FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ ul. Wspólna 30 Pokój 338 00-930 Warszawa http://www.fapa.com.pl/saepr tel. (+48 22) 623-10-01 623-26-07 fax. (+48 22) 623-17-07 e-mail: saepr@fapa.com.pl WPŁYW WPROWADZENIA W POLSCE WSPÓLNYCH ORGANIZACJI RYNKÓW ZBÓŻ, MLEKA I MIĘSA NA SYTUACJĘ EKONOMICZNĄ GOSPODARSTW ROLNYCH W POLSCE (wersja poprawiona) AUTORZY: ZESPÓŁ SAEPR WARSZAWA, PAŹDZIERNIK 2001R.
SPIS TREŚCI Wstęp... 3 I. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa A... 3 I.1. Charakterystyka gospodarstwa... 3 I.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej... 3 I.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej... 5 I.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji... 7 I.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji... 8 II. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa B... 10 II.1. Charakterystyka gospodarstwa... 10 II.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej... 10 II.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej... 12 II.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji... 13 II.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji... 14 III. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa C... 15 III.1.Charakterystyka gospodarstwa... 15 III.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej... 17 III.3 Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej... 18 III.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji... 20 III.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji... 20 IV. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa D... 21 IV.1. Charakterystyka gospodarstwa... 21 IV.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej... 22 IV.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej... 23 IV.4. Ogólne korzyści wynikające z integracji... 25 IV.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji... 26 V. Rachunek symulacyjny korzyści i kosztów dla gospodarstwa E... 28 V.1. Charakterystyka gospodarstwa... 28 V.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej... 28 V.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej... 29 V.4. Ogólne korzyści wynikające z integracji... 30 V.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji... 30 Podsumowanie... 31 AUTORZY RAPORTU: JOANNA CZAPLA, ZOFIA KRZYŻANOWSKA, ADAM POŚLEDNIK UWAGA: Przedstawione w opracowaniu opinie i wnioski odzwierciedlają wyłącznie poglądy zespołu autorskiego. Jakiekolwiek wykorzystanie danych lub informacji przedstawionych w niniejszym raporcie wymaga zgody autorów i może być dokonane wyłącznie wraz z dokładnym podaniem źródła. 2
WSTĘP Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie szacunków korzyści i kosztów wynikających z integracji dla gospodarstw obecnie prowadzących działalność rolniczą w Polsce, o różnej wielkości i strukturze produkcji. W obliczeniach przyjęto metodę utrzymania obecnej wielkości i struktury produkcji, aby wyraźniej uchwycić efekty integracji. W innym przypadku, gdyby jednocześnie dokonano zmian w intensywności i kierunkach produkcji, efekty integracji nie byłyby łatwe do uchwycenia. Krótko mówiąc przyjęto obecny stan gospodarstw i nałożono instrumenty WPR, które będą stosowane w 2003r. I. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA GOSPODARSTWA A I.1. Charakterystyka gospodarstwa Gospodarstwo położone jest w pow. łomżyńskim. Obszar gospodarstwa: 17,09 hektarów, w tym 14,63 ha zajmują użytki rolne, 13,62 grunty orne. W strukturze produkcji roślinnej dominują zboża, trawy na nasiona oraz rośliny pastewne. Łączna powierzchnia uprawy zbóż w gospodarstwie wynosi 8,5 ha UR, w tym pszenica (towarowa) uprawiana jest na powierzchni 1,4 ha, co przy plonie 3,96 t/ha daje produkcję ziarna - 5,54 ton. Pozostałą powierzchnię zbóż zajmują zboża paszowe: żyto, jęczmień, pszenżyto. Produkcja zwierzęca: krowy mleczne (stado 10 sztuk), jałówki i opasy. Analizowane gospodarstwo nie ma prostych możliwości powiększenia obszaru, natomiast może zmienić strukturę produkcji, dostosowując ją do sytuacji rynkowej. Gospodarstwo to wobec małych zasobów ziemi podejmie najprawdopodobniej decyzję związaną z produkcją zbóż lub/i produkcją mleka. Rolnik ubiegać się będzie o dopłaty bezpośrednie do zbóż oraz przewiduje kontynuację produkcji mleka, aby uzyskać prawo do kwoty mlecznej i dopłat do mleka od 2005r. Obecna obsada zwierząt w gospodarstwie uprawnia rolnika do uzyskania dopłat bezpośrednich, przysługujących w ramach obecnej polityki rolnej UE. Struktura przychodów gospodarstwa rolnego o pow. 14,63 ha UR w 1999r. bydło 8% pszenica 13% trawy 10% mleko 69% I.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej Po integracji ceny rynkowe zbóż w Polsce będą na poziomie cen unijnych, co oznacza ich obniżenie do poziomu 452 /t w 2003r. dla pszenicy i do 400 /t dla jęczmienia (wg kursu 4,3 /euro wg Min. Finansów) (tabela poniżej). 3
Tabela. Prognozowane ceny rynkowe zbóż w Polsce i w UE w 2003r. Wyszczególnienie Polska (/tonę) UE (euro/tonę) Pszenica 569 105 Jęczmień 520 93 Źródło: OECD Agricultural Outlook 2000-2007. Cena rynkowa pszenicy i jęczmienia (oraz innych zbóż paszowych) w warunkach integracji będzie więc niższa niż w scenariuszu bez integracji, jednak producenci zbóż uzyskują dopłaty bezpośrednie do hektara upraw zbóż. Przy uwzględnieniu tych dopłat, faktyczna cena zbóż w przeliczeniu na tonę wzrośnie i wynosić będzie dla rolnika z naszego gospodarstwa odpowiednio: pszenica 700/tonę, jęczmień 726 /t. Wysokość dopłat bezpośrednich jest naliczana na 1 ha UR z uwzględnieniem plonu średniego dla kraju (plon referencyjny). Wobec tego kwota dopłat przypadająca na 1 tonę zbóż zależy od plonów uzyskiwanych w gospodarstwie: im plony z 1 hektara są niższe, tym dopłata bezpośrednia przypadająca na 1 tonę zbóż jest wyższa (wynika ona z podzielenia kwoty dopłat bezpośrednich do hektara w Polsce na poziomie 977,9 przez plon uzyskiwany w danym gospodarstwie z 1 hektara). Ilustruje to przykład w ramce. Należy dodać, że rolnik nie musi sprzedawać zbóż, aby mieć prawo do dopłat bezpośrednich. Przykład: Rolnik Kowalski uzyskuje 2,5 tony zbóż z 1 hektara a rolnik Nowacki 6,5 t zbóż z 1 ha. Dopłata bezpośrednia do hektara zbóż dla obydwu rolników jest jednakowa i wynosi 977,9 /ha. W przypadku Kowalskiego na 1 tonę zbóż przypada kwota dopłat w wysokości 391 (wynika to z podzielnia stawki dopłat 