Prawno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju agroturystyki

Rozdział III. Prawno-ekonomiczne uwarunkowania rozwoju agroturystyki 1. Wymagania prawne w działalności agroturystycznej Wymagania prawne w turystyce wiejskiej obejmują przede wszystkim: obowiązki związane z podejmowaniem i zgłaszaniem nowego rodzaju działalności gospodarczej, (działalności turystycznej) w świetle przepisów o działalności gospodarczej, obowiązek rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu dochodów osiąganych z turystyki, zmianę sposobu obliczania i opłacania podatku od nieruchomości związanego ze zmianą przeznaczenia pomieszczeń lub gruntów na cele turystyczne, dla osób prowadzących działalność w większym rozmiarze konieczność rozliczania podatku od towarów i usług, obowiązki w zakresie ubezpieczenia społecznego związanego z podejmowaniem działalności gospodarczej na własny rachunek (KRUS, ZUS) oraz z zatrudnianiem innych osób, inne obowiązki administracyjne, wynikające z ustaw szczególnych, w tym: sanitarne, dla wynajmowania pokoi i wydawania posiłków, przeciwpożarowe, jeżeli zakwaterowanie obejmuje większą liczbę osób, budowlane, związane ze zmianą sposobu użytkowania budynków, ochrony środowiska, zwykle związane z uruchamianiem kempingów i pól biwakowych poza obszarem zabudowanym, meldunkowe, statystyczne i inne. Poza wymaganiami prawnymi istotne znaczenie dla osób podejmujących działalność turystyczną na wsi mogą mieć także przepisy i praktyka prawa cywilnego, w szczególności odnoszące się do: 31

umów zawieranych z klientami, dotyczących przyjęcia gości, umów zawieranych z biurami podróży (kontrahentami), dotyczących zawierania umów z klientami za ich pośrednictwem. Nie wszystkie wymagania prawne dotyczą każdej osoby, która podejmuje świadczenie usług turystycznych. Należy dopasować swoją sytuację do jednej z wielu możliwości stwarzanych przez przepisy. Każdy ma prawo wybrać sobie taką formę działania, jaka jest dla niego najkorzystniejsza. Podstawowe wymagania prawne to: - zgłoszenie działalności gospodarczej, - - - - - - - zgłoszenie obiektu do ewidencji usług hotelarskich, ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, opłata podatku dochodowego od osób fizycznych, opłata podatku od towarów i usług (VAT), opłata podatku od nieruchomości, obowiązki higieniczno-sanitarne, obowiązek meldunkowy i opłata miejscowa. Zgłoszenie działalności gospodarczej. Działalność gospodarcza podlega zgłoszeniu do ewidencji działalności gospodarczej w gminie. Działalnością gospodarczą jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa, prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu (osoby) prowadzącego taką działalność. Obowiązek zgłoszenia nie powstaje, jeżeli: - działalność nie ma charakteru usługi, a ogranicza się jedynie do wynajmowania, to znaczy pobierania należności za oddanie innej osobie w używanie pomieszczeń lub rzeczy bez znaczącego nakładu pracy własnej. Tym samym wynajmowanie pojazdów, np. sań i bryczek, czy organizowanie kuligów nie jest umową przewozu, a umową najmu pojazdu. Czy to najem, czy przewóz, decyduje, kto wybiera trasę i czy usługa służy dowiezieniu w określone miejsce, czy sama w sobie stanowi atrakcję; 32

-działalność taką można zakwalifikować jako uboczne zajęcie zarobkowe - nie podlegające zgłoszeniu do ewidencji, zgodnie z art. 9 ustawy Prawo o działalności gospodarczej. Ubocznym zajęciem zarobkowym może być prowadzona przez osobę fizyczną osobiście działalność, z której zarobek stanowi dodatkowe źródło jej dochodu, np.: - wytwarzanie przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarczego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego; -naprawy i konserwacje wyżej wymienionych przedmiotów oraz mieszkań, a także wykonywanie innych usług z użyciem materiałów i narzędzi własnych lub powierzonych, z wyjątkiem zarobkowego przewozu osób; - sprzedaż nieprzetworzonych produktów rolnych, leśnych, posiłków domowych oraz przedmiotów wymienionych w pkt. l.; - wynajem przez rolnika turystom pokoi lub miejsc pod ustawienie namiotów w obrębie gospodarstwa, sprzedaż posiłków i świadczenie usług z tym związanych. Od l stycznia 2001 roku przepisów tej ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi i miejsc na ustawienie namiotów, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów. Oznacza to, że od 2001 roku ta część usług agroturystycznych zachowa zwolnienie z obowiązku zgłaszania do ewidencji gospodarczej. Jest to istotne, bowiem w tym samym terminie rozpoczyna obowiązywanie ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym, na nowo określająca obowiązek rejestrowania się przedsiębiorców, już niejako ewidencja w gminach, a jako rejestr w sądach. Obowiązek zgłoszenia działalności regulują następujące przepisy prawa: 33

- Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późniejszymi zmianami); - Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178); - Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769). 24 Zgłoszenie obiektu do ewidencji usług hotelarskich. Ewidencja obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie, jest instytucją nową w polskim prawie, wprowadzoną ustawą o usługach turystycznych. Wpis do ewidencji obowiązuje każdą osobę świadczącą usługi hotelarskie (krótkotrwałe, ogólnodostępne wynajmowanie pokoi, miejsc w pokojach, mieszkań, miejsc na ustawienie namiotów i przyczep), bez względu na to, czy usługi te są zgłoszone do ewidencji gospodarczej, czy też stanowią uboczne zajęcie zarobkowe, a nawet najem. Zgłoszenie do ewidencji już działających obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie, powinno nastąpić zgodnie z następującymi zasadami: - wpisanie obiektu do tej ewidencji nie zmienia ubocznego charakteru działalności zarobkowej i nie powoduje związanych z tym skutków podatkowych i ubezpieczeniowych, - ewidencję taką, podobnie jak ewidencję gospodarczą, prowadzi gmina, - do ewidencji należy zgłaszać zmiany w zakresie świadczonych usług, ich zaprzestanie lub czasowe zaniechanie, to ostatnie bez odrębnej opłaty, - brak zgłoszenia może powodować odpowiedzialność z kodeksu wykroczeń. Przewiduje się, że zgłaszający może wyrazić równocześnie zgodę na publikowanie zgłoszonych do ewidencji informacji o swoim obiekcie, takich jak: adres liczba miejsc i okres świadczenia usług. 24 Agroturystyka, praca zbiorowa pod redakcją U.Świetlikowskiej..., s. 448-449 34

Zgoda taka jest wymagana między innymi w związku z wejściem w życie nowej ustawy o ochronie danych osobowych, zapewniającej obywatelowi prawo do decydowania o udostępnianiu swoich danych osobowych, a nakładającej na organy państwowe obowiązek ograniczenia wykorzystania takich danych jedynie do celu, dla którego zostały zebrane. W razie braku takiej zgody informacje te będą dostępne jedynie dla celów urzędowych - nadzoru nad przestrzeganiem w obiekcie minimalnych wymagań co do wyposażenia. Zgłoszeniu do ewidencji tego rodzaju nie podlegają takie obiekty hotelarskie, dla których ustala się rodzaj i kategorię decyzją administracyjną (hotele, motele, pensjonaty, pokoje gościnne, kempingi, pola biwakowe, schroniska, schroniska młodzieżowe domy wycieczkowe). Podstawę prawną obowiązku zgłoszenia działalności do ewidencji usług hotelarskich stanowią: - Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. Nr 133, poz. 884 z późniejszymi zmianami); - Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1999 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie (Dz. U. Nr 10, poz. 87). 25 Obowiązek ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego Nowa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych rozróżnia ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Podjęcie każdej pozarolniczej działalności gospodarczej, zarówno podlegającej zgłoszeniu do ewidencji jak i ubocznej, powoduje równocześnie powstanie obowiązku ubezpieczenia społecznego w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i opłacania składek niezależnych w praktyce od osiąganych dochodów. Wysokość tych składek liczona jest od podstawy równej 60% średniej płacy w gospodarce i wynosi 19,52% na ubezpieczenie emerytalne, 13% na ubezpieczenie rentowe, 2,45% na ubezpieczenie chorobowe i 0,40-8,12% na ubezpieczenie wypadkowe. 25 Ibidem, s. 449 35

Ustawa ta nie stosuje się do rolników, którzy w zakresie prowadzonego gospodarstwa, opłacają składki do Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Podjęcie przez rolnika działalności pozarolniczej zostało uregulowane art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników: Rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu społecznemu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej od l roku, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Rolnik jest upoważniony do złożenia oświadczenia, że chce podlegać innemu ubezpieczeniu (ZUS) ale zwykle tego nie czyni, bo opłacanie składki na KRUS jest korzystniejsze. Jednak podleganie ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy oznacza konieczność posiadania przez rolnika gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej l ha przeliczeniowego. Rolnicy nie posiadający tego l ha przeliczeniowego zmuszeni są do opłacania dodatkowych składek na ZUS (składka chorobowa nie jest obowiązkowa). Jednak są w tym zakresie pewne wyjątki: - osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę i ubezpieczone z tego tytułu w ZUS mogą wybrać to ubezpieczenie i nie opłacać składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z tytułu działalności gospodarczej, - wykonywanie umów o dzieło na rzecz podmiotów gospodarczych i osób prawnych nie wymaga opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, - prowadzenie działalności pozarolniczej przez emerytów i rencistów podlega ubezpieczeniu emerytalnemu/rentowemu na zasadach dobrowolności. Ubezpieczenie zdrowotne jest całkowicie nowym elementem naszego systemu prawnego. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego dotyczy zarówno osób objętych obowiązkiem ubezpieczenia społecznego jak i ubezpieczenia społecznego rolników. Składka na ubezpieczenie 36

zdrowotne rolnika wynosi w zasadzie równowartość połowy kwintala żyta z każdego hektara przeliczeniowego, jednak składkę tę opłaca KRUS. Natomiast składka na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą wynosi 7,5% podstawy, takiej samej jak przy ubezpieczeniu społecznym. Składkę tę opłaca sam zainteresowany. Opłacane składki z tego tytułu odliczane są następnie od należnego podatku dochodowego od osób fizycznych, zarówno opłacanego na podstawie deklaracji na zasadach ogólnych, jak i zryczałtowanego. Jak z tego widać, w 1999 roku rolnicy świadczący usługi turystyki wiejskiej, którzy podlegają obowiązkowi ubezpieczenia ZUS (nie posiadający l ha przeliczeniowego, nie zatrudnieni w oparciu o umowę o pracę, nie pobierający rent i emerytur) zmuszeni są opłacać dodatkowo składkę na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, a jeżeli korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego, nie mogą w praktyce składki tej odliczyć od podatku. Powyższe przepisy zostały uregulowane następującymi ustawami: - Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz.U. z 1989 r.. Nr 46, poz. 250); - Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz.. 25); - Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887); - Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późniejszymi zmianami). 26 26 Ibidem, s. 450-451 37

