Potrzeby w zakresie badań społecznych w województwie warmińsko-mazurskim

Potrzeby w zakresie badań społecznych w województwie warmińsko-mazurskim Wyniki badania Olsztyn, kwiecień 2014 r. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej 10-447 Olsztyn ul. Głowackiego17 T: +48 89 523 51 19 F: +48 89 512 55 09 E: rops@warmia.mazury.pl W: www.wrota.warmia.mazury.pl Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 Nr 388/2006

Raport powstał w ramach Projektu 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Opracowanie: Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Olsztyn, kwiecień 2014 r. Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła. 2

Spis treści Spis skrótów używanych w raporcie... 4 Wstęp... 5 1. Opis i metodologia badania... 7 2. Struktura próby badawczej... 8 3. Wyniki przeprowadzonych badań...11 3.1. Zagadnienia z zakresu polityki społecznej wymagające najpilniejszego zdiagnozowania, częstszej aktualizacji informacji, pogłębionej lub szczegółowej analizy...11 3.2. Zagadnienia, których zbadanie byłoby najbardziej przydatne w pracy zawodowej/społecznej respondentów...16 3.3. Tematy ogólne i szczegółowe z zakresu polityki społecznej wymagające pogłębionej analizy...19 3.4. Zagadnienia, których zbadanie mogłoby wspomóc wdrażanie działań oraz pozyskiwanie środków w nowym okresie programowania na lata 2014-2020 w instytucjach respondentów...32 Podsumowanie...35 Spis wykresów...38 Spis tabel...38 Załączniki...39 Załącznik nr 1. Kwestionariuszy ankiety...39 Załącznik nr 2. Tabelaryczne zestawienie szczegółowych obszarów badawczych, wymagających najpilniejszego zdiagnozowania...43 Załącznik nr 3. Tabelaryczne zestawienie szczegółowych obszarów badawczych, wymagających dokonywania częstszej aktualizacji informacji...50 Załącznik nr 4. Tabelaryczne zestawienie szczegółowych obszarów badawczych, wymagających pogłębionej/ szczegółowej analizy...55 3

Spis skrótów używanych w raporcie CAWI CIS CRZL DPS EFS ES FOSa GOPS GUS JOPS KIS MKIS MOPS N n NGO OIS OPS PCPR PES PGR POKL ROPS SS UTW WTZ ZAZ Wspomagana komputerowo ankieta prowadzona przy pomocy strony internetowej (ang. computer-assisted web interview) Centrum Integracji Społecznej Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie Dom Pomocy Społecznej Europejski Fundusz Społeczny Ekonomia społeczna Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Główny Urząd Statystyczny Jednostka organizacyjna pomocy społecznej Klub Integracji Społecznej Młodzieżowy Klub Integracji Społecznej Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Wielkość próby badawczej (102 osoby) Liczba uzyskanych odpowiedzi na dane pytanie Jednostka z obszaru trzeciego sektora (ang. non governmental organisation) Obserwatorium Integracji Społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Podmiot ekonomii społecznej Państwowe Gospodarstwo Rolne forma własności ziemskiej w Polsce w latach 1949-1993; gospodarstwo rolne, którego właścicielem było państwo Program Operacyjny Kapitał Ludzki Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Spółdzielnia Socjalna Uniwersytet Trzeciego Wieku Warsztat Terapii Zajęciowej Zakład Aktywności Zawodowej 4

Wstęp Obserwatorium Integracji Społecznej (OIS) jest komórką działającą od 1 stycznia 2010 r. w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. OIS funkcjonuje w ramach projektu systemowego 1.16 Koordynacja na Rzecz Aktywnej Integracji realizowanego w ramach Priorytetu I Zatrudnienie i integracja społeczna, Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 1. Działania Obserwatorium polegają m.in. na realizowaniu badań i analiz dotyczących zjawisk i problemów społecznych występujących w regionie, monitorowaniu ich natężenia oraz formułowaniu rekomendacji do działań. Materiały opracowywane przez OIS wykorzystywane są przez m.in. pracowników jednostek organizacyjnych pomocy i integracji społecznej, samorządy terytorialne, organizacje pozarządowe. Wyniki badań OIS przydatne są w projektowaniu działań w obszarze polityki społecznej, opracowywaniu programów wojewódzkich, upowszechnianiu innowacyjnych i skutecznych rozwiązań w zakresie polityki społecznej oraz do aplikowania o środki finansowe (unijne). W ciągu czterech lat działalności Obserwatorium zrealizowało około 30 badań, analiz regionalnych i opracowań statystycznych dotyczących problemów społecznych w województwie warmińskomazurskim, w tym m.in. z zakresu: wykluczenia społecznego młodzieży, ubóstwa, osób niepełnosprawnych, osób starszych, osób korzystających z systemu pomocy społecznej, pieczy zastępczej, uzależnienia od narkotyków, pracowników socjalnych 2. Zespół OIS wziął również udział w opracowaniu Oceny zasobów pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego na rok 2011 oraz na rok 2012. Ponadto badanie problemów społecznych oraz prowadzenie analiz, jakie realizuje OIS, stanowiło podstawę planowania działań w projektach PO KL 2007-2013. Warto podkreślić, że w perspektywie finansowej na lata 2014-2020 silny akcent kładziony będzie na pogłębioną diagnozę problemów społecznych w celu jak najtrafniejszego kierowania pomocy i udzielania wsparcia w ramach finansowania projektów. Obserwatorium Integracji Społecznej przeprowadziło w okresie od stycznia do kwietnia 2014 r. badanie ankietowe pt. Potrzeby w zakresie badań społecznych 1 OIS funkcjonuje od 1 stycznia 2010 roku na podstawie umów zawartych pomiędzy Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich a Województwem Warmińsko-Mazurskim. W 2010 roku na podstawie Umowy Nr CRZL/WPS/1.16/11/09 z dnia 1 października 2009 r., w latach 2011-2013 na podstawie Porozumienia nr CRZL/ZRP 1.2./1.16/3/2011 z dnia 4 marca 2011 r., a w 2014 roku na podstawie Porozumienia nr U/125/1/2014 z dnia 7 marca 2014 r. 2 Wszystkie badania i analizy przeprowadzone przez OIS są dostępne na stronie internetowej: http://portal.warmia.mazury.pl/pl/polityka-spoleczna/obserwatorium-integracji-spolecznej/badania-ianalizy 5

w województwie warmińsko-mazurskim w nowej perspektywie finansowej na lata 2014-2020, którego efekty zostały zamieszczone w niniejszym raporcie. Uzasadnienie przeprowadzenia niniejszego badania wynika również z zapisów Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025 3, wskazującej na potrzebę opierania się na dowodach (badaniach i analizach), które będą dostarczały nowych pomysłów oraz innowacyjnych rozwiązań dla rozwoju gospodarki i społeczeństwa Warmii i Mazur. Innymi ważnym dokumentami są Strategia polityki społecznej województwa warmińsko-mazurskiego do 2020 roku 4 oraz programy wojewódzkie, których realizacja niemożliwa jest bez współdziałania ze sobą podmiotów i instytucji kreujących politykę społeczną w województwie. Do ich zadań należy zapewnienie wszystkim obywatelom równych szans do pełnego uczestnictwa i rozwoju w życiu społecznym, równego dostępu do praw, dóbr i usług oraz sprzyjanie integracji i zwiększaniu aktywności społecznej we wszystkich obszarach życia. Ważne jest zatem badanie i monitorowanie potrzeb i problemów mieszkańców regionu również poprzez analizę potrzeb badawczych w obszarze pomocy i integracji społecznej. 3 Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025 przyjęta Uchwałą Nr XXVIII/553/13 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 25 czerwca 2013 r. 4 Strategia polityki społecznej województwa warmińsko-mazurskiego do 2020 roku przyjęta Uchwałą Nr XIV/253/12 Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 21 lutego 2012 r. 6

