DIAGNOZA do Strategii Polityki Zdrowotnej dla Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020
Spis treści Spis treści... 2 1. Wprowadzenie... 4 2. Sytuacja społeczno-demograficzno-ekonomiczna województwa łódzkiego... 5 2.1. Stan oraz ruch naturalny ludności... 5 2.2. Struktura ludności wg płci i grup ekonomicznych... 12 2.3. Oczekiwana długość życia... 15 2.4. Współczynnik umieralności niemowląt... 17 2.5. Zgony według przyczyn... 18 2.6. Struktura zgonów według płci... 21 2.7. Współczynniki surowe umieralności... 23 2.8. Zachorowania na nowotwory złośliwe... 24 2.9. Warunki życia gospodarstw domowych, dochody, wydatki na ochronę zdrowia... 30 2.10. Opieka zdrowotna (korzystanie, ponoszone wydatki, ocena zmian w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych)... 32 2.11. Rynek pracy, bezrobocie... 32 2.12. Przyczyny niezdolności do pracy... 33 2.13. Niepełnosprawność... 33 2.14. Wykształcenie... 35 2.15. Indywidualna jakość i styl życia (dobrostan psychiczny, stan zdrowia, styl życia)... 36 2.16. Ryzykowne zachowania zdrowotne (autodestrukcyjne)... 37 3. Zagrożenia środowiskowe... 38 3.1. Jakość powietrza atmosferycznego... 38 3.2. Jakość wody pitnej... 39 4. Struktura hospitalizacji... 41 5. Sytuacja epidemiologiczna w województwie łódzkim... 43 5.1. Zdrowie dzieci i młodzieży... 43 5.2. Zdrowie osób starszych... 45 5.3. Choroby zakaźne... 47 6. Zasoby ochrony zdrowia... 49 6.1. Stacjonarne lecznictwo całodobowe... 49 6.2. Opieka psychiatryczna i zdrowie psychiczne... 60 6.3. Ambulatoryjna opieka zdrowotna... 62 6.4. Podstawowa opieka zdrowotna... 64 6.5. Lecznictwo szpitalne... 65 6.6. Świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach opieki długoterminowej... 66 6.7. Opieka paliatywna i hospicyjna... 67 6.8. Rehabilitacja lecznicza... 67 6.9. Kadra... 69 7. Finansowanie świadczeń zdrowotnych przez ŁOW NFZ... 71 8. Dostępność do świadczeń zdrowotnych finansowanych przez ŁOW NFZ... 74 8.1. Świadczenia specjalistyczne - AOS, SOK... 74 8.2. Opieka długoterminowa... 79 8.3. Procedury medyczne... 80 2
8.4. Programy lekowe... 81 8.5. Opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień... 83 8.6. Rehabilitacja lecznicza... 85 8.7. Leczenie stomatologiczne... 86 8.8. Leczenie szpitalne... 87 9. Migracje na leczenie pacjentów zamieszkałych w województwie łódzkim do innych województw... 92 10. Promocja zdrowia i profilaktyka chorób... 100 10.1. Programy zdrowotne... 100 10.1.1. Programy zdrowotne realizowane przez Samorząd Województwa Łódzkiego... 101 10.1.2. Programy zdrowotne realizowane przez samorządy terytorialne... 101 10.1.3. Programy zdrowotne realizowane przez ŁOW NFZ... 102 10.2. Badanie na temat wiedzy i potrzeb mieszkańców regionu w zakresie profilaktyki... 105 10.3. Inne działania... 106 11. Sytuacja finansowa samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej województwa łódzkiego w latach 2010 2012... 107 12. Opinie konsultantów wojewódzkich... 120 13. Bibliografia... 121 14. Spis Tabel... 123 15. Spis Wykresów... 128 3
