Podręczniki Prawnicze Prawo prywatne międzynarodowe Jacek Gołaczyński 3. wydanie C. H. Beck
PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Jacek Gołaczyński Prawo prywatne międzynarodowe
W sprzedaży: K. Bagan-Kurluta PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE, wyd. 3 Wykłady Becka P. Łaski (red.) PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE. PYTANIA EGZAMINA- CYJNE. TESTY. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3 Repetytoria C. H. Beck M. Fedorowicz, K. Nizioł PRAWO FINANSOWE POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ Wykłady i Ćwiczenia M. M. Kenig-Witkowska (red.) PRAWO INSTYTUCJONALNE UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 5 Podręczniki Prawnicze A. Łazowski, A. Zawidzka PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE, wyd. 2 Podręczniki Prawnicze E. Skibińska PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ Z WPROWADZENIEM, wyd. 6 Teksty Ustaw Becka PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ Z WPROWADZENIEM, wyd. 17 Twoje Prawo (red. nauk.) P. Machnikowski, J. Gołaczyński WSPÓŁCZESNE PROBLEMY PRAWA PRYWATNEGO. KSIĘGA PAMIĄTKOWA KU CZCI PROFESORA EDWARDA GNIEWKA Inne www.sklep.beck.pl
Prawo prywatne międzynarodowe Prof. dr hab. Jacek Gołaczyński Uniwersytet Wrocławski 3. wydanie WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2011
Redakcja: Magdalena Cymerska Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3357-1 ISBN e-book 978-83-255-3358-8
Spis treści Str. Nb. Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XV Wstęp...XVII Rozdział I. Pojęcie prawa prywatnego międzynarodowego... 1 1 1. Definicja... 1 1 2. Prawo prywatne międzynarodowe w znaczeniu wąskim i szerokim... 2 3 3. Prawo obcych... 11 8 4. Przepisy wymuszające swoją właściwość... 11 9 Rozdział II. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego... 12 10 5. Uwagi ogólne... 12 10 6. Prawo wewnętrzne... 12 11 7. Umowy międzynarodowe... 17 12 I. Umowy międzynarodowe wielostronne o kolizyjnym charakterze 18 13 II. Umowy międzynarodowe zawierające normy merytoryczne... 19 14 III. Konwencje międzynarodowe z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego... 20 15 IV. Umowy międzynarodowe dwustronne... 21 16 8. Prawo Unii Europejskiej... 24 17 I. Źródła międzynarodowego postępowania cywilnego... 24 17 II. Źródła prawa prywatnego międzynarodowego... 25 18 Rozdział III. Normy kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego... 29 19 9. Budowa normy kolizyjnej... 29 19 10. Rodzaje łączników normy kolizyjnej... 31 23 I. Uwagi ogólne... 31 23 II. Łącznik personalny (osobisty)... 32 25 1. Łącznik obywatelstwa... 32 26 2. Łącznik domicylu... 33 27 3. Przynależność osoby prawnej... 35 28 III. Łączniki przedmiotowe... 35 29 1. Łącznik miejsca położenia rzeczy... 35 29 2. Łącznik miejsca dokonania czynności prawnej... 36 30 3. Łącznik lex causae... 36 31 4. Łącznik siedziby sądu... 36 32 5. Łącznik subiektywny... 37 33 11. Rodzaje norm kolizyjnych... 38 34