1. Opis i metodologia badania Przeprowadzone badanie miało na celu zebranie informacji na temat potrzeb badawczych z zakresu polityki społecznej (problemów społecznych, pomocy społecznej) na terenie województwa warmińsko-mazurskiego. Do najważniejszych jego efektów należy wyodrębnienie obszarów badawczych, w stosunku do których istnieje potrzeba najpilniejszego zdiagnozowania, realizacji pogłębionych analiz i opracowań czy dokonywania częstszej aktualizacji informacji. Wyniki badania ułatwią Obserwatorium Integracji Społecznej planowanie działań badawczych w kolejnym okresie programowania na lata 2014-2020, określenie tematyki przyszłych analiz i opracowań, z których wnioski oraz rekomendacje będą mogły stanowić wsparcie przy aktualizowaniu strategii i planowaniu programów rozwiązywania problemów społecznych w województwie warmińsko-mazurskim. Opisane w raporcie potrzeby badawcze mogą stać się również inspiracją do realizacji przedsięwzięć dla innych instytucji, które działają w sferze analityczno-badawczej. Metodą zastosowaną w badaniu była metoda sondażu diagnostycznego, która jest sposobem gromadzenia wiedzy o dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk. Jako technikę zastosowano internetową ankietę kwestionariuszową (CAWI). Badanie przeprowadzono przy pomocy programu Lime Survey służącego do projektowania i obsługi ankiet internetowych. Za pomocą tego programu udostępniono kwestionariusz ankiety on-line. Dzięki zastosowanemu rozwiązaniu usprawniono proces zbierania danych, udostępniając respondentom przystępną formę udziału w badaniu, jak również umożliwiając zespołowi badawczemu szybki wgląd w jakość zebranych danych oraz bieżący monitoring zwrotów. Internetowy kwestionariusz ankiety można było wypełniać w okresie od 16 stycznia do 6 lutego 2014 roku. Kwestionariusz ankiety zawierał 8 pytań ogólnych podzielonych dodatkowo na pytania szczegółowe (Kwestionariusz ankiety stanowi Załącznik nr 1 do niniejszego raportu). Składał się on dwóch bloków pytań o obszary badawcze oraz metryczki. Pytania w kwestionariuszu ankiety były pytaniami otwartymi, których celem było uzyskanie od respondentów jak największej liczby odpowiedzi. Metryczka zawierała takie informacje, jak: płeć, miejsce pracy, staż pracy. Analiza danych pozyskanych w pytaniach otwartych polegała na zliczeniu najbardziej typowych odpowiedzi i oznaczeniu ich jednym kodem (w raporcie jako: temat ogólny, obszar, temat szczegółowy). Odpowiedzi zliczane były jako osobne kody (tematy) zarówno w przypadkach gdy respondent wskazywał kilka odrębnych tematycznie odpowiedzi (np. problem bezrobocia i problem ubóstwa), jak i przypadkach gdy respondent wskazał różne aspekty jednego zagadnienia (np. bezrobocie osób młodych i długotrwałe bezrobocie na obszarach po byłych PGRach). Zebrane odpowiedzi zaprezentowano w zestawieniach ilościowych tabelarycznych i formie opisowej w treści raportu oraz w załącznikach. 7

2. Struktura próby badawczej Adresatami 258 pism zapraszających do udziału w badaniu były: jednostki organizacyjne pomocy społecznej (OPS, PCPR oraz Kierownicy Biur ROPS), organizacje pozarządowe, podmioty ekonomii społecznej, jednostki rynku pracy oraz inne instytucje/organizacje działające w obszarze pomocy i integracji społecznej w województwie warmińsko-mazurskim 5. Do dnia 6 lutego otrzymano 102 wypełnione za pomocą internetowej platformy Lime Survey kwestionariusze ankiety (39% poziom zwrotów). Procentowy rozkład rodzajów instytucji reprezentowanych przez respondentów przedstawiony został na poniższym wykresie. Wykres nr 1. Instytucje biorące udział w badaniu (rozkład procentowy) ośrodek pomocy społecznej 70,6% powiatowe centrum pomocy rodzinie 10,8% organizacja pozarządowa 9,8% instytucja rynku pracy 1,0% inna jednostka organizacyjna pomocy i integracji społecznej 7,8% (N=102) Powyższe dane zostały przedstawione również w tabeli, w celu zaprezentowania danych liczbowych. 5 W tym także kadra kierownicza departamentów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego, które realizują zadania związane z rozwiązywaniem problemów społecznych oraz korzystają z badań i analiz OIS tj. Departament Polityki Regionalnej, Departament Europejskiego Funduszu Społecznego, Biuro ds. Organizacji Pozarządowych i Kombatantów. 8

Tabela nr 1. Instytucje biorące udział w badaniu (rozkład liczbowy) Instytucja Liczba wskazań ośrodek pomocy społecznej 72 powiatowe centrum pomocy rodzinie 11 organizacja pozarządowa 10 inna jednostka organizacyjna pomocy i integracji 8 społecznej instytucja rynku pracy 1 Razem: 102 (N=102) Największą grupą badanych byli reprezentanci ośrodków pomocy społecznej stanowili 70,6% ogółu respondentów (72 osoby). Pracowników powiatowych centrów pomocy rodzinie było 10,8% (11 osób), a organizacji pozarządowych (do których zaliczono m.in. CIS, stowarzyszenia, szkoły) 9,8% (10 osób). Przedstawiciele innych jednostek organizacyjnych pomocy i integracji społecznej stanowili 7,8% zbadanej próby (8 osób). Pracownicy instytucji rynku pracy stanowili 1% ogółu (1 osoba). Ostateczny poziom zwrotów z podziałem na płeć prezentuje się następująco: Wykres nr 2. Płeć respondentów Mężczyzna 11,8% Kobieta 85,3% Brak danych 2,9% (N=102) Przeważającą grupą osób, które wzięły udział w badaniu były kobiety (85,3%). Mężczyźni stanowili 11,8% ogółu badanych. Poniżej został przedstawiony podział uwzględniający staż pracy respondentów. 9

Wykres nr 3. Staż pracy respondentów w obecnym miejscu pracy powyżej 10 lat do 15 lat włącznie 9,8% powyżej 15 lat 22,5% brak danych 4,9% powyżej 5 lat do 10 lat włącznie 31,4% do 1 roku włącznie 6,9% powyżej 1 roku do 5 lat włącznie 24,5% (N=102) Jak wynika z przedstawionego powyżej wykresu, wśród osób badanych najwięcej było pracowników ze stażem powyżej 5 do 10 lat 31,4%, następnie 24,5% ze stażem powyżej 1 roku do 5 lat, 22,5% ze stażem powyżej 15 lat. Osób, które pracowały w obecnym miejscu powyżej 10 do 15 lat włącznie było 9,8%, natomiast osoby ze stażem do 1 roku stanowiły 6,9% badanych. 10

