej sytuacji Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa uznało za nieobowiązujące wszystkie opracowania dotyczące KDW i w roku 1997 zleciło ponowne przeanalizowanie koniecznych i możliwych do akceptacji działań na odcinku Dolnej Wisły z uwzględnieniem problemów związanych z zagrożeniem nieprzystosowanego do samodzielnej pracy Q śr roczne m3/sek Moc instal. MW Produkcja śr. roczna GWh 1 Warszawa płn. 539,5 81,0 9,0 557 70 280 2 Wyszogród 585,5 72,0 8,0 860 90 410 3 Płock. 618,0 64,0 6,7 922 85 350 4 Włocławek 674,8 57,3 11,3 930 160 640 5 Ciechocinek 713,0 46,0 8,5 948 100 460 6 Solec Kujaw. 759,0 37,5 7,5 980 95 410 7 Chełmno 808,0 30,0 8,0 1005 100 516 8 Nowe 868,0 22,0 9,5 1019 100 516 9 Tczew 903,5 12,5 8,5 1030 90 440 Razem 2 9 68,0 820 3 742 Tabela 1. Stopnie Kaskady Dolnej Wisły wg koncepcji z 1957r. 8 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 9

PRAKTYKA WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU HYDROENERGETYCZNEGO DOLNEJ WISŁY W ŚWIETLE 60-LECIA DOŚWIADCZENIA FIRMY HYDROPROJEKT PRAKTYKA L.p Nazwa stopnia km rzeki NPP m n.p.m. Spad statycz. m Q śr roczne m3/sek Q inst. elektrowni m3/sek Moc instal. MW Produkcja śr. roczna GWh L.p Nazwa stopnia km rzeki Normalny poziom piętrzenia m npm Przełyk instalowany elektrowni m 3 /sek Moc instal. MW Produkcja śr. roczna GWh 1 Wyszogród 586,0 72,0 8,0 860 2 400 164,7 497 1 Wyszogród 584,0 70,0 1 300 66,0 359 2 Płock 626,0 64,0 6,7 922 2 250 127,4 440 2 Płock 618,8 63,0 1 300 56,0 302 3 Włocławek (istn.) 674,8 57,3 11,3 930 2 190 160,2 700 3 Włocławek (istn.) 674,8 57,3 2 190 160,2 700 4 Ciechocinek 711,0 46,0 8,5 948 2 250 166,0 490 4 Ciechocinek 707,6 46,0 1 300 76,5 438 5 Solec Kujaw. 758,7 37,5 7,5 980 2 300 148,0 413 5 Solec Kujaw. 788,0 37,5 1 300 72,5 389 6 Chełmno 801,7 30,0 8,0 1 005 2 350 162,3 440 6 Chełmno 801,5 30,0 1 300 79,0 421 7 Opalenie 864,0 22,0 10,0 1 019 2 400 208,5 740 7 Grudziądz 838,0 22,0 1 300 68,0 364 8 Tczew 904,6 12,0 9,7 1 030 2 400 201,8 573 8 Piekło 895,0 15,0 1 300 109,5 625 Razem 69,7 1 338,9 4 293 Razem 687,7 3 598 Tabela 2. Stopnie Kaskady Dolnej Wisły wg Koncepcji Generalnej z 1980r. Tabela 3. Stopnie Kaskady Dolnej Wisły wg wariantu W3A koncepcji z 1999r. stopnia we Włocławku. W latach 1998-1999 została opracowana przez Hydroprojekt Warszawa Koncepcja zagospodarowania Dolnej Wisły, która miała na celu stworzenie podstaw do podejmowania decyzji o sposobie przyszłego zagospodarowania rzeki przy zastosowaniu zasad ekorozwoju i konieczności ochrony walorów środowiska przyrodniczego. W ramach Koncepcji rozpatrzono trzy warianty zagospodarowania Dolnej Wisły: Wariant W1 zakładający pozostawienie rzeki w stanie obecnym, ograniczając działania do ochrony przeciwpowodziowej, zabezpieczenia koryta rzeki i istniejących budowli inżynierskich, w tym budowy stałego progu podpiętrzającego dolne stanowisko stopnia we Włocławku. Wariant W2 przewidujący budowę następnego stopnia wodnego z elektrownią poniżej stopnia we Włocławku, przy założeniu, że będzie to ostatni stopień na Dolnej Wiśle ; na odcinkach rzeki powyżej i poniżej Włocławka przyjęto realizację programu według wariantu W1. Wariant W3 obejmujący trzy koncepcje ( W3A, W3B, W3C ) budowy pełnej kaskady stopni na Dolnej Wiśle, zapewniające wykorzystanie potencjału energetycznego rzeki w sposób uzasadniony ekonomicznie przy najmniejszych negatywnych skutkach dla środowiska, przy czym: wariant W3A stanowił aktualizację rozwiązań z lat poprzednich, wariant W3B rozpatrywał koncepcję budowy kaskady niskich stopni z kanałami derywacyjnymi, wariant W3C prezentował koncepcję preferowaną, wynikającą z analizy obu w/w wariantów We wszystkich wariantach kaskady elektrownie wodne przy stopniach mają charakter przepływowy, odmiennie niż w poprzednich koncepcjach, gdzie przewidywano pracę szczytową i interwencyjną; dotyczy to również elektrowni przy stopniu poniżej Włocławka w wariancie W2. W wariantach W3A i W3C podstawowe parametry elektrowni ( ilość turbin i Qinst. ) zostały ujednolicone; elektrownie wyposażone są w 4 turbiny o łącznym przełyku instalowanym 1 300 m3/s. Podstawowe dane dla stopni rozpatrywanych w wariantach W3A i W3C przedstawiono w tabelach nr 3 i nr 4. W tabelach przyjęto parametry istniejącego stopnia we Włocławku według zestawienia w tabeli nr 2. W obu wariantach koncepcji zmieniono lokalizację stopni oraz zrezygnowano ze stopnia wodnego Tczew, aby KDW nie wchodziła na teren Żuław Wiślanych. Koncepcja KDW dostosowana do warunków określonych przez MOŚZNiL jest znacznie mniej korzystna pod względem parametrów i efektów energetycznych niż wszystkie rozpatrywane wcześniej warianty. Najogólniej charakteryzuje to stopień wykorzystania potencjału hydroenergetycznego Dolnej Wisły, szacowanego na ok. 4 000 GWh w skali roku, który w kolejnych wersjach koncepcji wynosi: koncepcja KDW z 1957r. 3 742 GWh tj.94% koncepcja KDW z 1980r. 4 293 GWh tj.107 % koncepcja KDW z 1999r. ( W3C ) 3354 GWh tj. 84% W podsumowaniu Koncepcji. przedstawiono następujące wnioski wynikające z analizy rozpatrywanych wariantów kaskady: zagospodarowanie Dolnej Wisły poprzez budowę kaskady stopni wodnych nie znajduje uzasadnienia w żadnym z rozpatrywanych wariantów W3A, W3B i W3C zarówno ze względów ekonomicznych jak i zdecydowanie negatywną ocenę skutków dla środowiska przyrodniczego, jako niezbędne i pilne przedsięwzięcie na odcinku Dolnej Wisły należy wskazać budowę stopnia w Nieszawie spełniającego warunki koniecznego zabezpieczenia stopnia we Włocławku; realizacja stopnia Nieszawa nie przekreśla perspektywicznej możliwości budowy dalszych stopni kaskady, z rozpatrywanych wariantów aktualizacji kaskady, należy wykluczyć wariant W3B. Warianty W3A i W3C w obecnych warunkach gospodarczych, w oparciu jedynie o bezpośrednie korzyści energetyczne, są na granicy oceny pozytywnej ( W3A ) lub nie spełniają kryteriów pozytywnej oceny ekonomicznej ( W3C ) przy równoczesnej negatywnej ocenie skutków dla środowiska przyrodniczego. Aktualność tych wniosków trudno kwestionować przy obecnie dominujących poglądach na potrzeby naturalnego do niedawna wykorzystania rzek dla celów żeglugowych i energetycznych oraz pomijaniu energetyki wodnej w planach rozwoju gospodarczego kraju. L.p Nazwa stopnia km rzeki Tabela 4. Stopnie Kaskady Dolnej Wisły wg wariantu W3C koncepcji z 1999r. Normalny poziom piętrzenia m npm Przełyk instalowany elektrowni m 3 /sek STOPIEŃ WODNY WŁOCŁAWEK Jedynym obiektem planowanej KDW, zbudowanym na podstawie założeń opracowanych w koncepcji z roku 1957, jest stopień Włocławek, oddany do użytku 17 października 1970r. Rozpoczęcie realizacji KDW od budowy stopnia we Włocławku było uzasadnione wysoką efektywnością energetyczną elektrowni wodnej. Elektrownia została wyposażona w 6 turbozespołów o łącznym przełyku instalowanym 2 190 m3/s, których moc instalowana wynosi 160,2 MW. Planowana wielkość produkcji energii elektrycznej miała wynosić 640 GWh/rok. Uzyskane efekty energetyczne okazały się znacznie wyższe od planowanych : w okresie 1971-2000 średnia wielkość produkcji energii wyniosła 739 GWh/rok, maksymalna wielkość produkcji przypadła w roku 1980 i wyniosła 1043 GWh a wielkość minimalna w roku 1984 wyniosła 549 GWh. Praca elektrowni i uzyskiwane efekty energetyczne w przypadku pojedynczego stopnia zależą głównie od dopływu do zbiornika. W rozpatrywanym okresie 1971-2000 średni przepływ z wielolecia wynosił 901 m3/s, a w rekordowym roku 1980 średni przepływ roczny wyniósł 1 424 m 3 /s. Do roku 2002 elektrownia pracowała w systemie szczytowo- interwencyjnym w cyklu wyrównania dobowego, zachowując stały odpływ Qbiol. = 350 m3/s co odpowiadało przepływowi przez jedną turbinę. Włączenie elektrowni do pracy pełnym przełykiem powodowało gwałtowny wzrost przepływu do Qinst = 2 190 m3/s w dolnym stanowisku stopnia. Konsekwencją wieloletniej nierównomiernej pracy elektrowni była in- Moc instal. MW Produkcja śr. roczna GWh 1 Wyszogród 584,0 70,5 1 300 69,5 370 2 Wiączemin 613,2 63,5 1 300 60,5 325 3 Włocławek (istn.) 674,8 57,3 2 190 160,2 700 4 Nieszawa 703,7 46,0 1 300 70,0 408 5 Solec Kujaw. 758,0 37,5 1 300 79,0 430 6 Chełmno 801,5 29,0 1 300 68,0 363 7 Grudziądz 829,5 22,0 1 300 56,5 319 8 Gniew 876,3 15,0 1 300 76,0 439 Razem 639,7 3 354 10 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 11

PRAKTYKA WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU HYDROENERGETYCZNEGO DOLNEJ WISŁY W ŚWIETLE 60-LECIA DOŚWIADCZENIA FIRMY HYDROPROJEKT Tama na Wiśle we Włocławku. Fot. Adam Tomkiewicz tensywna erozja koryta rzeki powodująca obniżenie poziomu wody w dolnym stanowisku ( 2,5 m po 30-letniej eksploatacji ) i wzrost wysokości piętrzenia z projektowanej H = 11,8 m do H = 14,3 m. Spowodowało to przekroczenie dopuszczalnych warunków pracy obiektów piętrzących stopnia, zagrażające ich bezpieczeństwu i ograniczające możliwości eksploatacji elektrowni. Dla poprawy warunków pracy jazu i elektrowni zastosowano doraźne rozwiązanie w postaci tymczasowego progu podpiętrzającego, zapewniającego minimalne zatopienie dolnego stanowiska. Równocześnie podjęto decyzję o zmianie systemu pracy elektrowni na przepływowy. Według założeń projektowych samodzielna praca stopnia Włocławek miała trwać nie dłużej niż 15 lat, kiedy to miał być zbudowany następny stopień w Ciechocinku podpiętrzający dolne stanowisko. Po odrzuceniu koncepcji budowy KDW problem bezpieczeństwa stopnia we Włocławku został dokładnie przeanalizowany w Koncepcji zagospodarowania Dolnej Wisły ( 1999r. ) z przedstawieniem wariantowych rozwiązań podpiętrzania dolnego stanowiska ( stały próg piętrzący lub stopień wodny w rejonie Nieszawa-Ciechocinek ). Od tego czasu powstały kolejne opracowania projektowe ( Hydroprojekt 2002r., 2004r.) w których rozwiązania hydrotechniczne były weryfikowane w kierunku minimalizacji oddziaływania na środowisko i zapewnienia wymaganej kompensacji przyrodniczej. Prace te nie przyniosły jednak oczekiwanego rezultatu w postaci akceptacji rządu dla realizacji inwestycji niezbędnej do bezpiecznego funkcjonowania stopnia. PODSUMOWANIE Koncepcja budowy Kaskady Dolnej Wisły przedstawiona w roku 1957 była próbą kompleksowego zagospodarowania odcinka rzeki posiadającego znaczące walory hydroenergetyczne i żeglugowe, których wykorzystanie miałoby istotny wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny całego regionu. Wszystkie warianty KDW rozpatrywane na przestrzeni ponad 40-tu lat dawały możliwość wykorzystania skoncentrowanych na tym odcinku Wisły zasobów energii wodnej, stanowiących ok. 1/3 potencjału hydroenergetycznego polskich rzek. Uruchomienie elektrowni wodnych KDW produkujących ok. 4000 GWh energii zwiększyłoby dwukrotnie obecny stan wykorzystania naszych zasobów wodnych. Energetyka wodna, która ze względu na ograniczone zasoby nie może w Polsce odgrywać istotnej roli w produkcji energii podstawowej, ma duże znaczenie dla regulacji systemu energetycznego oraz jako rezerwa interwencyjna. Energia produkowana w elektrowniach KDW zasilałaby głównie tereny położone w północnej i północno-wschodniej części kraju co znacznie zmniejszyłoby straty na przesyle energii z rejonu Polski południowej, gdzie znajdują się główne źródła wytwarzania energii elektrycznej. Obecne podejście administracji państwowej do problemu zagospodarowania Dolnej Wisły, podporządkowane ideologii ekologicznej narzuconej przez międzynarodowe organizacje pozarządowe, wyklucza zabudowę techniczną rzeki bez względu na uzasadnione korzyści gospodarcze, ekonomiczne i społeczne. Dotyczy to również budowy nowych elektrowni wodnych o mocy przekraczającej 5 MW, które zostały pominięte w planach rozwoju mocy wytwórczych energii elektrycznej przedstawionych w dokumencie Ministerstwa Gospodarki Polityka energetyczna Polski do 2030 roku przyjętym przez Radę Ministrów w listopadzie 2009 roku. Preferowanie elektrowni wiatrowych jako podstawowego źródła energii odnawialnej może okazać się wysoce zawodne i kosztowne w porównaniu z energetyką wodną. Budowa dużych farm wiatrowych już obecnie uważana jest za poważne zagrożenie dla środowiska i nie jest akceptowana przez lokalne społeczności. mgr inż. Dariusz Gronek mgr inż. Ireneusz Ankiersztejn Hydroprojekt Sp. z o.o. ul. Dubois 9 00-182 Warszawa Tel: 22 635 38 90-91 e-mail: biuro@hydroprojekt.com.pl www.hydroprojekt.com.pl 12 ENERGETYKA WODNA

