Anna Sas-Micuń Ministerstwo Budownictwa Nowy system oceny energetycznej budynków 1. Wprowadzenie Rząd zakończył prace nad projektem ustawy o systemie oceny energetycznej budynków i lokali mieszkalnych oraz kontroli niektórych urządzeń w zakresie efektywności energetycznej. Projekt jest wypełnieniem ustaleń dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, dla której termin wdrożenia określony przez Komisję Europejską minął 4 stycznia 2006 r. Przygotowany z opóźnieniem projekt w/w ustawy reguluje od strony prawno-organizacyjno-formalnej kwestie: - oceny energetycznej budynków oraz lokali mieszkalnych przez audytorów energetycznych, prowadzącej do określenia dla nich klas energetycznych, podawanych w sporządzanych świadectwach energetycznych, - okresowych kontroli kotłów i systemów klimatyzacji w budynkach/lokalach mieszkalnych, z punktu widzenia doboru oraz efektywności energetycznej zastosowanych urządzeń, - jednorazowej kontroli instalacji ogrzewczych z pracującymi kotłami 15 letnimi i starszymi. Projekt ustawy o systemie oceny energetycznej budynków i lokali mieszkalnych oraz kontroli niektórych urządzeń w zakresie efektywności energetycznej wraz z nowelizacją ustaw: o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, o gospodarce nieruchomościami i Prawo budowlane, oraz: a) projektem nowego rozporządzenia Ministra Budownictwa w sprawie zakresu i formy świadectwa energetycznego budynku oraz lokalu mieszkalnego, b) projektem nowego rozporządzenia Ministra Budownictwa w sprawie nadawania licencji audytora energetycznego oraz prowadzenia rejestru audytorów energetycznych, rejestru świadectw energetycznych budynków i rejestru protokołów kontroli kotłów, instalacji ogrzewczych i systemów klimatyzacji, c) projektem nowelizacji rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, d) projektem nowelizacji rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiektu budowlanego, e) projekt nowelizacji rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego, f) projektem nowego rozporządzenia Ministra Finansów w porozumieniu z Ministrem Budownictwa w sprawie obowiązku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej audytora energetycznego, g) projektem nowego rozporządzenia Ministra Budownictwa w sprawie programu szkoleń w zakresie oceny energetycznej budynków i lokali mieszkalnych przygotowany z uwzględnieniem postanowień art. 1 Dyrektywy, który ustala, iż wykonywanie w/w obowiązków należy realizować przy uwzględnieniu krajowych warunków
klimatycznych oraz wymagań klimatu wewnętrznego, a także rachunku ekonomicznego, stanowi całościowe, systemowe wdrożenie wszystkich ustaleń Dyrektywy. Ocena energetyczna budynków dotyczy budynków mieszkalnych (jedno- i wielorodzinnych), budynków zamieszkania zbiorowego, budynków użyteczności publicznej i budynków magazynowych. Budynki produkcyjne na mocy art. 4 dyrektywy są zwolnione z obowiązku oceny energetycznej. Także fakt istnienia budynków o mieszanej strukturze użytkowej wymagał uregulowania podejścia do takich budynków. Przepisy projektu ustawy określone dla budynków, stosuje się odpowiednio do części budynków o takim przeznaczeniu oraz lokali mieszkalnych. Z oceny energetycznej i sporządzania świadectw energetycznych projekt ustawy, idąc za wskazaniami dyrektywy, zwalnia: 1) budynki wolnostojące o powierzchni użytkowej nie większej niż 50 m 2, 2) budynki, w których przeprowadza się roboty budowlane poprawiające jakość energetyczną budynku, a koszt zaprojektowania i wykonania tych robót nie przekracza 25 % wartości odpowiadającej kosztom odtworzenia budynku, 3) budynki przeznaczone do użytkowania w czasie nie dłuższym niż 2 lata, a także budynki mieszkalne przeznaczone do użytkowania nie dłużej niż 4 miesiące w roku, bez względu na wielkość ich powierzchni użytkowej, 4) budynki wpisane do rejestru zabytków oraz budynki kultu religijnego (takie jak kościół, kaplica, klasztor, cerkiew, zbór, synagoga, meczet) w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Projekt ustawy określa kompetencje ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, określając go jako organ odpowiedzialny za tworzony system oceny energetycznej budynków i lokali mieszkalnych oraz kontroli niektórych urządzeń w zakresie efektywności energetycznej. 