3. Wyniki przeprowadzonych badań 3.1. Zagadnienia z zakresu polityki społecznej wymagające najpilniejszego zdiagnozowania, częstszej aktualizacji informacji, pogłębionej lub szczegółowej analizy W pierwszym pytaniu kwestionariusza ankiety respondenci zostali zapytani o to, jakie zagadnienia z polityki społecznej (problemów społecznych, pomocy społecznej) wymagają: najpilniejszego zdiagnozowania, częstszej aktualizacji informacji, pogłębionej/szczegółowej analizy. Pytanie miało charakter otwarty, co umożliwiło wyodrębnienie poszczególnych kategorii i przedstawienie najczęściej wskazywanych tematów w tabeli wraz z liczbą wskazań. W ten sposób powstały listy problemów, zagadnień i obszarów, których podjęcie w pracach badawczych byłoby odpowiedzią na zapotrzebowanie badawcze w obszarze polityki społecznej. Opracowując uzyskane odpowiedzi utworzono kategorie ogólne (tematy badawcze), natomiast wykaz szczegółowych odpowiedzi dotyczących tych kategorii został zawarty w Załącznikach nr 2, 3 i 4 do niniejszego raportu. Poniżej przedstawiono listę zagadnień z obszaru polityki społecznej, które według respondentów wymagają najpilniejszego zdiagnozowania. Tabela nr 2. Zagadnienia z obszaru polityki społecznej wymagające NAJPILNIEJSZEGO ZDIAGNOZOWANIA Obszar Liczba wskazań Procent wskazań przemoc 40 14,0% bezrobocie 36 12,6% osoby starsze 29 10,2% uzależnienia 28 9,8% niepełnosprawność 21 7,4% sytuacja rodzin 21 7,4% dzieci i młodzież 19 6,7% ubóstwo 17 6,0% wykluczenie społeczne 9 3,2% rynek pracy 9 3,2% piecza zastępcza 7 2,5% bezdomność 7 2,5% pomoc społeczna 6 2,1% kadra pomocy i integracji społecznej 6 2,1% ekonomia społeczna 6 2,1% 11

Obszar Liczba wskazań Procent wskazań sytuacja i postawy klientów OPS 5 1,8% mieszkania socjalne 4 1,4% mniejszości narodowe 2 0,7% samotne rodzicielstwo 2 0,7% wolontariat 2 0,7% osoby samotne 1 0,4% inne 8 2,8% RAZEM: 285 100,0% (n=285, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najczęściej wymienianym problemem społecznym uznanym za wymagający najpilniejszego zdiagnozowania była przemoc wymieniło ją 40 ankietowanych. Szczegółowe odpowiedzi w tym obszarze, wskazywały na potrzebę zbadania m.in. przemocy w rodzinach/w rodzinie, przemocy wobec dzieci, sytuacji ofiar przemocy w rodzinie/dotkniętych przemocą, rozpadu rodzin, molestowania dzieci, przemocy rówieśniczej wśród młodzieży gimnazjalnej, przemocy wobec osób starszych. Drugim wskazywanym problemem było bezrobocie wskazało go 36 osób. Wśród szczegółowych odpowiedzi ankietowani wskazywali potrzebę zdiagnozowania: bezrobocia wśród młodzieży, długotrwałego bezrobocia, aktywizacji bezrobotnych, bezrobocia na obszarach wiejskich czy problemu dziedziczenia bezrobocia. Obszar związany z osobami starszymi wskazało 29 osób. Tutaj ankietowani wymienili szczegółowe problemy do zbadania takie jak: starzejące się społeczeństwo, seniorzy pozostający bez opieki ze strony najbliższych, bezradność osób starszych, aktywizacja osób starszych, pozostawianie starszych osób (rodziców) bez opieki oraz niechęć do sprawowania bezpłatnej opieki, problemy społeczno-zawodowe osób starszych 50+. Kolejnym zagadnieniem były uzależnienia potrzebę ich pilnego zdiagnozowania wymieniło 28 osób. Tematy szczegółowe w tym obszarze wg ankietowanych to alkoholizm, nadużywanie alkoholu przez matki, przez kobiety, narkomania wśród dzieci i młodzieży, dopalacze. Następnym zagadnieniem z obszaru polityki społecznej była niepełnosprawność, którą wskazało 21 osób. Pojawiły się tutaj propozycje zbadania problemów społeczno-zawodowych osób niepełnosprawnych, sytuacji osób niepełnosprawnych, liczby osób niepełnosprawnych, dostępu osób niepełnosprawnych do obiektów użyteczności publicznej czy barier osób niepełnosprawnych w dostępie do edukacji i pracy. 21 osób wskazało również na zagadnienie sytuacji rodzin. Szczegółowe problemy do zbadania w tym obszarze to według ankietowanych: bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, rodziny bezdomne, dysfunkcyjność rodzin, dziedziczenie biernych postaw, patologie w rodzinie, problemy ekonomiczno- 12

społeczne rodzin z dzieckiem/dziećmi niepełnosprawnymi, wielodzietność, zagrożenia współczesnej rodziny. Obszar dzieci i młodzieży wymagający najpilniejszego zdiagnozowania wskazało 19 osób badanych. Szczegółowe odpowiedzi w tym obszarze, wskazywały potrzebę zbadania m.in. eurosieroctwa, wykluczenia społecznego młodzieży, sytuacji małoletnich/nieletnich matek, sytuacji młodzieży z terenów wiejskich i małych miast, problemów społeczno-zawodowych osób młodych (wiek 25 lat) czy niedożywienie dzieci. Ostatnim z obszarów wskazywanych przez ponad 10 osób było ubóstwo potrzebę jego pilnego zdiagnozowania wskazało 17 osób. Ilościowe zestawienie uzyskanych odpowiedzi dotyczących ww. obszarów wymagających pilnego zdiagnozowania zaprezentowane jest w Załączniku nr 2 do niniejszego raportu. Następnie respondentów zapytano o zagadnienia, które wymagają dokonywania częstszej aktualizacji informacji. Poniżej przedstawiono listę wymienionych obszarów. Tabela nr 3. Zagadnienia z obszaru polityki społecznej wymagające DOKONYWANIA CZĘSTSZEJ AKTUALIZACJI INFORMACJI Obszar Liczba wskazań Procent wskazań bezrobocie 37 18,0% przemoc 26 12,7% uzależnienia 23 11,2% ubóstwo 20 9,8% osoby starsze 14 6,8% niepełnosprawność 13 6,3% sytuacja rodzin 12 5,9% bazy danych 7 3,4% wykluczenie społeczne 7 3,4% rynek pracy 7 3,4% dzieci i młodzież 6 2,9% sytuacja i postawy klientów OPS 6 2,9% statystyka 4 2,0% bezdomność 3 1,5% piecza zastępcza 3 1,5% pomoc społeczna 3 1,5% kadra pomocy i integracji społecznej 2 1,0% inne 12 5,9% RAZEM: 205 100% (n=205, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najczęściej wymienianym obszarem polityki społecznej uznanym za wymagający dokonywania częstszej aktualizacji informacji było bezrobocie wymieniło je 37 ankietowanych osób. Ankietowani wymienili tutaj szczegółowe 13

