Wstęp Bartosz Łoza Wpływ kwetiapiny na funkcje poznawcze w schizofrenii Maja Polikowska, Bartosz Łoza, Anna Mosiołek, Joanna Pyrak Jakość życia w zaburzeniach otępiennych Bartosz Łoza, Paweł Bednarski Znaczenie współpracy w terapii schizofrenii. Efektywność i bezpieczeństwo risperidonu stosowanego w formie długo działającej iniekcji Andrzej Czernikiewicz, Bartosz Łoza Model czynnikowy wymiarów poznawczych schizofrenii Anna Mosiołek, Bartosz Łoza Wewnątrzkomorowy guz u pacjenta z zaburzeniami psychotycznymi opis przypadku Konrad Kraszewski, Joanna Araśniewicz Rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego: nowe doświadczenia, stare błędy Bartosz Łoza, Rafał Wójcik Od Redakcji : Śladami Schrebera, Radziwiłłowicza i Lothane a 3 4 6 7 9 11 12 13 ISSN 2080-4091; IC 3,31 2010; VOL. 2 (NR 1)/2010: 1-48 Redaktor naczelny/editor-in-chief Prof. WUM dr hab. n. med. Bartosz Łoza Redaktor prowadzący/managing Editor Dr Maja Polikowska Redakcja/Editor Dr Jonathan Britmann Dr Anna Mosiołek Dr Iwona Patejuk-Mazurek Rada Redakcyjna/Editorial Board Prof. Andrzej Czernikiewicz (Przewodniczący/Chairman) Prof. Aleksander Araszkiewicz Prof. Dov R. Aleksandrowicz Prof. Andrzej Bogucki Prof. Teofan Domżał Prof. Dominika Dudek Prof. Jan Kochanowski Prof. Jerzy Landowski Prof. Henry Zvi Lothane Prof. Joanna Meder Prof. Tadeusz Nasierowski Prof. Małgorzata Rzewuska Prof. Jerzy Samochowiec Prof. Adam Stępień Adres Redakcji Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 05-802 Pruszków, ul. Partyzantów 2/4 tel. (022) 758 60 05 fax (022) 758 75 70 www.tworki.eu Kontakt i przesyłanie prac neuropsychiatria@mededu.pl Wydawca Medical Education Sp. z o.o. 02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 60D Dyrektor zarządzający Andrzej Kowalczyk, andrzej.kowalczyk@mededu.pl Product manager Wioleta Banaszek, wiola.banaszek@mededu.pl Redakcja i korekta Joanna Królikowska, Marcin Kuźma Redakcja techniczna/projekt graficzny Artur Weber Publikacja ukazuje się we współpracy z partnerem edukacyjnym
Wstęp Drodzy Czytelnicy, przekroczyliśmy pierwszy rok aktywności, a przybyło nam aż 3,31 punktu Index Copernicus! To praktycznie tyle, ile otrzymują inne, znacznie dłużej obecne na rynku wydawniczym, pisma naukowe. Ten sukces zawdzięczamy przede wszystkim konsekwentnemu drukowaniu wyłącznie prac oryginalnych, zorientowanych na podnoszenie praktycznej wiedzy. Tej tradycji pozostaniemy wierni. Gwarantuje to wspaniały odzew autorów polskich i zagranicznych. Z kolei, wraz z końcem 2010 roku, liczymy na uzyskanie satysfakcjonującej punktacji ministerialnej. Wiele planów, wiele dni wspólnej radości. Drodzy Czytelnicy, pozostańcie z nami! Redaktor Naczelny Prof. Bartosz Łoza 3
Tytuł aartykułu Autor Wpływ kwetiapiny na funkcje poznawcze w schizofrenii Effect of quetiapine on cognitive function in schizophrenia Maja Polikowska Klinika Psychiatrii WUM w Pruszkowie. Zainteresowania naukowe obejmują psychofarmakologię, funkcjonalny rezonans magnetyczny oraz psycho- i neurofizjologię ośrodkowego układu nerwowego. Organizuje i prowadzi treningi psychoedukacyjne i treningi poznawcze. Hobby: fotografia portretowa oraz zagadkowy koloryt języka Bo. Maja Polikowska 1, Bartosz Łoza 1, Anna Mosiołek 1, Joanna Pyrak 2 1 Klinika Psychiatrii WUM w Pruszkowie 2 Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie STRESZCZENIE W ciągu ostatnich dwóch dekad stopniowo wzrastało znaczenie funkcji poznawczych dla zrozumienia istoty schizofrenii oraz jej terapii. Było to skojarzone z powszechnym uznaniem teorii neurorozwojowej, jak i odkryciami nieprawidłowości strukturalnych i czynnościowych OUN. Badania nad funkcjonowaniem poznawczym pacjentów ze schizofrenią poświęcone były zwłaszcza wpływowi leczenia farmakologicznego, ze