1. Wprowadzenie Niniejszy dokument powstał w ramach prac prowadzonych w Departamencie Polityki Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Łódzkiego, przygotowujących do określenia założeń i celów, które będą wyznaczały kierunek działań Samorządu Województwa Łódzkiego w obszarze polityki zdrowotnej w latach 2014-2020. Autorzy przedmiotowego opracowania podjęli próbę zgromadzenia i analizy danych odzwierciedlających warunki życia i poziom zdrowotności mieszkańców województwa łódzkiego. Dokument jest wieloaspektowym opisem cech demograficzno-społecznych populacji i ogólnych właściwości ekonomicznosystemowych, charakteryzujących sytuację ochrony zdrowia w regionie. 4
2. Sytuacja społeczno-demograficzno-ekonomiczna województwa łódzkiego 2.1. Stan oraz ruch naturalny ludności Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec roku 2012 teren województwa łódzkiego zamieszkiwało 2.524.651 osób, w tym 1.203.320 mężczyzn (47,7%) oraz 1.321.331 kobiet (52,3%). Od roku 2002 w obrębie województwa notowano systematyczny ubytek liczby mieszkańców różnica ta w latach 2002 2012 wynosiła 82.729 osób [Tabela 1]. Gęstość zaludnienia w województwie łódzkim w roku 2012 wynosiła 139 osób na km 2 i była wyższa w porównaniu do gęstości zaludnienia dla Polski (123/km 2 ). Najgęściej zaludnione obszary województwa łódzkiego w roku 2012 stanowiły powiaty: powiat m. Łódź (2.452/km 2 ), powiat m. Skierniewice (1.415/km 2 ) oraz powiat m. Piotrków Trybunalski (1.136/km 2 ). Z kolei obszary o najniższej gęstości zaludnienia zlokalizowane były w powiatach: poddębickim (48/km 2 ), skierniewickim (51/km 2 ) oraz piotrkowskim (64/km 2 ) [Wykres 1]. Wykres 1. Gęstość zaludnienia według powiatów województwa łódzkiego w 2012 roku (wg danych GUS) 5
Tabela 1. Sytuacja demograficzna województwa łódzkiego w latach 2002-2012 (wg danych GUS) Ludność ogółem, w tym: 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2.607.380 2.597.094 2.587.702 2.577.465 2.566.198 2.555.898 2.548.861 2.541.832 2.542.436 2.533.681 2.524.651 mężczyźni 1.243.836 1.238.727 1.233.746 1.228.130 1.221.937 1.216.266 1.212.328 1.208.787 1.212.182 1.207.927 1.203.320 kobiety 1.363.544 1.358.367 1.353.956 1.349.335 1.344.261 1.339.632 1.336.533 1.333.045 1.330.254 1.325.754 1.321.331 Urodzenia żywe 22.146 21.776 22.473 22.604 23.395 23.869 25.512 26.052 25.526 23.952 23.851 Zgony 30.587 30.867 30.463 31.273 31.343 32.000 31.498 31.916 31.221 30.816 31.352 Przyrost naturalny Zgony niemowląt -8.441-9.091-7.990-8.669-7.948-8.131-5.986-5.864-5.695-6.864-7.501 178 153 124 139 129 115 135 141 101 107 101 6
Przyrost naturalny 1 w roku 2012 wyniósł w województwie łódzkim -7.501 przy liczbie urodzeń żywych wynoszącej 23.851 i liczbie zgonów ogółem 31.352. Na wykresie przedstawiono zestawienie przyrostu naturalnego (wskaźnik na 1.000 ludności) dla województwa łódzkiego oraz Polski w latach 2002-2012. Od roku 2003 wskaźnik przyrostu naturalnego dla Polski systematycznie wzrastał aż do roku 2008, a następnie w latach 2008-2010 utrzymywał się na poziomie 0,9/1.000. W województwie łódzkim wskaźnik przyrostu naturalnego w latach 2002-2012 ulegał nieznacznym wahaniom (od -3,5/1.000 w roku 2003 do - 2,2/1.000 w roku 2010). W roku 2012 wynosił -3,0/1.000 i był niższy od wskaźnika dla Polski (0,0/1.000) [Wykres 2]. Wykres 2. Przyrost naturalny ogółem w województwie łódzkim i Polsce w latach 2002-2012 (wg danych GUS) Najniższy w województwie łódzkim przyrost naturalny odnotowano w roku 2012 w powiatach: m. Łódź (-5,8/1.000), powiecie łęczyckim (-4,8/1.000) oraz kutnowskim (-4,4/1.000) Najwyższe wartości wskaźnika przyrostu naturalnego obserwowano w powiatach: m. Skierniewice (2,4/1.000), powiecie bełchatowskim (1,1/1.000) oraz powiecie zduńskowolskim (-0,3/1.000) [Wykres 3]. 1 różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych i zgonów 7