2. Zasady oceny energetycznej oraz sposób sporządzania świadectwa energetycznego budynku i lokalu mieszkalnego. Dyrektywa nakazuje ocenę budynku z uwagi na zapotrzebowanie na energię całkowitą, wykorzystywaną na wszystkie cele: nie tylko ogrzewania i wentylacji, ale także przygotowania ciepłej wody, klimatyzacji, jak również oświetlenia w odniesieniu do budynków użyteczności publicznej, wyrażone w odpowiednich jednostkach przeliczeniowych, porównywanych w Polsce, w związku z potrzebą wypełnienia ustaleń art. 4 i 5 Dyrektywy, z ustalonymi w przepisach techniczno-budowlanych, wydanych na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, oraz ustalanymi w projekcie rozporządzenia w sprawie standardu świadectwa energetycznego dla poszczególnych typów budynków, wartościami referencyjnymi. Ustalenia art. 5 Dyrektywy dotyczące budynków nowowznoszonych o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m 2 odnośnie do wykorzystywania alternatywnych źródeł energii zostaną uwzględnione w nowelizowanym przepisie wykonawczym do Ustawy Prawo budowlane dotyczącym zakresu i formy projektu budowlanego. Ustalenia art. 6 Dyrektywy dotyczące zasad oceny energetycznej budynków/lokali mieszkalnych istniejących oraz określenia wymagań energetycznych dla tych budynków /lokali mieszkalnych uwzględniają regulacje istniejące i zmieniające ustawę o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych.
Projekt ustawy określa ogólne zasady oceny energetycznej oraz sposób sporządzania świadectwa energetycznego budynku. Zawarto w nim ustalenie odnośnie kategorii (klas) energetycznych dla budynków w zależności od wyznaczanego wskaźnika WZE zintegrowanej charakterystyki energetycznej. Tworzy się 7 klas energetycznych (od A do G), przy czym dla budynku referencyjnego (porównawczego) stanowiącego podstawę odniesienia do budynku ocenianego ustala się wskaźnik WZE równy 1 i klasę energetyczna D. Przez budynek referencyjny należy rozumieć budynek lub lokal mieszkalny o takich samych wymiarach jak budynek oceniany, lecz spełniający dotychczas obowiązujące i uzupełniane, w ramach nowelizacji związanej z wdrażaniem Dyrektywy, przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Wypełniając postanowienia art. 7 ust. 1 Dyrektywy w projekcie ustawy określone zostały obowiązki dla inwestora oraz właściciela budynku odnośnie do posiadania dla budynku świadectwa energetycznego. Inwestor, przed przystąpieniem do użytkowania nowowzniesionego budynku lub budynku istniejącego, w którym dokonywana była rozbudowa, nadbudowa, przebudowa, odbudowa czy zmiana sposobu użytkowania lub też wykonywane były roboty budowlane mające wpływ na podniesienie jego standardu energetycznego musi zapewnić opracowanie przez audytora oceny energetycznej i wydanie świadectwa energetycznego. Kopia świadectwa energetycznego, wraz z innymi wymaganymi dokumentami, zgodnie z nowym brzmieniem art. 57 Prawa budowlanego, powinno być przesłane do właściwego terenowego organu nadzoru budowlanego. Mając na uwadze fakt, iż ze względów ekonomicznych w dużej części budynków roboty budowlane, związane z poprawą ich jakości energetycznej, są prowadzone etapowo, a zgodnie z ustaleniami ogólnymi projektu ustawy po przeprowadzeniu robót w budynku, których koszt jest równy lub przekracza 25 % wartości odpowiadającej kosztom odtworzenia budynku należy sporządzić nowe świadectwo energetyczne, wprowadza się regulację szczegółową, uzupełniającą, polegającą na złagodzeniu tego rygoru poprzez zapis, iż świadectwo należy wykonać po zakończeniu wszystkich etapów modernizacyjnych, jednakże proces ten nie może trwać dłużej niż 5 lat. Obowiązek wykonania oceny energetycznej oraz świadectwa