PRAKTYKA PRAKTYKA Pelamis P2 podczas holowania przez zatokę Firth of Forth. Pelamis jest konwerterem energii zgromadzonej w falach morskich, który może być eksploatowany na obszarach, gdzie głębokość wody przekracza 50 metrów. Takie warunki występują zazwyczaj w odległości od 2 do 10 km od wybrzeża. Źródło: Pelamis Wave Power Ltd. Elektrownia wodna Pilchowice I. Źródło: TAURON Ekoenergia Spółka z o.o. JUBILATKA W REMONCIE VATTENFALL INWESTUJE W ENERGIĘ FAL MORSKICH NA SZETLANDACH Trwa procedura przetargowa na remont Elektrowni Wodnej Pilchowice I. Gruntowna modernizacja będzie nietuzinkowym prezentem na setne urodziny obiektu. Obecny stan techniczny elektrowni narzuca konieczność przeprowadzenia jej kompleksowej modernizacji, co nie dziwi szczególnie w kontekście zbliżającej się setnej rocznicy urodzin obiektu. Remont obejmie kompleksową modernizację elektrowni w części budowlanej, mechanicznej i elektroenergetycznej. Pozwoli to na wzrost mocy zainstalowanej i zwiększenie produkcji energii elektrycznej. Celem inwestycji jest poprawa sprawności urządzeń i ograniczenie ich awaryjności.oficjalnego otwarcia zapory EW Elektrownia wodna Pilchowice I. Źródło: TAURON Ekoenergia Spółka z o.o. Pilchowice I dokonał 16 listopada 1912 r. ostatni niemiecki cesarz, Wilhelm II. Przez dziewięć lat obiekt wznosiło 750 budowniczych. Do dziś pozostała z tamtych czasów, ukryta pod lustrem wody, minizapora znajdująca się ok. 250 m od zapory głównej. Pierwszy egzamin budowla zdała trzy lata po uroczystym otwarciu. Podczas powodzi 6 sierpnia 1915 r. nastąpił niekontrolowany przepływ wody ze zbiornika przelewem powierzchniowym, zbudowanym wówczas na kształt pochylni. Takie rozwiązanie nie wyhamowuje wody, dlatego pod koniec lat dwudziestych ubiegłego wieku zbudowano istniejące do dziś stopnie kaskady. Obecnie zbiornik o pojemności 50 mln m 3 jest głównym elementem decydującym o ochronie przeciwpowodziowej Doliny Bobru. Kamienno-betonowa zapora pilchowickiej elektrowni ma wysokość 62 m, jej długość w koronie wynosi 270 m i jest najwyższym tego typu obiektem w południowo-zachodniej Polsce. Z uwagi na rodzaj i wielkość obiektu Elektrownia Wodna Pilchowice została zakwalifikowana do pierwszej klasy ważności budowli hydrotechnicznych w Polsce. Oprócz pełnienia funkcji ochrony przeciwpowodziowej, zbiornik i zapora w Pilichowicach służą do piętrzenia wody w celu wytwarzania energii elektrycznej. W pierwszych latach funkcjonowania obiektu pracowało tu pięć turbozespołów. Dziewięć lat później, w 1921 r., zainstalowano kolejny, dzięki czemu moc zainstalowana elektrowni wzrosła do 7,585 MW. W takim układzie elektrownia pracuje do dzisiaj. Po modernizacji generatory, stanowiące główne źródło dźwięku, będą zdecydowanie mniej hałasować, a co za tym idzie ulegną poprawie warunki pracy. Nowe turbiny nie tylko pracują ciszej, ale będą ponadto zainstalowane na kondygnacji dolnej, pod posadzką hali maszyn i osłonięte konstrukcją stropu parteru elektrowni. Dodatkowym atutem zmodernizowanej elektrowni będzie stosunkowo niewielka ilość oleju używana w nowych urządzeniach hydrauliki siłowej i zastosowane w turbinach rozwiązania bezsmarowe, co przyczyni się do poprawy warunków środowiskowych. Stare turbiny Francisa zostaną zastąpione nowoczesnymi, w pełni zautomatyzowanymi urządzeniami, a moc zainstalowana elektrowni wzrośnie o blisko 6 MW. Zakończenie prac modernizacyjnych planowane jest na październik 2014 r. Monika Meinhart Burzyńska Polska Energia, nr 1 (39), styczeń 2012 Vattenfall wraz ze szkocką firmą Pelamis Wave Power, specjalizującą się w technologii odzyskiwania energii z fal morskich, założył spółkę typu joint-venture: Aegir Wave Power. Firma jest obecnie na etapie uzyskiwania pozwolenia na kontynuację badań w pobliżu archipelagu Szetlandów w zakresie produkcji energii z fal morskich. Aegir, którego 51% udziałów jest w posiadaniu Vattenfalla prowadzi ten projekt od 2009 roku. Przedstawiciele firmy uważają, że uzyskane pozwolenie jest przełomem, który umożliwi kontynuowanie badań i analiz. Firma Aegir ubiegała się o zwiększenie obszaru przeznaczonego pod elektrownie falowe u wybrzeży Szetlandów już od roku 2009. Niedawno udało się uzyskać pozwolenie, które zostało udzielone przez właściciela dna morskiego w Zjednoczonym Królestwie Koronę Brytyjską. Aegir jest gotowy kontynuować procedurę inwestycyjną, która obecnie jest na etapie oceny lokalizacji oraz badań środowiskowych, niezbędnych do uzyskania pozwolenia na realizację przedsięwzięcia, wydawanego przez Władze Szkocji. Planowany projekt zakłada umieszczenie konwerterów energii fal morskich Pelamis na powierzchni morza u południowo-zachodnich wybrzeży Szetlandów. Planowana moc instalowana na poziomie 10MW powinna zaspokoić zapotrzebowanie na energię elektryczną około 8500 gospodarstw domowych. Zasoby energii zgromadzone w falach morskich u wybrzeży Szetlandów posi adają znaczny potencjał, umożliwiający rozwój energetyki morskiej, pod warunkiem, że zostaną ukończone sieci przesyłowe, pozwalające na połączenie inwestycji z siecią elektroenergetyczną na lądzie. Jesteśmy ponadto zadowoleni Budowa konwertera Pelamis 2. Źródło: Pelamis Wave Power Ltd. z pozwolenia na rozpoczęcie badań powiedział Veijo Huusko, kierownik działu Energetyka Oceaniczna w firmie Vattenfall i prezes przedsiębiorstwa Aegir. Traktujemy nasze zasoby energetyczne zgromadzone w falach morskich jako potencjalne źródło energii i dodatkowy atut naszej gminy. Zamierzamy aktywnie wspierać działania mające na celu rozwój tej gałęzi energetyki przy jednoczesnym zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju i współudziale lokalnej 14 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 15

PRAKTYKA VATTENFALL INWESTUJE W ENERGIĘ FAL MORSKICH NA SZETLANDACH PRAKTYKA społeczności podkreślił Alastair Cooper, przewodniczący Komisji ds. Rozwoju i Gospodarki Wysp Sztlandzkich. Projekt Aegir jest dobrym przykładem, który ukazuje jak nowe linie przesyłowe mogą wpłynąć na rozwój gospodarki. Z niecierpliwością oczekujemy na powstanie nowej gałęzi przemysłu, opartej na energetyce morskiej, która przyczyni się do długofalowego rozwoju Szetlandów wypowiada się Alastair Cooper w kontekście planowanego połączenia energetycznego obszarów morskich ze stałym lądem. Dzięki uzyskanym pozwoleniom możliwe jest rozpoczęcie przez firmę Aegir kolejnego etapu prac badawczych. Będzie on polegał na zainstalowaniu aparatury pomiarowej na południowo-zachodnim wybrzeżu Szetlandów. Umożliwi ona wykonanie pomiarów, które dostarczą informacji na temat potencjału energetycznego morza we wspomnianym rejonie. Firma Aegir przeprowadzi również szeroko zakrojone badania, których celem jest ocena zalet i konsekwencji wynikających z dalszego rozwoju wprowadzanej technologii. Ich wyniki będą opublikowane najprawdopodobniej w 2015 roku. TECHNIKA SKRYWANA POD NAZWĄ PE- LAMIS Pelamis jest to rodzaj konwertera, który absorbuje energię z fal oceanicznych i przekształca ją na energię elektryczną. Konstrukcja przypominająca wyglądem czerwonego, stalowego węża, unosi się na powierzchni wody i składa się z wielu cylindrycznych sektorów połączonych razem elastycznymi przegubami. Podczas gdy fale przemieszczają się wzdłuż maszyny, następuje ruch poszczególnych elementów względem siebie. Jest on wykorzystywany do pompowania specjalnego płynu roboczego, który służy do napędzania silników hydraulicznych. Ostatecznym odbiorcą pozyskanej energii są generatory prądotwórcze. Zastosowany system kontroli pracy urządzenia pozwala na ustabilizowane i nieprzerwane wytwarzanie energii elektrycznej. Ten efekt uzyskuje się poprzez ograniczenie ruchu tłoków pompujących płyn hydrauliczny. W sytuacjach, kiedy falowanie wody jest niewielkie, cały układ jest nastawiony na maksymalizację produkcji, natomiast podczas sztormów następuje ustabilizowanie konstrukcji, co powoduje zmniejszenie produkcji energii. Cały wąż jest uszczelniony i suchy wewnątrz, natomiast wytworzona energia elektryczna jest przesyłana do brzegu przy użyciu standardowych kabli podwodnych i oprzyrządowania pomocniczego. DRUGA GENERACJA P2 Powstanie drugiej generacji konwertera energii Pelamis P2 wymagało 12 lat poświęconych na przygotowanie projektu i przeprowadzenie prac rozwojowych, które pozwoliły zdobyć cenne doświadczenie. W tym czasie zbudowano i przetestowano cztery Wewnątrz sekcji konwertera P2 znajduje się moduł do produkcji energii elektrycznej, przewody hydrauliczne i akumulatory. Źródło: Pelamis Wave Power Ltd. konwertery energii Pelamis 1. Druga generacja urządzenia ma 180 m długości, 4m średnicy i waży 1300 ton, z czego większość masy stanowi piasek balastowy. Konwerter P2 składa się z pięciu sektorów, które łączą cztery przeguby. Pozwalają one na ruch urządzenia w dwóch kierunkach. Każdy przegub zawiera zintegrowany moduł, który wyposażony jest w oprzyrządowanie niezbędne do produkcji energii elektrycznej. Jest to rozwiązanie analogiczne do gondoli turbiny wiatrowej. Każdy moduł jest wyposażony w silnik i przewody hydrauliczne, generator prądotwórczy oraz akumulatory. Wszystkie moduły funkcjonują niezależnie od siebie i każdy z nich dysponuje własnym zestawem komponentów niezbędnych do autonomicznej pracy. Modułowa konstrukcja pozwala na transport kompletnego przegubu w standardowym kontenerze. Moc instalowana konwertera Pelamis P2 jest szacowana na 750kW przy docelowej zdolności produkcyjnej, oscylującej w zakresie 25-40%, zależnie od charakterystyki lokalizacji. Średnio jedno urządzenie może dostarczyć energię elektryczną, która zaspokoi roczne zapotrzebowanie na prąd około 500 gospodarstw domowych. Do tej pory firma Pelamis Wave Power ma uzgodnione zamówienia na dwa konwertery P2, jeden dla przedsiębiorstwa Scottish Power Renewables, a drugi dla firmy E.ON. EKSPLOATACJA I SERWISOWANIE Przedstawiciele firmy PWP podkreślają, że agresywne środowisko morskie nie jest wskazane dla jakichkolwiek prac wymagających dostępu do wnętrza konstrukcji. Preferowanym rozwiązaniem jest przetransportowanie całego konwertera do doku serwisowego: dlaczego mamy przynosić warsztat do samochodu jeśli możemy pojechać samochodem do warsztatu. Urządzenia Pelamis są przystosowane do serwisowania poza obszarem ich funkcjonowania. Wpływa na to ich wydłużony kształt, stosunkowo niewielka średnica i niewielka głębokość zanurzenia. Cechy te sprawiają, że konwertery energii Pelamis mogą być holowane przez niewielkie jednostki i serwisowane w zadaszonych obiektach. ZEK HYDRO, czerwiec 2011 końcem ubiegłego roku został ogłoszony przez Wicepremiera Waldemara Z Pawlaka projekt trzech ustaw związanych z rynkiem energetycznym w Polsce. Ministerstwo Gospodarki postanowiło kompleksowo zmienić regulacje prawne kreujące rynek energetyczny. W przedstawionych rozwiązaniach prawnych znalazł się dawno zapowiadany projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii. Powstał on między innymi ze względu na zobowiązanie Polski do realizacji przepisów prawa Unii Europejskiej wynikających z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Projekt ustawy o OZE z 20 grudnia 2011 r. zmienia w istotny sposób dotychczas obowiązujące warunki prawne. Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych aktywnie przygotowywało się do procesu zgłaszania uwag w stosunku do nowych regulacji prawnych, organizując między innymi spotkania robocze ze swoimi członkami oraz wymieniając uwagi z przedstawicielami hydroelektrowni należących do koncernów energetycznych. Konsultacje społeczne projektów ustaw energetycznych, które zostały pierwotnie wyznaczone na 21 stycznia, w wyniku licznych wniosków w sprawie wydłużenia terminu konsultacji złożonych do Ministerstwa Gospodarki, ostatecznie zakończyły się 6 lutego 2012 r. Przewiduje się, że w dłuższej perspektywie czasu projekty wykorzystujące konwerter Pelamis mają szansę stać się jednym z najtańszych sposobów pozyskiwania energii elektrycznej, w szczególności, gdy koszty jej pozyskania z konwencjonalnych źródeł będą nieustannie rosnąć. Źródło: Pelamis Wave Power Ltd. NA CO LICZY ŚRODOWISKO HYDROENERGETYKI W USTAWIE O OZE Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych razem z Towarzystwem Elektrowni Wodnych oraz ze Stowarzyszeniem Energii Odnawialnej opracowało przeszło pięćdziesiąt szczegółowych uwag do projektu ustawy o OZE. Wspólne konsultacje pozwoliły na zdiagnozowanie najważniejszych zagrożeń dla funkcjonowania i rozwoju hydroenergetyki w świetle projektowanych zmian ustawowych. Zostały równocześnie zaproponowane modyfikacje projektowanych zapisów poszczególnych części ustawy wraz z ich merytorycznym uzasadnieniem. Propozycje zmian zostały wysłane do Ministerstwa Gospodarki przez TRMEW oraz bardzo liczną grupę właścicieli małych elektrowni wodnych. W chwili przygotowywania artykułu ważą się pewnie losy grudniowego projektu stawy o OZE, bo zgodnie z bieżącymi wypowiedziami sekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki Pana Mieczysława Kasprzaka do resortu wpłynęło przeszło 1 000 stron krytycznych uwag do projektu, co powoduje konieczność napisania nowej wersji ustawy. W świetle tej zapowiedzi prezentowanie szczegółowego stanowiska TRMEW w odniesieniu do grudniowego projektu ustawy o OZE wydaje się być pozbawione sensu, tym samym omówione zostaną tylko kluczowe zagadnienia dotyczące środowiska właścicieli małych elektrowni wodnych. PRAWO Analiza projektu ustawy o OZE z grudnia 2011 r oraz dokumentów towarzyszących prezentowanych przez Ministerstwo Gospodarki (np. opracowanie Bird & Bird dotyczące analizy skutków prawnych wprowadzanych zmian, czy raport Instytutu Energetyki Odnawialnej omawiającego skutki nadpodaży świadectw pochodzenia na rynku OZE), które uzasadniało konieczność wprowadzenia zmian w kontekście zapisów dotyczących elektrowni wodnych nasuwa liczne krytyczne wnioski. Brak wsparcia dla instalacji OZE oddanych przed 1997 r. to główne założenie grudniowego projektu ustawy o OZE, ale również jeden z licznych wniosków opracowań przygotowywanych na zlecenie Ministerstwa. Jedynym uzasadnieniem proponowanych zmian jest fakt całkowitej amortyzacji tych obiektów 1, przy równoczesnym niskim jednostkowym koszcie wytwarzania energii elektrycznej. W tym miejscu dokonano jednak daleko idącego uogólnienia, które ma negatywne skutki dla małej energetyki wodnej. Zgodnie z danymi Urzędu Regulacji Energii w dniu 31 grudnia 2011 r. funkcjonowało w Polsce 12 przepływowych elektrowni wodnych o zainstalowanej mocy powyżej 5 MW. Wszystkie te obiekty rozpoczęły produkcję prądu elektrycznego przed 1997 r. Jednostkowy koszt wytworzenia energii elektrycznej w tych instalacjach jest szacowany poniżej 100 zł/mwh 2, co oznacza, że brak systemu wsparcia pogorszy rentowność tych instalacji. Autorzy opracowania powołując się na dane Ministerstwa Gospodarki z 2010 r. określili, że koszt jednostkowy wytworzenia 16 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 17