977.9 przez 2,5 tony), natomiast u Nowackiego dopłata przypadająca na 1 tonę wyniesie 150. Wobec tego cena 1 tony zboża (cena rynkowa powiększona o dopłatę bezpośrednią) wynosi u Kowalskiego 843 (452 + 391), a u Nowackiego 602 (452 + 150 ). W podobny sposób oszacowano ceny 1 tony zbóż w analizowanym gospodarstwie. Tabela. Oszacowanie cen jednostkowych zbóż w badanym gospodarstwie rolnym w Polsce z uwzględnieniem dopłat bezpośrednich w 2003r. w scenariuszu bez integracji i z integracją (/tonę) Zboża Bez integracji Z integracją Cena rynkowa Dopłata na tonę Cena łącznie z dopłatą Pszenica 569 452 246,9 698,9 Jęczmień 520 400 326,0 726,0 Rolnik w analizowanym gospodarstwie uprawia 8,5 ha zbóż, wobec tego z tytułu dopłat bezpośrednich uzyska kwotę 8,313. Rolnik nie jest zobowiązany do odłogowania, również nie jest zainteresowany odłogowaniem dobrowolnym, gdyż ma dobre gleby i spodziewa się uzyskać większe korzyści z uprawy ziemi niż z odłogowania. Powierzchnia uprawy (ha) Tabel. Szacunek dopłat bezpośrednich do zbóż w gospodarstwie A Dopłata bezpośrednia (euro/t) Plon referencyjny (tony) Dopłata do hektara () Kwota dopłat bezpośrednich () 1 2 3 4 = 2*3*4,3 5 = 4*1 8,5 63 3,61 977,9 8 312,2 Oszacowane przychody ze sprzedaży zbóż (pszenicy i innych zbóż) uprawianych w analizowanym gospodarstwie w 2003r. będą wyższe w scenariuszu bez integracji niż z integracją, ponieważ cena na rynku w Polsce będzie wyższa niż w UE. Jednak uzyskanie dopłat bezpośrednich znacząco zwiększy przychody rolnika. Tutaj wzrosną one o około 143%. 4
Tabela. Zestawienie przychodów uzyskiwanych w gospodarstwie rolnym A z produkcji zbóż w 2003r. w scenariuszu z integracją oraz bez integracji Wyszczególnienie Bez integracji () Z integracją () Przychód ze sprzedaży zbóż 3 154 2 503 Płatności bezpośrednie 0* 8 312 Razem przychody 3 154 10 815 Wzrost w 7 661 Wzrost w % 242,9 *Stosowane w Polsce dopłaty sezonowe do zbóż konsumpcyjnych w systemie skupu z dopłatami ARR zwiększają przychody dla pewnej grupy rolników, którzy skorzystają z tej formy sprzedaży. Prognozowana cena średnioroczna dla zbóż uwzględnia istnienie tego systemu skupu. 12000 10000 8000 Przychody ze sprzedaży zbóż i dopłat bezpośrednich w 2003r. bez integracji po integracją 6000 4000 2000 0 przychód ze sprzedaży dopłaty bezpośrednie razem przychody I.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej Mleko. Rolnik postanowił utrzymać dotychczasową produkcję bydła mlecznego, aby wykorzystać istniejące budynki i urządzenia (w które zainwestował) oraz uzyskać kwotę mleczną co najmniej na poziomie obecnej produkcji. Liczy się jednak z tym, że przy tak małej obsadzie krów mlecznych będzie musiał powiększyć stado, decydując się na produkcję mleka, jako główny kierunek produkcji w gospodarstwie. Ceny skupu mleka w UE w klasie E są znacznie wyższe niż w Polsce, co zapewni mu wyższe przychody ze sprzedaży. Tabela. Szacunek przychodów ze sprzedaży mleka w badanym gospodarstwie w 2003r. Produkcja mleka (litry) Cena mleka w Polsce (/litr) Cena mleka w UE (/litr) Przychody bez integracji () Przychody po integracji () Wzrost przychodów po integracji () Wskaźnik zmian przychodów po integracji (%) 1 2 3 4 = 1*2 5 = 1*3 6 = 5-4 7 = 6/4*100 38 910 0,90 1,38 35 019 53 696 18 677 53,3 Źródło: Obliczenia własne Zgodnie z reformą rynku mleczarskiego (Agenda 2000) zmienią się od czerwca 2005r warunki produkcji mleka. Obniżone zostaną ceny docelowe mleka oraz ceny interwencyjne na masło i mleko w proszku. Spowoduje to obniżenie ceny płaconej przez mleczarnie rolnikom. Jednocześnie rolnicy 5
uzyskają dopłaty bezpośrednie do tony mleka (w ramach posiadanej kwoty mlecznej) w wysokości: 5,75 euro/t w 2005r., 11.49 euro/t w 2006 oraz 17,24 euro/t w 2007r. Stawki dopłat bezpośrednich mogą zostać podwyższone dla pewnych gospodarstw do poziomu maksimum 13,9 euro w 2005r., 27,8 euro w 2006r. oraz 41,7 euro w 2007r. Kryteria dofinansowania pewnych grup gospodarstw mlecznych oraz wysokość dopłat ustala kraj conkowski w uzgodnieniu z Komisją Europejską. Środki finansowe na dodatkowe dopłaty pochodzą z budżetu UE w ramach tzw. kopert krajowych. Komisja przewiduje utrzymanie systemu kwot mlecznych do 2008r. Dla polskich producentów mleka (podobnie jak i dla unijnych) obniżenie cen instytucjonalnych mleka i produktów mleczarskich może spowodować zmniejszenie przychodów ze sprzedaży mleka, gdyż dopłaty bezpośrednie mogą nie zrekompensować w pełni obniżek cen wszystkim producentom mleka. Ilustruje to przykład badanego gospodarstwa. Tabela. Szacunek przychodów dla badanego gospodarstwa przed wprowadzeniem reformy i po reformie sektora mleczarskiego w 2005r. Wyszczególnienie 2004 2005 Ceny mleka w UE (w /l) 1,34 1,30 Produkcja mleka w gospodarstwie (litry) 38 910 38 910 Przychody ze sprzedaży mleka () 52 034 50 529 Straty przychodów z tytułu obniżki cen - 1 505 Dotacje bezpośrednie UE (/t) - 25 Przychody z dotacji bezpośrednich () - 962 Dotacje bezpośrednie łącznie (+dotacja krajowa) (/t) - 35 Przychody z dotacji bezpośrednich*() - 1 364 Łączne przychody z mleka ** () - 51 892 Straty z tytułu reformy sektora mleczarskiego () - -142 * łącznie z dotacją krajową ** przychody ze sprzedaży i dopłat bezpośrednich Powyższe obliczenia pokazują jednak, że przychody z produkcji mleka po reformie 2005r. będą zbliżone do poziomu z 2004r (zmniejszenie w granicach błędu). Bydło opasowe. Badane gospodarstwo sprzedawało również bydło opasowe. Korzyści finansowe dla rolnika wynikają z wyższych cen po wejściu do UE oraz z tytułu stosowanej premii ubojowej. Rolnik produkujący bydło ras mięsnych może ubiegać się o premie do buhajów oraz wolców. Ponadto może się on również ubiegać o premię ekstensyfikacyjną przy zachowaniu odpowiednich warunków obsady bydła w stosunku do powierzchni paszowej. W przypadku analizowanego gospodarstwa sprzedawano jałówki na mięso, a więc premie wołowe rolnikowi nie przysługują. Tabela. Przychody z produkcji bydła w scenariuszu z integracją i bez integracji w 2003r. Wyszczególnienie bez integracji Warianty z integracją Produkcja wołowiny (kg) 1 200 1 200 Cena żywca wołowego /kg* 4,78 9,63 Przychody ze sprzedaży żywca wołowego 5 736 11 556 Premia ubojowa () 0 1032 Łączne przychody 5 736 12 588 Wzrost przychodów po integracji () 6 852 Zmian przychodów po integracji (%) 119,5 *w wadze poubojowej 6