spoczywa na sprzedającym lub wynajmującym budynek. Obowiązek oceny i sporządzania świadectw energetycznych istnieje w przypadkach sprzedaży budynku lub lokalu mieszkalnego, zawarciu umowy przeniesienia własności lokalu mieszkalnego, zawarciu umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, zawarciu umowy o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, umowy, na podstawie której następuje odpłatne zbycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu a także przy ustanawianiu odrębnej własności lokalu mieszkalnego. Świadectwo energetyczne budynku / lokalu jest ważne 10 lat (na mocy ustaleń art. 7 ust. 1 Dyrektywy), chyba, że w międzyczasie przeprowadzono roboty budowlane zmieniające standard energetyczny budynku, których wartość kosztowa jest równa bądź przekracza 25 % wartości odpowiadającej kosztom odtworzenia budynku, wówczas po realizacji takich robót należy wykonać nowe świadectwo energetyczne. Kolejnym ważnym ustaleniem, będącym wyjściem na przeciw postulatom właścicieli i zarządców nieruchomości jest ustalenie mówiące, iż jeśli po 10 latach nie ma zmiany w charakterystyce energetycznej budynków świadectwo może pozostać wykorzystywane do celów sprzedaży i wynajmu, po potwierdzeniu jego aktualności przez audytora energetycznego. Ważność świadectwa jest wówczas przedłużana na kolejne 10 lat. W celu uzyskania statystycznych danych o standardzie energetycznym budynków w Polsce, oraz monitorowania systemu oceny energetycznej budynków minister budownictwa tworzy i prowadzi rejestr wszystkich wydawanych świadectw energetycznych budynków.
Identyfikacja środowiska osób uprawnionych do oceny energetycznej budynków i sporządzania świadectw energetycznych, służąca także potrzebom monitorowania systemu przez ministra budownictwa, ale przede wszystkim potrzebom zapewnienia powszechnie dostępnej informacji dla obywateli o osobach uprawnionych, zostanie zrealizowana poprzez obowiązek prowadzenia przez ministra rejestrów audytorów energetycznych. 3. Audytorzy energetyczni Rozdział 3 projektu ustawy precyzuje uprawnienia i obowiązki osób wykonujących ocenę energetyczną budynków oraz świadectwa energetyczne. Zgodnie z art. 18 uprawnienia do wykonywania czynności audytora energetycznego będzie posiadać osoba fizyczna legitymująca się licencją na wykonywanie tych czynności, zarejestrowana w rejestrze audytorów energetycznych. O nadanie licencji może ubiegać się osoba, która: 1) posiada pełną zdolność do czynności prawnych; 2) ukończyła co najmniej studia magisterskie, w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym; 3) nie była karana za przestępstwa przeciwko mieniu, dokumentom, za przestępstwa gospodarcze, za fałszowanie pieniędzy, papierów wartościowych, znaków urzędowych lub za przestępstwa skarbowe; 4) odbyła szkolenie dla osób ubiegających się o nadanie licencji audytora energetycznego; 5) ukończyła z wynikiem pozytywnym postępowanie kwalifikacyjne, przeprowadzone przez ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej. Proponowane rozwiązanie ma na celu intensywne wykorzystanie absolwentów wyższych uczelni, szczególnie kierunków technicznych, którzy po odbyciu specjalistycznego szkolenia w zakresie oceny energetycznej budynków oraz standardu wykonywania świadectw energetycznych, zostaną poddani weryfikacji, polegającej na egzaminie państwowym, w wyniku której nastąpi sprawdzenie przygotowania merytorycznego do wykonywania zawodu zaufania publicznego, jakim będzie zawód audytora energetycznego. W ten sposób stworzone zostaną warunki nieograniczonego dostępu do nowopowstającego zawodu regulowanego, w tym dla ludzi młodych, z jednoczesnym zachowaniem właściwej troski o merytoryczne przygotowanie i sprawdzenie poziomu tego przygotowania kandydatów na audytorów energetycznych. Chcąc stworzyć warunki do szybkiego wzrostu liczebności środowiska licencjonowanych audytorów oraz zwiększyć dostępność w pozyskaniu nowych miejsc pracy dla osób, które ich aktywnie poszukują, a ukończyły inne kierunki na uczelniach technicznych, niż szczególnie pożądane dla materii oceny energetycznej budynków: architektura, budownictwo, inżynieria środowiska, energetyka lub pokrewne wprowadzono przepis w art. 18 ust. 4, który pozwala traktować za równoważne szkoleniu i egzaminowi państwowemu odbycie nie mniej niż rocznych studiów podyplomowych na wydziałach architektura, budownictwo, inżynieria środowiska, energetyka i pokrewne, umożliwiających dogłębne uzupełnienie wiedzy i umiejętności z zakresu przedmiotu oceny energetycznej budynków oraz problematyki towarzyszącej. 4. Zakończenie