Kolejnym obowiązkiem jest opłata podatku dochodowego, który dzieli się na następujące formy: - - - płacony jako ryczałt od przychodów ewidencjonowanych w formie karty podatkowej, na zasadach ogólnych Podatek dochodowy od osób fizycznych płacony jako ryczałt od przychodów ewidencjonowanych Świadczenie usług hotelarskich, polegających na wynajmie pokoi gościnnych i domków turystycznych, w tym również takich usług połączonych z wydawaniem posiłków, jeżeli łączna liczba pokoi, w tym w domkach turystycznych, nie przekracza dwunastu, może być opodatkowane w sposób zryczałtowany poprzez opłacanie kwoty stanowiącej równowartość 3% osiąganych przychodów, bez względu na wysokość ponoszonych kosztów. Zatem, inaczej niż przy całkowitym zwolnieniu, wynajmowane pokoje: - mogą znajdować się poza budynkiem mieszkalnym, w domkach turystycznych, budynkach adaptowanych itp., - wynajmujący nie musi posiadać gospodarstwa rolnego, - wynajmowane pomieszczenia nie muszą znajdować się na wsi. Jednak i w tym wypadku ryczałt nie obejmuje wynajmowania osobno płatnych miejsc pod ustawienie namiotów. Jeżeli wynajmowanie odbywa się na rzecz osób prawnych i innych podmiotów gospodarczych, zwanych płatnikami, osoby te są zobowiązane do obliczenia i poboru zryczałtowanego podatku dochodowego przy każdorazowej wypłacie należności. Wynajmujący nie ma już obowiązku samodzielnego sporządzania deklaracji i ewidencji przychodu. Dotyczy to np. wynajmujących pokoje dla biur turystycznych czy zakładów pracy. Jeżeli natomiast wynajmowanie odbywa się na rzecz osób fizycznych nie będących podmiotami gospodarczymi, wynajmujący jest obowiązany prowadzić zbroszurowaną ewidencję przychodu, według wzoru 38

określonego w załączniku do rozporządzenia Ministra Finansów z 18 grudnia 1998 r. (poz. 1078). Osoby całkowicie zwolnione z obowiązku opłacania podatku nie mają także obowiązku zgłaszania organom podatkowym podjęcia działalności. Natomiast wszyscy pozostali, w tym także opłacający ryczałt, powinni dokonać takiego zgłoszenia, mimo że są zwolnieni z obowiązku zgłaszania działalności gospodarczej do ewidencji w Urzędzie Gminy. Podatnicy opłacający ryczałt mają obowiązek prowadzenia ewidencji przychodu, według ustalonego wzoru. W razie braku takiej ewidencji lub jej nierzetelnego prowadzenia podatnik traci prawo do ryczałtu od początku roku podatkowego, w którym nie prowadził ewidencji lub dopuścił się nierzetelności. W takiej sytuacji zostanie wyliczony podatek na zasadach ogólnych, według dochodu szacunkowego. Osoby, które zgłosiły działalność do ewidencji gospodarczej, także mogą opłacać podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, lub karty podatkowej, albo na zasadach ogólnych w oparciu o książkę przychodów i rozchodów. W obszarze turystyki wiejskiej w tej formie mogą opłacać podatek osoby, które między innymi świadczą usługi gastronomiczne, wraz ze sprzedażą napojów alkoholowych. Stawka tego ryczałtu wynosi: - dla handlu i gastronomii bezalkoholowej 3% przychodu; - dla usług i gastronomii ze sprzedażą alkoholu 8,5% przychodu. Formy zryczałtowane są korzystniejsze dla podatników niż opłacanie podatku dochodowego na zasadach ogólnych, zwłaszcza wówczas, gdy podatnik ma niewielki udział udokumentowanych kosztów w sumie przychodów. Ustawodawca stopniowo eliminuje jednak z możliwości opłacania podatku w formie zryczałtowanej te dziedziny (działy) działalności, które zawierają duży udział pracy własnej. 39

Dochody objęte podatkiem zryczałtowanym nie łączą się z innymi dochodami i nie wpływają na wysokość pobieranej emerytury lub renty. Taką formę opłacania podatku normuje: - Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930) art. 6, ust. 7, pkt 2. 27 Możliwość opłacania podatku dochodowego w formie karty podatkowej Karta podatkowa to forma opłacania podatku polegająca na comiesięcznym wpłacaniu stałej kwoty, niezależnie od wysokości osiągniętego przychodu. W tym systemie nie ewidencjonuje się przychodu ani kosztów. Jest on korzystny dla tych, którzy osiągają wysokie dochody. W zakresie turystyki wiejskiej z karty można korzystać między innymi w następującym zakresie: Parkingi - od 4 zł za jedno stanowisko miesięcznie. Przewozy pasażerskie z wykorzystaniem zwierzęcej siły pociągowej w miejscowości o liczbie mieszkańców do 25.000 - stawka wynosi 86 zł miesięcznie. Działalność gastronomiczna bez sprzedaży napojów o zawartości powyżej 1,5% alkoholu od 266 zł miesięcznie bez zatrudniania pracowników, do 862 zł miesięcznie przy zatrudnieniu 4 pracowników. Sprzedaż posiłków domowych w mieszkaniach, według tabeli: 27 Ibidem, s. 177-178 40