VI Spis treści Str. Nb. Rozdział IV. Stosowanie prawa prywatnego międzynarodowego... 39 36 12. Uwagi ogólne... 40 36 13. Kwalifikacja pojęć prawnych... 40 37 I. Kwalifikacja według lex fori... 41 37 II. Kwalifikacja według lex causae... 41 37 III. Kwalifikacja według metody porównawczej (autonomicznej prawa prywatnego międzynarodowego)... 42 37 14. Odesłanie... 42 38 15. Klauzula porządku publicznego... 47 44 16. Niejednolite prawo... 49 48 I. Konflikt interlokalny... 49 49 II. Konflikt interpersonalny... 51 50 17. Konflikt przechodni... 51 51 18. Zmiana statutu... 51 52 19. Kwestia wstępna... 54 55 20. Stosowanie obcego prawa merytorycznego... 55 56 I. Uwagi ogólne... 55 56 II. Stosowanie obcego prawa publicznego... 57 59 III. Zabiegi kwalifikacyjne... 59 60 21. Obejście prawa... 60 62 Rozdział V. Międzynarodowe postępowanie cywilne... 61 63 22. Uwagi ogólne... 61 63 23. Zasady międzynarodowego postępowania cywilnego... 63 64 I. Zasada priorytetu umów międzynarodowych... 63 64 II. Zasada równouprawnienia cudzoziemców w zakresie ochrony sądowej... 63 65 III. Zasada respektowania jurysdykcji sądów zagranicznych... 63 66 IV. Zasada wzajemności... 64 67 24. Jurysdykcja... 64 68 I. Pojęcie... 64 68 II. Jurysdykcja krajowa... 66 69 III. Umowa jurysdykcyjna... 67 72 IV. Zwolnienie spod jurysdykcji krajowej... 68 73 25. Wykonalność i uznanie orzeczenia sądu zagranicznego... 70 74 26. Międzynarodowa pomoc prawna... 72 76 27. Międzynarodowy arbitraż handlowy... 73 77 28. Stanowisko cudzoziemca w procesie cywilnym... 75 78 I. Zdolność sądowa i zdolność procesowa... 75 78 II. Zabezpieczenie kosztów procesu... 75 79 III. Zwolnienie cudzoziemca od kosztów sądowych... 76 80 29. Europejskie międzynarodowe postępowanie cywilne... 77 81 I. Rozporządzenie Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych ( Bruksela I )... 77 81 1. Zakres przedmiotowy... 77 82 2. Zakres terytorialny i czasowy... 78 83 3. Jurysdykcja ogólna... 78 84
Spis treści VII Str. Nb. 4. Jurysdykcja szczególna... 79 85 5. Jurysdykcja w sprawach ubezpieczeniowych... 81 95 6. Jurysdykcja w sprawach konsumenckich... 82 99 7. Jurysdykcja wyłączna... 83 102 8. Uznanie i stwierdzenie wykonalności... 84 104 II. Rozporządzenie Nr 2201/2003 o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich i dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej uchylające rozporządzenie Nr 1347/2000 ( Bruksela II bis )... 85 105 1. Zakres zastosowania... 85 106 2. Terytorialny i czasowy zakres zastosowania... 86 107 3. Jurysdykcja w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa... 87 108 4. Jurysdykcja w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej... 87 109 5. Jurysdykcja w odniesieniu do środków tymczasowych i zabezpieczających... 88 110 6. Badanie jurysdykcji... 88 111 7. Badanie dopuszczalności postępowania... 89 112 8. Uznanie i stwierdzenie wykonalności... 89 113 9. Tryb uznania orzeczeń... 91 116 10. Postępowanie o stwierdzenie wykonalności... 92 117 11. Postępowanie odwoławcze... 92 118 12. Zniesienie exequatur... 93 119 III. Europejski Tytuł Egzekucyjny dla roszczeń bezspornych... 93 120 1. Zakres stosowania rozporządzenia... 94 121 2. Zakres terytorialny... 95 122 3. Czasowy zakres obowiązywania... 95 123 4. Zakres terytorialny zastosowania... 95 124 5. Czasowy zakres zastosowania... 96 125 6. Europejski Tytuł Egzekucyjny... 96 126 7. Skutki wydania zaświadczenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego... 98 128 8. Egzekucja w państwie członkowskim wykonania... 98 129 9. Odmowa wykonania egzekucji... 98 130 10. Stosunek do innych regulacji... 99 131 IV. Postępowanie w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty... 99 132 1. Zakres przedmiotowy... 