Państwowa Inspekcja Pracy Bezpieczeństwo pracy i ochrona zdrowia w polskim rolnictwie działania kontrolne i prewencyjne 1
Informacje ogólne o Polsce Liczba poszkodowanych we wszystkich wypadkach w 2006 r.: 95 465 Liczba wypadków śmiertelnych: 493 POLSKA 16 województw, 373 powiatów, 2489 gmin Liczba ludności: 38,5 mln Liczba podmiotów gospodarczych: 3.129.800 Liczba osób zatrudnionych: 14,058 mln Przeciętne wynagrodzenie: ~ 870,00 (za IV kwartał 2007) Minimalne wynagrodzenie: ~ 315,40 (od stycznia 2008) 2
Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2006) 51% Powierzchnia użytków rolnych 15957,3 tys. ha (wzrost o 0,3%) Liczba gospodarstw indywidualnych pow. 1 ha 1,8064 mln (wzrost liczby gospodarstw o 1,4%) Szacunkowo w Polsce jest ok. 3 mln gospodarstw (ponad 1 mln gospodarstw nie większych niż 1 ha) Przec. powierzchnia użytków rolnych na 1 gosp. 7,6 ha Sektor prywatny 96% powierzchni użytków rolnych Gospodarstwa indywidualne 88,6% powierzchni użytków rolnych 3
Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2006) 169,5 tys. 192,1 tys. 415,0 tys. 610,7 tys. 4
Rolnictwo w Polsce (dane GUS 2006) 5
Rolnicy w Polsce (dane GUS 2002) Ogółem 3,39 mln 75 tys. 859 tys. 400 tys. 344 tys. 637 tys. 37 tys. 1,03 mln Dane 2006: Ludność wsi 14,76 mln Rolników indywidualnych 2,37 mln 6
Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Podlegają mu Inspektoraty Weterynaryjny oraz Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a także KRUS i Centrum Doradztwa Rolniczego wraz z Agencjami i Instytutami branżowymi. Jest organem legislacyjnym, odpowiadającym za wydawanie i nowelizację przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy w rolnictwie. Państwowa Inspekcja Pracy Organ kontroli przestrzegania prawa pracy i nadzoru nad warunkami pracy m.in. w rolnictwie. Prowadzi szeroko zakrojoną działalność prewencyjno-promocyjną, skoncentrowaną na zwiększeniu świadomości zagrożeń występujących w sektorze rolniczym pracy i zmniejszeniu liczby wypadków. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) Do podstawowych zadań KRUS należy ubezpieczanie rolników i obsługa ubezpieczeń w związku z możliwością dobrowolnego ubezpieczenia społecznego. W ramach działań prewencyjnych upowszechnianie wiedzy o zagrożeniach i znajomości zasad bhp wśród dorosłych i dzieci, analiza przyczyn i okoliczności powstawania wypadków przy pracy rolniczej i chorób zawodowych, prowadzenie szkoleń w zakresie znajomości zagrożeń i zasad bezpiecznej pracy w gospodarstwie rolnym, podejmowanie starań o właściwą produkcję i dystrybucję bezpiecznych technicznych środków produkcji dla rolników, ubrań roboczych i ochronnych. 7
Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Centrum Doradztwa Rolniczego Zadania Centrum uwzględniają przede wszystkim działania na rzecz podnoszenia konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich poprzez przeprowadzanie szkoleń, pokazów bezpiecznej obsługi maszyn, upowszechnianie wyników badań naukowych itp. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Instytucja rządowa, która powstała w 1994 r. Celem ARiMR jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Instytut Medycyny Wsi Instytut Medycyny Wsi, utworzony w 1951 roku przez grupę lekarzy i naukowców, jest placówką naukową i usługowo-leczniczą podległą Ministrowi Zdrowia, działającą na rzecz szeroko pojętej ochrony zdrowia ludności wiejskiej i poprawy warunków sanitarno-higienicznych środowiska wiejskiego. 8
Regulacje prawne dotyczące rolnictwa w Polsce 1. KONWENCJA Nr 129 dotycząca inspekcji pracy w rolnictwie 2. Ustawa Kodeks pracy. 3. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych 4. Ustawa z dnia 30 października 2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych 5. Rozporządzenie MPiPS: Ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. 6. Rozporządzenie MZiOS w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy 7. Rozporządzenie MGiP w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy 9