Po integracji z UE produkcja żywca wołowego przyniesie rolnikowi badanego gospodarstwa znaczący wzrost przychodów (o ok. 120%). I.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji Analizowane gospodarstwo odniesie korzyści po integracji zarówno z wyższych cen na produkty rolne, jak i z tytułu dopłat bezpośrednich do produkcji. Największy przyrost przychodu z tytułu cen rolnik badanego gospodarstwa uzyska w produkcji żywca wołowego, następnie mleka. Uzyskanie natomiast dopłat bezpośrednich do zbóż poprawi opłacalność tego kierunku produkcji po akcesji. Zachowanie organicznego charakteru gospodarstwa, tzn. powiązanie produkcji roślinnej (zboża i mieszanki paszowe) z produkcją mleka wydaje się na tym etapie, optymalnym rozwiązaniem dla gospodarstwa. Obornik z produkcji zwierzęcej wykorzystywany do nawożenia pól wzbogacać będzie glebę w potrzebne składniki odżywcze dla roślin oraz poprawiać strukturę gleby. Jeśli rolnik uzna, że skala produkcji mleka jest zbyt mała w gospodarstwie, to ma możliwości jej rozszerzenia (wystarczająca powierzchnia paszowa); może także odsprzedać lub wydzierżawić kwotę mleczną i uzyskać z tego tytułu dochód. Tabela. Szacunek przychodów gospodarstwa rolnego w 2003r. w warunkach integracji z UE oraz bez integracji Kierunek produkcji Bez integracji Po integracji Zboża 3 130 10 799 Trawy 4 306 4 306 Mleko 35 019 53 696 Żywiec wołowy 5 736 12 588 Razem 48 191 81 389 Zmiana () 33 198 Zmiana (%) 68,9 Przychody gospodarstwa w 2003r. w scenariuszu z integarcją i bez integracji 90 000 80 000 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0 Bez integracji Po integracji Zboża Mleko Żywiec wołowy Razem Przychody gospodarstwa rolnego po integracji wzrosną ogółem o ok. 69%, jednak najbardziej wzrosną przychody z produkcji zbóż, z tytułu dopłat bezpośrednich do powierzchni zajętej pod ich uprawę. Rolnik nie sprzedaje zbóż, gdyż wykorzystuje je na paszę w gospodarstwie, wobec tego przychody ze sprzedaży są niewielkie w porównaniu do kwoty dopłat bezpośrednich. O ponad 100% wzrosną przychody ze sprzedaży bydła opasowego. 7
I.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji Stosując wszelkie porównania cenowe między krajami napotykamy na bardzo istotny i trudny metodologicznie do pokonania aspekt porównywania rzeczy porównywalnych czyli porównywanie cen z uwzględnieniem cech jakościowych. Dotyczy to zarówno cen produktów rolnych, jak i cen nakładów na produkcję. O ile informacje cenowe są łatwiejsze do uzyskania, to nie wszystkie produkty są standaryzowane (czyli cena nie zawsze odpowiada określonym parametrom jakościowym) i stąd trudności w ich porównaniach. Mając na uwadze te trudności, spróbujemy jednak oszacować potencjalny wzrost kosztów produkcji na poziomie gospodarstwa, w roku 2003 w scenariuszach: integracja z UE i bez integracji. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że w Polsce w okresie przedakcesyjnym będziemy mieli do czynienia ze wzrostem cen na środki produkcji rolniczej wynikającym z inflacji. Ceny środków do produkcji rolnej (takich jak: nawozy mineralne, pestycydy, materiał siewny, energia, paliwo) w Polsce kształtują się obecnie na niższym poziomie niż w krajach Unii Europejskiej. Wpływa to na niższe koszty produkcji rolniczej. Po integracji wystąpi proces wyrównywania się cen, co oznaczać może dla polskich producentów wzrost niektórych cen. Jednocześnie rolnik polski będzie miał łatwiejszy dostęp do nowoczesnych środków produkcji wytwarzanych w UE. Można się spodziewać, że nadal średnie ceny polskich środków produkcji będą niższe o około 15 % w 2003r. niż średnio na rynku UE. Wynikać to będzie z różnicy w kosztach pracy, które będą w Polsce niższe. Przewiduje się, że ceny wzrosną w stosunku do obecnych od 20% do 70%. Najbardziej wzrosną ceny materiału siewnego (nasiona rzepaku, zbóż), w mniejszym stopniu wzrosną ceny nawozów, ceny pasz nie zmienią się, a nawet mogą zmniejszyć się. Koszty produkcji rolnej z tytułu wzrostu cen środków produkcji wzrosną w wyniku integracji w 2003r. o 20-24%. Koszty bezpośrednie: Materiał siewny. Ceny materiału siewnego w krajach UE kształtują się na poziomie 2-3-krotnie wyższym w stosunku do cen produktów towarowych. (np. ceny nasion siewnych jęczmienia są około dwukrotnie wyższe od ceny jęczmienia towarowego). Obecne różnice cen materiału siewnego w Polsce i krajach UE oraz przewidywany ich wzrost (wynikający z poziomu inflacji) wskazują, że rolnicy mogą spodziewać się znacznego wzrostu cen nasion rzepaku (nawet 3-krotnego) oraz nasion strączkowych (2-krotnego). Ceny pozostałych nasion, np. zbóż wzrosną o około 50% w stosunku do cen z roku 1998/99. Nie przewiduje się wzrostu cen nasion buraków cukrowych. Koszty materiału siewnego dla producenta wynikać będą nie tylko z wyższych cen, ale też z częstszej wymiany materiału siewnego. Wzrost opłacalności produkcji zbóż w gospodarstwach przyczyni się do intensyfikacji produkcji, zatem rolnicy będą zainteresowani stosowaniem dobrego genetycznie materiału siewnego. Nawozy mineralne. Porównując obecne ceny nawozów w Polsce i krajach UE (Niemcy, W. Brytania) rolnik może się spodziewać, że w 2003r. średnie koszty nawożenia będą o około 20 % wyższe w stosunku do obecnych. Wynika to z faktu, że ceny nawozów azotowych wzrosną w stosunku do obecnych o około 60%, ceny nawozów potasowych o 37%, a ceny nawozów fosforowych będą niższe o 11%. Środki ochrony roślin. Środki do chemicznej ochrony roślin w Polsce są oparte obecnie w dużej mierze na importowanych komponentach, stąd też ich wzrost nie będzie znaczący i wynikać będzie raczej z wyższego udziału środków chemicznych nowej generacji o mniejszej szkodliwości dla środowiska naturalnego. Koszt stosowania środków chemicznych może wzrosnąć o około 30% z tytułu wzrostu cen. Natomiast jeśli uwzględnimy zwiększenie ich stosowania, co dla wielu gospodarstw w Polsce jest pożądanym zjawiskiem, to należy liczyć się ze wzrostem kosztów z tego tytułu o około 50% w stosunku do obecnego poziomu. Koszty nośników energii. Koszty paliwa i energii elektrycznej są w Polsce nadal niższe (mimo częstych ostatnio podwyżek cen, zwłaszcza paliwa). W okresie przedakcesyjnym należy oczekiwać dalszego ich wzrostu do poziomu cen unijnych. W stosunku do obecnego poziomu cen przewiduje się ich wzrost o około 20%. Pasze treściwe. Spadek cen pszenicy, jak i innych zbóż paszowych wynikający z obniżenia cen interwencyjnych