PRAWO NA CO LICZY ŚRODOWISKO HYDROENERGETYKI W USTAWIE O OZE Przedział Ilość elektrowni Moc zainstalowana Źródło URE URE Produkcja roczna KPD w zakresie OZE Jednostkowy koszt wytworzenia Opracowanie własne, dane MG Energia elektryczna URE cena 2011 zatem uwzględnić te wielkości bazując na danych z URE i zarządców wód, przedstawiając je, jako dodatkowe koszty wprowadzenia zmian, zamieszczając wyliczenia w Ocenie Skutków Regulacji. Ministerstwo Gospodarki przewiduje możliwość uzyskania wsparcia dla starych instalacji OZE, pod warunkiem przeprowadzenia modernizacji. Teoretycznie dla wielu elektrowni jest to szansa do ponownego uzyskania wsparcia produkowanej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł. Jednak proponowane zapisy budzą kolejne wątpliwości. Część instalacji w wyniku przeprowadzonych modernizacji zwiększy produkcję energii dzięki zastosowaniu nowoczesnych maszyn i urządzeń o wyższej sprawności. Tym samym zostanie spełniony ustawowy wymóg zwiększenia wartości początkowej i uzyskana zostanie efektywność energetyczna takiej modernizacji. Co jednak stanie się z instalacjami, których modernizacja nie przyniesie wzrostu produkcji? Taka sytuacja jest możliwa w obiektach hydrotechnicznych, które w stanie przed modernizacją w maksymalny sposób wykorzystują istniejący spad oraz przepływ rzeki. Wymiana maszyn i urządzeń uzasadnionych z technicznego punktu widzenia, nie daje efektów ekonomicznych. PMŚP Opłata zastępcza 2011 r Przychody z PMŚP Udział w PMŚP szt. MW MWh zł/mwh zł/mwh zł/śp tyś. zł % < 0,3MW 586 42,98 180 000 185 320 197,5 282 50 760 8,45% 0,3< 1MW 85 51,30 191 000 197,5 282 53 862 8,96% 1 MW 10 MW 66 184,63 552 000 197,5 282 155 664 25,90% > 10 MW 9 672,48 1 388 000 98 197,5 282 391 416 65,13% Tabela 1 opracowanie własne. energii elektrycznej w przypadku instalacji o mocy poniżej 5 MW wynosi około 280 zł/mwh. Tym samym hydroelektrownie zainstalowanej mocy do 5 MW i pozbawione systemu wsparcia ze względu na okres rozpoczęcia produkcji energii przed 1997 r. nie będą miały ekonomicznych podstaw funkcjonowania. Ich przychody z tytułu sprzedaży energii elektrycznej wynoszące obecnie około 200 zł/mwh nie pokryją kosztów jej wytworzenia. Uznając powyższe analizy za sprzeczne, TRMEW przeprowadziło własne wyliczenie jednostkowych kosztów wytworzenia energii elektrycznej z uwzględnieniem klasyfikacji URE. Badanie przeprowadzono w oparciu o materiały uzyskane od członków TRMEW, którzy posiadają małe elektrownie wodne o mocy instalowanej poniżej 300 kw. Przedstawione materiały wskazują, że proponowane przez Ministerstwo Gospodarki zmiany polegające na pozbawieniu systemu wsparcia dla starych instalacji powoduje, że około 300 małych elektrowni wodnych nie będzie miało ekonomicznych podstaw funkcjonowania, a z upływem lat ta ilość będzie rosła. Równocześnie ze względu na niewielki udział tych instalacji w produkcji energii elektrycznej, oszczędności finansowe z tego tytułu będą nieznaczne. Nierentowne instalacje hydroenergetyczne zostaną zlikwidowane, a tym samym nie będą realizowały między innymi powierzonych zadań w zakresie utrzymywania rzek i cieków wodnych, które wynikają z pozwoleń wodnoprawnych. Obowiązki te będą obciążać zarządców wód, czyli w bezpośredni sposób budżet Skarbu Państwa, który dodatkowo zostanie pozbawiony przychodów z tytułu dzierżawy budowli piętrzących wykorzystywanych do celów energetycznych. Autorzy projektu ustawy o OZE, powinni W świetle proponowanych zmian w systemie wsparcia produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł, fundamentalnym staje się kwestia korzyści, jakie ten system ma przynieść dla społeczeństwa. Czy zatem dodatkowe korzyści finansowe mają spowodować wyprodukowanie jak największej ilości ekologicznej energii czy też mają spowodować powstanie jak największej ilości instalacji wytwarzających energię elektryczną z odnawialnych źródeł? Grudniowy projekt ustawy o OZE w zdecydowany sposób faworyzuje częstą modernizację instalacji, a więc tworzy dodatkowe korzyści dla dostawców technologii stosowanych w instalacjach OZE. Może to doprowadzić to sytuacji, że wymiana urządzeń spełniająca wymogi ustawowej modernizacji, będzie podyktowana nie warunkami technicznymi, lecz jedynie pozorną poprawą warunków ekonomicznych. Warto w tym miejscu podkreślić, że współczesne technologie stosowane w hydroenergetyce zakładają 50 letnią żywotność turbin wodnych, co potwierdzają również analizy ekonomiczne dotyczące małych elektrowni wodnych wykonywane na zlecenie Komisji Europejskieji. 3 Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych w swoich uwagach zgłoszonych do projektu OZE za kluczową uznaje konieczność pozostawienia systemu wsparcia dla małej hydroenergetyki bez względu na jej wiek, wydłużenie okresu wsparcia oraz uzależnienie go od ilości wyprodukowanej energii elektrycznej a nie od zainstalowanej mocy urządzeń wytwórczych. Poza wszelką dyskusją pozostaje obowiązek zakupu energii elektrycznej powstałej we wszystkich odnawialnych źródłach energii bez różnicowania ich wielkość. Radosław Koropis Wiceprezes TRMEW 1 RAPORT IEO Analiza skutków wystąpienia nadpodaży świadectw pochodzenia na sektor energetyki odnawialnej. Wersja poprawiona 30.11.2011 r. str.15 2 BIRD&BIRD Analiza skutków prawnych wprowadzenia zmian w mechanizmie wsparcia dla producentów energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, w kontekście zachowania praw nabytych inwestorów korzystających ze wsparcia na dotychczasowych zasadach str. 22 3 2011 TECHNOLOGY MAP of the European Strategic Energy Technology Plan (SET-Plan) Technology Descriptions str. 31 ZAGROŻENIA DLA MEW JAKIE NIESIE ZE SOBĄ PROJEKT USTAWY O OZE dniu 22.12.2011 r. został podany do W wiadomości publicznej długo oczekiwany przez środowiska związane z energetyką odnawialną projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii (ustawa o OZE). Projekt powstawał długo, miał wreszcie dostosować ustawodawstwo krajowe do unijnej Dyrektywy 2009/28 a jak jest? No cóż, przede wszystkim projekt ustawy nie spełnia podstawowych wymogów unijnej dyrektywy 2009/28, zgodnie z którą systemy wsparcia dla OZE powinny gwarantować minimalne przychody i zapewniać ich przewidywalność, a wprowadzenie nowej ustawy będzie oznaczać pogorszenie sytuacji operatorów odnawialnych źródeł energii w stosunku do obecnego systemu w efekcie ograniczenia gwarancji odbioru i zakupu zielonej energii, ale jakie konkretnie zagrożenia niesie ze sobą projekt ustawy o OZE dla MEW na gruncie prawnym i podatkowym? PIT, CZYLI POWRÓT DO PRZESZŁOŚCI Podstawowe zagrożenie jakie niesie ze sobą projekt ustawy o OZE dla MEW to ryzyko kwalifikacji przychodów ze zbycia świadectw pochodzenia do przychodów z kapitałów pieniężnych na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zamiast do przychodów z działalności gospodarczej. Jak stanowi art. 13 ust 2 projektowanej ustawy o OZE wytworzenie energii elektrycznej w mikroinstalacji, w celu jej zużycia na potrzeby własne lub sprzedaż energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji, w ilości nie większej niż 30% energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji w danym roku, nie jest działalnością gospodarczą i nie wymaga wpisu do rejestru wytwórców energii mikroinstalacji. Takie brzmienie projektowanego przepisu jest sprzeczne z aktualnymi regulacjami podatkowymi tj., art. 14 ust 2 pkt 14 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który zalicza przychody z odpłatnego zbycia świadectw pochodzenia otrzymanych przez przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii do przychodów z działalności gospodarczej. Wobec takiego brzmienia art. 13 ust 2 projektowanej ustawy o OZE istnieje ryzyko podatkowe dla właścicieli MEW uznania tych przychodów ze zbycia świadectw pochodzenia do przychodów z kapitałów pieniężnych a nie przychodów z działalności gospodarczej. Taka kwalifikacja prawna przychodów byłaby niekorzystne dla producentów energii z OZE, gdyż uniemożliwiałaby odliczenie kosztów uzyskania. Nadmienić należy, iż powyższa sytuacja miała już miejsce w przeszłości co doprowadziło do wielu niekorzystnych dla podatników interpretacji podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych, dlatego też został wprowadzony przez ustawodawcę przepis art. 14 ust 2 pkt 14 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który ostatecznie położył kres sporom podatników właścicieli MEW z organami podatkowymi. Projektowany przepis art. 13 ust 2 ustawy o OZE stanowi ogromne ryzyko podatkowe dla właścicieli MEW i może ponownie narazić na niekorzystne skutki podatkowe nieprawidłowej kwalifikacji przychodów. CHCESZ UZYSKAĆ ŚWIADECTWO PO- CHODZENIA ZMODERNIZUJ MEW. Zgodnie z art. 46 projektu ustawy o OZE świadectwo pochodzenia będzie wydawane dla nowej inwestycji na okres 15 lat. W przypadku instalacji oddanych do użytku przed 1997 r. co do zasady świadectwo pochodzenia nie będzie przysługiwało.wyjątkiem zgodnie z art. 46 ust 3 ustawy o OZE będą instalacje zmodernizowane na zasadach określonych w przepisach ustawy o OZE i rachunkowości. Wówczas świadectwo pochodzenia będzie przysługiwało za wytworzoną energię lub energię przeliczeniową na ekwiwalentną ilość energii elektrycznej w tej zmodernizowanej instalacji odnawialnego źródła energii przez okres kolejnych 15 lat, liczony od daty oddania do użytku tej zmodernizowanej instalacji. PRAWO Projekt ustawy o OZE zawiera własną definicję modernizacji MEW powstałych przed 1997 r. dla celów uzyskania prawa do świadectwa pochodzenia dla takiej zmodernizowanej instalacji odnawialnego źródła energii. Modernizacja została zdefiniowana w art. 46 ust 4 ustawy o OŹE, przez którą to za modernizację uważa się trwałe ulepszenie (unowocześnienie) istniejącej instalacji odnawialnego źródła energii lub jej części poprzez zwiększenie wartości użytkowej tej instalacji lub jej części, lub też wzrost zainstalowanej mocy elektrycznej pod warunkami określonymi w ustawie o OZE. Przepis ten jest bardzo nieprecyzyjny i wprowadza pojęciowy zamęt, ponieważ ani przepisy ustaw podatkowych ani też przepisy ustawy o rachunkowości nie zawierają definicji unowocześnienia. Wprowadzanie do ustawy nieprecyzyjnych pojęć stanowi błąd legislacyjny i może stanowić ryzyko sporów w zakresie uzyskania świadectwa energetycznego. Natomiast wartość użytkowa instalacji odnawialnego źródła energii, podanej modernizacji w wyniku przebudowy, rozbudowy lub modernizacji będzie ustalana w oparciu o przepisy rachunkowości. Wobec powyższego za modernizację lub trwałe ulepszenie MEW będzie uznana taka przebudowa, rozbudowa lub modernizacja całej instalacji tj., MEW lub jej części, która spowoduje podwyższenie jej wartości użytkowej na warunkach określonych w ustawie o OZE tj., poniesienia nakładów przekraczających 30% wartości początkowej i uzyskaniu poprawy efektywności energetycznej. Czynnościami wpływającymi na zwiększenie wartości początkowej będą zatem przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja, adaptacja, modernizacja, które spowodują, że wartość użytkowa tego środka trwałego po zakończeniu ulepszania przewyższa wartość użytkową przy przyjęciu do używania, przy czym za modernizację MEW zgodnie z projektowanymi przepisami nie będzie uznany remont MEW. Tym samym właściciele MEW oddanych do użytku przed 1997 r. jeżeli będą chcieli nadal mieć prawo do świadectw pochodzenia energetycznego będą musieli dokonać modernizacji obiektów, które musza być ujęte w ewidencji środków trwałych i właśnie jako środek trwały zostaną poddane ustawowej modernizacji. Monika Pasiewicz Prawnik Waldemar Brysz Doradca podatkowy 18 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 19

