Logika i semiotyka Wykład VI: Znak jako jedność signifié i signifiant (Ferdynand De Saussure)
Językoznawstwo i semiologia Ferdynand de Saussure (1857 1913) językoznawca, semiolog, strukturalista wykłady na Uniwersytecie Genewskim 1916: Kurs językoznawstwa ogólnego (Bally, Sechehaye) 1996: manuskrypt Szkice z językoznawstwa ogólnego (fr:2002, pl:2004) prekursorzy: (strukturalizm lingwistyczny): kazańska szkoła (J. Baudouin de Courtenay, M.Kruszewski) następcy: szkoła praska (Jakobson); szkoła kopenhaska (Hjelmslev); Bloomfield (USA); Barthes, Levi-Strauss
De Saussure. Językoznawstwo Materiał językoznawstwa a jego przedmiot Zadania językoznawstwa: historia języków i ich opis siły działające we wszystkich językach zakres i definicja językoznawstwa Punkt widzenia stwarza przedmiot
De Saussure. Językoznawstwo Zjawiska językowe charakteryzują: Aspekt dźwiękowo-artykulacyjny......tworzący wraz z pojęciem złożoną jednostkę indywidualna i społeczna strona mowy założenie ustalonego systemu i ewolucji
De Saussure. Językoznawstwo Należy stanąć na gruncie języka (langue) i przyjąć go za normę dla wszystkich innych przejawów mowy (langage) JĘZYK, langue (def.) zbiór niezbędnych konwencji, przyjętych przez społeczność po to, by umożliwić posługiwanie się zdolnością mowy jednostkom. MÓWIENIE, parole (def.) akt jednostki realizującej swą zdolność mowy za pomocą konwencji społecznej, tj. języka.
De Saussure. Mowa a język Język jest częścią społeczną mowy Znajduje się poza jednostką Jest samoistnym przedmiotem badań
De Saussure. Własności języka, cd. Język ma charakter jednorodny (system znaków o charakterze psychicznym) Język (jak i znaki językowe) mają charakter konkretny......ergo: język jest faktem społecznym (vs. mowa) Istnieje w zbiorowości w postaci sumy odbić złożonych w każdym mózgu
De Saussure. Znak Język jako nomenklatura: : DRZEWO tj. zespół znaków językowych będących powiązaniem dźwięków i uprzednio istniejących pojęć
De Saussure. Znak Język nie jest nomenklaturą, bo: Zakładałby istnienie pojęć poprzedzających wyrazy Nie rozróżniałby między głosowym a psychicznym charakterem nazwy Traktowałby więź nazwa-rzecz jak prostą konwencję
De Saussure. Znak ZNAK JĘZYKOWY, signe (def.) jest to byt psychiczny, na który składają się: pojęcie (signifié, to, co znaczone) oraz obraz akustyczny (signifiant, to, co znaczące)
De Saussure. (Lingwistyczny) znak
Własności znaku Dowolność (arbitralność) znaku językowego ale: signifiant nie zależy od swobodnego wyboru mówiącego Linearność: signifiant rozwija się w czasie i jest rozciągły
Własności znaku Znak jest niezmienny Jako dziedzictwo jest narzucony społeczności językowej dowolność znaku uniemożliwia racjonalną dyskusję nad zmianami ogromna liczba znaków w systemie złożony charakter systemu inercja zbiorowości
Własności znaku Zmienność znaku Czas, zapewniający ciągłość języka przekształca znaki językowe kontynuacja umożliwia zmianę zmiana to przesunięcie związku między signifié a signifiant
Wartość językowa Wartość językowa Nasza myśl jest tylko bezkształtną i nieokreśloną masą; bez pomocy znaków nie bylibyśmy w stanie odróżnić dwóch pojęć Nie lepiej ma się sytuacja z substancją dźwiękową: to plastyczny materiał, nie forma dla myśli
Wartość językowa Fakt językowy można zatem opisać jako szereg kolejnych podziałów wewnętrznych, ciągłych, zarysowanych równocześnie na planie pojęć (A) i na planie dźwięków (B)
Wartość językowa Wybór przypisujący dany dźwięk określonemu pojęciu jest w pełni dowolny. Wartości są całkowicie dowolne Dlatego zbiorowość jest konieczna, aby ustalić wartości, które pochodzą z użycia i zgody (społecznej). Tak rozumiana wartość pokazuje, że nie można uznawać składnika językowego za proste połączenie dźwięku i pojęcia
Wartość a znaczenie Znaczenie (signifie) jest przeciwwagą dla obrazu słuchowego Znak, z kolei, jest przeciwwagą dla innych znaków języka (Dowolną) wartość można scharakteryzować przez podanie rzeczy niepodobnej (wymiana) i rzeczy podobnej (porównanie)
Wartość a dźwięk mowy W wyrazie ważne jest nie brzmienie, ale różnice dźwiękowe Signifiant jest bezcielesny, ustanowiony przez różnice dzielące jego obraz od wszystkich innych
Znak jako jedność W języku istnieją tylko różnice. Język nie zawiera pojęć, ani dźwięków, które mogłyby istnieć przed systemem. To, co znajduje się w znaku (z signifie lub signifiant) ma mniejsze znaczenie, niż to, co znajduje się wokół, w innych znakach. Jedyny pozytywny fakt językowy stanowi połączenie signifiant i signifie (znak jest bytem konkretnym)
De Saussure. Związki między znakami W każdej wypowiedzi wyrazy pozostają w stosunku do siebie w związkach wynikających z linearnej natury języka To związki syntagmatyczne, (in praesentia) Znak zyskuje znaczenie dzięki temu, że stoi w opozycji do znaku poprzedzającego, następującego po nim lub obu naraz: Jan jest mieszkańcem Krakowa.
De Saussure. Związki między znakami Wyrazy występujące w wypowiedzi kojarzą się z innymi wyrazami, spoza wypowiedzi To związki asocjacyjne, (in absentia) Znak kojarzy się na mocy: wspólnego tematu: mieszkaniec mieszkać, mieszkanie przyrostka: mieszkaniec wybraniec analogii signifies: mieszkaniec lokator, domownik
De Saussure. Związki między znakami
De Saussure. Związki między znakami Stosunki paradygmatyczne: metafory np. jaskrawa pomyłka Stosunki syntagmatyczne: metonimie (posłużenie się atrybutem lub funkcją jakiejś rzeczy na jej oznaczenie) lub synekdochy (oznaczenie całości za pomocą części)
De Saussure. Słowa kluczowe Język (langue), mowa (langage), mówienie (parole) Język jako system materiał i przedmiot językoznawstwa semiologia jako dziedzina psychologii społecznej język jako nomenklatura signe, signifié i signifiant niezmienność i zmienność znaku arbitralność znaku wartość językowa związki syntagmatyczne i asocjacyjne
Bibliografia: SAUSSURE de, Ferdinand, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2002, zwłaszcza Wstęp: rozdz: 2,3, Część I: rozdz. 1, 2, Część II: rozdz. 1-5. SAUSSURE de, Ferdinand, Szkice z językoznawstwa ogólnego, Warszawa: Wyd. Akad. Dialog, 2004.