100 133 2. Rozpoznanie sprawy... 101 134 3. Europejski Nakaz Zapłaty... 102 135 4. Wykonalność Europejskiego Nakazu Zapłaty... 103 136 5. Wniosek o ponowne zbadanie Europejskiego Nakazu Zapłaty.. 104 137 V. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń... 104 138 1. Zakres przedmiotowy... 105 139 2. Rozpoznanie sprawy... 106 140 3. Środki odwoławcze... 108 141 4. Wykonalność orzeczenia... 108 142 5. Wniosek o ponowne zbadanie orzeczenia... 109 143 VI. Pomoc prawna po wejściu Polski do Unii Europejskiej... 110 144
VIII Spis treści Str. Nb. Rozdział VI. Rys historyczny prawa prywatnego międzynarodowego... 119 162 30. Zasada personalizmu i terytorializmu... 119 162 31. Prawo rzymskie... 119 164 32. Wczesne średniowiecze... 120 165 33. Szkoła statutowa... 120 166 34. Krytyka szkoły statutowej... 122 173 35. Nowa szkoła włoska... 123 174 36. Współczesna nauka prawa prywatnego międzynarodowego... 123 175 37. Polska nauka prawa prywatnego międzynarodowego... 124 179 Rozdział VII. Osoby fizyczne, osoby prawne... 127 182 38. Osoby fizyczne... 127 182 I. Uwagi ogólne... 127 182 II. Zdolność prawna osób fizycznych... 130 183 III. Zdolność prawna cudzoziemców... 133 185 IV. Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu... 134 186 V. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych... 137 187 VI. Zdolność wekslowa i czekowa... 141 188 39. Osoby prawne... 143 189 I. Uwagi ogólne... 143 189 II. Zakres zastosowania statutu personalnego... 149 193 1. Zakres podmiotowy dyrektywy (zdolność do transgranicznego łączenia)... 152 196 2. Zasada stosowania do transgranicznego łączenia prawa właściwego dla każdej z łączących się spółek... 152 197 III. Zmiana statutu... 157 204 IV. Właściwość prawa siedziby przedsiębiorstwa... 157 205 V. Ułomne osoby prawne... 157 206 VI. Międzynarodowe osoby prawne... 159 207 40. Dobra osobiste osoby fizycznej i prawnej... 163 214 I. Uwagi ogólne... 163 214 II. Nazwisko osoby fizycznej i jego ochrona... 164 215 III. Nazwa osoby prawnej i jej ochrona... 164 216 Rozdział VIII. Czynności prawne, przedstawicielstwo, przedawnienie... 167 217 41. Czynności prawne... 167 217 I. Uwagi ogólne... 167 217 II. Forma czynności prawnych... 169 218 III. Zakres prawa właściwego dla formy czynności prawnej... 171 220 42. Przedstawicielstwo... 171 221 I. Uwagi ogólne... 171 221 II. Przedstawicielstwo ustawowe... 171 222 III. Pełnomocnictwo... 172 223 43. Przedawnienie... 174 224 I. Prawo właściwe dla przedawnienia... 174 224 II. Zakres prawa właściwego dla przedawnienia... 175 225
Spis treści IX Str. Nb. III. Konwencja o przedawnieniu w międzynarodowej sprzedaży towarów... 176 225a Rozdział IX. Zobowiązania... 177 226 44. Zobowiązania umowne... 178 226 I. Pojęcie autonomii woli w prawie prywatnym międzynarodowym. 178 226 1. Uwagi ogólne... 178 226 2. Wybór prawa jako łącznika normy kolizyjnej... 178 227 3. Charakter prawny wyboru... 179 228 4. Sposób i chwila dokonania wyboru prawa... 179 229 5. Przedmiot wyboru... 180 230 6. Dopuszczalność i ograniczenia wyboru prawa... 181 231 7. Ważność wyboru prawa... 182 233 8. Wybór częściowy i złożony... 183 234 9. Wybór prawa pod warunkiem i z zastrzeżeniem terminu... 183 235 10. Klauzule usztywniające właściwość prawa... 183 236 11. Zmiana statutu zobowiązaniowego w drodze wyboru prawa... 