PRAWO PRAWO ISTOTNE PROBLEMY GOSPODARKI WODNEJ W ŚWIETLE RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ dniu 28 lutego 2012 miało miejsce W V Krajowe Forum Wodne poświęcone podsumowaniu sześciomiesięcznych konsultacji społecznych projektów dwóch dokumentów, związanych z procesem wdrażania w Polsce unijnej Ramowej Dyrektywy Wodnej: Przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej oraz Harmonogramu i programu prac związanych z aktualizacją planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy wraz z zestawieniem działań, które należy przeprowadzić w drodze konsultacji społecznych. Forum odbywało się pod patronatem Sekretarza Stanu w Ministerstwie Środowiska Stanisława Gawłowskiego, który wraz z P.O. Prezesa KZGW Januszem Wiśniewskim otworzył Forum. Po powitaniu pani Adrianna Dembowska, Zastępca Dyrektora Departamentu Planowania i Zasobów Wodnych KZGW, przedstawiła cykl planistyczny RDW w Polsce, a przedstawiciel KB Pretendent (firmy odpowiedzialnej za przeprowadzenie konsultacji i organizację Forum) podsumował wyniki przeprowadzonych wywiadów i spotkań z grupami fokusowymi. Następnie przedstawiciele siedmiu RZGW zreferowali przebieg konsultacji w ich regionach. Kolejna cześć debaty odbywała się w dwóch grupach związanych z głównymi dorzeczami: Odry i Wisły. Grupa związana z dorzeczem Odry doszła do wniosku, iż możliwość osiągnięcia celów Ramowej Dyrektywy Wodnej uzależniona jest przede wszystkim od rozwiązania trawiących gospodarkę wodną problemów legislacyjnych, gospodarczych i związanych z planowaniem strategicznym, tj.: utrzymanie właściwego stanu urządzeń gospodarki wodnej, rozdział funkcji gospodarowania wodami od funkcji zarządzania, konieczność całkowitej zmiany prawa wodnego i spójność prawa tj. wszystkich aktów związanych z gospodarką wodną, wykorzystanie potencjału hydroenergetycznego, żeglugowego i turystycznego, powiązanie strategii w zakresie gospodarki wodnej dla obszaru zlewni, wspólne finansowanie, efektywność i spójność zarządzania gospodarką wodną, stworzenie zintegrowanego systemu gromadzenia i udostępniania danych, edukacja ekologiczna społeczeństwa, planowanie przestrzenne. W grupie związanej z dorzeczem Wisły problemy gospodarki wodnej zostały sprowadzone do kwestii ochrony środowiska. Jako podsumowanie grupa stworzyła następującą listę problemów: słabość/brak planów zagospodarowania przestrzennego, niska świadomość na temat sprawa związanych z wykorzystaniem wody, problem rozwoju transportu wodnego, niski poziom wykorzystania potencjału hydroenergetycznego, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, problemy retencji, jeziora atroficzne, Podczas Forum Wodnego omówiono rezultaty konsultacji społecznych. Fot. Leszek Miazga zanikanie stawów. Po podsumowaniu debat i analizie uwag otrzymanych podczas konsultacji powstanie ostateczna wersja Przeglądu Istotnych Problemów oraz Harmonogramu. Kolejnym dokumentem związanym z wdrażaniem RDW skierowanym do konsultacji będzie projekt aktualizacji planów gospodarowania wodami. Sześciomiesięczne konsultacje społeczne zaktualizowanych planów rozpoczną się pod koniec 2014 r. Poza uwagami zgłoszonymi w trakcie dyskusji podczas Forum Wodnego Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych przekazało również pisemny komentarz do konsultowanych dokumentów. Poniżej zamieszczamy wybrane fragmenty stanowiska TRMEW w sprawie Przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej dla obszarów dorzeczy. Zwarzywszy na zapisy preambuły Ramowej Dyrektywy Wodnej (szczególnie punktów 11 12 i 16) uważamy, że do katalogu Istotnych Problemów Gospodarki Wodnej należy dodać problem braku wykorzystania istniejącego potencjału hydroenergetycznego Polski. Wg danych ESHA (European Small Hydropower Association) Polska wykorzystuje zaledwie około 17% swojego potencjału technicznego w zakresie hydroenergetyki, podczas gdy w krajach europejskich poziom ten wynosi średnio około 47%. Pod tym względem Polska zajmuje ostatnie miejsce w Europie, co ilustruje tabela. Małe elektrownie wodne oprócz produkowania zielonej energii i korzystnego wpływu na system elektroenergetyczny pełnią ważną rolę w ekosystemie, przede wszystkim utrzymują reżim rzeczny, zapewniają utrzymanie odpowiedniego poziomu wód gruntowych, usuwają z rzek odpady gromadzące się na kratach i napowietrzają wodę, co przyczynia się do zmniejszenia zanieczyszczeń biologicznych. W ten sposób przyczyniają się do łagodzenia skutków zjawisk opisanych w dokumencie poddanym konsultacjom jako istotne problemy gospodarki wodnej. L.p Kraj teoretyczny Potencjał techniczny Jedną z przyczyn niedostatecznego stopnia wykorzystania potencjału hydroenergetycznego Polski jest brak przejrzystej i mądrej polityki instytucji odpowiedzialnych za zarząd gospodarki wodnej, regulującej sposób udostępniania istniejących urządzeń piętrzących na cele hydroenergetyczne. Nawiązując jeszcze raz do wymienionych wyżej punktów preambuły RDW pragniemy zwrócić uwagę, iż w swoich działaniach zarządzający wodami pomijają całkowicie aspekt integrowania ochrony i zrównoważonego gospodarowania wodą z innymi dziedzinami polityki wodnej ( np. polityką energetyczną ) oraz uwzględniania zrównoważonego rozwoju regionów. Taki jednostronny sposób postrzegania gospodarki wodnej potwierdzają sami autorzy poddanego konsultacjom Przeglądu Istotnych Problemów Gospodarki Wodnej przyznając, że ich zdaniem istotne problemy gospodarki wodnej odnoszą się przede wszystkim do aspektów ekologicznych, wynikających z RDW. ( str. 3 Przeglądu istotnych problemów ). Moc zainstalowana Produkcja roczna Wykorzystanie potencjału technicznego TWh TWh Gw TWh % 1 Austria 150,0 56,2 11,9 37,2 66,2 2 Bułgaria 19,8 14,8 1,4 4,6 31,1 3 Czechy 13,1 3,4 1,0 2,4 70,1 4 Francja 200,0 25,2 64,6 89,7 5 Litwa 6,0 2,5 0,1 0,5 18,3 6 Niemcy 120,0 24,7 4,5 27,9 7 Polska 25,0 12,0 0,8 2,0 17,0 8 Rumunia 70,0 40,0 6,3 16,0 39,9 9 Słowacja 10,0 6,6 1,8 4,3 64,8 10 Włochy 150,0 69,0 17,5 38,5 55,8 11 Albania 40,0 15,0 1,5 5,4 35,8 12 Norwegia 600,0 29,4 121,8 59,4 13 Ukraina 45,0 23,5 4,5 12,2 51,9 Europa 2 900,8 1 120,5 178,8 531,0 47,4 Wykorzystanie technicznego potencjału hydroenergetycznego w niektórych krajach europejskich. Jak zbudować małą elektrownię wodną? Przewodnik inwestora,esha/ IMP PAN, Bruksela/Gdańsk, 2010, str. 3. http://www.esha.be/fileadmin/esha_files/documents/ publications/guides/guide_shp/guide_shp_pl_01. pdf Kolejną barierą skutecznie blokującą rozwój energetyki wodnej w Polsce jest rozpowszechniane przekonanie o szkodliwej ingerencji stopni wodnych w zastane środowisko przyrodnicze. Jest to związane z jednostronnym postrzeganiem skutków budowy stopni piętrzących i zbiorników wodnych, a także brakiem wiedzy na temat stosowanych środków neutralizujących wpływ stopni i elektrowni wodnych na środowisko. Ta generalizująca i stronnicza postawa znajduje również odzwierciedlenie w przedstawionym do konsultacji Katalogu Istotnych Problemów Gospodarki Wodnej. Podejście to całkowicie pomija zalecenia dla krajów członkowskich spisane podczas warsztatów na temat zarządzania wodami, Ramowej Dyrektywy Wodneji energetyki wodnej, które odbyły się z inicjatywy Komisji Europejskiej w Brukseli w dniach 13-14.09.2011. Realizacja wypracowanych podczas warsztatów zaleceń ma zagwarantować wypełnienie celów środowiskowych wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej jednocześnie umożliwiając rozwój energetyki wodnej i wypełnienie celów energetycznych wynikających z Dyrektywy o Odnawialnych Źródłach Energii (2009/28/EC). Przykładem takich ogólnikowych stwierdzeń jest następujący fragment Przeglądu istotnych problemów : Budowa zapór i stopni wodnych należy do przedsięwzięć niezwykle si lnie oddziałujących na środowisko przyrodnicze w dolinach rzek i innych cieków wodnych. Bardzo często więc będą znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000 z punktu widzenia ich ochrony. Jest to niedopuszczalna generalizacja. Listę przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 nr 213 poz. 1397). Kolejnym argumentem za wykreśleniem zaproponowanych zdań z konsultowanych dokumentów jest punkt 21 wniosków zawartych w materiale końcowym wspomnianych na wstępie warsztatów dotyczących Zarządzania Wodami, RDW i hydroenergetyki, który brzmi: Nie wszystkie inwestycje hydroenergetyczne powodują pogorszenie stanu wód... (Issue Paper (final version), Water management, Water Framework Directive & Hydropower, Common Implementation Strategy Workshop, Brussels, 13-14 September 2011, November 2011, str. 59). Podejście biorące pod rozwagę ocenę konkretnych uwarunkowań i podejmowania decyzji lokalnie zaleca również w punkcie 13 preambuły sama Dyrektywa. W sprawie oddziaływania zapór i stopni wodnych na tereny Natura 2000 należy dodać, iż wiele obecnie istniejących obszarów chronionych powstało na terenach, których cenne wartości przyrodnicze powstały właśnie na skutek uprzedniej budowy zapory i zbiornika wodnego lub stopnia wodnego. A zatem te obiekty przyczyniły się do powstania cennych przyrodniczo obszarów, które następnie postanowiono otoczyć szczególną ochroną. W dalszej części punktu poświęconego budowie zapór i stopni wodnych wskazane są najważniejsze zagrożenia przyrodnicze związane z ich budową i eksploatacją. Oba wyszczególnione problemy dotyczą jedynie dużych zapór ze zbiornikami. Te budowle stanowią tylko niewielki odsetek obiektów piętrzących wodę. W opisie brak jednak takiej informacji. Innym przykładem stwierdzeń, co do których TRMEW zgłosiło propozycję wykreślenia z dokumentu jest zdanie: Chęć maksymalizacji zysków często wygrywa z zasadą zrównoważonego rozwoju, która w przypadku tak cennego zasobu jakim jest woda, powinna być traktowana priorytetowo. Zdanie wskazuje na błędne rozumienie zasady zrównoważonego rozwoju. Zrównoważonego rozwoju nie można przeciwstawiać aspektom ekonomicznym, bo są one jego częścią. Gospodarowanie w oparciu o zasadę zrównoważonego rozwoju zawiera w sobie odpowiednio ukształtowane relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko i rozwojem społecznym, a nie tylko koncepcję ochrony środowiska, 20 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 21

PRAWO PRAWO nawet w przypadku tak bezsprzecznie cennego zasobu jakim jest woda. W innym fragmencie autorzy dokumentu piszą, iż dobre praktyki w gospodarce wodnej obejmują rozwiązania pozwalające na osiągnięcie wyznaczonego celu w sposób minimalizujący negatywne skutki oddziaływania na środowisko, jednak problem może polegać na niechęci inwestorów do stosowania dobrych praktyk, gdyż wiąże się to z większymi kosztami. W tym miejscu odwołaliśmy się ponownie do rekomendacji z końcowego dokumentu warsztatów dotyczących zarządzania wodami, które w punkcie 8 i 11 wniosków do dobrych praktyk służących zapewnieniu osiągnięcia celów poprawy stanu wód ustanowionych w planach gospodarowania dorzeczami za- Przedmiotem prac wykonanych przez Korporację Badawczą Pretendent na zlecenie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej było badanie opinii społecznej na temat Harmonogramu i programu prac związanych z aktualizacją planów gospodarowania wodami oraz Przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej dla obszarów dorzeczy. Udało się ocenić stopień znajomości istotnych problemów gospodarki wodnej, zidentyfikowano i zhierarchizowano najistotniejsze z nich w oparciu o Katalog istotnych problemów gospodarki wodnej w poszczególnych dorzeczach oraz obszarach działania RZGW. Ocenie poddano także harmonogram i program prac związanych z aktualizacją planów gospodarowania wodami. liczają stosowanie różnego rodzaju zachęt (w tym finansowych), aby zapewnić postęp w zakresie osiągnięcia celów związanych ze środowiskiem wodnym, a nie oczekiwanie od inwestorów pokrywania zwiększonych kosztów zapewniających osiągnięcie celów środowiskowych (Issue Paper (final version), Water management, Water Framework Directive & Hydropower, Common Implementation Strategy Workshop, Brussels, 13-14 September 2011, November 2011, str. 56). Badania realizowano za pomocą dwóch metod: badań jakościowych opartych na ankietowaniu 35 grup ekspertów podzielonych na przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej, przedstawicieli przemysłu, rolnictwa, rybactwa, turystyki i rekreacji, organizacji ekologicznych NGO, instytutów naukowo-badawczych, szkół wyższych, IMGW i stowarzyszeń naukowych oraz badaniach ilościowych, w których wykonano 770 wywiadów wśród przedstawicieli ww. grup z obszarów administrowania poszczególnych RZGW. Wyniki badań w wielu kwestiach potwierdziły nasze przewidywania, aczkolwiek kilka kwestii okazało się wielkim zaskoczeniem. Co ciekawe, blisko połowa ankietowanych stwierdziła, że nie widzi w swojej najbliższej okolicy problemów związanych z gospodarką wodną. Najwięcej problemów dostrzegali przedstawiciele organizacji ekologicznych, najmniej przedsiębiorcy i reprezentanci różnego szczebla administracji. Głównym problemem gospodarki wodnej wskazanym przez 52% respondentów była zła jakość wody, 40% wskazywało na zanieczyszczenia wód powierzchniowych, nieco mniej na braki wody. Problem związany z występowaniem powodzi i podtopień znalazł się dopiero na czwartym miejscu. Potwierdza to powszechnie uznaną zasadę, że dla większości powodzie stają się problemem tylko w momencie pojawienia się i tuż po ich zakończeniu. Jako najczęstsze spośród przyczyn pojawiania się problemów w gospodarce wodnej eksperci wymieniali: eksploatację kruszywa z koryt rzek i dolin rzecznych 30%, nadmierny pobór wód podziemnych 14%, eksploatację górniczą powodującą występowanie lejów depresji 12% oraz zbyt duży ładunek zanieczyszczeń odprowadzanych do odbiorników z oczyszczalni ścieków komunalnych i przemysłowych 11%. Wśród przyczyn stosunkowo rzadko pojawiały się zagadnienia związane z budową zapór i stopni wodnych, szczytową pracą Kolejnym zasygnalizowanym przez TRMEW problemem jest fakt iż w całym dokumencie pomija się zupełnie kwestię istnienia rozmaitych środków zaradczych neutralizujących niekorzystne oddziaływanie urządzeń piętrzących na środowisko (np. urządzeń zapewniających migrację ryb w górę i w dół rzeki, zapewnienie