Regulacje prawne dotyczące rolnictwa w Polsce 1. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie. 2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie 3. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich 4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych i organicznomineralnych 5. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej w sprawie sposobu i trybu zgłaszania wypadku przy pracy rolniczej oraz ustalania jego okoliczności i przyczyn. 6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki 10
Ubezpieczenie zdrowotne i wypadkowe polskich rolników Rolnicy indywidualni podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu w KRUS KRUS zarejestrował w 2006 roku 1,6 mln ubezpieczonych, o 40 tys. więcej, niż w roku 2005; rolników w Polsce jest 2,37 mln tylko 68 % rolników indywidualnych ma prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadku i choroby zawodowej tylko taki odsetek rolników ujęty jest w statystykach wypadkowych ubezpieczaniu w KRUS podlegają wyłącznie rolnicy i członkowie rodzin powyżej 16 roku życia (ubezpieczeniom nie podlegają dzieci i z tego powodu niemożliwa do określenia jest w obecnej sytuacji prawnej liczba dzieci ulegających wypadkom) Składka ubezpieczeniowa wynosi ~ 72 EUR i jest płacona raz na kwartał (w sektorze przedsiębiorstw wynosi ~ 190 EUR i płacona jest raz w miesiącu) 11
Wypadkowość w polskim rolnictwie W 2006 roku na terenie całego kraju rolnicy zgłosili 32 564 wypadki przy pracy gospodarstwie rolnym. W 20 651 przypadkach poszkodowani doznali trwałego uszczerbku na zdrowiu. Zginęły 123 osoby Inwalidami zostało 420 osób Uznano 107 chorób zawodowych 12
Liczba wypadków zgłoszonych i skutkujących uszczerbkiem na zdrowiu w latach 2000-2006 (dane KRUS). 50000 51495 52556 49288 48643 40000 42060 30000 30943 29847 30720 31666 33556 32654 28033 20000 20869 20651 10000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Wypadki zgłoszone Wypadki skutkujące trwałym usczerbkiem na zdrowiu Trend Trend 13
250 Liczba wypadków śmiertelnych w latach 2000-2006 (dane KRUS). 225 216 220 209 211 200 175 173 150 125 128 123 100 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Wypadki śmiertelne Trend 14
Liczba chorób zawodowych w latach 2000-2006 (dane KRUS). 140 135 136 130 122 120 116 110 113 104 107 100 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 W 2006 roku dominowały: borelioza (47%), astma oskrzelowa (21%), choroby alergiczne płuc i skóry (14%) 15
PIP w strukturach Rzeczpospolitej Polskiej SEJM RP PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY Główny Inspektorat Pracy Okręgowe Inspektoraty Pracy Ośrodek Szkolenia PIP we Wrocławiu 16
USTAWOWE ZADANIA PIP kontrolno-nadzorcze kontrola legalności zatrudnienia promocyjno-prewencyjne inne 17
Podmioty zaangażowane w problematykę bezpieczeństwa pracy w polskim rolnictwie Sygnatariusze porozumienia o współpracy na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie: Główny Inspektor Pracy Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi KRUS Krajowy Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa Zarząd Główny ZZ Pracowników Rolnictwa w RP Zarząd Federacji Związków Pracodawców Rolnych Krajowa Rada Izb Rolniczych Zarząd Główny Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP 18
Dwutorowość działań w rolnictwie kontrole i prewencja w działalności PIP Zakłady rolne zatrudniające pracowników - kontrole Rolnicy indywidualni - prewencja Nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych Podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności: d) inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, 19
Działania kontrolne PIP w rolnictwie W roku 2006 skontrolowano 128 zakładów rolnych, w których pracowało 2 400 osób. W 76 % (98) zakładów zatrudnienie < 20 pracowników W 21 % (27) zakładów zatrudnienie wynosiło 20-100 pracowników W 218 maszynach pracujących w 61% gospodarstw stwierdzono brak lub nieodpowiedni stan urządzeń ochronnych W 43% gospodarstw eksploatowano wałki przegubowoteleskopowe bez pełnowartościowych osłon (103 maszyny) Brak szkoleń pracowników w zakresie bhp u 62% pracodawców Brak badań lekarskich pracowników u 38% pracodawców Nie wyposażenie pracowników w ubranie i odzież roboczą u 33% pracodawców Brak środków ochrony indywidualnej u 17% pracodawców 20
Działania kontrolne PIP w rolnictwie 21