184 237 12. Dopuszczalność i ważność wyboru w prawie polskim... 185 240 13. Stosowanie prawa wybranego... 186 241 45. Statut kontraktowy w przypadku niedokonania przez strony wyboru prawa według stanu prawnego pod rządami ustawy z 12.11.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe... 188 242 I. Uwagi ogólne... 188 242 II. Zobowiązania dotyczące nieruchomości... 188 243 III. Regulacja ustawowa zobowiązań niedotyczących nieruchomości.. 189 244 IV. Poszczególne łączniki... 195 247 1. Chwila zawarcia umowy... 195 247 2. Miejsce zawarcia umowy... 195 248 3. Miejsce zamieszkania i siedziba strony... 196 249 V. Umowy mieszane i nienazwane... 197 250 46. Prawo właściwe dla zobowiązań umownych według konwencji rzymskiej i rozporządzenia Rzym I... 200 251 I. Informacje ogólne o konwencji... 200 251 II. Zakres stosowania konwencji i rozporządzenia... 201 252 III. Wybór prawa... 203 254 IV. Prawo właściwe w razie braku wyboru prawa... 204 255 V. Regulacje szczególne... 205 256 1. Nieruchomości... 205 257 2. Umowy przewozu towarów... 205 258 3. Umowy konsumenckie... 206 261 4. Indywidualne umowy o pracę... 208 262 5. Przelew wierzytelności... 209 263 6. Przejście wierzytelności z mocy prawa... 210 264 VI. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie... 210 265 VII. Ważność oświadczeń woli co do wyboru prawa... 212 266 VIII. Zakres statutu kontraktowego... 214 267 IX. Wyłączenie odesłania... 214 268 X. Dowody... 215 269
X Spis treści Str. Nb. XI. Porządek publiczny... 215 270 XII. Wykładnia konwencji... 216 271 XIII. Państwa nieposiadające jednolitego systemu prawnego... 216 272 47. Zobowiązania wynikające ze zdarzeń niebędących czynnościami prawnymi... 217 273 I. Uwagi ogólne... 217 273 II. Czyny niedozwolone... 220 277 1. Prawo właściwe dla deliktów... 220 277 2. Zakres prawa właściwego dla deliktów... 224 278 48. Prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych według rozporządzenia Rzym II... 225 279 I. Uwagi ogólne... 225 279 II. Pojęcie zobowiązania pozaumownego... 226 280 III. Zakres zastosowania... 226 281 IV. Zakres prawa właściwego... 228 282 V. Czyny niedozwolone... 229 283 VI. Przepisy właściwe dla poszczególnych typów czynów niedozwolonych... 231 284 1. Odpowiedzialność za produkt... 231 285 2. Nieuczciwa konkurencja i praktyki ograniczające wolną konkurencję... 232 286 3. Szkody w środowisku naturalnym... 234 287 4. Naruszenie praw własności intelektualnej... 234 288 5. Spory zbiorowe... 235 289 VII. Prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych innych niż czyn niedozwolony... 236 290 1. Bezpodstawne wzbogacenie... 236 291 2. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia... 236 292 3. Culpa in contrahendo... 237 293 VIII. Swoboda wyboru prawa... 238 294 IX. Zasady wspólne dla czynów niedozwolonych i zobowiązań pozaumownych niebędących czynami niedozwolonymi... 239 295 1. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie... 239 295 2. Zasady bezpieczeństwa i postępowania... 239 296 3. Bezpośrednie powództwo przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej... 239 297 4. Subrogacja... 239 298 5. Odpowiedzialność kilku osób... 240 299 6. Ważność ze względu na formę... 240 300 7. Ciężar dowodu... 240 301 8. Wyłączenie odesłania... 240 302 9. Państwa posiadające niejednolity system prawny... 241 303 10. Porządek publiczny państwa siedziby sądu... 241 304 49. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia... 241 305 50. Bezpodstawne wzbogacenie... 242 306 51. Zbieg roszczeń kolizyjnych dotyczących odpowiedzialności deliktowej i kontraktowej... 248 307