L.p. Rodzaj wykonywanej czynności ; W miejscowościach o liczbie mieszkańców do 25 000 1. 2. 3. 1. 2. 3. 4. 5. Sprzedaż śniadań, obiadów i kolacji w liczbie Posiłków każdego rodzaju, licząc w skali średniej tygodniowej: do 10 na dobę do 20 na dobę do 30 na dobę Sprzedaż jednodniowych posiłków i napojów bezalkoholowych na podstawie umowy zawartej z jednostko właściwą do prowadzenie działalności gastronomicznej lub turystycznej w liczbie: do 50 posiłków na dobę do 100 posiłków na dobę Żródło: Agroturystyka, praca zbiorowa pod redakcją U. Świetlikowskiej, Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 2000, s. 455 241 332 381 291 342 Należy podkreślić, że wybór opodatkowania w formie karty podatkowej powinien być poprzedzony szczególnie staranną kalkulacją. Stawki tej karty nie są małe, jeżeli prowadzi się działalność w niewielkim zakresie - a obowiązek opłacania podatku jest niezależny od faktycznie osiąganego dochodu. Osoby opłacające podatek w tej formie mają obowiązek zbierania kopii wystawianych przez siebie rachunków. Mają także obowiązek przestrzegania limitów zatrudnienia, od których uzależnione jest opodatkowanie w tej formie, a także wysokość stawki podatkowej. Brak kopii rachunków lub przekroczenie stanu zatrudnienia uzasadnia cofnięcie prawa do opodatkowania w tej formie. Limit zatrudnienia, o którym mowa powyżej, dotyczy jedynie tzw. pracowników produkcyjnych, to znaczy zatrudnionych bezpośrednio przy wykonywaniu usług objętych kartą. Nie dotyczy natomiast pracowników pomocniczych - administracyjnych, akwizytorów, sprzątających itp. pod warunkiem określenia im na piśmie zakresów czynności. 41

Formę karty podatkowej należy polecać szczególnie osobom prowadzącym stołówki sezonowo, w miejscowościach o dużym natężeniu ruchu turystycznego i ograniczonej bazie gastronomicznej. Opłata podatku w formie karty podatkowej jest uregulowana w: - Ustawie z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz.. 930) art 6, ust. 7, pkt 2. 28 Podatek dochodowy na zasadach ogólnych Podatek dochodowy na zasadach ogólnych opłaca się wówczas, gdy ustawa nie przewiduje dla dochodów z jakiegokolwiek tytułu innych zasad. Rolnicy, poza działami specjalnymi produkcji rolnej, nie opłacają tego podatku, bowiem płacą podatek rolny. Natomiast podatek ten należy opłacać między innymi od dochodu z najmu, nie objętego omówionymi uprzednio zwolnieniami lub ryczałtem, a także dochodów ze świadczonych okazjonalnie usług. Ogólne zasady opłacania podatku dochodowego dotyczą także tych osób, które prowadzą działalność zgłoszoną do ewidencji gospodarczej, chyba że korzystają one z karty podatkowej lub ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. Przedziały dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem, jak również kwota, o którą zmniejsza się podatek lub zaliczkę, podlegają w każdym roku podwyższeniu o wskaźnik inflacji - nowe przedziały ogłasza Minister Finansów. Podatek opłaca się na podstawie deklaracji składanych co miesiąc na druku PIT-5. 28 Ibidem, s. 455-456 42

W turystyce wiejskiej takie zasady opłacania podatku dochodowego dotyczą: -osób osiągających dochody z najmu, nie objętego omówionymi uprzednio zwolnieniami lub ryczałtem, a także dochody ze świadczonych okazjonalnie usług; -osób, które prowadzą działalność zgłoszoną do ewidencji gospodarczej, chyba że korzystają z karty podatkowej lub ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych. W tym wypadku podatnik prowadzi szczególny rodzaj ewidencji - książkę przychodów i rozchodów. Dla wielkości obciążeń podatkowych w tym systemie kluczowe znaczenie ma możliwość udokumentowania kosztów uzyskania przychodów. W wielu wypadkach koszty te są równe sumie uzyskanych przychodów - wówczas podatku się nie opłaca, co nie zwalnia jednak od składania odpowiednich deklaracji. Kosztem uzyskania przychodu jest każdy wydatek niezbędny dla uzyskania tego przychodu, między innymi koszty materiałów, surowców, usług, energii, płace pracowników, a także modernizacje i remonty. Nie stanowią kosztu uzyskania przychodu inwestycje w środki trwałe - to znaczy zakup gruntów, budynków oraz także wyposażenia trwałego o okresie użytkowania przekraczającym l rok. Jednak podatnik może nie zaliczać do środków trwałych elementów wyposażenia, których wartość jednostkowa w chwili nabycia nie przekracza 2 500 zł. Środki trwałe podlegają natomiast amortyzacji, tzn. zaliczeniu w koszty corocznie pewnej części ich wartości początkowej z tytułu zużycia. Amortyzacja jest kosztem prowadzonej działalności, a jej szczegółowe stawki określa wymienione wyżej Rozporządzenie Ministra Finansów. W praktyce usług turystyki wiejskiej znaczenie może mieć amortyzowanie pojazdów używanych do działalności gospodarczej, wyposażenia, domków turystycznych, a także budynków. 43