problemy do zbadania takie jak: bezrobocie osób młodych, absolwentów szkół ponadgimnazjalnych oraz wyższych czy długotrwałe bezrobocie. Drugim wskazywanym problemem była przemoc wskazało na nią 26 osób. Wśród szczegółowych odpowiedzi ankietowani wskazywali potrzebę częstszej aktualizacji informacji o przemocy w rodzinie, wparciu dla ofiar przemocy w rodzinie, przemocy wobec dzieci. Następnym zagadnieniem z obszaru problematyki społecznej były uzależnienia, które wskazały 23 osoby. Pojawiły się tutaj propozycje zbadania alkoholizmu, uzależnienia od narkotyków, badań panelowych osób po terapii uzależnień, dopalaczy, internetoholizmu 6 i gier komputerowych. Obszar związany z ubóstwem wskazało 20 osób, które wymieniły chęć częstszej aktualizacji informacji na ten temat. Kolejnym zagadnieniem był obszar dotyczący osób starszych. Szczegółowe problemy, niezbędne do zdiagnozowania w tym obszarze, to według ankietowanych: sytuacja osób starszych, pomoc osobom starszym, potrzeby ludzi starszych, aktywność i terapia osób starszych, demografia i starzenia się społeczeństwa, problemy społeczno-zawodowe osób 50+ czy skrajne ubóstwo osób po 60 r.ż. Niepełnosprawność wskazało 13 osób badanych. Ostatnim z obszarów, który uzyskał większą liczbę odpowiedzi była sytuacja rodzin 12 osób. Szczegółowe odpowiedzi w tym obszarze to: sytuacja rodzin wielodzietnych, sytuacja rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi, patologie w rodzinie, rodziny bezdomne czy rodziny rozbite. Ilościowe zestawienie uzyskanych odpowiedzi dotyczących ww. obszarów wymagających częstszej aktualizacji zaprezentowane jest w Załączniku nr 3 do niniejszego raportu. Ostatnią częścią pytania nr 1 w kwestionariuszu ankiety, była prośba do respondentów o wskazanie obszarów, które według nich wymagają pogłębionej/szczegółowej analizy. Odpowiedzi pogrupowane w kategorie ogólne przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela nr 4. Zagadnienia z obszaru polityki społecznej wymagające POGŁĘBIONEJ/SZCZEGÓŁOWEJ ANALIZY Obszar Liczba wskazań Procent wskazań przemoc 36 17,6% bezrobocie 22 10,7% uzależnienia 18 8,8% sytuacja rodzin 16 7,8% pomoc społeczna 16 7,8% osoby starsze 15 7,3% 6 Internetoholizm uzależnienie od korzystania z Internetu, Miodek J., Słownik ojczyzny polszczyzny, oprac. Monika Zaśko-Zielińska, Tomasz Piekot, Wyd. Europa, Wrocław 2002, s. 255. 14

niepełnosprawność 15 7,3% ubóstwo 11 5,4% wykluczenie społeczne 8 3,9% rynek pracy 7 3,4% ekonomia społeczna 6 2,9% sytuacja dzieci i młodzieży 6 2,9% kadra pomocy społecznej 5 2,4% piecza 5 2,4% inne 19 9,3% RAZEM: 205 100% (n=205, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Jako obszar wymagający pogłębionej lub szczegółowej analizy respondenci najczęściej wymieniali przemoc 36 wskazań. Szczegółowymi odpowiedziami były tutaj: przemoc w rodzinach, przemoc wobec dzieci, skala przemocy w rodzinach, sytuacja osób dotkniętych przemocą, przemoc matek wobec dzieci, przemoc wobec kobiet, przemoc wśród osób starszych. Kolejnym z obszarów było bezrobocie wskazały na nie 22 osoby. Uznano, że powinno się bardziej szczegółowo zbadać: zjawisko bezrobocia, bezrobocie osób w wieku 45+, bezrobocie wśród młodzieży i absolwentów studiów wyższych, długotrwałe bezrobocie, potrzeby osób długotrwale bezrobotnych, przyczyny bezrobocia. 18 osób wskazało potrzebę szczegółowej analizy uzależnień. Dokładniej, były to: alkoholizm, cyberuzależnienia, determinanty skutecznej terapii uzależnień, dopalacze, narkomania, alkoholizm wśród kobiet. Kolejnym wskazywanym problemem była sytuacja rodzin wymieniło ją 16 osób. Wśród szczegółowych odpowiedzi ankietowani wskazywali bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, sytuację rodzin wykluczonych społecznie z tytułu bezrobocia, kondycję ekonomiczną rodzin wielodzietnych, rodziny niepełne, problemy ekonomiczno-społeczne rodzin z dzieckiem/dziećmi niepełnosprawnymi, sytuacja rodzin korzystających z pomocy społecznej. Respondenci wymieniali także obszar związany z pomocą społeczną 16 wskazań. Szczegółowymi zagadnieniami do analizy byłyby tutaj: wieloletnie korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej, efektywność szkoleń osób bezrobotnych, metoda kontraktu socjalnego w pomocy społecznej, metody pracy środowiskowej i ich realizacja, nowoczesne modele pracy z młodzieżą wykluczoną społecznie, praca socjalna z rodziną dotkniętą przemocą, procedury realizacji Niebieskich Kart, skuteczność projektów PO KL czy trudności w pracy pracownika socjalnego. Obszar związany z osobami starszymi, wymagający szczegółowej analizy, wskazało 19 osób badanych. Odpowiedzi szczegółowe to sytuacja osób starszych, ich problemy i potrzeby oraz szanse na zatrudnienie osób starszych z wykształceniem podstawowym. 15

Kolejnym obszarem była niepełnosprawność 15 wskazań. Jednym z najczęściej wskazywanych problemów było również ubóstwo, które zostało wymienione przez 11 osób, natomiast oprócz ogólnego zbadania zjawiska pojawiła się tutaj potrzeba pogłębionej analizy na temat ubóstwa na terenach wiejskich oraz przyczyn ubóstwa. Ilościowe zestawienie uzyskanych odpowiedzi dotyczących ww. obszarów wymagających pogłębionej/szczegółowej analizy zaprezentowane jest w Załączniku nr 4 do niniejszego raportu. Wśród wszystkich obszarów, które ankietowani wymieniali jako wymagające najpilniejszego zdiagnozowania, częstszej aktualizacji czy szczegółowej analizy, kilka z nich powtarzało się w każdej kategorii uzyskując jedną z najwyższych liczbę wskazań były to przemoc, bezrobocie, uzależnienia, osoby starsze i ubóstwo. Wskazuje to na brak dostatecznych analiz/badań dotyczących tych obszarów oraz konieczność potraktowania tych tematów jako strategicznych przy planowaniu badań z zakresu polityki społecznej. Powyższe tematy pokrywają się również z problemami społecznymi, które występują w województwie warmińskomazurskim. 3.2. Zagadnienia, których zbadanie byłoby najbardziej przydatne w pracy zawodowej/społecznej respondentów Pytanie nr 2 w kwestionariuszu ankiety dotyczyło zagadnień, których zbadanie byłoby najbardziej przydatne w pracy zawodowej/społecznej respondentów. Odpowiedzi zebrano w kategorie ogólne oraz przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela nr 5. Zagadnienia, których zbadanie byłoby najbardziej przydatne w pracy zawodowej/społecznej respondentów Obszar Liczba wskazań Procent wskazań przemoc 39 17,2% bezrobocie 31 13,7% uzależnienia 23 10,1% niepełnosprawność 20 8,8% sytuacja rodzin 16 7,0% wykluczenie 15 6,6% osoby starsze 14 5,4% pomoc społeczna (praca socjalna) 11 4,8% sytuacja dzieci i młodzieży 10 4,4% ubóstwo 8 3,5% rynek pracy 7 3,1% 16