Spis treści XI Str. Nb. Rozdział X. Prawo rzeczowe... 249 308 52. Statut rzeczowy... 249 308 I. Uwagi ogólne... 249 308 II. Łącznik położenia rzeczy... 252 315 III. Pojęcie praw rzeczowych... 255 322 IV. Zakres statutu rzeczowego... 256 323 V. Zmiana statutu rzeczowego... 258 331 53. Statut praw na dobrach niematerialnych... 260 335 I. Uwagi ogólne... 260 335 II. Prawo na dobrach niematerialnych w konwencjach... 260 336 Rozdział XI. Prawo rodzinne i opiekuńcze... 265 347 54. Uwagi ogólne... 265 347 55. Zawarcie małżeństwa... 265 348 I. Materialne wymogi zawarcia małżeństwa... 266 349 II. Formalne wymogi zawarcia małżeństwa... 267 353 56. Unieważnienie małżeństwa... 269 358 57. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami... 270 360 58. Rozwód i separacja... 272 366 I. Rozwód... 272 366 II. Separacja... 283 388 59. Pochodzenie dziecka... 284 391 60. Stosunki prawne między rodzicami a dzieckiem... 290 410 61. Przysposobienie... 294 419 I. Prawo właściwe... 294 419 II. Stosunek normy z art. 22 2 do normy z art. 22 1 PrPrywM z 1965 r.... 297 428 III. Zakres statutu adopcyjnego... 298 430 62. Alimentacja... 300 442 I. Prawo właściwe... 300 442 II. Zakres stosowania prawa właściwego według ustawy z 12.11.1965 r. Prawa prywatnego międzynarodowego... 306 455 63. Opieka i kuratela... 307 460 I. Prawo właściwe... 307 460 II. Zakres statutu opieki i kurateli... 309 465 Rozdział XII. Sprawy spadkowe... 310 467 64. Prawo właściwe... 310 467 65. Zakres statutu spadkowego... 312 470 I. Przesłanki dziedziczenia... 312 470 II. Ustalenie zawartości spadku... 314 476 66. Powołanie do dziedziczenia... 314 479 67. Nabycie spadku... 316 486 I. Sposób dziedziczenia... 316 486 II. Przyjęcie lub odrzucenie spadku... 316 487 III. Stosunki między współspadkobiercami odpowiedzialność za długi spadkowe... 317 489
XII Spis treści Str. Nb. IV. Ochrona dziedziczenia... 317 492 V. Rezerwa lub zachowek... 318 493 VI. Zapis testamentowy... 318 495 VII. Wykonawca testamentu... 319 497 68. Dział spadku... 319 498 69. Statut czynności prawnych na wypadek śmierci... 320 505 I. Prawo właściwe... 320 505 II. Zakres statutu czynności prawnych na wypadek śmierci... 322 511 70. Dziedziczenie gospodarstwa rolnego położonego w Polsce... 323 514 Rozdział XIII. Stosunki pracy... 325 516 71. Prawo właściwe... 325 516 I. Uwagi ogólne... 325 516 II. Wybór prawa... 326 518 III. Prawo właściwe w wypadku braku wyboru... 328 527 72. Zakres stosowania statutu stosunku pracy... 334 538 Aneks... 345 Indeks rzeczowy... 503
Wykaz skrótów 1. Akty prawne CudzU... ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694 ze zm.) KC... Kodeks cywilny Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KP... Kodeks pracy KPC... Kodeks postępowania cywilnego KSH... Kodeks spółek handlowych PrCzek... ustawa z 28.4.1936 r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) PrLot... ustawa z 3.7.2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 ze zm.) PrPrywM... ustawa z 4.2.2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) PrPrywM z 1965 r.... ustawa z 12.11.