od 2000r., wpłynie na obniżenie cen pasz treściwych, gdyż pszenica stanowi podstawowy komponent wysokiej jakości mieszanek pasz treściwych i pasz pełnoporcjowych. Jednak ostatnie kłopoty rynku paszowego związane z zakazem dodawania mączek mięsno kostnych do pasz przemysłowych dla zwierząt gospodarczych mogą spowodować, że ceny pasz nie obniżą się, gdyż zaistnieje konieczność zastąpienia tychże mączek innymi komponentami białkowymi, w tym soją, która jest relatywnie drogą paszą. Szacowany więc niższy poziom cen pasz treściwych o około 7% w 2003r. może nie mieć miejsca. Inne koszty produkcji rolniczej. Poprawa opłacalności produkcji rolniczej wynikająca z objęcia rolnictwa Wspólną Polityką Rolną zwiększa zainteresowanie nabywaniem ziemi, co w dalszej perspektywie spowoduje wzrost czynszu dzierżawnego oraz ceny zakupu ziemi. Przy obecnych relacjach czynszu dzierżawnego do ceny ziemi może dla wielu rolników bardziej opłacać się odłogowanie (po akcesji) niż wydzierżawianie ziemi. Ziemia w UE nabiera szczególnych walorów, ze względu na fakt, że niektóre przywileje są powiązane z ziemią (dopłaty bezpośrednie, premie za odłogowanie, premie do bydła, kwoty mleczne, premie ekstensyfikacyjne). Spowoduje to ożywienie rynku ziemi; z jednej strony sprzedający ziemię uzyskają wyższą cenę, z drugiej strony wzrośnie zainteresowanie rolników powiększaniem areału ziemi, do której przypisane są pewne przywileje. 8
Każde gospodarstwo rolne jest inne, ma inne zasoby produkcyjne, osiąga inne wyniki i ponosi inne koszty produkcji, których poziom zależy od wielu czynników, o czym wiedzą producenci rolni. Stąd też wszelkie uogólnienia w tym zakresie mają ograniczoną wartość poznawczą, gdyż skala rozpiętości (zróżnicowania) kosztów produkcji zarówno w obecnych warunkach, jak i w przysych będzie duża. Zmiany kosztów produkcji na poziomie konkretnego gospodarstwa wynikać będą m.in. z przyjętego wskaźnika wzrostu wydajności (1-3% rocznie) oraz kierunku produkcji (przewaga produkcji roślinnej czy zwierzęcej). Rachunki symulacyjne 1 uwzględniające powyższe czynniki (wzrost wydajności oraz scenariusz z integracją i bez integracji) przeprowadzone dla gospodarstw z woj. słupskiego i leszczyńskiego wskazują, że stosunku do roku bazowego (1999) wzrosną koszty produkcji wraz ze wzrostem wydajności z hektara oraz w większym stopniu w wariancie z integracją niż bez integracji. Przeprowadzone obliczenia wskazują, że koszty produkcji rolniczej w 2003r. będą wyższe od kosztów w 1999r. o 9%. W wariancie z integracją koszty te w 2003r. będą wyższe o około 30 % od obecnych; czyli z tytułu integracji koszty mogą wzrosnąć o około 20%. Dla analizowanego gospodarstwa rolnego położonego w pow. łomżyńskim przewidywany wzrost kosztów produkcji w 2003r. w stosunku do poziomu kosztów ponoszonych w 1999r. oszacowano na poziomie 33%. Wzrost kosztów jest wynikiem zmiany cen na środki do produkcji rolniczej. Jeśli uwzględnimy, że koszty produkcji w wariancie bez integracji wzrosną w okresie 1999-2003 o 9% - to wzrost kosztów z tytułu integracji można oszacować na poziomie około 24%. Wzrost przychodów w 2003r. w scenariuszu z akcesją może być znacznie wyższy (o 69%), stad też analizowane gospodarstwo odniesie korzyści z integracji. Tabela. Szacunek kosztów produkcji i struktury kosztów w 2003r. w wariancie z integracją w odniesieniu do poziomu kosztów obecnych (1999r.) dla badanego gospodarstwa Rodzaje kosztów 1999 2003 koszty struktura koszty struktura wskaźnik % % zmian Nasiona, sadzeniaki 433 4,79 736,1 6,10 1,7 Nawozy 2 029 22,43 2 434,8 20,18 1,2 Ochrona roślin 120 1,33 180 1,49 1,5 Inne koszty 52 0,57 52 0,43 1 Pasze kupne 217 2,40 195,3 1,62 0,9 Koncentraty 24 0,27 24 0,20 1 Leczenie wet. 517 5,72 775,5 6,43 1,5 Naprawy, remonty 1 114 12,32 1671 13,85 1,5 Energia elektryczna 738 8,16 885,6 7,34 1,2 Paliwo 1 971 21,79 2 365,2 19,60 1,2 Usługi maszynowe 1 830 20,23 2 745 22,75 1,5 Razem 9 045 100 12 064,5 100 1,3 Źródło: Obliczenia własne na podstawie opracowania Majewski, E., Ziętara, W., Michnowski, S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza). Analizowane gospodarstwo, po integracji z UE, zrealizuje nadwyżkę bezpośrednią w przeliczeniu na 1 hektar użytków rolnych, wyższą w stosunku do 1999r. o ponad 100%. 1 Majewki, E., Ziętara, W., Michnowski, S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza). 9
Tabela. Oszacowanie nadwyżki bezpośredniej w analizowanym gospodarstwie w 2003r. w warunkach integracji z UE Wyszczególnienie 1999 2003 2003/1999 % Przychody z produkcji rolniczej () 42 094 81 389 193,4 Bezpośrednie koszty produkcji () 9 045 12 064 133,4 Nadwyżka bezpośrednia () 33 049 69 325 209,8 Udział nadwyżki w przychodach (%) 78,5 85,2 x Nadwyżka bezpośrednia na 1 ha UR () 2 259 4 739 209,8 II. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA GOSPODARSTWA B II.1. Charakterystyka gospodarstwa Analizowane gospodarstwo o powierzchni całkowitej 150 ha, w tym 134 ha UR, położone jest w pow. suwalskim. W polskich warunkach jest to duże gospodarstwo, jednak o niskiej intensywności produkcji. Rolnik posiada 93,5 ha gruntów ornych, słabej jakości (niski wskaźnik bonitacji), osiąga też niskie plony zbóż (2,5-3,0 t z 1 hektara). Produkcja gospodarstwa jest wielokierunkowa, jednak główną część przychodów rolnik uzyskuje z produkcji trzody chlewnej. Obecna towarowa produkcja zwierzęca gospodarstwa to: trzoda chlewna - roczna wartość sprzedaży 96 416 ; mleko - wartość sprzedaży 55 080 ; żywiec wołowy - wartość sprzedaży 35 350. Struktura przychodów w gospodarstwie w 1999r. trzoda 38% pszenica 26% bydło 14% mleko 22% II.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej Przewidywane korzyści dla analizowanego gospodarstwa w 2003r. oszacowane zostaną przy założeniu obecnie uzyskiwanych plonów i powierzchni zasiewów (dane z 1999r.). Oczywiście do producenta należy podejmowanie decyzji w zakresie zmiany struktury produkcji, w zależności od np. relacji cenowych na zboża i rzepak oraz zwiększanie wydajności z hektara. Takie działania będą zapewne podejmowane przez producentów, jako wyraz dostosowań do nowych warunków gospodarowania np. po akcesji. Tutaj jednak założono brak takich dostosowań, aby nie zaciemniać prezentowanych szacunków. 10