odpowiedniego minimalnego przepływu itp.), a przedstawia jedynie negatywne aspekty budowy i funkcjonowania tych urządzeń. Po zakończeniu konsultacji czekamy na ostateczną wersję treści dokumentów. Będzie ona stanowić odpowiedź na pytanie czy proces konsultacji oznaczał faktyczne zainteresowanie i otwarcie na opinię społeczną ze strony zarządzających gospodarką wodną czy też konsultacje stanowić miały jedynie formalność służącą spełnianiu wymogów stawianych przez Komisję Europejską WYNIKI BADAŃ OPINII PUBLICZNEJ PRZEPROWADZONYCH NA ZLECENIE KZGW KOMENTARZ EKSPERTA Ewa Malicka elektrowni wodnych, a także zabiegami melioracyjnymi i utratą naturalnych zdolności retencyjnych zlewni na skutek nadmiernej zabudowy. W badaniach ilościowych jako główną przyczynę wymieniano duże wahania poziomu wody w rzekach i potokach, zaśmiecanie rzek i potoków, zwiększenie zagrożenia powodziowego oraz wzrost cen za wodę (w wyniku konieczności zastosowania bardziej skomplikowanej technologii uzdatniania wody). Należy stwierdzić, iż wielu ankietowanych wskazywało w pytaniach otwartych, że główne problemy gospodarki wodnej w Polsce znajdują się poza Katalogiem istotnych problemów i sprowadzają się do niedostatecznych nakładów na inwestycje, brakiem spójnej polityki wodnej państwa i swoistym paraliżem administracyjnym. Podkreślano także niską świadomość ekologiczną społeczeństwa. Tego typu opinie dosyć głośnym echem słychać było także podczas trwania obrad Krajowego Forum Wodnego. dr inż. Radosław Stodolak Instytut Inżynierii Środowiska Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu MASZ KONCESJĘ NA WYTWARZANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ? ROZLICZASZ AKCYZĘ Przepisy dotyczące sposobu uiszczania elektrycznej płaciło od tych czynności akcyzę, w obawie przed sporem z właściwym akcyzy od energii elektrycznej zmieniały się w ostatnim czasie kilkakrotnie. Zmiany dla nich organem podatkowym. te wywołały szczególnie duże wątpliwości przy transakcjach sprzedaży energii elektrycznej na rzecz podmiotów posiadających tylko koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej. STAN PRAWNY OBOWIĄZUJĄCY OD 1 MARCA 2009 r. DO 31 SIERPNIA 2010 r. W okresie od 1 marca 2009 r. do 31 sierpnia 2010 r. regulacje ustawy o podatku akcyzowym zawierały lukę ustawową, która polegała na tym, że w przypadku sprzedaży energii elektrycznej na rzecz podmiotu posiadającego wyłącznie koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej, do rozliczenia podatku nie był zobowiązany sprzedawca energii ani też jej nabywca. Oczywiście Minister Finansów wbrew obowiązującemu w tym okresie brzmieniu ustawy forsował pogląd, że w przypadku sprzedaży energii elektrycznej na potrzeby własne podmiotu posiadającego tylko koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej, akcyzę powinien rozliczyć sprzedawca1. W tamtym czasie, wiele firm sprzedających energię elektryczną na rzecz podmiotu posiadającego wyłącznie koncesję na wytwarzanie energii REGULACJE OBECNIE OBOWIĄZUJĄCE Począwszy od 1 września 2010 r. doszło do zmiany przepisów. Obecnie, podmiot posiadający koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej jest podatnikiem akcyzy od energii elektrycznej nabywanej z zewnątrz i zużywanej na potrzeby własne. Niestety dość często zdarza się, że firmy sprzedające energię elektryczną na rzecz podmiotu posiadającego tylko koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej nadal naliczają podatek od sprzedaży dokonanej również w stanie prawnym obowiązującym od 1 września 2010 r. W takim wypadku, zapłata akcyzy przez sprzedawcę nie zwalnia z obowiązku uiszczenia podatku akcyzowego nabywcy. Opisany wyżej problem bardzo często dotyczy firm z branży wodociągowej, które uzyskały koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Posiadanie koncesji oznacza w tym przypadku obowiązek rozliczania akcyzy nie tylko od energii elektrycznej wyprodukowanej w ramach tej koncesji, lecz również od energii elektrycznej zakupionej z zewnątrz i zużytej na potrzeby własne tego podmiotu. Znane są również przypadki, kiedy to przykładowo gmina z uwagi na posiadanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej w tzw. małej elektrowni wodnej stała się podatnikiem akcyzy od energii elektrycznej nabywanej z zewnątrz i zużywanej w budynkach należących do gminy oraz energii elektrycznej nabywanej w celu zapewnienia oświetlenia gminnych dróg i placów. Stąd też przedsiębiorcy zamierzający uzyskać koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej muszą mieć na uwadze to, iż posiadanie koncesji wiązać się będzie z istotnymi zmianami zasad rozliczania akcyzy od energii elektrycznej nabywanej z zewnątrz. Nawet bowiem, gdy koncesja na wytwarzanie energii elektrycznej obejmować będzie niewielki zakres działalności firmy, to i tak dojdzie do zmiany statusu przedsiębiorcy, który będzie mieć obowiązek samodzielnego rozliczenia akcyzy od energii elektrycznej nabywanej z zewnątrz i zużywanej na potrzeby własne. Piotr Paszek Doradca podatkowy Podstawa prawna: Art. 2 ust. 1 pkt 19, art. 9 ust. 1 ustawy o podatku akcyzowym z dnia 6 grudnia 2008 r. Tekst jednolity Dz. U. 2011 Nr 108, poz. 626 z późn. zm. 22 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 23

PROJEKTY PROJEKTY Zapora wodna we Wrocławku. Źródło: www.wikipedia.pl ENERGA ROZPOCZĘŁA KONSULTACJE INWESTYCJI dniach 13-15 lutego oraz 12-13 marca br. ENERGA S.A. przeprowadziła W otwarte konsultacje społeczne inwestycji Budowa drugiego stopnia wodnego na Dolnej Wiśle. Eksperci przedstawili szczegóły założeń oraz innowacyjne podejście do realizacji projektu. Na spotkaniach przedstawiono plany inwestycji oraz aktualny stan prac projektowych. Zaprezentowano także pięć potencjalnych lokalizacji nowego stopnia. Zostały one wybrane w toku analiz wykonalności technicznej z ponad 20 propozycji. Są to w kolejności alfabetycznej: Nieszawa, gm. Nieszawa, Przypust, gm. Waganiec, Siarzewo I, gm. Raciążek: przed Kępą, Siarzewo II, gm. Raciążek: wysokość Kępy Włocławek na wysokości ul. Hutniczej. Większość uczestników konsultacji była pozytywnie nastawiona do inwestycji. Mieszkańców interesowały przede wszystkim tematy związane z terenami zalewowymi oraz bezpieczeństwem, szczególnie obszarów potencjalnie zagrożonych powodziami. Zainteresowani podjęli też kwestie praktycznego zagospodarowania nowego zbiornika wodnego, który byłby efektem powstania stopnia wodnego oraz potencjalnych korzyści gospodarczych dla lokalnej społeczności. Pytania składano także na piśmie za pomocą kwestionariuszy. Odpowiedzi zostaną opublikowane po zakończeniu konsultacji na stronie dedykowanej inwestycji: www. energawisla.pl. Rozpoczęte konsultacje społeczne to etap przedstawienia zamierzeń dotyczących stopnia wodnego. Wszyscy zainteresowani mogą zadać nam pytania i zgłosić swoje wątpliwości. Chcemy odpowiedzieć na każde pytanie wyjaśnia Jacek Szubstarski, dyrektor programu ENERGA Wisła. W spotkaniach wzięli udział przedstawiciele inwestora ENERGA S.A. oraz eksperci techniczni z międzynarodowej firmy Ove Arup & Partners, uczestniczący w pracach projektowych. Zaprezentowali oni zakres inwestycji, który poza budową nowego stopnia wodnego z elektrownią wodną na Wiśle poniżej Włocławka obejmuje także zabezpieczenie terenów zaporami i obwałowaniami, budowę linii energetycznej do elektrowni oraz mostu drogowego wraz z włączeniem go do istniejącej sieci dróg powiatowych. Projekt w swoich założeniach musi umożliwić wędrówkę ryb, zapobiec erozji wgłębnej w rzece oraz zapewnić kompensację wpływu inwestycji na środowisko. Natomiast wśród warunków wyboru odpowiedniej lokalizacji do budowy wymieniono konieczność stałego i pełnego zabezpieczenia istniejącego już stopnia we Włocławku oraz minimalizacji zagrożenia powodziami lodowymi i śryżowymi. Inwestycja nie może mieć ponadto wpływu na uzdrowisko w Ciechocinku. ENERGA i jej eksperci podkreślali, że projekt wymaga dużego nakładu prac analitycznych i badań w terenie między innymi inwentaryzacji środowiskowej, gdyż jego lokalizacja wywrze wpływ na obszary chronione Natura 2000. Zamierzeniem inwestora jest, by projekt nie tylko jak najmniej oddziaływał na środowisko, ale również zwiększał jego potencjał. Dlatego też w 2010 r. rozpoczęto prace studialne, w tym szczegółową inwentaryzację przyrodniczą Doliny Wisły. Prace, których celem jest określenie warunków środowiskowych dla realizacji projektu, potrwają do końca 2012 r. PROJEKT ENERGA WISŁA Program ENERGA Wisła powstał, aby zapobiec niepokojącej sytuacji hydrologicznej i ekologicznej na Wiśle w rejonie zapory we Włocławku. Jego główne cele to: zapewnienie bezpieczeństwa publicznego Doliny Dolnej Wisły, trwałe zabezpieczenie włocławskiego stopnia przed katastrofą, istotne zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego. Istniejący od 40 lat stopień wodny we Włocławku, będący pojedynczym obiektem piętrzącym, działa w bardzo niekorzystnych warunkach, niezgodnych z przyjętymi dla niego założeniami. Występuje tu zjawisko erozji dna rzecznego oraz przekraczanie dopuszczalnych poziomów wody powyżej zapory, co powoduje degradację elementów budowli i negatywne zmiany w podłożu gruntowym. Efektem jest obniżenie poziomu rzeki poniżej Włocławka, stwarzające zagrożenie dla całego ekosystemu rejonu dolnej Wisły. W ramach projektu ENERGA Wisła przewiduje się wybudowanie stopnia piętrzącego na Wiśle poniżej Włocławka wraz z elektrownią wodną i infrastrukturą towarzyszącą. Zakładana moc elektrowni wodnej będzie wynosić ok. 100 MW. Plany obejmują przyłączenie jej do sieci dystrybucyjnej ENERGA Operator SA. BEZPIECZNIEJ WOBEC ZAGROŻENIA POWODZIAMI Planowany w ramach programu ENERGA Wisła zbiornik wodny, usytuowany poni- żej istniejącego już stopnia we Włocławku, w wydatny sposób przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa powodziowego, o którym mowa m.in. w znowelizowanych przepisach Prawa Wodnego. Dzięki tej inwestycji zwiększą się możliwości regulacji przepływu i stanów wody. Pozwoli ona również redukować wezbrania krótkotrwałe i o niskiej kulminacji do przepływu bezpiecznego. Wysokie wezbrania będą zaś łagodzone, co ograniczy lub wręcz zapobiegnie skutkom powodzi w rejonie Dolnej Wisły. PRODUKCJA ODNAWIALNEJ ENERGII Naturalną korzyścią wynikającą z realizacji programu będzie zwiększenie produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Zobowiązania wobec Unii Europejskiej narzucają konieczność poszerzenia jej udziału w całości produkcji energii do 20 procent. Należy podkreślić, że przychody związane z produkcją energii z OZE uzasadniają finansowanie inwestycji z kapitału komercyjnego. Budowa stopnia piętrzącego wraz z elektrownią i odpowiednią infrastrukturą przyniesie więc systemowi energetycznemu wielu korzyści o znaczeniu co najmniej regionalnym. Wymieńmy najważniejsze: zwiększenie szans na uniknięcie kosztów związanych z niewypełnieniem zobowiązań dotyczących produkcji energii odnawialnej oraz zapewnienie jej stałych dostaw do systemu elektroenergetycznego, zapewnienie bezpieczeństwa produkcji energii na istniejącym stopniu Włocławek i poprawa jej wydajności przyspieszenie realizacji wymagań w obszarze bezpieczeństwa Państwa, w tym bezpieczeństwa kryzysowego w zakresie elektroenergetyki. SZANSA NA PRACĘ W siedmiu gminach (z wyjątkiem miasta Włocławek), które miałyby być zaangażowane w realizację projektu ENERGA Wisła, obserwuje się trudną sytuację gospodarczą. Jej wyznacznikami są niskie dochody w przeliczeniu na jednego mieszkańca oraz duże bezrobocie, przekraczające 20 procent. To oznacza, że w co czwartym gospodarstwie domowym mieszka zarejestrowany bezrobotny. W poszukiwaniu pracy młodzi ludzie migrują do innych części kraju. W gminach tych brak jest dużych zakładów przemysłowych. Inwestycja stwarza szansę na nowe miejsca pracy przede wszystkim w firmach obsługujących budowę oraz w usługach. W perspektywie należy też zakładać rozwój rynku pracy związany z powstaniem w regionie warunków sprzyjających większym formom wypoczynku i rekreacji. INTENSYFIKACJA ROLNICTWA I POPRA- WA WARUNKÓW ŚRODOWISKA PRZY- RODNICZEGO Stopień na Wiśle poniżej zapory we Włocławku może w krótkim czasie spowodować nawodnienie obszaru przynajmniej 30 kilometrów kwadratowych (3000 ha) bez konieczności ponoszenia dużych nakładów inwestycyjnych. Jeśli zostanie wybudowany tzw. Kanał Centralny, zasilający tereny południowo-zachodnich Kujaw, nawodnieniu może podlegać obszar o powierzchni 1000 kilometrów kwadratowych. W naturalny sposób mogą być odtworzone funkcjonujące jeszcze kilkanaście lat temu starorzecza i tereny podmokłe. NOWE PRZEJŚCIE DROGOWE Każde nowe przejście drogowe jest ważnym czynnikiem ekonomicznym. Już na wstępnym etapie należy rozważyć, czy przejście drogowe ma mieć typowo lokalny charakter czy też powinno odznaczać się szerszymi możliwości. Wybór drugiego przypadku wiązałby się z budową na koronie zapory dwupasmowej drogi Elektrownia wodna Włocławek. Fot. Maciej Duraziński z miejscami postojowymi; miałaby ona wtedy szerokość nawet 20 metrów. Przejścia drogowe w Płocku (nowe) i Wyszogrodzie były realizowane od razu z dużym zapasem i oba zaczynają teraz przyciągać nowe inwestycje. Tego rodzaju rozwiązania komunikacyjne tworzą bardzo silny impuls ekonomiczny, w rezultacie którego wzdłuż tras powstaje nowy rynek nieruchomości komercyjnych. W perspektywie 10-15 lat może generować on kolejne miejsca pracy oraz przychód w postaci podatków. PORT RZECZNY I MIEJSCE CUMOWANIA Dodatkowym czynnikiem aktywizacji regionu byłby z pewnością port rzeczny. Jego ewentualna lokalizacja, nie uwzględniona w projekcie ENERGA Wisła, powinna zakładać komercyjne przeładunki z barek i na barki oraz operacje związane z transportem samochodowym. Środki finansowe na budowę takiego portu mogłyby być poszukiwane odrębnie. On sam szybko zyskałby ważne znaczenie ekonomiczne. Serwis prasowy ENERGA 24 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 25