kadra pomocy i integracji społecznej 6 2,6% sytuacja i postawy klientów pomocy społecznej 5 2,2% ekonomia społeczna 4 1,8% piecza zastępcza 4 1,8% statystyka 3 1,3% inne 11 4,8% RAZEM: 227 100% (n=227, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Większość odpowiedzi udzielanych przez respondentów pokrywała się z zagadnieniami z pytania nr 1. Tutaj, jako zbadane zagadnienia przydatne w pracy zawodowej respondentów, wymieniono przemoc 39 wskazań. Szczegółowe tematy w tym obszarze to: przemoc w rodzinach, przemoc wobec dzieci oraz jej wpływ na dorosłe życie, postępowanie wobec sprawców przemocy, procedura Niebieskiej Karty, przemoc seksualna, przemoc wobec osób starszych oraz zakres wparcia udzielnego ofiarom przemocy w rodzinie. Drugim obszarem, którego zbadanie byłoby najbardziej przydatne w pracy zawodowej osób badanych byłoby zjawisko bezrobocia 31 wskazań. Jako tematy szczegółowe w tym obszarze badani wymieniali: bezrobocie ludzi młodych, aktywizację zawodową, bezrobocie na obszarach wiejskich, bezrobocie w grupie osób z wyższym wykształceniem (standard życia), bezrobocie wśród osób z niepełnosprawnością, dziedziczenie bezrobocia, najskuteczniejsze działania w walce z bezrobociem, potrzeby osób długotrwale bezrobotnych, powody bierności zawodowej (w sytuacji, gdy osoby bezrobotne otrzymują oferty pracy), problemy bezrobotnych w miejscowościach po byłych PGR-ach, przyczyny bezrobocia, metody pracy z rodziną z dziedziczonym bezrobociem. Kolejnym zagadnieniem były uzależnienia, które wskazało 23 respondentów. Wśród szczegółowych obszarów znalazły się: alkoholizm, dopalacze, przeciwdziałanie uzależnieniom od narkotyków i dopalaczy, przyczyny uzależnień wśród młodych ludzi, skutki alkoholizmu w życiu rodzinnym, uzależnienia wśród osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, sposoby pracy z osobami uzależnionymi. Osoby badane wskazały również temat niepełnosprawności, którego zbadanie mogłoby być przydatne w pracy zawodowej. Wnikliwe dane należałoby zebrać m.in. z zakresu: sytuacji osób niepełnosprawnych, w tym z zaburzeniami psychicznymi, chorób psychicznych, aktywizacji osób niepełnosprawnych (przyczyn braku aktywności osób niepełnosprawnych w życiu zawodowym, szans na zatrudnienie), systemu wsparcia osób z zaburzeniami psychicznymi, problemów społeczno-zawodowych osób niepełnosprawnych, sposobów pracy z osobami niepełnosprawnymi oraz szkolenia dla osób niepełnosprawnych. 17

Kolejnym zagadnieniem była sytuacja rodzin wskazana przez 16 respondentów. Szczegółowe tematy w tym obszarze to: problemy opiekuńczowychowawcze, rodziny bezdomne, sytuacja ekonomiczna rodzin wielodzietnych, nowe formy wsparcia rodzin wykluczonych społecznie, problemy ekonomicznospołeczne rodzin z dzieckiem/ćmi niepełnosprawnymi, rodziny dotknięte problemem alkoholizmu, sytuacja rodzin dotkniętych patologią i przemocą domową, wsparcie rodzin osób z zaburzeniami psychicznymi. Dalszym problemem, którego zbadanie byłoby najbardziej przydatne w pracy społecznej/zawodowej respondentów było wykluczenie społeczne 15 wskazań. Jest to zagadnienie szerokie, natomiast respondenci wskazali, że chodzi konkretnie m.in. o wykluczenie społeczne dzieci i młodzieży, wykluczenie społeczne osób bezdomnych, osób starszych, wykluczenie z tytułu bezrobocia oraz osób zwalnianych z zakładów karnych. Zagadnienie związane z sytuacją osób starszych zostało wskazane 14 razy. Respondentom chodziło głównie o sytuację osób starszych, ich niepełnosprawność, opiekę nad ludźmi starszymi, osoby starsze i ich aktywność, potrzeby osób starszych oraz system wsparcia i usług socjalnych adresowanych do osób starszych. Kolejnym ogólnym zagadnieniem, na które zwróciły uwagę osoby badane była pomoc społeczna (praca socjalna) 11 wskazań. W tej szerokiej definicji wymieniono: efektywność działań pomocy społecznej, efektywność terapii prowadzonej w DPS, interpretacje zmieniających się przepisów spoza ustawy o pomocy społecznej obowiązujących w obszarze pomocy społecznej, praca socjalna w terenie, skuteczność narzędzi stosowanych w pracy socjalnej, współpraca między asystentem a koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i pracownikami socjalnymi, współpraca NGO z jednostkami pomocy społecznej, współpraca PUP z JOPS. Innym problemem, którego zbadanie byłoby najbardziej przydatne dla respondentów była sytuacja dzieci i młodzieży 10 odpowiedzi. Szczegółowa problematyka obejmuje: aspiracje edukacyjne dzieci i młodzieży z terenów wiejskich, monitorowanie losów absolwentów szkół ponadgimnazjalnych, poziom niedożywienia, sytuacja młodzieży na rynku pracy, sytuacja młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, sytuacja nieletnich matek oraz sposoby pracy z bierną/niezaangażowaną młodzieżą. Inne wymienione kategorie, które uzyskały mniej niż 10 wskazań to: ubóstwo 8, rynek pracy 7, kadra pomocy i integracji społecznej 6, sytuacja i postawy klientów pomocy społecznej 5, ekonomia społeczna 4, piecza zastępcza 4, statystyka dotycząca pomocy i integracji społecznej/pracy socjalnej 3. Wśród kategorii inne, znalazły się m.in. takie tematy jak: człowiek bezdomny a społeczeństwo, komunikacja społeczna, mieszkalnictwo socjalne, potrzeby osób samotnych, potrzeby społeczności lokalnej, profilaktyka rodzinna, sytuacja mniejszości marginalizowanych w naszym województwie. 18