W wyniku integracji rolnik z analizowanego gospodarstwa B uzyska przychody ze sprzedaży zbóż nieco niższe niż w scenariuszu bez integracji (efekt niższych cen rynkowych na zboża w UE). Uzyskanie jednak dopłat bezpośrednich, w tym również dopłat za odłogowanie bardzo poprawi sytuację finansową gospodarstwa. Przychody wzrosną o 87%. Gospodarstwo badane osiąga niskie plony zbóż z hektara, jednak w rachunku dopłat bezpośrednich brane są pod uwagę plony referencyjne (średnie w kraju dla okresu bazowego) a nie faktycznie uzyskiwane w danym roku plony w gospodarstwie. Takie podejście do szacowania dopłat bezpośrednich jest korzystne dla rolników, którzy uzyskują niskie wydajności z hektara, czyli nie zachęca do intensywnych metod gospodarowania. Odłogowanie: Czynnikiem ograniczającym produkcję zbóż, oleistych, wysokobiałkowych i roślin włóknistych jest wymóg odłogowania części gruntów przez producentów wielkotowarowych, produkujących potencjalnie ponad 92 ton zbóż 2 i ubiegających się o dopłaty bezpośrednie do tych upraw. Od 2000r. do 2006r. stopa obowiązkowego odłogowania wynosić będzie 10%. Oznacza to, że w analizowanym gospodarstwie rolnik będzie musiał odłogować 9,2 hektara, co wynika z faktu, że ubiega się o dopłaty bezpośrednie na powierzchnie upraw zbóż o wielkości 92,0 ha. Jeśli plon referencyjny w Polsce będzie ustalony na poziomie 3,61 t/ha, to wymóg odłogowania dotyczyć będzie gospodarstw o powierzchni upraw zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych powyżej 25 ha. Na grunty odłogowane rolnik uzyska dopłatę wg stawki takiej samej jak przy dopłatach do zbóż. W przypadku naszego gospodarstwa będzie to kwota 8 997, która wynika z następujących obliczeń: 9,2 ha*63 euro/t *3,61 t/ha = 2 092 euro, 2 092 euro *4,3 /euro = 8 997. Grunty odłogowane nie mogą być w zasadzie używane do produkcji rolniczej z przeznaczeniem na sprzedaż. Istnieją jednakże przepisy zezwalające na określoną produkcję w wyznaczonych terminach, z precyzyjnie określonym przeznaczeniem tej produkcji. Od 1 września do 14 stycznia rolnicy mogą zbierać siano lub rośliny na kiszonkę do użytku we własnym gospodarstwie. Mogą w tym czasie również wypasać własne zwierzęta. Grunty odłogowane muszą być wyłączone z produkcji w okresie od 15 stycznia do 31 sierpnia. Powinny one być utrzymywane jako zielony ugór. Stosowanie nawozów mineralnych, fungicydów, pestycydów jest niedozwolone. Dozwolone jest jedynie stosowanie herbicydów nie zalegających w glebie. W przypadku odłogowania gwarantowanego okrywa zielona może pozostawać przez okres 5 lat. Na gruntach odłogowanych można uprawiać wyznaczone gatunki roślin z przeznaczeniem innym niż na żywność. Przed siewami rolnik musi jednak podpisać umowę kontraktacyjną z przetwórcą. Przetwórca natomiast musi zdeponować we właściwym urzędzie (np. agencji interwencyjnej) kaucję zabezpieczającą w wysokości 120% równowartości należności z tytułu odłogowania zajętego gruntu. Tabela. Oszacowanie przychodów z produkcji pszenicy w gospodarstwie B w 2003r. w scenariuszu bez integracji i z integracją Wyszczególnienie Powierzchnia (ha) Produkcja (tony) Polska Cena (/t) Unia Dopłata (/ha) Przychód bez integracji () Przychód z integracją Sprzedaż 33 99 569 452 56 331 44 748 Dopłaty bezp. 82,8 977,9 0 80 970 Dopłaty za odłog. 9,2 977,9 15 704* 8 997 Razem 72 035 134 715 Zmiana po integracji () Zmiana po integracji (%) () 62 680 *Zgłaszając we wniosku o dopłaty bezpośrednie powierzchnię 92 ha, rolnik będzie musiał odłogować 9,2 ha (10%). Z tego tytułu po integracji, otrzyma dopłaty za odłogowanie. Podana kwota dotyczy przychodu ze sprzedaży pszenicy wyprodukowanej na powierzchni, która w warunkach pozostawania poza Unią nie będzie musiała być odłogowana. 87 2 Jest to w zasadzie obliczane jako powierzchnia gruntów umożliwiająca uzyskanie produkcji zbóż w gospodarstwie na poziomie 92 tony rocznie przy przyjęciu plony referencyjnego dla danego kraju (dla Polski jest to 3,61 tony z 1 hektara). 11
Przychód gospodarstwa z uprawy zbóż 160 000 140 000 120 000 100 000 bez integracji integracja 80 000 60 000 40 000 20 000 0 sprzedaż Dopłaty bezp. Dopłaty za odłog. Przychód z ziemi odłog. Łączny przychód II.3. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej Żywiec wieprzowy. Rynek wieprzowiny w UE nie należy do rynków szczególnie wspieranych. Głównym instrumentem są subsydia eksportowe, co pozwala podtrzymywać ceny na rynku unijnym, na poziomie wyższym niż by się ukształtował gdyby takiej subwencji do eksportu nie było. Ponadto dopłaty bezpośrednie do zbóż pozwalają na utrzymywanie niższych cen rynkowych zbóż w UE niż w Polsce, co poprawia opłacalność produkcji zwierzęcej. Według danych OECD w okresie 1998-2000 poziom wsparcia producentów wieprzowiny w Polsce i Unii był na zbliżonym poziomie i wyniósł odpowiednio 23% i 25% 3. Prognozy cen na wieprzowinę na 2003r. wskazują, że ceny te będą wyższe w UE niż w Polsce. Stąd też rolnik uzyska wyższe przychody z produkcji żywca po integracji z UE. Przychody ze sprzedaży żywca wieprzowego po integracji wzrosną o około 8,6 %. Tabela. Kalkulacje przychodów z żywca wieprzowego w 2003r. w scenariuszu z integracją i bez integracji Produkcja (kg) Cena w 2003r. w Polsce Cena w 2003r. w UE Przychód ze sprzedaży bez integracji () Przychód ze sprzedaży po integracji () Wzrost przychodów po integracji () 1 2 3 4 = 1*2 5 = 1*3 6 = 5-4 24 104 4,83 5,25 116 422 126 450 10 027 Mleko. Analizowane gospodarstwo utrzymuje obecnie 23 krowy mleczne. Pomimo, że uważamy za celowe powiększenie produkcji mleka w gospodarstwie, kosztem produkcji żywca wołowego jeszcze w okresie przed akcesyjnym, to w niniejszej analizie, zgodnie z przyjętym wcześniej założeniem - oszacujemy korzyści wynikające z integracji dla obecnego poziomu produkcji mleka w gospodarstwie. Ten sugerowany nacisk na zwiększenie produkcji mleka przed akcesją wynika z limitowania produkcji mleka w UE oraz przewidywanych korzyści dla producentów wynikających z wyższych cen na mleko w UE. Jednocześnie należy pamiętać, że na wspólnym rynku można sprzedawać tylko mleko spełniające określone normy jakościowe, odpowiadające polskiej klasie ekstra. Ze względu na wyższe ceny w UE na mleko, rolnik z analizowanego gospodarstwa uzyska wyższe o 53% przychody ze sprzedaży mleka. 3 Wskaźnik PSE podaje jaki % wartości produkcji stanowi wsparcie udzielane producentom rolnym. 12