PROJEKTY PROJEKTY części wód płynących o dużym znaczeniu ekologicznym. Wkomponowane w naturalny krajobraz regionu Gesäuse ujęcie wody do elektrowni wodnej w austriackim Sankt Gallen, zlokalizowanym w Styrii. Źródło: ZEK. CZYSTA ENERGIA ELEKTRYCZNA W REGIONIE STEIRISCHE EISENWURZEN J eden z najbardziej interesujących projektów elektrowni wodnych Styrii został zrealizowany na rzece Billbach, na terenie alpejskiego Parku Narodowego Gesäuse, znanego z malowniczej fortecy Gallenstein. Cztery niewielkie, starsze obiekty zostały zastąpione nowym, co wiąże się ze znacznymi korzyściami ekonomicznymi i ekologicznymi. Co najmniej 40 konstrukcji poprzecznych zostało zmodyfikowanych lub przebudowanych, zainstalowano także trzy przepławki, aby zapewnić stały i nieprzerwany przepływ wody. Projekt ten jest przykładem tego, jakie korzyści dla środowiska naturalnego może przynieść nowoczesna elektrownia wodna. Do ochrony środowiska przyczynia się 6,5 GWh czystej energii elektrycznej produkowanej każdego roku przez tę elektrownię. Obszar naturalny Steirische Eisenwurzen, mieszczący się w Parku Narodowym Gesäuse, jest bez wątpienia urzekającym elementem krajobrazu. Odpowiedzialne obchodzenie się ze środowiskiem i zasobami naturalnymi jest priorytetem dla mieszkańców tego regionu. Mając to na uwadze, władze miejscowości Sankt Gallen, położonej w austriackiej prowincji Styria, oraz międzynarodowa grupa Gebrüder Haider Group połączyły siły w budowie elektrowni wodnej, której celem jest przynoszenie korzyści zarówno dla użytkowników jak i dla środowiska. Jak twierdzi Reinhard Haider, współwłaściciel grupy, realizacja projektu była możliwa przede wszystkim dzięki społeczności Sankt Gallen. Pozwoliła ona 26 ENERGETYKA WODNA na wybudowanie na własnym terenie rurociągu zasilającego, oraz umożliwiła wykup dwóch istniejących obiektów. REKORDOWY CZAS BUDOWY Pozostałe dwa obiekty, które również należało wyburzyć, należały do Gebruder Haider Group. W projekcie Billbach kluczowa była przebudowa czterech obiektów elektrowni. Dzięki temu możliwe było wykorzystanie imponującego 95-metrowego spadu pomiędzy konstrukcją jazu u stóp lasów Buchau a nową elektrownią. Rurociąg o długości 4,3 km, łączący oba punkty, zbudowany został przy pomocy rur GFK wyprodukowanych przez firmę Amitech. Jedna z trzech nowo wybudowanych przepławek dla ryb, wykonanych w formie przepławek o charakterze naturalnym. Źródło: ZEK. Prace instalacyjne zostały wykonane przez jedną ze spółek zależnych Grupy, mającą na swoim koncie wykonanie setek udanych instalacji wodno-lądowych i realizację wielu projektów dla sektora energetyki wodnej. Wszelkie prace konstrukcyjne oraz położenie instalacji wodnej zostały przeprowadzone w rekordowym czasie. Rurociąg, punkty ujęcia wody, elektrownia, sieć elektryczna, narzut kamienny, umocnienie skarp oraz wylewanie betonu wszystkie te prace zostały wykonane w tym samym roku, informuje Haider. Rozpoczęliśmy prace konstrukcyjne w kwietniu 2009 r. i przed Świętami Bożego Narodzenia wszystko było już ukończone, dodaje. Było to wyjątkowe osiągnięcie, biorąc pod uwagę fakt, iż pierwszy śnieg w rejonie Gesäuse spadł późną jesienią tamtego roku. W tym samym czasie, 40 konstrukcji poprzecznych oraz zapory powodziowe - zarówno te starsze, jak i wybudowane w ostatnim czasie zostały zmodyfikowane lub przebudowane, aby umożliwić przemieszczanie się ichtiofauny zamieszkującej rzekę Billbach. Wybudowano także trzy duże przepławki wspomagające zachowanie środowiska naturalnego. Przepływ ryb nie był tu możliwy przez wiele dekad. Było to spowodowane faktem, iż stare obiekty nie zapewniały przepływu wody, co sprawiało, że koryto rzeki było wyschnięte przez większość czasu. Wszelkie wprowadzone zmiany okazały się korzystne dla środowiska naturalnego. Obecnie mamy do czynienia z dynamicznym przepływem wody. Ta i pozostałe zmiany polegające na przebudowie innych obiektów przyczyniły się do utworzenia z Billbach jednolitej WYBÓR TURBINY PELTONA Projekt zakładał wykorzystanie głównego punktu poboru wody, przegrody jazu oraz poziomej czyszczarki krat. Pozostała część instalacji składa się z rurociągu o długości 4,3 km, drugiego punktu poboru wody z jazem na Schleierbach oraz odnogi rurociągu o długości 450 m, która dostarcza wodę do rurociągu głównego. Najważniejszym elementem obiektu jest elektrownia z pionową turbiną Peltona zbudowaną z sześciu dysz, która została wyprodukowana przez Andritz Hydro. Dzięki 95-metrowemu spadowi i przepływowi wody na poziomie 1,8 metra sześciennego na sekundę, można było wykorzystać także turbinę Francisa. Jednakże, w takim wypadku na- leżałoby użyć dwóch urządzeń, co byłoby dość skomplikowane ze względu na ograniczoną przestrzeń. Kolejną cechą czyniącą wybór sześciodyszowej turbiny Peltona bardziej korzystnym jest możliwość pełnej regulacji tej turbiny. Ponadto, nasze wcześniejsze doświadczenie z turbinami Peltona i Francisa nakazywało wybranie tej pierwszej, wyjaśnia Haider. Moc wyjściowa zainstalowanej turbiny Peltona wynosi 1,3 MW. Od urządzeń wykorzystanych w instalacji wymaga się bezwzględnej niezawodności, a ta zdaniem operatora jest zagwarantowana dzięki wykorzystaniu turbiny produkcji Andritz Hydro oraz sprzężonego bezpośrednio z nią generatora firmy Hitzinger. należącej do grupy Gebruder Haider Group (90%) oraz miasta Sankt Gallen wynosi 6.5 GWh rocznie. To czyni elektrownię Billbach nie tylko najbardziej kosztowną, ale także najbardziej rentowną inwestycją Grupy zarządzającej również siedmioma mniejszymi elektrowniami wodnymi w Austrii oraz posiadającej w planach lub w fazie budowy inne obiekty w Austrii za granicą. Na pytanie dlaczego elektrownia wodna znajduje się w centrum uwagi, Haider, specjalista ds. budowy, ma prostą odpowiedź: traktujemy to jako inwestycję w przyszłość. Z jednej strony, umożliwia nam to prowadzenie naszej działalności nawet w przypadku deficytu energii elektrycznej, a z drugiej, taki obiekt jest przyjazny dla środowiska. To są wystarczające powody. INWESTYCJA W PRZYSZŁOŚĆ Produkcja energii elektrycznej w elektrowni ZEK HYDRO, czerwiec 2011 PARAMETRY TECHNICZNE Wielkość przepływu: 1,8 m3/s Spad netto: 87,5 m Spad brutto: 95 m Turbina: Producent turbiny: Moc nominalna turbiny: Prędkość obrotowa: Średnica wirnika: Generator prądotwórczy: Moc nominalna generatora: Natężenie prądu: Długość kanału derywacyjnego: Roczna produkcja: sześciodyszowa, pionowa turbina Peltona Andritz Hydro 1375 kw 428,6 obr/min 865 m synchroniczny (Hitzinger) 1440 kw 2,237 A 4,3 km 6,5 GWh Grupa Haider postawiła na energetykę wodną. Nowy obiekt dysponuję największą mocą spośród wszystkich elektrowni wodnych, będących własnością firmy. Źródło: ZEK.,1:(67<&-( 6=<7( 1$ 0,$5ĉ DORADZTWO PROJEKTOWANIE ANALIZY WSPARCIE Projektujemy, doradzamy, wspieramy Proponujemy sprawdzone rozwiązania dla Twojej elektrowni HIHNW\ZQLH ]DU]ąG]DP\ FDá\P SURFHVHP LQZHVW\F\MQ\P GRUDG]DP\ Z ]DNUHVLH EXGRZ\ L HNVSORDWDFML HOHNWURZQL UHSUH]HQWXMHP\ LQZHVWRUD Z SURFHVLH DGPLQLVWUDF\MQ\P Z\NRQXMHP\ DQDOL]\ V\PXODFMH L EDGDQLD SU]HGUHDOL]DF\MQH Z\NRU]\VWXMHP\ ]DDZDQVRZDQH QDU]ĊG]LD SURMHNWRZH SRVLDGDP\ ZLHOROHWQLH GRĞZLDGF]HQLH,167<787 2=( 6S ] R R XO 67$6=,&$.,(/&( _ WHO _ ID[ ELXUR#LQVW\WXWR]H SO :::,167<7872=( 3/ ENERGETYKA WODNA 27

PROJEKTY PROJEKTY Do montażu śrub Archimedesa konieczne było zastosowanie barki z dźwigiem. Źródło: Southeast Power Engineering Ltd. ELEKTROWNIA WODNA NA JAZIE ROMNEY ZREWOLUCJONIZUJE DOSTAWY ENERGII ELEKTRYCZNEJ DO ZAMKU WINDSOR pierwszej połowie 2012 roku zostanie W uruchomiona elektrownia wodna na Tamizie, która zasili rezydencję królewską w Windsorze. Uznano, że najlepszym rozwiązaniem będzie dobranie dwóch turbin Archimedesa o łącznej mocy instalowanej 320 kw. Ich montaż odbył się w połowie grudnia 2011 roku. Szacuje się, że roczna produkcja energii elektrycznej wyniesie 1800 MWh. Zostanie ona wykorzystana do zasilenia zamku królewskiego. Natomiast nadwyżki produkcji zostaną wprowadzone do krajowej sieci przesyłowej. Budowa elektrowni przyniesie wiele korzyści zarówno dla lokalnej społeczności jak i dla środowiska. Nie dość, że będzie ona źródłem zielonej energii, zastosowane rozwiązania techniczne są przyjazne dla ryb. Za ich bezpieczeństwo odpowiadają bowiem turbiny Archimedesa oraz nowo wybudowana przepławka dla ryb. Zastępca Skarbnika Dworu Królewskiego oświadczył: Dwór królewski nieustannie poszukuje nowych i perspektywicznych rozwiązań, mających na celu oszczędzenie i dostarczanie energii elektrycznej, przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego. Tak więc projekt budowy elektrowni wodnej, której celem jest zasilanie zamku Windsor, od samego początku cieszył się dużym poparciem dworu królewskiego. Oczekuje się, że elektrownia wodna będzie w stanie zaspokoić połowęzapotrzebowania na energię elektryczną zamku w sytuacjach, kiedy jest on w pełni użytkowany. Howard Davidson, dyrektor Południowo- Wschodniej Agencji Ochrony Środowiska stwierdził: Jest to historyczny moment dla Tamizy, na której powstaje jak do tej pory największa elektrownia wodna. Obecnie nie ma ona sobie równych pod względem mocy na obszarze całej południowo-wschodniej Anglii. Inwestycja ta pokazuje, że dobrze zaprojektowana i eksploatowana elektrownia wodna przyczynia się do ograniczenia emisji dwutlenku węgla oraz poprawy stanu środowiska naturalnego. Włączenie do projektu rozwiązania przyjaznego ichtiofaunie, jakim jest przepławka, pozwala na poprawę migracji ryb oraz ilustruje jak nowoczesna technologia może współpracować w zgodzie rozwiązaniami technicznymi sprzed kilkuset lat. Inwestycja ta otwiera drogę do realizacji podobnych projektów wzdłuż Tamizy w przyszłości. Agencja Ochrony Środowiska, która jest właścicielem jazu Romney ogłosiła przetarg, który miał wyłonić najlepszego wykonawcę na budowę elektrowni wodnej. W konsekwencji za realizację projektu jest odpowiedzialna firma Southeast Power Engineering Ltd, która obecnie szybkimi krokami zbliża się do ukończenia projektu. David DeChambeau, dyrektor firmy, która prowadzi inwestycję oświadczył Jesteśmy bardzo zadowoleni, że możemy wnieść istotny wkład w poprawę bezpieczeństwa energetycznego w naszym kraju, a także z możliwości ochrony środowiska naturalnego. Realizujemy te cele nie tylko poprzez zmniejszenie ilości importowanego do Wielkiej Brytanii węgla i gazu, ale także poprzez wyeliminowanie jazu jako bariery dla wszystkich gatunków ryb, a zwłaszcza węgorzy, przez co będzie możliwa ich migracja na tym odcinku Tamizy po raz pierwszy od 214 lat. Skutki eliminowania kolejnych barier na rzekach można przyrównać do efektu domina, który przyniesie korzyści dla naszego środowiska i rybołówstwa. Wiele gatunków ryb, w tym łososie, będą mogły dopłynąć aż do górnych biegów rzek po raz pierwszy od wielu lat. Firma Southeast Power Engineering Ltd prowadzi ponadto kilka innych projektów w Wielkiej Brytanii, między innymi na jazach Bell i Marlow na Tamizie. Dzięki wykorzystaniu w zamku Windsor lokalnie produkowanej i całkowicie czystej energii, dwór królewski przyczyni się do zmniejszenia zależności Wielkiej Brytanii od importu energii elektrycznej oraz utoruje drogę prowadzącą do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Wielkiej Brytanii. Agencja Ochrony Środowiska zdecydowanie popiera rządowe cele, które dotyczą wykorzystania energii odnawialnej. Ciągły wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym nieustannie przyczynia się do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Zakłada się, że projekt ten Źródło: Southeast Power Engineering Ltd. FAKTY I LICZBY DOTYCZĄCE ELEKTROWNI WODNEJ NA JAZIE ROMNEY Przez ostatnie 214 lat jaz był wykorzystywany do ochrony przeciwpowodziowej. Przepływ wody waha się w przedziale od 1 do 22,6 m 3 /s. zapoczątkuje rozwój niskospadowej energetyki wodnej, która będzie jednym z narzędzi do walki ze zmianami klimatu. Jakkolwiek niektóre projekty elektrowni wodnych będą stwarzać większe zagrożenie dla środowiska naturalnego w porównaniu do osiąganych korzyści, wynikających z produkcji energii elektrycznej. Tak więc jest mało prawdopodobne, że uda się je zrealizować. Średnica jednej turbiny Archimedesa wynosi 4m i jest to największa turbina tego typu zainstalowana w Wielkiej Brytanii. Moc każdej z turbin wynosi 160 kw. Turbiny są pięciozwojowe. Każda turbina waży 40 ton i były one dostarczone drogą lądową z Holandii. David DeChambeau Nachylenie turbin jest regulowane w zakresie od 0 do 25 stopni, w celu maksymalizacji produkcji energii elektrycznej. Na krawędzi prowadzącej śruby zainstalowano gumową osłonę, która minimalizuje ryzyko uszkodzenia tkanek ryb wpływających do turbiny. Szacuje się, że turbiny będą ograniczać emisję CO2 o 790 ton rocznie. Elektrownia wodna budowana na jazie Romney będzie największym tego typu projektem na Tamizie i w południowo- wschodniej Anglii. Brązowy kolor turbin i ich obudowy został wybrany przez mieszkańców Eton. Zastosowane turbiny posiadają możliwość regulacji kąta nachylenia. Źródło: Southeast Power Engineering Ltd. Przepławka dla ryb na jazie Romney została zmodernizowana. Stara konstrukcja typu Denil została zastąpiona przez przepławkę Lariniera, która zapewnia lepszą migrację ryb w górę rzeki. Czterometrowy upust awaryjny sparowany z elektrownią jest automatycznie aktywowany przy wysokich stanach wód, to rozwiązanie chroni instalację elektrowni przed zalaniem wodami wezbraniowymi. 28 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 29