3.3. Tematy ogólne i szczegółowe z zakresu polityki społecznej wymagające pogłębionej analizy W pytaniu nr 3 zapytano respondentów o tematy szczegółowe spośród zbadanych przez OIS tematów ogólnych, które wymagałyby bardziej szczegółowej analizy. Jako pierwszy temat ogólny wskazano wykluczenie społeczne młodzieży. Obszary szczegółowe w tym temacie, które wskazali respondenci, zebrano w poniższej tabeli. Tabela nr 6. Tematy szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w obszarze wykluczenia społecznego młodzieży Obszar Liczba wskazań Procent wskazań wykluczenie społeczne 22 15,49% rynek pracy 18 12,68% czas wolny młodzieży (pozaszkolny) 18 12,68% uzależnienia młodzieży 14 9,86% edukacja 10 7,04% bezrobocie młodzieży 10 7,04% sprawy opiekuńczowychowawcze 8 5,63% młodzież w środowisku społecznym 8 5,63% aktywizacja, aktywność społeczna 6 4,23% młodzież na obszarach wiejskich 5 3,52% metodyka pracy z młodzieżą 4 2,82% fundusze unijne 2 1,41% przemoc 2 1,41% wczesne rodzicielstwo 2 1,41% MKIS 1 0,70% piecza zastępcza 1 0,70% statystyka 1 0,70% inne 10 7,04% RAZEM: 142 100% (n=142, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) 22 respondentów wskazało, że w obszarze wykluczenia społecznego młodzieży należałoby zbadać m.in. profilaktykę, problem wykluczenia młodzieży z rodzin korzystających z pomocy społecznej, bariery jakie napotyka młodzież powodujące wykluczenie społeczne, współczesne przyczyny wykluczenia, wykluczenie młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich i małych miejscowości, 19

wykluczenie młodzieży pochodzącej z rodzin żyjących w skrajnym ubóstwie oraz rodzin patologicznych, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu młodzieży w ocenie pracowników socjalnych, instytucji, przyczyny wykluczenia a możliwości pomocy, środowisko zamieszkania a jego wpływ na wykluczenie, uświadamianie młodzieży poprzez edukację o przyczynach wykluczenia społecznego, dyskryminacja młodzieży ze względu na miejsce zamieszkania i ubóstwa. Osoby badane wymieniały również inne tematy szczegółowe, które według nich są ściśle związane ze zjawiskiem wykluczenia społecznego młodzieży. Jednym z nich był rynek pracy (18 wskazań) do którego, zdaniem respondentów, należałoby zaliczyć brak umiejętności sprawnego poruszania się po rynku pracy, sytuacja młodzieży na rynku pracy, brak aspiracji zawodowych, brak perspektyw pracy po ukończeniu szkoły, dostępność do rynku pracy, mobilność młodzieży (w tym chęć wyjazdu za granicę), postawy osób młodych wobec pracy czy eurosieroctwo. 18 wskazań uzyskał również temat czasu wolnego młodzieży. Tutaj szczegółowo należałoby zbadać organizację i formy spędzania czasu wolnego (problem braku ofert i braku zajęć), organizowanie miejsc spotkań dla osób młodych, kluby młodzieżowe, rozwój wolontariatu, zaangażowanie szkół w pozaszkolne formy zajęć rozwijających zdolności, kreatywność itp. Tematy, jakie należałoby poruszyć podczas szczegółowego zbadania uzależnień młodzieży (14 wskazań) to: przyczyny uzależnień, dostępność używek, alkoholizm, dopalacze, narkomania wśród młodzieży, uzależnienia od gier komputerowych czy od telefonów komórkowych. Zagadnienia związane z edukacją młodzieży (10 wskazań) to m.in. system pomocy w zdobywaniu wykształcenia, przyczyny braku chęci do dalszej nauki, rodzaje podejmowanej edukacji ponadgimnazjalnej, systemy stypendialne dla młodzieży uczącej się ze środowisk ubogich, konieczność systemowej pracy z dziećmi i młodzieżą w zakresie edukacji, szczególnie zwracając uwagę na problem uzależnień oraz brak możliwości kształcenia ze względu na ubóstwo rodziny i wielodzietność. Ważnym tematem szczegółowym w kategorii wykluczenia społecznego młodzieży jest również temat bezrobocia (10 wskazań). Jego analiza mogłaby opierać się na zbadaniu długotrwałego bezrobocia (jego przyczyn), czy np. bezrobocia absolwentów (w tym także szkół wyższych). Wśród innych obszarów szczegółowych respondenci wymieniali również sprawy opiekuńczo-wychowawcze 8 wskazań (negatywne wzorce w rodzinie, powielanie biernej postawy rodziców, trudna sytuacja socjalno-bytowa rodziny i jej wpływ na sytuację dzieci i młodzieży, zaniedbania opiekuńczo-wychowawcze, brak czasu ze strony rodziców, upadek autorytetów rodzicielskich, edukacja rodziców szkoły dla rodziców), młodzież w środowisku społecznym 8 wskazań (niezdolność do uczestnictwa w życiu społecznym, brak zrozumienia ze strony najbliższych, nieprawidłowe relacje z rówieśnikami oraz z rodzicami, wpływ 20

środowiska na charakter młodych ludzi, radzenie sobie z problemami życia codziennego) czy aktywizację, aktywność społeczną 6 wskazań (jak zaktywizować nieaktywną młodzież jakie są deficyty do zaspokojenia i jak je zaspokoić, włączenie młodzieży w działania na rzecz społeczności lokalnej, wzmocnienie umiejętności praktycznych w zakresie aktywizacji społecznej dzieci i młodzieży, współpraca społeczności lokalnej z młodzieżą). Drugim tematem ogólnym poddanym analizie było ubóstwo. Respondenci wskazywali obszary szczegółowe w tym temacie, wymagające pogłębionej analizy. Tabela nr 7. Tematy szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w obszarze ubóstwa Obszar Liczba wskazań Procent wskazań ubóstwo wśród różnych grup społecznych 33 27,05% przyczyny ubóstwa 19 15,57% przeciwdziałanie i zminimalizowanie zjawiska 9 7,38% statystyka 9 7,38% system pomocy społecznej a problem ubóstwa 7 5,74% inne aspekty ubóstwa wymagające pogłębionej analizy 7 5,74% dziedziczenie ubóstwa 6 4,92% inne 32 26,23% RAZEM: 122 100% (n=122, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najczęściej wskazywanym tematem szczegółowym w obszarze ubóstwa było ubóstwo wśród różnych grup społecznych (33 wskazania). Respondenci wymieniali tutaj ubóstwo dzieci i młodzieży, ubóstwo rodzin (powody ubóstwa, sytuacja mieszkaniowa, ubóstwo rodzin dotkniętych uzależnieniami), ubóstwo pracujących, ubóstwo na terenach wiejskich (po PGR-owskich), ubóstwo osób w wieku starszym (50+), ubóstwo wśród osób niezaradnych życiowo, aspołecznych, niepełnosprawnych, wpływ ubóstwa na jakość sprawowania opieki nad małoletnimi dziećmi, ubóstwo a funkcjonowanie społeczne rodzin, ubóstwo rodzin długotrwale korzystających z pomocy społecznej, ubóstwo w gminach wiejskich i miejskowiejskich, zaspokajanie podstawowych potrzeb bytowych przez rodziny żyjące w skrajnym ubóstwie. Pogłębionej analizy, według osób badanych, wymagałyby również zagadnienia dotyczące przyczyn ubóstwa, które wskazano 19 razy oraz problem przeciwdziałania i zminimalizowania zjawiska, wskazanego 9 razy. 21