Osoby opłacające podatek dochodowy na zasadach ogólnych mogą także korzystać z ulg podatkowych w pełnym zakresie, w tym z ulg na nabycie działki budowlanej, budynku lub mieszkania, remonty itp., niezależnie od przedmiotu prowadzonej działalności. Powyższe przepisy reguluje: - Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930) art 6, ust. 1, pkt 2 29 Istnieje również możliwość całkowitego zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych Zwolnienie od podatku dotyczy dochodów z tytułu wynajmowania pokoi gościnnych przez osoby, które spełniają równocześnie poniższe warunki: -pokoje wynajmują osobom przebywającym na wypoczynku. Zwolnienie nie dotyczy wynajmowania pokoi na stałe, wynajmowania robotnikom sezonowym, podnajmowania mieszkań i innych tego typu sytuacji; -wynajmowane pokoje znajdują się w budynkach mieszkalnych. Nie podlegają zwolnieniu z podatku dochody uzyskane z wynajmowania domków turystycznych, a także pomieszczeń w budynkach adaptowanych na cele usługowe. Budynek ma charakter mieszkalny, jeżeli jest decyzja administracyjna dopuszczająca go do użytkowania jako mieszkalny, lub jeżeli są w nim zameldowani stali mieszkańcy; - budynki mieszkalne są położone na terenach wiejskich (poza granicami administracyjnymi miast), bez względu na to, czy ich właściciele są rolnikami; nie ma tu znaczenia miejsce zamieszkania właścicieli, a jedynie miejsce położenia budynku; 29 Kalendarz-Informator Agroturystyczny, Polska Federacja Turystyki Wiejskiej, Rzeszów 2000, s. 181-182 44

- wynajmujący prowadzi gospodarstwo rolne, a budynki, w których wynajmowane są pokoje należą do tego gospodarstwa. Gospodarstwo rolne jest to obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami oraz, sklasyfikowanych jako użytki rolne, gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa o łącznej powierzchni przekraczającej l ha lub powierzchni użytków rolnych przekraczającej l ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej lub osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej; -liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza pięciu. Do tej liczby wlicza się jedynie pokoje oddawane do wyłącznej dyspozycji gości, bez jadalni, bawialni, werandy, itp. pomieszczeń. Pokojem jest pomieszczenie samodzielne, nawet jeżeli posiada połączenie dodatkowymi drzwiami z innymi. Zwolnienie obejmuje także dochody uzyskane z tytułu wyżywienia gości mieszkających w wynajmowanych pokojach. Zwolnienie przysługuje każdemu, kto spełnia te warunki, nawet jeżeli osiąga dodatkowe dochody z innego tytułu, na przykład z działalności handlowej. Jeżeli ktoś wynajmuje więcej, np. siedem pokoi, to nie może uznać dochodu z pierwszych pięciu za zwolniony z podatku, a z pozostałych dwóch za opodatkowany powinien opodatkować wszystkie pokoje. Ale nie ma obowiązku wynajmowania wszystkich posiadanych, nawet wolnych, pokoi - decyzja należy do wynajmującego. Zwolnienie nie obejmuje odrębnie opłacanego wynajmu miejsca pod ustawienie przyczep i namiotów, także w obrębie działki siedliskowej, a tym bardziej odrębnych pól namiotowych. Podstawę prawną możliwości zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych stanowią: - Ustawa z. dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 1993 r. Nr 90, poz. 416) art. 21 pkt 43; - Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (tekst jednolity: 45

DZ.U. z 1993 r.. Nr 94, poz. 431). 30 Podatek od towarów i usług (VAT) Podatek ten obowiązuje przedsiębiorców zgłoszonych do ewidencji gospodarczej, którzy przekroczyli 10.000 EURO rocznego obrotu (osoby, które z tytułu sprzedaży i odpłatnego świadczenia usług nie zamierzają przekroczyć 10.000 EURO rocznego przychodu, mogą wybrać zwolnienie z tego podatku, poprzez złożenie w urzędzie skarbowym przed rozpoczęciem działalności pisemnego oświadczenia o wyborze zwolnienia). Płatnik VAT może odliczyć od naliczonego przez siebie podatku sumę podatku VAT zapłaconą przy okazji nabywania towarów i usług od innych osób. Można deklarować opłacanie tego podatku przy niższych obrotach. W praktyce może to oznaczać, dla niektórych podatników, że urząd skarbowy będzie im oddawał nadpłacone sumy. Zasadnicza stawka podatku wynosi 22%, stawka dla usług turystycznych 7%, stawka dla turystyki zagranicznej przyjazdowej, zorganizowanej 0%, a dla obozowisk dla dzieci i młodzieży - zwolnienie od podatku. Płacenie VAT jest atrakcyjne dla osób remontujących i rozbudowujących domy czy ośrodki bowiem odliczeniu podlega także VAT zapłacony w materiałach budowlanych. Podatek ten w praktyce nie dotyczy osób prowadzących uboczne zajęcie zarobkowe. Podatek ten obowiązuje na podstawie: - Ustawa z dnia 8 stycznia 1993 roku o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz.. 50); - Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 15grudnia 1997 roku z późn. zm. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 156, poz. 1024). 31 30 Kalendarz-Informator Agroturystyczny..., s. 174-176 31 Ibidem, s. 182-183 46