UPRAWNIENIA INSPEKCJI PRACY Maksymalny mandat jaki może nałożyć inspektor pracy to : 2 tys. zł ~560 EUR Specjalna kara dla pracodawców, którzy uporczywie łamią prawa pracowników : 5 tys. zł ~1400 EUR Maksymalna grzywna, jaką może nałożyć sąd : 30 tys. zł ~8350 EUR Inspektorzy kontrolują także legalność zatrudnienia, także cudzoziemców Od 01 lipca 2007: Możliwe jest kontrolowanie przedsiębiorców, którzy zatrudniają osoby na podstawie umowy cywilnoprawnej i samozatrudnienia 22
Działania prewencyjne PIP w rolnictwie Kampania Ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym podniesienie ogólnego poziomu wiedzy nt. bezpiecznej pracy i przebywania na wsi wśród społeczności wiejskiej. zmniejszenia poziomu wypadkowości w rolnictwie, zarówno wśród dorosłych rolników, jak i dzieci wiejskich, a także poziomu zapadalności na choroby zawodowe. 23
Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie formy realizacji zwiększanie świadomości rolników w zakresie zagrożeń zawodowych propagowanie bezpiecznych metod pracy i obsługi maszyn omawianie zagrożeń zdrowotnych związanych z usuwaniem azbestu i dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi udzielanie porad z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy omawianie z dziećmi i młodzieżą wiejską zagrożeń związanych z pomocą w gospodarstwie i przebywaniem na wsi organizowanie konkursów i plenerowych spotkań ze społecznością wiejską upowszechnianie treści związanych z bezpieczeństwem na wsi za pośrednictwem massmediów 24
Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie sposób realizacji Od połowy lat 90-tych powoływano w OIP-ach Wojewódzkie Komisje ds. BHP w Rolnictwie tworzą i realizują plany regionalne regionalna współpraca z oddziałami izb rolniczych, dyrektorami szkół, kuratoriami oświaty, ZHP, Policją, Strażą Pożarną, Wydziałami Rolniczymi Urzędów Wojewódzkich, Stowarzyszeniami Sołtysów Od roku 2007 rozpoczęto powoływanie Powiatowych Komisji ds. BHP w Rolnictwie aktywizacja liderów społeczności wiejskiej 25
Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie grupy docelowe i skala działań 1. Dorośli rolnicy i członkowie rodzin rolników - ok. 25 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 40 tys. uczestników imprez plenerowych 2. Młodzież wiejska, w tym uczniowie szkół zawodowych o profilu rolniczym - około 23,5 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 40 tys. uczestników imprez 3. Dzieci wiejskie, do czasu ukończenia szkoły podstawowej - ok. 80 tys. w ramach szkoleń i konkursów oraz ok. 40 tys. uczestników imprez plenerowych; 26
Kampania prewencyjno-informacyjna w rolnictwie formy działania KAMPANIA Edukacja Wizytacje i doradztwo techniczne 1. Rolnicy 2. Młodzież 3. Dzieci 1. Rolnicy w tym prowadzący praktyczną naukę zawodu dla młodzieży 27
Edukacja działalność wydawnicza PIP 28
Współpraca ze Związkiem Harcerstwa Polskiego, Policją i KRUS-em Prelekcje dla 4,5 tys. dzieci i prawie 100 instruktorów ZHP podczas Nieobozowej Akcji Letniej Udział w akcji Bezpieczne wakacje, skierowanej do dzieci i młodzieży szkolnej Ogólnokrajowy konkurs na Bezpieczne Gospodarstwo Rolne, pod patronatem Prezydenta RP W 2006r. zwizytowano 1400 gospodarstw 29
Współpraca z mediami Prasa w 2006 roku prawie 180 publikacji prasowych TV w 2006 roku ponad 30 felietonów i wywiadów z Inspektorami Radio w 2006 roku prawie 110 audycji Internet 30
Dzieci w rolnictwie Brak możliwości ubezpieczenia dzieci w ramach ubezpieczenia społecznego brak informacji o stanie wypadkowości w tej grupie. Inspektorzy PIP corocznie obserwują spadek ogólnej liczby dzieci wykonujących prace, do których nie mają predyspozycji lub prace szkodliwe W roku 2006 zaobserwowano 1117 przypadków pracy dzieci (ponad 40% spadek w stos. do 2005r.) 50% (565 dzieci) w dalszym ciągu znajdowało się w strefie bezpośredniego zagrożenia w pobliżu pracujących maszyn Udział dzieci w pracach rolnych Odsetek dzieci biorących udział w pracach rolnych do ogólnej liczby pracujących przy tych pracach Odsetek dzieci wykonujących prace wzbronione młodocianym LATA 2006 2005 2004 2003 2002 10 % 13 % 14 % 16 % 17 % 37 % 33 % 27 % 28 % 31 % 31