W statystyce (9 wskazań), której zapotrzebowanie zgłaszali respondenci, miałyby znaleźć się dane dotyczące osób ubogich korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej (rodzaje świadczeń, czy kierowana do nich pomoc jest wystarczająca), zasięgu ubóstwa, kryteriów dochodowych, minimalnego dochodu socjalnego, oceny poziomu faktycznego a rzeczywistego ubóstwa, poziomu rozwarstwienia społecznego pod względem sytuacji materialnej, liczby osób z rodzin ubogich, mających wyższe wykształcenie, skali zjawiska w województwie, skali biedy w Polsce. Inne aspekty ubóstwa wymagające pogłębionej analizy (7 wskazań) to: ubóstwo a wykluczenie społeczne, rekomendacje dot. ubóstwa, niezaradność życiowa, niechęć do poprawy swojej sytuacji życiowej a ubóstwo, ubóstwo jako problem współczesnego świata, ubóstwo w percepcji dziecka. W kategorii inne, która uzyskała 32 wskazania respondenci wymieniali szereg tematów szczegółowych (np. bezrobocie, patologie, problematyka samotnego rodzicielstwa), które bezpośrednio nie dotyczyły problemu ubóstwa, dlatego nie zostały poddane analizie w tej części dokumentu. Kolejnym ogólnym obszarem poddanym analizie jest sytuacja społecznozawodowa osób niepełnosprawnych. Odpowiedzi respondentów wskazujące szczegółowe tematy do analizy tego problemu podane są w poniższej tabeli. Tabela nr 8. Tematy szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w obszarze sytuacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych Obszar Liczba wskazań Procent wskazań rynek pracy 40 33,9% bariery i utrudnienia w życiu 16 13,6% społecznym i zawodowym wykluczenie i izolacja w życiu 9 7,6% społecznym i zawodowym dostosowanie stanowisk pracy do 8 6,8% potrzeb osób niepełnosprawnych aktywizacja społeczna i 6 5,1% zawodowa dostęp do instytucji i usług 5 4,2% pomoc społeczna i działania na 5 4,2% rzecz osób niepełnosprawnych uczestnictwo w życiu społecznym 5 4,2% statystyka 4 3,4% ochrona zdrowia i profilaktyka 3 2,5% zdrowotna sytuacja osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności 3 2,5% sytuacja rodzin z osobą niepełnosprawną 3 2,5% 22

Obszar Liczba wskazań Procent wskazań instytucje służące rehabilitacji społecznej i zawodowej 3 2,5% inne 8 6,8% RAZEM: 118 100% (n=118, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najczęściej wskazywanym przez respondentów szczegółowym tematem był rynek pracy dotyczący osób niepełnosprawnych (40 wskazań). Badani pisali tutaj o formach zatrudnienia tych osób, ich trudnościach na rynku pracy (braku ofert pracy, trudnościach w podjęciu zatrudnienia, przyczyn niechęci do podjęcia pracy), stosunku pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych czy podnoszeniu ich kwalifikacji zawodowych. Dalej ankietowani wymieniali różne rodzaje barier i utrudnień w życiu społecznym i zawodowym osób niepełnosprawnych (16 wskazań). Znalazły się tutaj m.in. bariery architektoniczne, komunikacyjne (brak autobusów dostosowanych do osób niepełnosprawnych), bariery i utrudnienia w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym. Kolejnym tematem szczegółowym jest wykluczenie i izolacja w życiu społecznym i zawodowym (9 wskazań), do którego zaliczyć można stereotypowe myślenie o osobach niepełnosprawnych, nietolerancję, dyskryminację, brak integracji czy izolacja z życia społecznego oraz ich przyczyny a także izolację zawodową. Respondenci wymieniali również problem dostosowania stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych (8 wskazań), w którym znalazło się zwiększenie dostępu do miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, tworzenie nowych miejsc pracy, dofinansowanie stanowisk pracy, zbyt mała liczba zakładów chronionych. Mniejszą liczbę wskazań uzyskały takie obszary szczegółowe, jak: aktywizacja społeczna i zawodowa (6 wskazań), dostęp do instytucji i usług (5 wskazań), pomoc społeczna i działania na rzecz osób niepełnosprawnych (5 wskazań), uczestnictwo w życiu społecznym (5 wskazań), statystyka (4 wskazania), ochrona zdrowia i profilaktyka zdrowotna (3 wskazania), sytuacja osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności (3 wskazania), sytuacja rodzin z osobą niepełnosprawną (3 wskazania), instytucje służące rehabilitacji społecznej i zawodowej (3 wskazania). Wśród innych tematów szczegółowych znalazły się: spółdzielnie socjalne, sytuacja osób niepełnosprawnych na terenach wiejskich, choroby psychiczne. Następny zanalizowany temat ogólny to sytuacja osób starszych. Respondenci wskazywali obszary szczegółowe w tym temacie, wymagające pogłębionej analizy. Odpowiedzi przedstawiono w poniższej tabeli: 23

Tabela nr 9. Tematy szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w obszarze sytuacji osób starszych Obszar Liczba wskazań Procent wskazań czas wolny i aktywność 28 20,3% dostęp do usług i instytucji 19 13,8% rodzina wobec osoby starszej 17 12,3% wykluczenie i izolacja 14 10,1% opieka nad osobami starszymi (instytucjonalna, usługi 14 10,1% opiekuńcze) sytuacja materialna, zawodowa, społeczna 11 8,0% przemoc wobec osób starszych 7 5,1% potrzeby osób starszych 6 4,3% statystyka 5 3,6% ubóstwo 4 2,9% postrzeganie osób starszych w środowisku/w społeczeństwie 3 2,2% inne 10 7,2% RAZEM: 138 100% (n=138, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najczęściej wymienianym tematem szczegółowym w obszarze sytuacji osób starszych był czas wolny i aktywność (28 wskazań). Respondenci podawali potrzebę pogłębionej analizy: działań na rzecz aktywności i aktywizacji osób starszych (form wspierania tych osób, środki finansowe), klubów seniora, większego dostępu do udziału w UTW, braku możliwości korzystania z życia społecznego (brak miejsc, w których osoby starsze mogłyby spędzać czas wolny), motywowania osób starszych do dalszej aktywności społecznej czy możliwości aktywnego spędzania czasu przez osoby starsze w mieście/gminie. Kolejnym tematem szczegółowym był dostęp do usług i instytucji (19 wskazań), gdzie ankietowani wymieniali dostęp osób starszych do placówek służby zdrowia (utrudnienia), opiekę medyczną, profilaktykę zdrowotną czy trudności osób starszych w dostępie do urzędów, nowych technologii i system wsparcia osób starszych z terenów wiejskich i małomiasteczkowych. Temat rodziny wobec osoby starszej został wskazany przez 17 respondentów. Pojawiły się tutaj problemy braku opieki ze strony rodziny, zapobieganie zaniedbywaniu przez rodzinę, problem zmiany modelu rodziny, brak rodzin wielopokoleniowych czy problem odgradzania się osób starszych od dzieci by nie być dla nich ciężarem. Kolejnym wskazaniem było wykluczenie i izolacja osób starszych (14 wskazań), w którym respondenci wskazali chęć pogłębionej analizy problemu samotności osób starszych (także na terenach wiejskich), przyczyn niechęci osób 24