szczególnym uwzględnieniem grupy neuroleptyków atypowych. Podstawowe znaczenie, ze względu na wielowymiarowe działania kliniczne, mają badania z wykorzystaniem kwetiapiny. Stosowane są w tym celu różne techniki pomiarowe, jak testy neurokognitywne, neuroobrazowanie (np. fmri) oraz badania elektrofizjologiczne (np. pomiar tzw. negatywnego potencjału niezgodności, MMN). Współczesne badania potwierdzają, że kwetiapina, stosowana długotrwale, poprawia funkcjonowanie poznawcze w takich domenach, jak: funkcje wykonawcze (podejmowanie decyzji, hamowanie decyzji), sprawność językowa (fluencja słowna), zdolność do podtrzymania uwagi oraz generalnie niemotoryczna sprawność poznawcza. Słowa kluczowe: kwetiapina, funkcje poznawcze, testy neurokognitywne, ujemny potencjał niezgodności, MMN 4
Wpływ kwetiapiny na funkcje poznawcze w schizofrenii M. Polikowska, B. Łoza, A. Mosiołek, J. Pyrak ABSTRACT During the last two decades the meaning of neurocognitive functioning for understanding and therapy of schizophrenia has been gradually corroborated. It is related to the common acceptation of a neurodevelopmental theory of this disease, as well as deficits in structural and functional activity of Central Nervous System. The main part of cognitive research is dedicated to the class of atypical antipsychotics, and especially quetiapine because of clinical multidimensionality of this drug. Cognitive results of quetiapine treatment are being assessed with neurocognitive tests, neuroimaging studies (e.g. fmri), and electrophysiological trials (e.g. mismatch negativity potential, MMN). Long-term quetiapine treatment improves a wide array of cognitive domains, like executive functions (decision making, decision stopping) word fluency, sustained attention and a general effect of all non-motor cognitive functions. Key words: quetiapine, neurocognitive functioning, neurocognitive tests, mismatch negativity potential, MMN 5
Jakość życia w zaburzeniach otępiennych Quality of life in dementive disorders Bartosz Łoza Kierownik Kliniki Psychiatrii Oddziału Fizjoterapii II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa Szpitala Tworkowskiego. Zaangażowany w liczne projekty naukowe, kliniczne, organizacyjne, artystyczne i inne. Hobby: scenariusze filmowe i niefilmowe. Bartosz Łoza, Paweł Bednarski Klinika Psychiatrii Oddziału Fizjoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego STRESZCZENIE Dla licznych pacjentów z zaburzeniami otępiennymi, ich opiekunów, a także członków rodzin jakość życia wydaje się jednym z najważniejszych celów terapii. Dokonano przeglądu współczesnych koncepcji farmakologicznych i interwencji psychospołecznych, które koncentrują się na poprawie jakości życia. Analizowano związki pomiędzy leczeniem farmakologicznym a wielowymiarowymi rezultatami leczenia zaburzeń otępiennych. Słowa kluczowe: jakość życia, interwencje psychospołeczne, otępienie, choroba Alzheimera ABSTRACT Lots of patients with dementive impairment, their care providers, and family members understand the quality of life as one of the most important goals of the treatment. Some of the main concepts of the pharmacological and psychosocial interventions focused on the improvement of quality of life are reviewed. Links between the pharmacological treatment and the multidimensional outcomes of the treatment of dementive disorders are being analyzed. Key words: quality of life, psychosocial interventions, dementia, Alzheimer s disease 6