Tabela. Oszacowanie przychodów z produkcji mleka w 2003r. w scenariuszu bez integracji i z integracją Wyszczególnienie Jednostki Bez integracji Po integracji Produkcja kg 93 940 93 940 Cena /kg 0,90 1,38 Przychód ze sprzedaży 84 546 129 637 Wzrost przychodów ze sprzedaży 45 091 Zmiana w przychodach % 53,3 Żywiec wołowy. Produkcja żywca wołowego jest bardzo ograniczona, jak na możliwości tego dużego gospodarstwa rolnego. Poza krowami mlecznymi, utrzymywane są jałówki w wieku od pół roku do powyżej 2 lat ogółem 30 sztuk oraz 10 cieląt. Jak wykazano przy analizie gospodarstwa A, produkcja żywca wołowego przynosić może w warunkach integracji istotne korzyści dla polskich gospodarstw, wynikające głównie z wyższych cen skupu bydła oraz licznych premii przysługujących producentom bydła. Tutaj przychody mogą po integracji wzrosnąć prawie 2,5-krotnie. Tabela. Przychody z produkcji bydła w scenariuszu z integracją i bez integracji Wyszczególnienie Bez integracji Z integracją Produkcja wołowiny (kg) 2 300 2 300 Cena żywca wołowego /kg* 4,78 9,63 Przychody ze sprzedaży żywca wołowego 10 994 22 149 Premia ubojowa () 3 440 Łączne przychody 10 994 25 589 Wzrost przychodów po integracji () 14 595 Zmiana przychodów po integracji (%) 133 *w wadze poubojowej II.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji Oprócz wyższych przychodów wynikających z wyższych cen rolnych i/lub dopłat bezpośrednich, rolnik będzie mógł uzyskać szereg innych korzyści wynikających z realizowanej w UE polityki strukturalnej w rolnictwie. Najczęściej ta forma pomocy jest wynikiem przygotowanych przez kraj conkowski programów współfinansowanych przez budżet krajowy. 13
Przychody ze sprzedaży produktów rolnych w gospodarstwie B w 2003r. 450000 400000 bez integracji 350000 integracja 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 zboża mleko wieprzowina wołowina Razem II.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji Rachunek kosztów bezpośrednich w gospodarstwie przeprowadzony został wg tej samej metodologii, co dla gospodarstwa A (o pow. 14,6 ha UR). Porównania kosztów dotyczą okresu wyjściowego (1999r.) oraz sytuacji po akcesji czyli roku 2003. Zakłada się w rachunku ten sam poziom intensywności produkcji w gospodarstwie oraz taką samą strukturę produkcji. Oczywiście jest możliwe symulowanie kosztów i korzyści dla innych wariantów, np. przyjęcie innej struktury produkcji lub wyższego poziomu stosowanych nakładów. Aby jednak przybliżyć producentom efekty wynikające z integracji (przyjęcia WPR) taki rachunek zmniejszyłby czytelność zastosowanych instrumentów po integracji (ceny, dopłaty bezpośrednie, premie itp.). W stosunku do 1999r. koszty bezpośrednie produkcji wzrosną prawdopodobnie o około 18%. Należy przypomnieć, że koszty te nie obejmują kosztów pracy, ziemi, kapitału ani kosztów dostosowań do standardów unijnych warunków produkcji. Zmieni się również struktura kosztów; w 1999r. rolnik najwięcej pieniędzy wydawał na pasze i koncentraty dla zwierząt. W 2003r. najbardziej wzrosną wydatki na nasiona i sadzeniaki. Tabela. Szacunek kosztów produkcji i struktury kosztów w 2003r. w wariancie z integracją w odniesieniu do poziomu kosztów obecnych (1999r.) dla badanego gospodarstwa Rodzaje kosztów 1999 2003 koszty struktura koszty struktura wskaźnik % % zmian Nasiona, sadzeniaki 11 568 15,6 19 666 22,5 1,7 Nawozy 12 415 16,8 14 898 17,0 1,2 Ochrona roślin 5 000 6,8 7 500 8,6 1,5 Inne koszty 554 0,7 554 0,6 1,0 Pasze kupne 18 183 24,6 16 365 18,7 0,9 Koncentraty 21 708 29,3 21 708 24,8 1,0 Leczenie wet. 2 923 4,0 4 385 5,0 1,5 Naprawy, remonty 1 612 2,2 2 418 2,8 1,5 Razem 73 963 100,0 87 493 100,0 1,2 Źródło: Obliczenia własne na podstawie opracowania Majewski, E., Ziętara, W., Michnowski, S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza). 14
Nadwyżka bezpośrednia liczona jako różnica pomiędzy przychodami z produkcji rolniczej i bezpośrednimi kosztami produkcji jest w tym gospodarstwie również znacznie wyższa po integracji niż w roku bazowym (1999). Złożyły się na to wyższe ceny skupu produktów rolnych po integracji oraz dopłaty bezpośrednie do niektórych kierunków produkcji (zboża, bydło mięsne). Koszty produkcji również wzrosną, jednak w mniejszym stopniu niż przychody. Tabela. Przychody i koszty bezpośrednie w produkcji rolniczej w badanym gospodarstwie w 1999r. i po integracji w 2003r. Wyszczególnienie 1999 2003 2003/1999 % Przychody z produkcji rolniczej () 252 096 416 391 165 Bezpośrednie koszty produkcji () 73 963 87 493 118 Nadwyżka bezpośrednia () 178 133 328 898 185 Nadwyżka bezpośrednia na 1 ha UR () 1 329 2 454 185 Udział kosztów w przychodach (%) 29,3 21,0 x Przychody, koszty bezpośrednie oraz nadwyżka bezpośrednia w badanym gospodarstwie w 1999r. i po integracji z UE w 2003r. 450 000 400 000 350 000 300 000 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 0 Przychody z produkcji rolniczej 1999r. 2003r. Bezpośrednie koszty produkcji Nadwyżka bezpośrednia III. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA GOSPODARSTWA C III.1.Charakterystyka gospodarstwa Analizowane gospodarstwo rolne leży na terenie województwa podlaskiego. Powierzchnia ogólna gospodarstwa wynosi 28,5 ha, z czego 28 ha stanowią UR (grunty orne to 27 ha). W produkcji zwierzęcej dominował żywiec wieprzowy. Tabela. Charakterystyka produkcji analizowanego gospodarstwa Wyszczególnienie Produkcja roślina pszenica jęczmień owies pszenżyto mieszanki zbożowe ziemniaki Wielkość produkcji (powierzchnia upraw, liczba zwierząt, itd.) 5,0 ha 6,0 ha 5,0 ha 6,0 ha 2,7 ha 1,3 ha 15