starszych do udziału w życiu społecznym, przyczyn wykluczenia osób starszych, ich małego zaangażowania (zwłaszcza osób z małych miejscowości) do podjęcia wspólnych inicjatyw. Respondenci wskazali także na zagadnienie opieki nad osobami starszymi (instytucjonalnej, usług opiekuńczych) 14 osób. Bardziej szczegółowe zagadnienia to: usługi opiekuńcze świadczone na rzecz osób starszych oraz ich jakość, warunki mieszkaniowe w Domach Pomocy Społecznej i innych jednostkach instytucjonalnych, problem z opieką nad osobami starszymi na obszarach wiejskich, rozwój form opieki i wsparcia dla osób starszych i ich dostępność w województwie, zależność pomiędzy dotychczasowym świadczeniem pielęgnacyjnym z tytułu rezygnacji z zatrudnienia a sprawowaniem opieki. Idąc dalej wskazana została również sytuacja materialna, zawodowa, społeczna osób starszych (11 wskazań). Pogłębionej analizy w tym obszarze wymagałaby sytuacja materialna osób starszych, sytuacja osób starszych z terenów wiejskich, sytuacja osób starszych samotnych, sytuacja zdrowotna oraz sytuacja społeczno-zawodowa osób starszych pod kątem ich włączenia społecznego. Pozostałe tematy szczegółowe, które uzyskały mniej niż 10 wskazań to: przemoc wobec osób starszych (7 wskazań), potrzeby osób starszych (6 wskazań), statystyka (5 wskazań), ubóstwo osób starszych (4 wskazania )oraz postrzeganie osób starszych w środowisku/w społeczeństwie (3 wskazania). Wśród wskazań z kategorii inne respondenci wymieniali: pomoc społeczną wobec seniorów, funkcjonowanie osób starszych w środowisku oraz zagrożenia ze strony środowiska, skalę nietolerancji osób starszych wśród młodzieży, stan zdrowia osób starszych, problemy zdrowotne, bezpieczeństwo osób starszych i srebrną gospodarkę w obszarze ekonomii społecznej. Kolejnym tematem ogólnym, o który zapytano w ankiecie były osoby korzystające z systemu pomocy społecznej. Obszary szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w tym temacie, wskazywane przez respondentów, przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela nr 10. Tematy szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w obszarze osób korzystających z systemu pomocy społecznej Obszar Liczba wskazań Procent wskazań długotrwałe korzystanie z pomocy społecznej 26 22,8% statystyka 14 12,3% metody pracy w pomocy społecznej 11 9,6% aktywność zawodowa 8 7,0% ubóstwo i dziedziczenie ubóstwa 6 5,3% bezradność 5 4,4% 25

Obszar Liczba wskazań Procent wskazań roszczeniowość 5 4,4% sytuacja rodzin 5 4,4% aktywizacja 4 3,5% bezrobocie 4 3,5% uzależnienia 3 2,2% bezdomność 2 1,8% zagadnienia prawne związane z udzielaniem pomocy społecznej 2 1,8% inne 19 16,7% RAZEM: 114 100% (n=114, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najwięcej wskazań uzyskał temat długotrwałego korzystania z pomocy społecznej (26). Respondenci wymieniali różne aspekty tego problemu np.: korzystanie z pomocy społecznej przez 2 kolejne pokolenia, wielopokoleniowe korzystanie, dziedziczenie korzystania z pomocy społecznej, przyczyny długotrwałego korzystania, dziedziczenie korzystania z pomocy przez dzieci klientów pomocy społecznej, trudności związane z usamodzielnieniem się osób korzystających z pomocy społecznej, uzależnienie od pomocy społecznej. Osoby badane wskazały również na potrzebę analizy statystyk tj. powodów korzystania z pomocy społecznej, grup społecznych korzystających z pomocy społecznej, form udzielanej pomocy osobom korzystającym z systemu pomocy społecznej (14 wskazań). Pogłębionej analizy wymagają również metody pracy w pomocy społecznej (11 wskazań). Powinno się tutaj zwrócić uwagę na zbadanie skutecznych narzędzi i metod pracy z trudnym klientem, świadczenie pracy socjalnej na rzecz osób korzystających z pomocy społecznej, potrzeby w zakresie pracy socjalnej z rodzinami patologicznymi i niewydolnymi, kontrolę osób korzystających z pomocy OPS-ów, jakość usług opiekuńczych świadczonych na rzecz osób starszych i niepełnosprawnych, celowość przyznawanej pomocy, innowacyjne metody zapobiegania uzależnieniu od pomocy społecznej zwłaszcza wśród młodych beneficjentów. Mniej niż 10 wskazań uzyskały: aktywność zawodowa (8 wskazań), ubóstwo i dziedziczenie ubóstwa (6 wskazań), bezradność (nie tylko bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych określona w ustawie o pomocy społecznej, ale również bezradność życiowa itp.) (5 wskazań), roszczeniowość (5 wskazań), sytuacja rodzin (5 wskazań), aktywizacja (4 wskazania), bezrobocie (4 wskazania), uzależnienia (3 wskazania), bezdomność (2 wskazania), zagadnienia prawne związane z udzielaniem pomocy społecznej (2 wskazania). W kategorii inne respondenci wskazywali potrzebę zbadania m.in.: mieszkań socjalnych i chronionych, animacji lokalnej, ściśle określonych kryteriów dochodowych, które nie odzwierciedlają prawdziwej sytuacji rodziny (ukryte 26

dochody), aktywności osób korzystających z systemu pomocy społecznej w kwestii zmiany postaw i sytuacji życiowej, warunków mieszkaniowych, samotnego macierzyństwa, integracji społecznej osób samotnych. Następny temat ogólny to rodzinne formy pieczy zastępczej. Respondenci wskazywali obszary szczegółowe w tym temacie, wymagające pogłębionej analizy. Odpowiedzi przedstawiono w poniższej tabeli: Tabela nr 11. Tematy szczegółowe wymagające pogłębionej analizy w obszarze rodzinnych form pieczy zastępczej Obszar Liczba wskazań Procent wskazań sytuacja dzieci i młodzieży będących w pieczy zastępczej oraz opuszczającej placówki 12 12,9% opiekuńczo-wychowawcze sytuacja i charakterystyka 11 11,8% rodzin zastępczych wsparcie rodzin zastępczych 11 11,8% statystyka 9 9,6% asystent rodziny 8 8,6% wizerunek rodzin zastępczych 6 6,5% sytuacja rodzin naturalnych 6 6,5% metody/metodyka pracy pracowników służb społecznych w obszarze pieczy zastępczej 6 6,5% działania instytucji w obszarze pieczy zastępczej 4 4,3% ocena pracy rodzin zastępczych 3 3,2% proces tworzenia/pozyskiwania rodzin zastępczych 3 3,2% ocena pracy pomocy społecznej w zakresie pieczy zastępczej 2 2,2% inne 12 12,9% RAZEM: 93 100% (n=93, respondent mógł podać więcej niż jedną odpowiedź) Najczęściej wymienianym przez respondentów tematem szczegółowym wymagającym pogłębionej analizy w obszarze pieczy zastępczej była sytuacja dzieci i młodzieży będących w pieczy zastępczej oraz opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze (12 wskazań). Wskazywano tutaj na potrzebę zbadania takich zagadnień, jak: przystosowanie do życia wychowanków po opuszczeniu rodziny zastępczej lub placówki opiekuńczo-wychowawczej, przystosowanie dzieci do przebywania w rodzinnych formach pieczy zastępczej, efektywność sprawowanej opieki nad dziećmi, ocena szans powrotu dzieci do rodzin naturalnych w ocenie 27