Podatek od nieruchomości Jest to powszechny podatek płacony przez posiadaczy gruntów, budynków i budowli (np. ogrodzeń), ustalany co do wysokości i nakładany przez gminę (tzw. podatek lokalny). Stanowi dla gmin jedno z podstawowych źródeł dochodów, toteż wiele gmin szczególnie skrupulatnie sprawdza wykorzystanie budynków i gruntów. Z podatku tego zwolnione są między innymi: - grunty objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym; -budynki i budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności rolniczej lub leśnej; -nieruchomości zajęte na potrzeby prowadzenia przez stowarzyszenia statutowej działalności wśród dzieci i młodzieży w zakresie oświaty, wychowania, nauki i techniki, kultury fizycznej i sportu, z wyjątkiem wykorzystywanych do prowadzenia działalności gospodarczej; - grunty zajęte trwale na obozowiska i bazy wypoczynkowe dzieci i młodzieży. Dla pozostałych gruntów i budynków oraz budowli podatek jest zróżnicowany ze względu na sposób ich wykorzystania a stawki te są corocznie waloryzowane. Od 1996 roku zmiana ustawy o podatkach i opłatach lokalnych wyłączyła wynajmowanie pokoi przez rolników z pojęcia działalności gospodarczej, jeżeli ich liczba nie przekracza 5 - analogicznie jak w odniesieniu do zwolnienia z podatku dochodowego. Pokoje takie podlegają opodatkowaniu tak jak pomieszczenia mieszkalne. W praktyce istotne jest, że obowiązek podatkowy nie dotyczy wykorzystywania gruntów rolnych czy leśnych bez zmiany ich podstawowego przeznaczenia, przez przeznaczenie np. pod ustawienie namiotów lub przyczep, jeżeli nie ogranicza to produkcji rolnej lub leśnej. Dla osób świadczących usługi sezonowo ważna jest, przewidziana w art. 6 ust. 3 ustawy, możliwość ograniczenia tego obowiązku, poprzez zgłaszanie rozpoczęcia i zakończenia wykorzystywania powierzchni na cele 47

turystyczne lub inne gospodarcze, przed i po sezonie. Wymaga to jednak składania w terminie do 14 dni od rozpoczęcia i zakończenia działalności kolejnych deklaracji o zmianie sposobu wykorzystywania gruntu lub budynku Ustawa nie przewiduje wyłączenia z podatku gruntowego terenów przeznaczonych na cele rekreacyjne, jeżeli są wykorzystywane gospodarczo - np. w formie kąpielisk, terenów do jazdy konnej, torów i ścieżek rowerowych itp. Należy to uwzględnić, planując takie przedsięwzięcia i w miarę możliwości ograniczać obszar przeznaczony na działalność komercyjną. Ten powszechny podatek płacony jest na podstawie: - Ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. Nr 9, poz. 31), 32 Obowiązki higieniczno-sanitarne W odniesieniu do hoteli, pensjonatów i podobnych obiektów, a także obozowisk turystycznych, obowiązują zasady określone w rozporządzeniu z 1973 roku, natomiast dla pokoi gościnnych, w tym dla gospodarstw agroturystycznych, stosowane są wymagania wynikające z załącznika nr 6 do Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1999 roku w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie. Zgodnie z nimi należy zapewnić: - ogrzewanie w całym obiekcie; - zimną i ciepłą wodę przez całą dobę (ciepła minimum dwie godziny rano i dwie godziny wieczorem); -powierzchnię pokojów: 1-osobowy - 6 m kw., 2-osobowy -10 m kw., 3-osobowy - 14 m kw., 4-osobowy - 16 m kw., większy niż 4-osobowy dodatkowo 4 m kw. na każdą następną osobę; 32 Ibidem, s. 184-186 48

-meble: łóżko jednoosobowe o wymiarach 80x190 cm lub łóżko dwuosobowe o wymiarach 120x190 cm, nocny stolik lub półka przy każdym łóżku, szafa garderobiana o minimalnej głębokości 60 cm, minimum 3 wieszaki na osobę, stół lub stolik, krzesło (l na osobę, lecz nie mniej niż 2 na pokój), lustro, wieszak ścienny na wierzchnią odzież; -pościel dla jednej osoby: kołdra lub dwa koce, poduszka, poszwa, poszewka na poduszkę, prześcieradło; - oświetlenie: główne - minimum jeden punkt świetlny o mocy 60 W oraz lampka nocna przy każdym łóżku umożliwiająca czytanie w pozycji leżącej; - zasłony okienne zaciemniające; - kosz na śmieci; -jedną łazienkę na nie więcej niż 10 osób, wyposażoną w: wannę z baterią i natryskiem lub kabinę natryskową, umywalkę z blatem lub półką, WC ze zbiornikiem cicho płuczącym, mydelniczkę, papiernicę, haczyki, wieszaki na ręczniki, lustro z górnym lub bocznym oświetleniem, uniwersalne gniazdko elektryczne z osłoną, pojemnik na śmieci (niepalny), mydełko toaletowe, ręcznik, szklankę. Od osób sprzątających pokoje można wymagać badań na nosicielstwo chorób zakaźnych. W odniesieniu do żywienia gości, w tym wydawania posiłków domowych, także brak szczególnych uregulowań dla agroturystyki. Istnieją natomiast przepisy regulujące funkcjonowanie zakładów żywienia zbiorowego. W praktyce, przy niewielkim rozmiarze działalności do 20 posiłków wydawanych równocześnie, kontrola sanitarna (Państwowa Inspekcja Sanitarna) nie stawia szczególnych wymagań wykraczających poza zwykły poziom czystości w warunkach domowych oraz przeprowadzenia badań na nosicielstwo chorób zakaźnych i pasożytów przewodu pokarmowego u osób przygotowujących posiłki. 49