WIEDZA Elektrowia wodna Straszyn na rzecze Radunia. Fot. Robert Zimerski. POLSKI RYNEK ENERGETYKI WODNEJ NA TLE HYDROENERGETYKI KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ Polska jest krajem nizinnym, a zasoby hydroenergetyczne naszych rzek są niewielkie. Warunki klimatyczne nie sprzyjają obfitym opadom, nie są one zbyt korzystnie rozłożone. Średni opad roczny wynosi około 600 mm, co daje nam trzecie od końca miejsce w Europie. Do tego dochodzi jeszcze zbyt duża przepuszczalność gruntów i niewielkie spadki terenów. Według danych opartych o metodykę Światowej Rady Energetyki, obliczonych w latach 60. ubiegłego wieku, teoretyczne zasoby wodno-energetyczne Polski wynoszą dla średniego roku hydrologicznego około 23 TWh/rok. Z kolei techniczne zasoby energetyczne wszystkich wód płynących, wyliczone przez Alfonsa Hoffmanna, Mariana Hoffmanna oraz Jerzego Tymińskiego, wynoszą około 12 Twh/rok. Techniczne zasoby samych małych elektrowni wodnych (obiektów wodnych do 5 MW) to natomiast około 2 TWh/rok. Łącznie potencjał ten wynosi około 14 TWh/rok. Jego podział przedstawia się następująco: dorzecze Wisły 9,3 TWh/rok, w tym Wisła 6,2 TWh/rok, dorzecze Odry 2,5 TWh/rok, w tym Odra 1,8 TWh/rok, rzeki Przymorza 0,3 TWh/rok, wodna inne cieki wodne 2,0 TWh/rok. Pozyskanie energii elektrycznej jest tak zróżnicowane z uwagi na odmienne warunki geograficzne i klimatyczne poszczególnych krajów Unii Europejskiej. W większości tych państw energia wodna ma dominujący udział w produkcji energii elektrycznej. Według Głównego Urzędu Statystycznego dla wszystkich państw UE udział tego nośnika wyniósł w: 2004 roku 69,2 % 2005 roku 64,6 % 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2006 roku 62,0 % 2007 roku 57,8 % W tym samym czasie także w Polsce stopniowo malał udział energii wody w produkcji energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. GUS szacuje, że było to w: 2004 roku 67,7 % 2005 roku 57,2 % Produkcja energii elektrycznej z energetyki wodnej w Polsce w latach 2001-2009 [GWh] 0 500 1000 1500 2000 Elektrownie wodne o mocy >10 MW Elektrownie wodne o mocy od 1 MW do 10 MW Elektrownie wodne o mocy < 1 MW 2006 roku 47,6 % 2007 roku 43,3 % Z uwagi na ambitne cele dotyczące rozwoju odnawialnych źródeł energii, które postawiła krajom członkowskim Unia Europejska, każde państwo przygotowało wniosek związany z realizacją projektu Renewable Energy Policy Action Paving the Way Towards 2020 (REPAP 2020). Wnioski zostały ujęte w programie Komisji Europejskiej The Intelligent Energy. Projekt zakończy się 1 października tego roku, a jego głównym zamierzeniem jest Mapa Drogowa Odnawialnych Technologii Energetycznych do 2020 roku. Zasadniczą rolę przypisano w niej hydroenergetyce. Prognozy nie są jednak optymistyczne potencjał cieków wodnych Europy maleje. SHP STREAM MAP to projekt koordynowany przez Europejskie Stowarzyszenie Małych Elektrowni Wodnych (ESHA), organizację non-profit założoną w 1989 roku z siedzibą główną w Brukseli. Według prognoz tego projektu, moc zainstalowana w elektrowniach wodnych w 2020 roku będzie równa 120 GW i z obecnego pierwszego miejsca energetyka wodna spadnie na miejsce trzecie. Przewiduje się, że pozycję lidera przejmie energetyka wiatrowa, której moc zainstalowana ma osiągnąć 180 GW. Komisja Europejska opublikowała nowe dane dotyczące rozwoju energetyki w Unii Europejskiej. Scenariusz zakłada, że za dziewięć lat turbiny wiatrowe wytworzą 14 procent energii elektrycznej w UE. Obecnie 80 GW mocy elektrowni wiatrowych zainstalowanych w krajach UE produkuje około 5 procent energii elektrycznej. W najbliższej dekadzie ma powstać 136 GW nowych instalacji. To zdecydowanie najwięcej, bo około 41 procent wśród wszelkich technologii wytwarzania energii elektrycznej. Zaskoczeniem są też prognozy mówiące o tym, że drugie miejsce, według wspomnianego projektu, przypadnie nie biomasie, lecz fotowoltaice, z planowaną zainstalowaną mocą 150 GW. Biomasa maosiągnąć w 2020 roku moc zaledwie 50 GW. Mimo tak niekorzystnej dla hydroenergetyki prognozy, prawie wszystkie państwa członkowskie UE zgłaszają akces podniesienia wytwarzania energii elektrycznej właśnie z energii wodnej. Do ścisłej czołówki krajów, dla których perspektywy rozwoju sektora MEW na rok 2020 są najlepsze, należą Włochy, Francja, Niemcy, Austria. Ostatnie miejsce w rankingu ESHA zajmuje Malta kraj, którego powierzchnia jest równa powierzchni Krakowa. Jest to jedyne państwo w Europie, w którym rzeki i jeziora są okresowe (stąd brak perspektyw rozwoju hydroenergetyki). Podobnie jest z Cyprem. Sieć rzeczna tego kraju jest bardzo uboga, ale na wyspie jest kilka cieków o górskim charakterze. Państwo członkowskie Unii Europejskiej UE- 27 Stan i perspektywy rozwoju na rok 2020 sektora MEW w UE-27 według raportu ESHA Stan sektora małej energetyki wodnej w 2005 roku [GWh / rok] WIEDZA Przewidywany rozwój sektora małej energetyki wodnej w 2020 roku [GWh / rok] Austria 4900 7500 Belgia 192 316 Bułgaria 854 1050 Cypr 2 2 Czechy 1071 1260 Dania 24 24 Estonia 22 55 Finlandia 1102 1192 Francja 7907 10907 Grecja 89 255 Hiszpania 3977 od 6355 do 9930 Holandia 895 714 Irlandia 123 124 Litwa 66 117 Luksemburg 107 140 Łotwa 62 70 Malta 0 0 Niemcy 7800 10200 Polska 889 1211 Portugalia 360 1511 Rumunia 932 2180 Słowacja 250 600 Słowenia 383 540 Szwecja 4300 5500 Węgry 49 90 Wielka Brytania 603 1060 Włochy 7616 12077 Opracowanie własne na podstawie danych ESHA. Brak naturalnych jezior zastąpiono budową kilku zbiorników retencyjnych. Kraje Unii Europejskiej mają świadomość, że hydroenergetyka jest bardzo istotnym elementem dla stabilności sieci energetycznej oraz bezpieczeństwa energetycznego. W wielu państwach hydroenergetyka dostarcza najwięcej energii elektrycznej spośród 30 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 31

WIEDZA POLSKI RYNEK ENERGETYKI WODNEJ NA TLE HYDROENERGETYKI KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ WIEDZA Na świecie istnieje około 300 elektrowni szczytowo-pompowych, a ich moc zainstalowana wynosi 95 GW. Większość z nich została wybudowana w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Jednak zainterewszystkich OZE. Obecnie mała energetyka wodna generuje 41 000 GWh energii elektrycznej jest to energia wystarczająca na zasilenie ponad 12 milionów gospodarstw domowych. Przyczynia się to, według ESHA, do uniknięcia emisji 29 milionów ton CO2 w ciągu roku. Unia Europejska narzuca zwiększenie wykorzystania energii konsumowanej z OZE do 20 procent w 2020 roku. Według wspomnianego raportu ponad 55 procent małych elektrowni wodnych w Europie liczy sobie już przeszło 60 lat. Wprowadzanie nowoczesnych technologii do hydroenergetyki pomoże MEW zachęcić oponentów lub przezwyciężyć mit, że elektrownie wodne mają tylko niekorzystny wpływ na środowisko. Przykładem niech będą przyjazne dla ryb nowoczesne turbiny, przez które ryby przepływają bez żadnych przeszkód. Przeszkody stoją natomiast przed małymi elektrowniami wodnymi. Są to przede wszystkim problemy formalno-prawne. Procedury uzyskania pozwoleń i licencji na budowę nowych obiektów ciągną się w nieskończoność. Bazując na danych wspomnianego wcześniej raportu ESHA, średni czas trwania procedur administracyjnych w krajach Unii Europejskiej zajmuje inwestorowi od roku w Austrii do 12 lat w Portugalii. W Polsce jest to średnio rok do 8 lat. Według profesora Jacka Malko z Politechniki Wrocławskiej, w samych tylko Włoszech wymagane jest aż 58 pozwoleń od różnych instytucji administracyjnych Elektrownia wodna na rzecze Prośnie w Kaliszu. Fot. Jarosław Wujkowski. na wybudowanie nowego obiektu siłowni wodnej. W wielu krajach UE-27 wprowadzono tzw. tryb konsultacji publicznych, które są trudną do przejścia barierą dla potencjalnego inwestora. Z reguły większość inwestorów podczas takich konsultacji spotyka się z negatywnymi opiniami na temat wybudowania nowej elektrowni. Mieszkańcy, którzy mieliby sąsiadować z elektrownią, zwykle są przeciwni jakiejkolwiek ingerencji w środowisko. O wiele mniejsze problemy zdarzają się przy modernizacji obiektów już istniejących lub przy adaptacji starych młynów. Inną przeszkodą w wydaniu decyzji o budowie elektrowni wodnej jest Ramowa Dyrektywa Wodna. Jej celem jest zapewnienie zadowalającego stanu środowiska na ciekach wodnych w krajach członkowskich, jednak szereg obszarów objętych jest ochroną. Dla przykładu: w Polsce olbrzymią barierą jest program Natura 2000. Realizacja jakiejkolwiek inwestycji na terenie objętym ochroną jest praktycznie niemożliwa. Małe Elektrownie Wodne są zdolne do współpracy z systemem energetycznym zarówno w zakresie obciążeń podstawowych, jak szczytowych. Obecne technologie pozwalają na wykorzystanie spadów, które dawniej były poza zasięgiem dla MEW, czyli tych poniżej dwóch metrów. Zalety energetyki wodnej to z pewnością ograniczenie efektu cieplarnianego. Krótki (kilkudziesięciosekundowy) czas uruchamiania i zatrzymania turbozespołów jest wielką korzyścią w razie awarii w systemie energetycznym. Obecne procesy technologiczne umożliwiające pełną automatykę obsługi, możliwość zdalnego sterowania elektrownią wodną z Krajowej Dyspozycji Mocy, ale również obsługę elektrowni za pomocą sms. Czynnikiem ograniczającym rozwój dużych obiektów hydroenergetycznych jest obawa przed dewastacją naturalnych dolin rzecznych poprzez ich zatapianie. Wobec częstych protestów przeciwko budowie dużych stopni wodnych, w ostatnich latach nie wzrasta liczba elektrowni wodnych o dużych mocach, natomiast notuje się znaczny przyrost małych elektrowni wodnych. Bariery w wykorzystaniu hydroenergetyki: kłopotliwe procedury prawno-administracyjne, ograniczony dostęp do atrakcyjnych lokalizacji, które są w posiadaniu Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej, niedostateczna współpraca pomiędzy sektorem MEW a Zarządem Wód, sprzeczności w interesach branży hydroenergetycznej z Ramową Dyrektywą Wodną, sprzeciw organizacji ekologicznych przy budowie nowych stopni wodnych, brak woli wsparcia dla budowy dużych elektrowni wodnych, zbyt wysokie koszty inwestycyjne. W Austrii w 2007 roku produkcja energii elektrycznej w 70 procentach pochodziła z energii wodnej, dzięki czemu kraj ten jest jednym z liderów w tej dziedzinie na terenie UE. Według Austriackiej Agencji Poszanowania Energii z około 18,7 GW mocy zainstalowanej w tamtejszych elektrowniach, około 11,7 GW przypadało na elektrownie wodne. Hydroenergetyczną austriacką ciekawostką jest elektrownia szczytowopompowa Kaprun o mocy zainstalowanej 200 MW, położona na wysokości ponad 2036 n.p.m. Jest to pierwszy wybudowany po II wojnie światowej obiekt energetyki wodnej w Austrii. Woda wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej pochodzi z lodowców i przelewa się pomiędzy trzema polodowcowymi zbiornikami wodnymi, położonymi na różnych wysokościach. Zbiorniki zostały sztucznie pogłębione, a lustra wody podniesione w wyniku budowy imponujących rozmiarów zapór pomiędzy skalnymi zboczami górskimi. Elektrownie wodne w Austrii są przeważnie rozmieszczone wzdłuż Dunaju, który na terytorium tego państwa został wręcz zabudowany siłowniami wodnymi. Z dobrodziejstw tej rzeki korzystają także inne państwa członkowskie UE, przez które Dunaj przepływa Niemcy, Słowacja, Rumunia i Węgry. Bułgarskie elektrownie wodne wytwarzają około 1/10 krajowej energii elektrycznej. Z kolei litewskie Ministerstwo Środowiska w rozporządzeniu z 2003 roku zakazało budowania nowych zapór i elektrowni wodnych na 147 ciekach wodnych. Rok później zakazem objęto już 159 cieków. Według profesora Petrasa Punysa, prezesa Litewskiego Stowarzyszenia Hydroenergetycznego, zakaz ten dotyczy także modernizacji MAPA TECHNOLOGII ENERGETYCZNYCH 2011 Opublikowana została trzecia edycja przygotowanego dla Komisji Europejskiej przeglądu strategicznych technologii energetycznych zatytułowana Mapa Technologii 2011 Europejskiego Strategicznego Planu w dziedzinie technologii energetycznych (tzw. SET-Planu). SET-Plan został opracowany w 2008 roku w celu przyspieszenia wprowadzania na rynek innowacyjnych rozwiązań energetycznych, Mapa Technologii została przygotowana przez wewnętrzną instytucję badawczą Komisji, Joint Research Centre (JRC). Dokument zawiera zwięzły opis i ocenę kilkunastu technologii niskoemisyjnego wytwarzania energii. Zanalizowano szanse rozwoju poszczególnych technologii oraz bariery ich wdrażania. Opisano trwające i planowane działania związane