Znaczenie współpracy w terapii schizofrenii. Efektywność i bezpieczeństwo risperidonu stosowanego w formie długo działającej iniekcji Importance of alliance in the treatment of schizophrenia. Efficacy and safety of the long-acting injection of risperidone Andrzej Czernikiewicz 1, Bartosz Łoza 2 1 Katedra i Klinika Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie 2 Klinika Psychiatrii Oddziału Fizjoterapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Andrzej Czernikiewicz Kierownik Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Wybitny polski psycholingwista, twórca serii oryginalnych warsztatów psychoedukacyjnych, reformator standardów leczenia schizofrenii, popularyzator psychiatrii. Znawca fajek i zagadek kabały. STRESZCZENIE Konsekwencjami złej współpracy w terapii schizofrenii są: gorsze rokowanie i znacząco większe koszty jej leczenia. Poprawa współpracy z pacjentem jest równie ważna dla uzyskania remisji, jak korzyści wynikające z samego doboru leków. Współpraca w schizofrenii jest determinowana przez wiele czynników, ale najważniejsze, spośród możliwych interwencji psychofarmakologicznych, wydaje się być zastosowanie leków przeciwspychotycznych w postaciach długo działających, w tym w szczególności iniekcji risperidonu, obecnie jedynego dostępnego w Polsce neuroleptyku o przedłużonym działaniu. Leczenie tą formą risperidonu, w porównaniu z innymi środkami, a w szczególności z klasyczną, dosutną postacią risperidonu, charakteryzuje się szeregiem korzystnych właściwości zwiększających skuteczność i poprawiających tolerancję. Słowa kluczowe: schizofrenia, współpraca, iniekcje długo działającego risperidonu 7
Znaczenie współpracy w terapii schizofrenii. Efektywność i bezpieczeństwo risperidonu stosowanego w formie długo działającej iniekcji A. Czernikiewicz, B. Łoza ABSTRACT The consequences of low adherence to long-term therapies in schizophrenia are poor health outcomes and increased health care costs. Increasing the effectiveness of adherence may have the equally beneficial impact on the health of the population of schizophrenics as any improvement in specific medical treatments. Adherence in schizophrenia is simultaneously influenced by several factors, however the most important one is the administration of long-acting antipsychotics, especially the injections of long-acting risperidone, the only nowadays available long-acting atypical antipsychotic in Poland. This form of risperidone offers the combination of high efficacy with high tolerance, comparing with other antipsychotics, and especially with an oral form of risperidone. Key words: schizophrenia, adherence, risperidone long-acting injections 8
Tytuł artykułu Autor Model czynnikowy wymiarów poznawczych schizofrenii Factorial model of cognitive dimensions in schizophrenia Anna Mosiołek, Bartosz Łoza Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Pruszkowie Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie Anna Mosiołek Adiunkt Kliniki Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Lekarz Naczelny i Ordynator Szpitala im. Prof. Jana Mazurkiewicza w Tworkach. W badaniach skoncentrowana głównie na psychofizjologii i neurofizjologii funkcji poznawczych zaburzeń psychicznych. Organizator służby zdrowia. Hobby: niewielkie odlewy z metali szlachetnych. STRESZCZENIE Cel: Zaburzenia poznawcze schizofrenii stanowią odrębny wymiar psychopatologiczny. W pracy wyodrębniono jego skład z danych uzyskanych za pomocą testów neurokognitywnych. Materiał i metoda: 128 hospitalizowanych chorych na schizofrenię paranoidalną wg ICD-10, w stosunku płci 1:1. Funkcje neurokognitywne oceniano przy użyciu testów: WCST, RAVLT, RCFT, TMT A, TMT B, Stroopa, fluencji słownej i podtestu pamięci Wechslera (WMT). Wyniki: Wyniki uzyskane podczas wykonywania testów poddano analizie czynnikowej z rotacją, zakładając wartość własną >1, stosując m.in. kryterium wykresu osypiska. Model 7-czynnikowy funkcji poznawczych wyjaśniał 63,64% zmienności. Uzyskany model obejmował następujące