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) PrWeksl... ustawa z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) TofUE... Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana, Dz.Urz. UE C 83/2010, s. 4) TWE... Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 25.3.1957 r. (Dz.Urz. UE C 321E/2006, s. 1) ZNKU... ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 152, poz. 1503 ze zm.) 2. Czasopisma i publikatory AICr... Archivum Iuridicum Cracoviense Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy EPS... Europejski Przegląd Sądowy FI... Folia Iuridica KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego KSP... Krakowskie Studia Prawnicze MoP... Monitor Prawniczy M.P.... Monitor Polski
XIV Wykaz skrótów NP.... Nowe Prawo OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich Pal.... Palestra PiP... Państwo i Prawo PiZS... Praca i Zabezpieczenia Społeczne PN UŚl... Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego PPH... Przegląd Prawa Handlowego PPHZ... Problemy Prawne Handlu Zagranicznego Pr. Gosp.... Prawo Gospodarcze PS... Przegląd Sejmowy PSM... Przegląd Stosunków Międzynarodowych Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny R.Pr... Radca Prawny Rzeczp.... Rzeczpospolita SC... Studia Cywilistyczne SI... Studia Iuridica SIS... Studia Iuridica Silesiana SP... Studia Prawnicze SPE... Studia Prawno-Ekonomiczne St. et Doc.... Studia of Documenta Zb.Orz.... Zbiór Orzeczeń ZNUAM... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego ZP UKSW... Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie 3. Inne skróty ENZ... Europejski Nakaz Zapłaty ETE... Europejski Tytuł Egzekucyjny CFR... Wspólne Ramy Odniesień (ang. Common Frame of References) uchwała (7)... uchwała w składzie 7 sędziów UE... Unia Europejska
Wykaz literatury K. Bagan-Kurluta, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2011 J. Gilas, Prawo międzynarodowe prywatne, Warszawa 2002 J. Gołaczyński, Współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych w Unii Europejskiej, Warszawa 2007 J. Jakubowski, Prawo międzynarodowe prywatne. Zarys wykładu, Warszawa 1984 J. Jakubowski, M. Tomaszewski, A. Tynel, A. W. Wiśniewski, Zarys międzynarodowego prawa prywatnego, Warszawa 1983 K. Kruczalak, Zarys międzynarodowego prawa prywatnego, Gdańsk 2001 W. Ludwiczak, Międzynarodowe prawo prywatne, Warszawa 1990 (Poz nań 1996 oprac. K. Kruczalak) M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2010 M. Pazdan (red.), Międzynarodowe prawo handlowe, Warszawa 2007 M. Sośniak, Prawo prywatne międzynarodowe, Katowice 1991 M. Sośniak, B. Walaszek, E. Wierzbowski, Międzynarodowe prawo rodzinne, Wrocław Warszawa 1969 B. Walaszek, M. Sośniak, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1973 E. Wierzbowski, Międzynarodowy obrót prawny w sprawach cywilnych, Warszawa 1971 A. Wróbel (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Warszawa 2004