trawy Wyszczególnienie Produkcja zwierzęca maciory knury tuczników warchlaków prosiąt krowy jałówki (od 0,5 do 1 roku) Wielkość produkcji (powierzchnia upraw, liczba zwierząt, itd.) 1,0 ha 34 szt. 2 szt. 170 szt. 135 szt. 150 szt. 3 szt. 8 szt. Źródło:IERiGŻ. Analizowane gospodarstwo osiągało przychody z upraw polowych, a także produkcji zwierzęcej. Przychody gospodarstwa oszacowano na podstawie m.in. wysokości cen skupu na terenie województwa podlaskiego oraz wysokości plonów (dane wynikowego szacunku GUS). 250 200 150 100 50 0 Wartość przychodów w 1999 r. (tys. ) Produkcja zwierzęca Produkcja roślinna żywiec wieprzowy 79% Struktura przychodów w 1999 r. żywiec wołowy 4% ziemniaki 3% mleko 3% pszenica 3% jęczmień 3% owies 2% pszenżyto 2% mieszanki zbożowe 1% Szacunek wysokości przychodów wskazuje na to, że w 1999r. wartość produkcji sprzedanej analizowanego gospodarstwa kształtowała się na poziomie ok. 213 tys.. Prawie 80% przychodów pochodziło z produkcji żywca wieprzowego. Biorąc pod uwagę stan zwierząt w ciągu roku (ilość tuczników, warchlaków i prosiąt) oraz zakładając, że tucz odbywał się do wagi ok. 100 105 kg, rolnik w ciągu roku był w stanie wyprodukować ok. 46,8 tys. kg żywca wieprzowego. Produkcja mleka i żywca wołowego oraz produkcja roślinna miały znaczenie drugorzędne. Produkcja roślinna mogła być przeznaczana na zaspokajanie potrzeb gospodarstwa (zboża, ziemniaki, pastwiska do spasania zwierząt) oraz gospodarstwa domowego rolnika. Uprawy Tabela. Szacunkowa wysokość przychodów z produkcji roślinnej w 1999r. Powierzchnia (ha) Osiągane plony (dt/ha) Cena skupu (/dt) Osiągnięty przychód gospodarstwa () Osiągnięty przychód na hektar upraw (/ha) pszenica 5,0 24,6 50,73 6 239,79 1 247,96 jęczmień 6,0 24,4 48,38 7 082,83 1 180,47 owies 5,0 18,9 42,22 3 989,79 797,96 pszenżyto 6,0 20,8 38,48 4 802,30 800,38 mieszanki zbożowe 2,7 20,9 42,22 2 382,47 882,40 16
Uprawy Powierzchnia Osiągane plony Cena skupu Osiągnięty przychód gospodarstwa Osiągnięty przychód na hektar upraw (ha) (dt/ha) (/dt) () (/ha) ziemniaki 1,3 194,0 24,57 6 196,55 4 766,58 RAZEM 26,0 - - 30 693,73 1 180,53 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS i IERiGŻ. Tabela. Szacunkowa wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej w 1999r. Kierunek produkcji Wielkość produkcji gospodarstwa (tony) Cena skupu (/t) Osiągnięty przychód gospodarstwa żywiec wieprzowy 46,8 3 590,0 168 012,00 żywiec wołowy 2,4 2 870,0 6 888,00 Mleko 9,3 793,9 7 383,27 RAZEM - - 182 283,27 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS i IERiGŻ. () III.2. Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji roślinnej Pomimo niższych cen zbóż po akcesji Polski do Unii, przychody z produkcji roślinnej wzrosną dzięki zastosowaniu dopłat bezpośrednich do hektara upraw. Wzrost przychodów można szacować na 61%. Udział dopłat bezpośrednich w przychodach z produkcji pszenicy wyniósłby prawie 47%, a dla pozostałych zbóż wyniósłby od 50% w przypadku jęczmienia do 54% w przypadku mieszanek zbożowych i pszenżyta. Tabela. Potencjalna zmiana przychodów z produkcji roślinnej w wyniku integracji z UE w 2003r. Wyszczególnienie Jedn. 2003r. Wielkość produkcji Cena pszenicy w Polsce Cena pszenicy w UE Dopłaty bezpośrednie Przychody ze sprzedaży pszenicy bez integracji Przychody ze sprzedaży pszenicy po integracji Wielkość produkcji Cena jęczmienia w Polsce Cena jęczmienia w UE Dopłaty bezpośrednie Przychody ze sprzedaży jęczmienia bez integracji Przychody ze sprzedaży jęczmienia po integracji Wielkość produkcji Cena owsa w Polsce Cena owsa w UE Dopłaty bezpośrednie Przychody ze sprzedaży owsa bez integracji z UE Przychody ze sprzedaży owsa po integracji z UE Wielkość produkcji Cena mieszanek zbożowych w Polsce Cena mieszanek zbożowych w UE Dopłaty bezpośrednie Przychody ze sprzedaży mieszanek bez integracji Przychody ze sprzedaży mieszanek po integracji tony /t /t /ha tony /t /t /ha tony /t /t /ha tony /t /t /ha 12,3 569,0 451,5 977,9 6 998,7 10 442,9 14,64 520,0 399,9 977,9 7 612,8 11 721,9 9,45 520,0 399,9 977,9 4 914,0 8 668,5 5,64 520,0 399,9 977,9 2 932,8 4 895,7 17
Wyszczególnienie Jedn. 2003r. Wielkość produkcji Cena pszenżyta w Polsce Cena pszenżyta w UE Dopłaty bezpośrednie Przychody ze sprzedaży pszenżyta bez integracji Przychody ze sprzedaży pszenżyta po integracji Przychody z produkcji roślinnej bez integracji z UE Przychody z produkcji roślinnej po integracji tony /t /t /ha 12,5 520,0 399,9 977,9 6 500,0 10 866,1 28 958,3 46 595,2 Struktura przychodów w gospodarstwie przed i po integracji z UE /ha 2500 Dopłaty wyrównawcze 2000 Przychody ze sprzedaży 1500 1000 500 ` 0 pszenica jęczmień owies mieszanki zbożowe pszenżyto pszenica jęczmień owies mieszanki zbożowe pszenżyto Bez integracji 2003 Integracja 2003 III.3 Wpływ integracji na szacunkową wysokość przychodów z produkcji zwierzęcej Żywiec wieprzowy. Jak już wcześniej wspomniano produkcja wieprzowiny w Unii charakteryzuje się relatywnie niskim poziomem wsparcia. Nie ma zatem co liczyć na zwiększenie wsparcia producentów trzody w Polsce po integracji z Unią. Fundusz solidarnościowy: W UE pojawiła się propozycja stworzenia dla producentów trzody chlewnej dodatkowego systemu, który zabezpieczałby ich dochody w sytuacji wystąpienia kryzysu na rynku. System ten miałby nosić nazwę funduszu solidarnościowego. Najważniejszą jego cechą miałoby być to, że byłby to system samo finansujący się, tzn. nie wymagałby zaangażowania środków z budżetu UE. Składałyby się na niego środki pochodzące z opłat wnoszonych przez producentów przy sprzedaży zwierząt. Opłaty byłyby wnoszone w okresach koniunktury na rynku, tzn. gdy cena skupu byłaby wyższa od określonej ceny progowej. Natomiast w sytuacjach kryzysu (załamania) na rynku, tj. spadku ceny poniżej ceny progowej, zgromadzone dotychczas środki Funduszu byłyby uruchamiane w postaci wypłat dla jego conków. Należy zaznaczyć, że system ten nie został jeszcze uruchomiony, choć prace nad jego przygotowaniem, jak również uzgodnienia z Komisją Europejską są znacznie zaawansowane. Trzeba podkreślić, że podstawowym założeniem była całkowita dobrowolność, tak jeśli chodzi o wdrożenie go w danym Państwie Conkowskim UE, jak również w przypadku uruchomienia go w danym państwie conkostwo poszczególnych producentów. Jeśli producent decydował się na przystąpienie do tego Funduszu, zobowiązywał się do wnoszenia wymienionych powyżej opłat, jak również do nie powiększania swej obecnej wielkości produkcji. Jak dotąd nie ustalono jeszcze stawek wnoszonych opłat oraz wartości dotacji, które byłyby wypłacane z Funduszu, a także procedur rezygnowania danego producenta z conkostwa. Przy założeniu identycznej wielkości produkcji żywca i przyjęciu wyższych cen unijnych (o prawie 9%), wysokość przychodów badanego gospodarstwa wzrosłaby o prawie 15 tys.. W tego typu analizach olbrzymie znaczenie ma jednak przyjęty kurs /euro (tutaj 4,3 /euro). Im mocniejsza będzie otówka w momencie akcesji do Unii, tym skala korzyści będzie mniejsza, a w skrajnym przypadku 18