Najbardziej szczegółowe przepisy dotyczące zakładów gastronomicznych mają charakter przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, zatem w ograniczonym stopniu znajdują zastosowanie do usług świadczonych osobiście, bez zatrudniania pracowników. Jeżeli działalność prowadzona jest w większym rozmiarze, powyżej 20 posiłków wydawanych równocześnie, wymagane jest spełnienie warunków określonych przepisami, takich jak dla zakładów żywienia zbiorowego, w tym: - badań na nosicielstwo chorób zakaźnych; - odpowiedniej organizacji kuchni, wydawania posiłków, odbioru brudnych naczyń; - odpowiednich warunków przechowywania żywności; - przechowywania tzw. próbek prokuratorskich. Przepisy te zostały uregulowane w następujących rozporządzeniach: - Rozporządzenie Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki z. 1973 r. w sprawie wymagań higieniczno-sanitarnych dla hoteli i innych zakładów noclegowych (Dz. U. Nr 33, poz. 196); - Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1999 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których świadczone są usługi hotelarskie (Dz. U. Nr 10, poz. 87) -załącznik 6; - Ustawa z dnia 25 listopada 1970 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 29, poz. 245); -Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 1958 r. w sprawie warunków zdrowia wymaganych ze względów sanitarno-epidemiologicznych od osób wykonujących niektóre zajęcia zarobkowe (Dz. U. Nr 56, poz. 290). 33 33 Ibidem, s. 186-188 50

Obowiązek meldunkowy i oplata miejscowa Obowiązek zameldowania poza stałym miejscem zamieszkania (obowiązek meldunkowy) obciąża zarówno wczasowiczów i turystów, jak i gospodarzy obiektów, w których wczasowicze i turyści przebywają. Osoby przebywające w zakładach hotelarskich, w tym także w pokojach gościnnych, mają obowiązek zameldowania się na pobyt czasowy przed upływem 24 godzin pobytu. Wczasowicze i turyści poza tymi miejscami, np. na niestrzeżonych polach biwakowych, mogą przebywać bez obowiązku zameldowania do 30 dni. - Wycieczki dokonują obowiązku meldunkowego za pośrednictwem kierownika przedstawiającego listę uczestników. - Obozy i kolonie dla dzieci i młodzieży zwolnione są z obowiązku meldunkowego, a ich kierownik powinien posiadać u siebie aktualną listę uczestników. - Cudzoziemcy w każdym wypadku mają obowiązek zameldowania się przed upływem 48 godzin. Zameldowania należy dokonać u gospodarza obiektu, innej osoby upoważnionej (np. sołtysa) lub w urzędzie gminy. W praktyce niektóre gminy odmawiają wydawania gospodarzom książek meldunkowych, jeżeli nie zgłosili oni działalności gospodarczej w urzędzie gminy. Wobec niejasnych przepisów praktyka taka jest dopuszczalna, ale w zamian u gospodarza, który nie otrzymał takiej książki goście krajowi mogą przebywać bez zameldowania do 30 dni, a jedynie goście zagraniczni powinni zameldować się u sołtysa lub innej upoważnionej osoby w terminie 48 godzin. Zameldowanie następuje ustnie. Przy zameldowaniu sprawdza się dokumenty potwierdzające tożsamość osoby meldowanej. Dla gospodarzy kwater jest to często jedyna okazja wylegitymowanie gości. Z tego punktu widzenia realizacja obowiązku meldunkowego stanowi dodatkowe zabezpieczenie ewentualnych roszczeń w stosunku do gościa 51

z tytułu nieopłacenia pobytu lub naprawienia wyrządzonej szkody. Jednak dokumentów nie można zatrzymywać jako zabezpieczenia należności za pobyt. Realizacja obowiązku meldunkowego nie podlega w zwykłym trybie szczególnej kontroli ani w odniesieniu do obywateli polskich, ani w odniesieniu do cudzoziemców. Jednak w razie zdarzeń losowych, takich jak zachorowanie, śmierć, wypadek itp., ustala się miejsce pobytu konkretnych osób i w takich sytuacjach ujawnia także zaniedbania w zakresie obowiązku meldunkowego. Zaniedbania w tym zakresie powodują odpowiedzialność na podstawie przepisów o wykroczeniach. Opłatę miejscową pobiera się jedynie w tych gminach, które posiadają szczególne walory turystyczne lub uzdrowiskowe, potwierdzone przez wojewodę, i wprowadziły ją na swoim terenie w formie uchwały Rady Gminy. Rada Gminy w uchwale tej określa wysokość opłaty miejscowej (nie więcej niż l,32 zł dziennie) i może zobowiązać kwaterodawców do pełnienia funkcji płatnika, tzn. osoby zobowiązanej do pobrania opłaty i odprowadzenia jej do urzędu gminy. Obowiązek meldunkowy reguluje: - Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (Dz. U. z 1984 r. Nr 32, poz. 174) - Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DZ.U. Z 1991 r. Nr 9, poz. 31). 34 Bardzo ważna z punktu widzenia przepisów prawa jest prawidłowa forma sporządzania umów w agroturystyce. Usługi agroturystyczne wymagają zawarcia odpowiedniej umowy. Umowy takie zawierane są zarówno z klientem indywidualnym, jak i z biurem podróży lub jednostką organizacyjną, która na podstawie umowy zawartej z właścicielem kwatery zapewnia odpowiednie usługi swoim klientom, 34 Agroturystyka, praca zbiorowa pod redakcją U. Świetlikowskiej..., s.460-461 52