Wstęp Podręcznik ten stanowi omówienie zagadnień prawa prywatnego międzynarodowego oraz wybranych zagadnień międzynarodowego postępowania cywilnego. Jest on adresowany do studentów prawa oraz aplikantów i zawiera podstawowe informacje dotyczące przepisów prawa prywatnego międzynarodowego: kolizyjnego i merytorycznego, a także wybrane poglądy doktryny i judykatury. Podręcznik składa się z 13 rozdziałów, zawierających omówienie zagadnień ogólnych oraz szczegółowych. Ustawa z 12.11.1965 r. oraz ustawa z 4.2.2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe zostały zaprezentowane wyczerpująco. Natomiast konwencje międzynarodowe, ze względu na ich liczbę i niekiedy szczegółową materię, zostały omówione skrótowo. Każdy rozdział zawiera także krótki wykaz literatury, który może służyć jako pomoc w poszukiwaniu dalszych informacji dotyczących omawianej kwestii. Trzecie wydanie podręcznika zostało wzbogacone o omówienie unormowań Unii Europejskiej dotyczących międzynarodowego postępowania cywilnego oraz prawa prywatnego międzynarodowego, ale przede wszystkim omówienie nowej ustawy z 4.2.2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe. W tym zakresie podręcznik został wzbogacony o dość licznie cytowane przypisy, co ma ułatwić Czytelnikowi lekturę. Chciałbym podziękować doktorantom Studium Doktoranckiego na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego Magdalenie Wasylkowskiej i Łukaszowi Goździaszkowi za pomoc w zebraniu materiałów do części podręcznika poświęconej prawu unijnemu. Wrocław, wrzesień 2011 r. Jacek Gołaczyński
Rozdział I. Pojęcie prawa prywatnego międzynarodowego Literatura: J. Gilas, Prawo międzynarodowe prywatne, Warszawa 2002; J. Jakubowski, Funkcje i zakres prawa prywatnego międzynarodowego, PiP 1966, z. 11; tenże, Nowe drogi rozwoju międzynarodowego prawa prywatnego, PiP 1975, z. 12; K. Kruczalak, Zarys międzynarodowego prawa prywatnego. Część ogólna, Gdańsk 2001; W. Ludwiczak, Między normą kolizyjną a prawem jednolitym, RPEiS 1958, z. 1; M. Pazdan, Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2001; K. Przybyłowski, Prawo prywatne międzynarodowe. Część ogólna, Lwów 1935; H. Trammer, Zasięg obowiązywania prawa prywatnego międzynarodowego, PiP 1966, z. 12. 1. Definicja W sytuacji, gdy obywatel polski nawiązuje pewien stosunek cywilnoprawny z obywatelem innego państwa lub gdy osoba prawna mająca siedzibę w Polsce zawiera umowę z osobą prawną mającą siedzibę za granicą, wtedy powstaje zagadnienie kolizji między systemami prawnymi różnych państw. Ta kolizja jest rozstrzygana za pomocą norm prawa prywatnego międzynarodowego. Nikogo nie trzeba już dzisiaj przekonywać, że znaczenie prawa prywatnego międzynarodowego stale rośnie, co jest następstwem zwiększającego się obrotu międzynarodowego zarówno prywatnego (np. ruch turystyczny), jak i gospodarczego (profesjonalnego). Już od dawna socjologowie nazywają współczesny świat globalną wioską. Istotnie, zmniejszają się wszelkie odległości i bariery między ludźmi poprzez wykorzystanie nowoczesnych środków transportu oraz a może przede wszystkim poprzez rozwój komunikacji elektronicznej (Internetu, telefonii komórkowej, stacjonarnej, środków porozumiewania się na odległość, takich jak faksy, telefaksy, telewizję satelitarną, interaktywną itp.). Te wszystkie zjawiska dzisiejszego świata powodują także ujednolicanie naszych przyzwyczajeń, mód, sposobów spędzania czasu, a także prawa. Trudno jednak przypuszczać, aby kiedykolwiek nastąpiło ujednolicenie prawa, nawet na ograniczonym obszarze, jakim jest Europa czy Stany Zjednoczone Ameryki. Jeżeli zatem pojawi się sytuacja prawna (stosunek prawny), w którym będą istniały wątpliwości, jakie prawo materialne należy stosować dla jego oce- Nb. 1 1