Z ustaleń dyrektywy wynika obowiązek analizy przez projektanta, każdorazowo w przypadku projektowania budynku o powierzchni ponad 1000 m 2, możliwości wykorzystania źródeł energii odnawialnej. Jeśli w proponowanych rozwiązaniach nie zostaną takie źródła przewidziane, zadaniem projektanta jest udowodnienie, iż nie było to możliwe technicznie i ekonomicznie. Wprowadzenie takiego obowiązku w Polsce wymaga zmian w rozporządzeniu w sprawie zakresu i formy projektu budowlanego, umożliwiających pełną identyfikację standardu energetycznego projektowanego budynku, w tym przyjętego sposobu wykorzystania źródeł odnawialnych. Takie zmiany już zostały przygotowane. W celu wprowadzenia obowiązku wykonywania przez projektanta w części opisowej analizy możliwości wykorzystania źródeł odnawialnych, a w rezultacie w przypadku wykorzystania, uwzględnienie ich w części obliczeniowej i rysunkowej projektowej charakterystyki energetycznej budynku, z zestawieniem tabelarycznym, dokumentującym spełnienie wymagań energetycznych, określonych w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie włącznie. Opisana powyżej nowa zasada projektowania budynków jest zmianą szczegółową w tym zakresie. Zmiany ogólne wynikające z nowej filozofii oceny energetycznej budynków mają bardziej doniosły charakter. Nowy system oceny energetycznej budynków będzie wymuszał zmiany w technice projektowej. Po pierwsze, z powodu globalnego podejścia do określania zapotrzebowania na energię dla budynku na wszystkie realizowane cele komunalno-bytowe, w tym oświetlenia w budynkach. Zatem nie poszczególne branże (sanitarna, konstrukcyjna, elektryczna), ale branżowe sekcje projektowe -c.o., c.w.u., wentylacja i klimatyzacja, konstruktorzy (ze znajomością fizyki budowli), elektrycy (specjaliści od projektowania oświetlenia wewnątrz budynku - muszą bardziej niż kiedykolwiek ze sobą współdziałać, a koordynatorem tych działań, tak jak dotychczas, powinien być architekt. Rola architekta przy tym ulega znacznej metamorfozie, w pierwszym rzędzie nie ma znaczenia forma architektoniczna, istotna z punktu widzenia walorów estetycznych, ale kształt bryły i układ przestrzenny z punktu widzenia racjonalizacji użytkowania energii w budynku. Po drugie, z powodu możliwej weryfikacji kategorii (klasy) energetycznej budynku, wynikającej z polskiej propozycji oceny energetycznej budynków. Zaprojektowany budynek po wzniesieniu podlega ocenie energetycznej. Aby trafić w oczekiwaną lub zamówioną (np. w trybie przetargu organizowanego na zasadach zamówienia publicznego) przez inwestora klasę energetyczną budynku trzeba poddać analizie cząstkowej i sumarycznej proponowane przez poszczególne sekcje branżowe rozwiązania konstrukcyjno-instalacyjno-materiałowe. Jeśli całkowite zapotrzebowanie na energię w projektowanym budynku będzie przekraczać wartość zakładaną, korekcie trzeba będzie poddać poszczególne elementy składowe. Jakość projektowania i jakość ich wznoszenia, przestrzeganie ustaleń projektu budowlanego, staną się ważnym czynnikiem wpływającym na stabilność projektowanej klasy energetycznej budynku. Oprócz zmian w podejściu do projektowania i wykonawstwa budynków nowy system oceny energetycznej wymusza zmianę myślenia o zarządzaniu energią na właścicielach i zarządcach budynków. Wiedza energetyczna o budynku stanie się jedną z podstawowych informacji na rynku obrotu nieruchomości.