Wykres 3. Przyrost naturalny (wskaźnik na 1.000 ludności) według powiatów województwa łódzkiego w 2012 roku (wg danych GUS) W całym analizowanym okresie obserwowano nadwyżkę zgonów nad urodzeniami żywymi. Różnica ta była najwyższa w roku 2003 i wynosiła 9.091, z kolei najniższa w roku 2010 gdzie odnotowano 5.695 więcej zgonów niż urodzeń żywych [Wykres 4]. Wykres 4. Ruch naturalny ludności w województwie łódzkim w latach 2002-2012 (wg danych GUS) 8
Wskaźnik urodzeń żywych w przeliczeniu na 1.000 ludności do roku 2008/2009 wykazywał tendencję wzrostową zarówno w województwie łódzkim, Polsce jak i Unii Europejskiej. W całym analizowanym okresie współczynnik dla województwa łódzkiego był niższy w porównaniu do wskaźników dla Unii Europejskiej oraz Polski. W roku 2002 wynosił w województwie 8,5/1.000 ludności, w Polsce 9,3/1.000 ludności, z kolei w Unii Europejskiej 10,2/1.000 ludności. W latach 2009-2012 wskaźnik urodzeń żywych dla województwa łódzkiego zmalał z 10,2/1.000 ludności w roku 2009 do 9,4/1.000 ludności w roku 2012. Urodzenia żywe w roku 2012 dla Polski wynosiły 10.0/1.000 ludności [Wykres 5]. Wykres 5. Urodzenia żywe ogółem w województwie łódzkim, Polsce oraz Unii Europejskiej w latach 2002-2012 (wg danych GUS) Najniższe wskaźniki urodzeń żywych w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców odnotowano w roku 2012 w Łodzi (8,4/1.000 ludności), w powiatach wieruszowskim i kutnowskim (po 8,6/1.000 ludności) oraz łęczyckim (8,8/1.000 ludności). Najwyższe wskaźniki urodzeń żywych były w powiatach skierniewickim (11,8/1.000 ludności), opoczyńskim (10,9/1.000 ludności) oraz bełchatowskim i rawskim (po 10,7/1.000 ludności) [Wykres 6]. 9
Wykres 6. Urodzenia żywe (wskaźnik na 1.000 ludności) według powiatów w 2012 roku (wg danych GUS) Wskaźnik zgonów w powiatach województwa łódzkiego w 2012 roku w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców był najniższy w m. Skierniewice (8,1/1.000 ludności), powiecie bełchatowskim (8,9/1.000 ludności) oraz zduńskowolskim (10,5/1.000 ludności). Najwyższe wartości wskaźnika raportowano w Łodzi (14,2/1.000 ludności), powiecie łęczyckim (13,6/1.000 ludności) oraz poddębickim (13,5/1.000 ludności). Wykres 7. Zgony (wskaźnik na 1.000 ludności) według powiatów w 2012 roku (wg danych GUS) 10
Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności województwa łódzkiego do 2035 roku będzie systematycznie maleć, zarówno w przypadku kobiet jak i mężczyzn. W 2035 roku liczba kobiet i mężczyzn zmniejszy się o 13% w porównaniu do roku 2012 [Wykres 8]. Szacowana liczba zgonów w roku 2035 wyniesie 31.956 przy liczbie urodzeń równej 15.608 [Wykres 9]. Wykres 8. Prognoza ludności województwa łódzkiego w latach 2015-2035 (wg danych GUS) Wykres 9. Prognoza liczby urodzeń oraz zgonów w województwie łódzkim do 2035 roku (wg danych GUS) 11