pracownikom lub uczniom. Jest to tzw. umowa na rzecz osoby trzeciej - klient nie zawiera umowy z przedsiębiorcą, a jednak ma prawo domagać się jej realizacji na swoją rzecz. Zawieranie umów bezpośrednio z klientami jest prostsze, mało sformalizowane i z reguły bardziej oczekiwane przez właścicieli kwater, jednak dostęp do dużego rynku, pełne obłożenie kwater, możliwość przyciągania klientów skłonnych zapłacić wyższą cenę coraz częściej będą wymagały współpracy z biurami turystycznymi. Umowa z klientem i regulamin Podstawa prawna: Kodeks cywilny. Zasadą prawa cywilnego, które reguluje zawieranie umów, jest swoboda w ustalaniu ich treści. Dlatego można umówić się z klientem w taki sposób, jaki jest dla obydwu stron wygodny. Umowy, których wartość nie przekracza 2 000 zł, mogą być zawierane także ustnie, powyżej tej sumy kodeks wymaga formy pisemnej, a bez pisma niemożliwe będzie udowodnienie swoich roszczeń. Jeżeli kwaterodawca chce wprowadzić w naszym obiekcie regulamin dla gości, należy pamiętać o następujących zasadach: - gość musi zapoznać się z regulaminem i wyrazić zgodę na jego treść najpóźniej w chwili zawierania umowy, później regulamin już go nie wiąże, - brzmienie regulaminu nie może być dla gościa odstręczające, należy go formułować w sposób przyjazny, ale czytelny. 35 Umowa z agentem - zawieranie umowy z agentem polega na tym, że agent (biuro podróży) zostaje upoważniony do zawierania w imieniu przedsiębiorcy umów z klientami lub do innych działań w jego imieniu, zmierzających do zawarcia umów. 35 Ibidem, s.461 53

- agent za swoje usługi otrzymuje od kwaterodawcy prowizję kwotową (od każdej umowy) lub procentową. - za działania agenta kwaterodawca odpowiada przed klientem we własnym imieniu, a zatem agent musi być osobą, do której ma zaufanie. W praktyce, aby agent byt spokojny o swoją prowizję, klient czuł się związany zawartą umową, a kwaterodawca nie ryzykował nadmiernie, proponuje się, aby agent przy zawieraniu umowy pobierał zadatek, z którego po wykonaniu umowy potrąci swoją prowizję, natomiast zasadniczą kwotę klient powinien wpłacać na miejscu u usługodawcy. 36 Umowa z organizatorem turystyki Organizatorem turystyki jest biuro turystyczne, które we własnym imieniu nabywa od usługodawcy usługi i odsprzedaje je klientom, zwykle dokładając ze swej strony świadczenia dodatkowe, takie jak ubezpieczenie, transport, imprezy krajoznawcze itp. W umowach z organizatorami turystyki należy szczególnie uwzględnić następujące elementy: - ustalić tożsamość kontrahenta i charakter, w jakim zamierza zawrzeć umowę (czy jako agent, pośrednik czy organizator - bywają nieporozumienia), - oznaczenie wynajmowanego obiektu (poprzez opis, powołanie kategorii, dodanie ulotki lub folderu jako aneksu do umowy), - ilość i termin wykorzystania miejsc, - określenie zakresu, jakości, ilości posiłków i innych świadczeń poza wynajmem, - ustalenie ceny (wraz z zakazem ogłaszania klientom cen wyższych niż detaliczne) oraz wszelkich płatności dodatkowych, 36 Ibidem, s. 461 54

- określenie podziału ryzyka niewykorzystania miejsc, to znaczy ustalenia kto i w jakiej wysokości będzie opłacał miejsca zamówione a niewykorzystane, - formy płatności (zalecana zaliczka i raty, sukcesywnie, w miarę świadczenia usług), - możliwość natychmiastowego odstąpienia od umowy w wypadku zwłoki z płatnością, - określenie sposobu dysponowania niewykorzystanymi miejscami, - ustalenie wszelkich ograniczeń w korzystaniu z obiektu, które powinien kontrahent wprowadzić do swojej umowy z klientami. Należy pamiętać, że organizator turystyki w chwili zawierania umowy nie wie jeszcze, ilu będzie miał klientów, w związku z czym naturalną rzeczą jest ustalenie terminu na potwierdzenie wykorzystania świadczeń. Do tego terminu świadczenia niewykorzystane są nieodpłatne. Termin ten powinien umożliwić kwaterodawcy znalezienie innych kontrahentów. 37 37 Ibidem, s. 461-462 55