domeny poznawcze: I uczenie/pamięć słowna dane uzyskane podczas wykonywania testu RAVLT oraz testu fluencji słownej, II koncepcyjność zawiera aż 6 kategorii testu WCST oceniających poziom koncepcyjny, III uwaga wyodrębniony z wyników testu Stroopa, IV perseweracyjność zawierał trzy podtesty WCST, V pamięć operacyjna dane uzyskane z obu testów TMT A i B oraz WMT, a także wskaźnik rozpoznawania z testu RAVLT, VI scalanie przestrzenne dane z testu RCFT, VII funkcjonowanie psychomotoryczne dane z testu RCFT dotyczące sprawności psychomotorycznej. Słowa kluczowe: schizofrenia paranoidalna, wymiar poznawczy, testy neurokognitywne, analiza czynnikowa 9
Model czynnikowy wymiarów poznawczych schizofrenii A. Mosiołek, B. Łoza ABSTRACT Aim: Cognitive disorders of schizophrenia constitute one of the independent psychopathological dimensions. We derived its contents from the results of neurocognitive tests. Material and methods: 128 hospitalized patients suffering from paranoid schizophrenia (ICD-10). Men vs women: 1:1. Neurocognitive functioning was assessed with several tests: WSCT, RAVLT, RCFT, TMT A, TMT B, Stroop Test, Verbal Fluency Test, and Wechsler Memory Test. Results: Factor analysis, including matrix rotation, was performed with eigenvalue >1, and scree plot criterion. 7-factor model of cognitive functions in schizophrenia explained 63, 64% of the total variance. The obtained model comprised several cognitive domains: I verbal learning and memory (RAVLT and verbal fluency test), II conceptual thinking included 6 categories of WCST, targeting the level of conceptuality, III attention Stroop Test, IV perseverity included 3 subtests of WCST, V working memory TMT A, TMT B, WMT and recognition rate from RAVLT, VI spatial integration (RCFT), and VII psychomotor functioning psychomotor efficacy according to RCFT. Key words: paranoid schizophrenia, cognitive dimension, neurocognitive tests, factor analysis 10
Tytuł artykułu Autor Wewnątrzkomorowy guz u pacjenta z zaburzeniami psychotycznymi opis przypadku Intraventricular tumor in patient with psychotic symptoms case study Konrad Kraszewski, Joanna Araśniewicz Szpital im. prof. Jana Mazurkiewicza (Szpital Tworkowski) w Pruszkowie Konrad Kraszewski Specjalista radiodiagnostyki. Kierownik Zakładu Diagnostyki Obrazowej Szpitala Tworkowskiego. Adiunkt Zakładu Pedagogiki Zdrowia Uniwersytetu Przyrodniczo- -Humanistycznego im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, filii w Piotrkowie Trybunalskim. Zainteresowania naukowe: neuroradiologia. Hobby: literatura, podróże, nurkowanie. STRESZCZENIE Autorzy opisują przypadek pacjenta, który zgłosił się do szpitala z dość skąpym kontaktem słownym, spowolniały psychoruchowo, blady afektywnie, nieufny, wypowiadał treści urojeniowe prześladowcze i oddziaływania, miał poczucie zagrożenia i omamy słuchowe słowne od ponad tygodnia. W czasie badania pacjent był w lęku. W wykonanej tomografii komputerowej głowy wykryto w komorze bocznej prawej hiperdensyjny, wzmacniający się po podaniu kontrastu guz o gładkich zarysach. Rozpoznano oponiaka wewnątrzkomorowego. Wnioski: Zaburzenia psychiczne mogą być jedynym objawem w przypadku guzów wewnątrzkomorowych. Słowa kluczowe: tomografia komputerowa, guz wewnątrzkomorowy, zaburzenia psychotyczne ABSTRACT The authors describe the case of a patient who went to the hospital in a skimpy verbal contact, inhibited, pale, suspicious, with influence and persecution delusions, a sense of danger and auditory verbal hallucinations for over a week. During the examination, the patient was in fear. In computed tomography, it was found that there was a hyperdense tumor in a right ventricle, with smooth outline and typically reinforcement after contrast. Diagnosed intraventricular meningioma. Conclusion: Psychiatric disturbances may be the only symptom of intraventricular tumors. Key words: computed tomography, intraventricular tumor, psychotic disorders 11
Rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego: nowe doświadczenia, stare błędy Bartosz Łoza Kierownik Kliniki Psychiatrii Oddziału Fizjoterapii II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Zastępca Dyrektora ds. Lecznictwa Szpitala Tworkowskiego. Zaangażowany w liczne projekty naukowe, kliniczne, organizacyjne, artystyczne i inne. Hobby: scenariusze filmowe i niefilmowe. Case of psychiatric ombudsman: new experiences, old faults Bartosz Łoza, Rafał Wójcik Klinika Psychiatrii Oddziału Fizjoterapii WUM STRESZCZENIE Powstanie nowego stanowiska, Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego miało pomóc i upewnić, że pacjenci będą rozumieć swoje prawa oraz będą z nich korzystać. Od trzech lat niezależni konsultanci medyczni obejmują stanowiska rzeczników w polskich szpitalach psychiatrycznych. Zgodnie z nowymi przepisami, rolą rzecznika jest gwarantować, by w ramach psychiatrycznego systemu udzielano odpowiedzi na skargi i zapytania beneficjentów dotyczące systemu świadczeń, udzielano im pomocy w zbieraniu informacji koniecznych w sprawach sądowych oraz udzielano pomocy w problemach związanych z przyjęciami i wypisami. W artykule opisano prawie 2-letnie funkcjonowanie jednego z rzeczników. Przedstawiono pierwsze doświadczenia związane z powstaniem i rozwojem tej nowej instytucji. Słowa kluczowe: rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego, ustawa o ochronie zdrowia psychicznego ABSTRACT The new position of psychiatric ombudsman can help ensure that patients understand and can exercise their rights. For three years, independent health care consultants have been appointed as first ombudsmen in Polish psychiatric hospitals. According to new rules, the ombudsman s role will be to ensure that the psychiatric health system does the following: handles complaints and inquiries from beneficiaries about aspects of the psychiatric health system, assists beneficiaries in collecting information necessary to fill an appeal and helps beneficiaries with enrollment and disenrollment issues. In this article, a two-year period of being on duty as a psychiatric ombudsman in one of Polish hospitals was presented. The individual and general experiences related to this office are summarized. Key words: psychiatric ombudsman, mental health act 12
Tytuł artykułu Autor Od Redakcji: Śladami Schrebera, Radziwiłłowicza i Lothane a Jako uzupełnienie artykułu Zviego Lothane a W obronie Paula Schrebera (Neuropsychiatria 2009; vol.1, nr 3: 4-15) warto wskazać na liście piśmiennictwa pozycje łączące w szczególny sposób kulturę polską z rodziną Schreberów. Czy można byłoby przypuścić, że w środku tych związków znajdzie się sam Rafał Radziwiłłowicz? Poniekąd tak, w wymiarze mistycznym, prof. Radziwiłłowicz był nie tylko postacią ze spiżu, godną trudnych pytań na egzaminie specjalizacyjnym z psychiatrii, ale także gnostykiem i wizjonerem. Był ponadto pozytywistą, uporczywą pracą ratującym naród z porozbiorowego upadku. Stąd zapewne propozycja ćwiczeń hartujących i ducha, i ciało. A przecież nieświadomie czujemy, że gdzieś u podstawy zainteresowanie Rafała Radziwiłłowicza pracami Schrebera jest wywiedzione z diagnostycznej intuicji wobec ponadprzeciętnego autorytetu ojca, który zapoczątkował wieloletni ciąg wydarzeń, prowadzący do powstania pamiętników syna, Paula, a potem założycielskich prac Freuda i Junga. Najwyraźniej prof. Radziwiłłowicz rozpoznał i postanowił spożytkować nie tylko energię fizyczną Gimnastyki, ale i tę ukrytą psychodynamiczną. Faksymile stron tytułowych: 13