przystąpienie Polski do UE może oznaczać nawet spadek przychodów z produkcji żywca wieprzowego w analizowanym gospodarstwie. Tabela. Potencjalna zmiana przychodów z produkcji trzody chlewnej w wyniku integracji z UE w 2003r. Wyszczególnienie Jedn. 2003 r. Wielkość produkcji Cena żywca wieprzowego w Polsce Cena żywca wieprzowego w UE Przychody ze sprzedaży żywca bez integracji z UE Przychody ze sprzedaży żywca po integracji z UE tony /t /t 46,8 3 719 4 039 174 049 189 025 Żywiec wołowy, mleko. W analizowanym gospodarstwie oprócz trzody chlewnej, rolnik utrzymywał także 3 krowy i 8 jałówek. Ze względu na zmianę preferencji konsumpcyjnych oraz kryzys wywołany przez BSE, jednym z wariantów byłoby całkowite zaprzestanie produkcji żywca na sprzedaż i produkowania tylko na własne potrzeby. Po integracji pojawi się możliwość skorzystania z premii za ubój jałówek w wieku powyżej 8 miesięcy. Dokonując uboju ośmiu posiadanych przez rolnika jałówek może on oczekiwać dotacji w wysokości 2752. Ze względu na fakt, że uzyskanie premii dla krów mamek wymaga posiadania zwierząt ras mięsnych, analizowane gospodarstwo nie będzie mogło się o nie ubiegać. Podobnie sytuacja będzie wyglądać w przypadku premii ekstensyfikacyjnej posiadana powierzchnia paszowa nie jest wystarczająco duża, aby ubiegać się o uzyskanie tego typu wsparcia. Analiza wysokości przychodów ze sprzedaży tak mleka, jak i żywca wołowego, wskazuje na możliwość osiągnięcia przez gospodarstwo zdecydowanie wyższych przychodów po integracji z Unią. Korzyści wynikają zarówno z wyższych cen, jak i premii. Nie należy jednak zapominać, że w Unii bardzo istotną rolę odgrywa odpowiednia jakość produktów rolnych. Tylko za produkty odpowiedniej jakości rolnik może otrzymać wysoką cenę i tylko takie produkty są dopuszczone do obrotu na rynku. Analizowane gospodarstwo musiałoby ponieść stosunkowo duży wysiłek (w tym także odpowiednie nakłady inwestycyjne), aby móc zagwarantować taki poziom jakości. Tabela. Potencjalna zmiana przychodów z produkcji mleka i mięsa wołowego w wyniku integracji z UE w 2003r. Wyszczególnienie Jedn. 2003r. Wielkość produkcji Cena mleka w Polsce Cena mleka w UE Przychody ze sprzedaży mleka bez integracji z UE Przychody ze sprzedaży mleka po integracji z UE Wielkość produkcji Cena żywca wołowego w Polsce Cena żywca wołowego w UE Premia za ubój w UE Przychody ze sprzedaży żywca bez integracji z UE Przychody ze sprzedaży żywca po integracji z UE litr /l /l tony /t /t 9 100 0,9 1,38 8 190 12 558 2,4 2 724 5 490 2 752 6 537 15 928 19
III.4. Korzyści ogółem wynikające z integracji 300 250 200 150 100 Wartość przychodów w 2003 r. (tys. ) W przychodach ogółem z produkcji roślinnej zarówno z wariancie bez integracji, jak z integracją, nie uwzględniono ziemniaków ze względu na brak prognoz cenowych dla Polski i Unii. W wariancie zakładającym akcesję wartość przychodów wzrasta z 218 tys. do 264 tys. (o 21%). 50 0 bez integracji z integracją Produkcja zwierzęca Produkcja roślinna (bez ziemniaków) III.5. Zmiany poziomu kosztów wynikające z integracji W przypadku analizowanego gospodarstwa położonego na terenie województwa podlaskiego, porównania kosztów dotyczą okresu wyjściowego w 1999r. oraz sytuacji po integracji z UE w 2003r. W obydwu przypadkach założono taką samą strukturę i intensywność produkcji. Koszty bezpośrednie w 2003r. będą wyższe o ok. 9%. Zmianie ulegnie także struktura kosztów. Rolnik w 2003r. nadal najwięcej będzie wydawał na zakup koncentratów; wzrosną wydatki na leczenie, zakup środków ochrony roślin oraz paliwa i usługi. Wynik netto dla analizowanego gospodarstwa będzie pozytywny, gdyż przychody gospodarstwa w warunkach integracji wzrosną o 24%, natomiast wzrost kosztów produkcji rolniczej będzie ponad 2- krotnie niższy. Koszty bezpośrednie w 1999r. miały ok. 43% udział w przychodach gospodarstwa, w 2003r. udział ten zmniejszy się do poziomu ok. 38%, gdyż gospodarstwo uzyska wzrost przychodów przede wszystkim z tytułu wyższych cen na produkty rolne. Także nadwyżka bezpośrednia będąca różnicą pomiędzy przychodami a kosztami bezpośrednimi, w 2003r. będzie o 35% wyższa niż w 1999r. Tabela. Szacunek kosztów produkcji i struktury kosztów w 2003r. w wariancie z integracją w odniesieniu do poziomu kosztów obecnych (1999r.) dla badanego gospodarstwa Rodzaj kosztów 1999 2003 koszty struktura koszty struktura wskaźnik % % zmian Nasiona, sadzeniaki 1 204,0 1,31 2 046,8 2,04 1,7 Nawozy mineralne 5 568,0 6,04 6 681,6 6,65 1,2 Środki ochrony roślin 3 532,0 3,83 5 298,0 5,27 1,5 Pasze zakupione 13 000,0 14,11 11 700,0 11,64 0,9 Koncentraty 51 324,0 55,69 51 324,0 51,07 1 Leczenie 3 703,0 4,02 5 554,5 5,53 1,5 Naprawy, remonty 168,0 0,18 252,0 0,25 1,5 Energia elektr., woda 3 325,0 3,61 3 990,0 3,97 1,2 Paliwo 6 129,0 6,65 7 354,8 7,32 1,2 20
Rodzaj kosztów 1999 2003 koszty struktura koszty struktura wskaźnik % % zmian Usługi 4 200,0 4,56 6 300,0 6,27 1,5 RAZEM 92 153 100,00 100 501,7 100,00 1,1 Źródło: Obliczenia własne na podstawie opracowania Majewski, E., Ziętara, W., Michnowski, S., Przewidywany poziom kosztów produkcji w gospodarstwach rolniczych w Polsce po przystąpieniu do Unii Europejskiej (szacunkowa prognoza). Tabela. Oszacowanie nadwyżki bezpośredniej w analizowanym gospodarstwie w 2003r. w warunkach integracji z UE Wyszczególnienie 1999 2003 2003/1999 % Przychody z produkcji rolniczej () 212 977 264 106 124 Bezpośrednie koszty produkcji () 92 153 100 501 109 Nadwyżka bezpośrednia () 120 824 163 605 135 Nadwyżka bezpośrednia na 1 ha UR () 4 315 5 843 135 Udział kosztów w przychodach (%) 43,3 38,1 - Przychody, koszty bezpośrednie i nadwyżka bezpośrednia w analizowanym gospodarstwie w 1999 i 2003 r. 300000 250000 200000 1999 r. 2003 r. 150000 100000 50000 0 Przychody z produkcji rolniczej Bezpośrednie koszty produkcji Nadwyżka bezpośrednia IV. RACHUNEK SYMULACYJNY KORZYŚCI I KOSZTÓW DLA GOSPODARSTWA D IV.1. Charakterystyka gospodarstwa Gospodarstwo położone jest w województwie opolskim. Obszar gospodarstwa: 83,50 ha, w tym 83,10 ha stanowią użytki rolne, 81,22 ha grunty orne oraz 1,15 ha łąki. Gospodarstwo charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem bonitacji gleby = 1,22, prowadzi intensywną produkcję roślinną. Plony pszenicy osiągane w gospodarstwie należą do najwyższych w Polsce (72,2 dt/ha). Plony innych upraw kształtowały się następująco: jęczmień 43,3 dt/ha, kukurydza na ziarno 56,1 dt/ha, rzepak 19,2 dt/ha, buraki cukrowe 450,0 dt/ha. Analizowane gospodarstwo osiągało dotychczas przychody z prowadzenia produkcji roślinnej i zwierzęcej. W 1999r. wyniosły one dla: 21