z badaniami i rozwojem, które mają na celu przezwyciężenie barier technologicznych. Dokonane analizy mają przyczynić się do ułatwienia wdrażania SET- Planu. Kraje członkowskie wykorzystują Mapy Technologii do wyznaczania własnych priorytetów w dziedzinie badań i rozwoju, a środowiska naukowe traktują je jako miarodajne źródła informacji. Jeden z rozdziałów opracowania poświęcony jest energetyce wodnej. Podkreśla się, że w skali globalnej hydroenergetyka pozostaje technologią najpowszechniej stosowaną wśród źródeł istniejących obiektów hydrotechnicznych oraz ponownej adaptacji starych młynów. Szwecja wprowadziła program modernizacji starych elektrowni wodnych z zastosowaniem nowoczesnych technologii. Problemem tego państwa są niekorzystne zmiany hydrologiczne, czyli zmniejszone opady atmosferyczne i niższe stany rzek. W latach 50. ubiegłego wieku w Polsce funkcjonowało około 6,5 tys. siłowni wodnych. Dziś jest ich zaledwie 747 i ponad 80% potencjału technicznego na terenie naszego kraju jest niewykorzystane. mgr inż. Beata Dolata Agroenergetyka nr 2 (36) 2 kw. 2011 odnawialnych, co odpowiada produkcji 3 190 TWh w 2010. Udział energii wodnej w światowej produkcji energii elektrycznej wynosi 16%, a w produkcji energii ze źródeł odnawialnych 88%. Ponad połowa globalnego potencjału hydroenergetycznego nie jest jeszcze wykorzystana. Całkowity światowy potencjał energetyki wodnej szacuje się bowiem na około 7500 TWh rocznie. W ponad 60 krajach energetyka wodna pokrywa ponad 50 % zapotrzebowania na energię elektryczną. W Unii Europejskiej udział energetyki wodnej w całkowitej produkcji energii wynosi 11,6 %, a pierwsza piątka krajów jeśli chodzi o udział energii wodnej w całkowitej produkcji energii to Austria 59.3 %, Łotwa 49.5 %, Szwecja 43.5 %, Rumunia 29.3 % i Słowenia 24.3 %. Poza członkami UE pod względem zasobów i wykorzystania energii wody szczególnie wyróżnia się Norwegia, w której energetyka wodna pokrywa 95% zapotrzebowania na energię elektryczną, a kraj nadal dysponuje dużym niewykorzystanym potencjałem hydroenergetycznym. W 2010 roku w krajach EU-27 produkcja energii w elektrowniach wodnych wyniosła 323 TWh, co odpowiada 9.8 % całkowitej produkcji energii elektrycznej i około 60 % energii elektrycznej z odnawialnych źródeł. W raporcie opisane są różnice pomiędzy elektrowniami przepływowymi i zbiornikowymi, a w odniesieniu do rozmiaru, elektrownie podzielone zostały na duże (>10 MW), średnie (1-10 MW), małe (100 kw 1 MW), mikro (5 100 kw) i piko (<5 kw). W Unii Europejskiej istnieje 21 000 małych elektrowni wodnych, a udział ich mocy zainstalowanej w stosunku do mocy wszystkich elektrowni wodnych wynosi 13%. W raporcie kilkakrotnie podkreśla się ogromną rolę hydroenergetyki w magazynowaniu energii i jej elastyczność w dostosowywaniu się do potrzeb sieci. Elektrownie wodne ze zbiornikami mogą produkować energię wówczas, kiedy jest ona potrzebna. Stanowią rezerwę mocy i mogą reagować na zmiany obciążenia sieci w ciągu kilku sekund. Ponadto, elektrownie szczytowo-pompowe są obecnie najbardziej rentowną metodą magazynowania energii na dużą skalę. W tym sensie elektrownie wodne umożliwiają współ działanie różnych odnawialnych źródeł, takich jak wiatr czy fotowoltaika. Hydroenergetyka jest też optymalnym uzupełnieniem produkcji energii w elektrowniach atomowych. 32 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 33

WIEDZA MAPA TECHNOLOGII ENERGETYCZNYCH 2011 WIEDZA sowanie elektrowniami szczytowo-pompowymi w UE powraca, czego przejawem jest fakt, że do 2020 roku moc zainstalowana tych elektrowni w Europie ma wzrosnąć o co najmniej 7 GW. Obecne zainteresowanie elektrowniami szczytowo-pompowymi wiąże się z rosnącym udziałem zainstalowanej mocy w elektrowniach wiatrowych i solarnych. Źródło: www.ec.europe.eu. Elektrownie wodne wymagają stosunkowo wysokich nakładów inwestycyjnych. Koszty inwestycyjne zależą jednak od lokalizacji i projektu. Np. lokalizacje z niskimi spadami wymagają większych nakładów kapitałowych. Ważnym czynnikiem jest rozmiar elektrowni i istniejąca infrastruktura (jazy, dostęp do sieci). Elektrownie wodne są długowieczne. Wiele z nich funkcjonuje ponad 50 lat. Roczne koszty obsługi i zarządzania (są to przede wszystkim koszty związane z zatrudnieniem pracowników i koszty wymiany starzejących się komponentów) ocenia się na 2% kosztów inwestycyjnych. Zalety elektrowni wodnych podsumowane są w opracowaniu następująco: są to źródła odnawialne, elastyczne, dojrzałe i relatywnie tanie. Za podstawowe czynniki hamujące rozwój elektrowni wodnych w Europie autorzy opracowania uznali przede wszystkim ostre wymogi związane z ochroną środowiska i ograniczone zasoby hydroenergetyczne. Przezwyciężeniu barier rozwoju technologii służyć mają wysiłki kręgów naukowych. Bieżące prace związane z badaniami i rozwojem w sektorze hydroenergetyki koncentrują się zatem na technologiach minimalizowania wpływu elektrowni wodnych na środowisko. Ulepsza się i rozwija technologie niskospadowe i elektrownie przepływowe. W zakresie materiałów poszukuje się możliwych do zastosowania tańszych odpowiedników stali, takich jak włókno szklane czy specjalne rodzaje plastiku. Poszukuje się bardziej odpornych materiałów, aby wydłużyć okres użytkowania niektórych elementów wyposażenia elektrowni, np. badane są stopy stali, które byłyby bardziej odporne na procesy kawitacji. Podejmowane są wysiłki w celu usprawnienia systemów automatyki i optymalizowania produkcji, będących częścią zintegrowanych systemów zarządzania wodą. Ewa Malicka SMART GRID - INTELIGENTNA ENERGETYKA CZY NAS TEŻ TO DOTYCZY? dniach 13-15 marca w podwarszawskiej Jachrance odbyło się doroczne W czwarte Forum Gospodarcze TIME organizowane przez Krajową Izbę Gospodarczą Elektroniki i Telekomunikacji (KIGEiT). Ktoś może zapytać: a jaki związek z naszą branżą ma elektronika i telekomunikacja otóż okazuje się, że ma i to chyba coraz większy. Temat tegorocznego forum brzmiał - Postument Energetyka Obywatelska Innowacyjna Gospodarka, a tak mówiąc w skrócie Smart Grid i Smart Metering. Tematyka Smart Grid nie jest często poruszana na łamach czasopism poświęconych Odnawialnym Źródłom Energii. Okazuje się być jednak przedmiotem uważnego zainteresowania zarówno zawodowej energetyki, jak i ustawodawcy. Potwierdzają to zarówno patronaty, których forum udzielili: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski, Wiceprezes Rady Ministrów Minister Gospodarki Waldemar Pawlak, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki Marek Woszczyk, jak i prelegenci, którzy przybyli z Kancelarii Prezydenta RP, Ministerstwa Gospodarki i Urzędu Regulacji Energetyki. Wśród kluczowych postaci na konferencji nie zabrakło znanych w środowisku OZE prof. Krzysztofa Żmijewskiego i prof. Jana Popczyka. Obydwaj panowie zostali uhonorowani statuetkami złotego spychacza, przyznawanymi przez organi- zatorów osobom szczególnie zasłużonym dla obszaru, którego w danym roku dotyczy konferencja.do omówienia przebiegu konferencji wrócę w drugiej części artykułu, teraz chciałbym zainteresować czytelników samą koncepcją Smart Grid i poszukać jej związku z energetyką odnawialną w ogóle, a wodną w szczególności. Choć samo pojęcie Smart Grid pojawia się szerzej od zaledwie pięciu lat, to sama idea inteligencji w sieci energetycznej, w której za pomocą odpowiedniego sterowania przepływem energii w sieci dystrybucyjnej czy odpowiedniego sterowania zachowaniem wytwórców i odbiorców energii staramy się redukować niedobory czy naddatki energii, jest prawie tak leciwa jak same sieci energetyczne. Będąc inżynierem od przetwarzania i wykorzystania energii elektrycznej coś niecoś pamiętam na ten temat z wykładów z połowy lat osiemdziesiątych. Czy to oznacza, że mamy do czynienia z odgrzewanym kotletem? Wydaje się że nie bo znacząco zmienił się kontekst i warunki. W latach osiemdziesiątych mówiąc o inteligencji w sieci energetycznej miano na myśli ściśle kontrolowany, sterowany odgórnie system o charakterze interwencyjnym, wymuszający odpowiednie zachowania dostawców i odbiorców podłączonych do sieci ( również dziś wiele osób tak myśli w kontekście energetyki ). Dzisiejsza inteligentna sieć energetyczna, to bardziej energetyczny internet można powiedzieć swoista mieszanka chaosu i wolności chaosu, którego źródłem w coraz większym stopniu są warunki pogodowe wpływające na funkcjonowanie odnawialnych źródeł energii i wolności w wykorzystaniu tej energii przez konsumentów. Można sobie zadać pytanie: jak wygląda taki Smart Grid? Obrazuje to poniższy schemat, który przywołuję w oryginalnej postaci za stroną www.wasko.pl W mojej ocenie analiza przywołanego schematu ujawnia dwa braki: po pierwsze na schemacie nie ma symbolu elektrowni wodnej, po drugie nie ma symbolu samochodu elektrycznego. I o ile wielu teoretyków zagadnienia umieszcza samochód elektryczny w swoich schematach dotyczących tego zagadnienia (można je znaleźć w sieci Internet wpisując w wyszukiwarce hasło Smart Grid ), to dostrzeganie energetyki wodnej w kontekście Smart Grid jest niezmiernie rzadkie. A przecież, jeżeli uznamy, że Smart Grid jest po to aby efektywnie wykorzystywać energię elektryczną dostępną w danej chwili w sieci ( a jej dostępność jest pochodną przynajmniej w pewnym stopniu warunków pogodowych ), to biorąc pod uwagę swobodę w korzystaniu z energii, a co za tym idzie pewną nieprzewidywalność w zapotrzebo- 34 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 35

WIEDZA MAPA TECHNOLOGII ENERGETYCZNYCH 2011 WIEDZA Źródło: www.wamax.wasko.pl waniu na energię ze strony konsumentów -musimy poszukać metody na jej akumulację lub będziemy tę energię bezpowrotnie tracić. Teoretycy zagadnienia mówią, że w przyszłości ta akumulacja realizowana będzie przez specjalne syste my elektroniczne bazujące na efektywnych i tanich bateriach przyszłości i prawdopodobnie tak będzie ale dziś tych baterii nie ma a energetyka odnawialna oparta na elektrowniach wodnych jest i mogłaby w inteligentnych sieciach już dziś świadczyć wiele usług związanych ze stabilizacją i akumulacją energii. Oczywiście wymaga to zarówno działań o charakterze technicznym (mierniki elektroniczne, komunikacja elektroniczna, skuteczne prognozowanie produkcji i zapotrzebowania), organizacyjnym, prawnym, a przede wszystkim ekonomicznym. Bo tak jak łatwo sobie wyobrazić powód dla którego konsument inwestuje w Smart Grid czyli mniejsze rachunki za prąd,tak samo łatwo sobie wyobrazić powód, dla którego producent gotów byłby w to zainwestować czyli po to żeby więcej zarobić. Przed nami kolejna runda prac nad pakietem ustaw okołoenergetycznych. Może warto przy tej okazji zastanowić się czy propozycje przygotowane przez Ministerstwo Gospodarki uwzględniają także ten aspekt. Osobiście uważam, że zarówno TRMEW jak i TEW powinny stać się aktywnym uczestnikiem dyskusji o Smart Grid i to nie tylko dlatego, że nasza branża powinna pokazywać się jako nowoczesna i inteligentna, ale dlatego, że w tematyce Smart Grid możemy oferować bardzo dużo. Potwierdzają to działania podejmowane np. w Hiszpanii, gdzie dynamiczny rozwój źródeł opartych na energii wiatru i słońca zmusił krajowego operatora sieci przesyłowych do zainicjowania prac na rzecz budowy systemów szczytowo-pompowych i aktywnego działania na rzecz rozwoju elektrowni wodnych po to, żeby nie tracić energii (to jeden z wniosków ubiegłorocznej, jesiennej konferencji organizowanej przez Polsko-Hiszpań- ską Izbę Gospodarczą i SEO). Do podobnych wniosków dochodzili prelegenci i paneliści wspomnianego na początku Forum Gospodarczego TIME. Smart Grid to nie tylko inteligentny odbiorca energii elektrycznej, to także jej inteligentny producent, inteligentny dystrybutor, inteligentny sprzedawca i inteligentny akumulator! W trakcie forum w ramach czterech sesji plenarnych moderowanych przez Jarosława Tworoga, Wiceprezesa KIGEIT, paneliści dyskutowali na temat kluczowych problemów procesu transformacji energetyki. Wskazywali, że tempo i kierunki zmian oraz efekty ekonomiczne z nich wynikające w znacznym stopniu będą zależeć od decyzji politycznych wspartych odpowiednimi zmianami w obowiązującym prawie. Prelegenci podkreślali, ze przyszłe prawo musi w większym stopniu sprzyjać wzrostowi efektywności energetycznej, rozwojowi wysokosprawnej, przyjaznej dla środowiska i obywateli technologii OZE i elektroniki energetycznej. Środowisko OZE w dyskusji panelowej reprezentował Michał Ćwil Dyrektor Generalny PIGEO; środowisko energetyki zawodowej Robert Masiąg Pełnomocnik Zarządu Energa Operator ds. Smart Grid, a wśród prelegentów byli naukowcy, przedstawiciele firm telekomunikacyjnych, producenci technologii OZE. W kontekście tej informacji, wydaje się że fakt podpisania listu intencyjnego pomiędzy TRMEW a Wschodnim Klastrem ICT (na potrzeby projektu SMART GRID Inteligentna platforma zarządzająca lokalnymi sieciami energetycznymi ) oraz nawiązanie przez TRMEW współpracy z Instytutem Badań Systemowych Polskiej Akademii Nauk przy organizacji konferencji SEN-MAS, to działania, które w niedalekiej przyszłości pozwolą nam być aktywnym uczestnikiem nowego, ale dla naszego środowiska ciekawego i przynoszącego wymierne korzyści kierunku rozwoju branży. Robert Szlęzak, Karolina Majewska 36 ENERGETYKA WODNA ENERGETYKA WODNA 37