2.2. Struktura ludności wg płci i grup ekonomicznych Kobiety w województwie łódzkim stanowiły w 2012 roku 52,3% ogólnej liczby ludności. Współczynnik feminizacji 2 dla województwa wynosił 110 kobiet na 100 mężczyzn. Współczynnik feminizacji dla Polski w tym samym roku był niższy i wynosił 107/100. Biorąc pod uwagę terytorialne zróżnicowanie współczynnika feminizacji w województwie łódzkim jego najniższe wartości odnotowano w powiecie pajęczańskim (101/100 mężczyzn), bełchatowskim (103/100 mężczyzn) oraz w powiatach opoczyńskim, piotrkowskim, poddębickim, wieruszowskim, rawskim oraz skierniewickim (102/100 mężczyzn). Najwyższy współczynnik feminizacji występował w Łodzi (120/100 mężczyzn), w powiatach pabianickim i m. Piotrków Trybunalski (113/100 mężczyzn), a także w powiecie zgierskim (110/100 mężczyzn) [Wykres 10]. Wykres 10. Współczynnik feminizacji według powiatów w 2012 roku (wg danych GUS) Zestawienie liczby kobiet oraz mężczyzn w kategoriach wiekowych dla 2012 roku pokazuje nadwyżkę liczby mężczyzn nad liczbą kobiet w przedziałach wiekowych 0-44 lat. W grupach wiekowych powyżej 44 roku życia nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn sukcesywnie wzrastała. Najliczniejszą grupę wieku w przypadku kobiet stanowiła grupa 55-59 lat (108.169 kobiet), z kolei w przypadku mężczyzn grupa 30-34 (102.269 mężczyzn) [Wykres 11]. 2 liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn 12
Wykres 11. Piramida wieku dla województwa łódzkiego w 2012 roku (wg danych GUS) Według danych GUS w roku 2012 województwo łódzkie zamieszkiwane było przez 17,1% osób w wieku przedprodukcyjnym (431.872), 62,9% w wieku produkcyjnym (1.588.157 osób) oraz 20,0% w wieku poprodukcyjnym 3 (504.622 osób). W Polsce odsetki osób w poszczególnych grupach były zbliżone i wynosiły odpowiednio 18,3% (7.066.768 osób), 63,9% (24.605.558 osób) oraz 17,8% (6.860.973 osób). Struktura grup ekonomicznych w podziale na płeć (z uwzględnieniem różnicy dotyczącej wieku emerytalnego dla obu płci) pokazuje, że w roku 2012 w wieku przedprodukcyjnym było: 18,4% mężczyzn oraz 15,9% kobiet, w wieku produkcyjnym: 69,3% mężczyzn i 57,1% kobiet, natomiast w wieku poprodukcyjnym: 12,3% mężczyzn i 27,0% kobiet [Wykres 12]. 3 mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej 13
Wykres 12. Odsetek osób w wieku przed, po i produkcyjnym w podziale na płeć w województwie łódzkim w 2012 roku (wg danych GUS) W latach 2002 2012 w województwie łódzkim systematycznie zmniejszał się odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym, a rósł udział procentowy osób w wieku poprodukcyjnym. W 2002 roku grupa osób w wieku poprodukcyjnym stanowiła 17% ogółu, w 2012 roku - 20%. Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zmalał z 21% w roku 2002 do 17% w roku 2012. Grupa osób w wieku produkcyjnym pozostawała średnio na poziomie 62-64%. Wzrost odsetka osób w wieku poprodukcyjnym szacują także prognozy Głównego Urzędu Statystycznego, który przewiduje, że w roku 2035 osoby w tej grupie ekonomicznej będą stanowiły 29% ogółu ludności podczas gdy osoby w wieku przedprodukcyjnym 15% a produkcyjnym 57%. Obserwowane zjawisko starzenia się społeczeństwa ma istotny wpływ na kształtowanie się zachorowalności i chorobowości w szczególności na choroby przewlekłe takie jak: choroby układu krążenia, układu oddechowego, pokarmowego, nowotwory i schorzenia narządu ruchu. 14
2.3. Oczekiwana długość życia Dane na temat oczekiwanej długości życia (przeciętne dalsze trwanie życia) w momencie urodzenia oraz dla analizowanych grup wiekowych: 0, 15, 30, 46 i 60 lat pochodzą z opracowań GUS oraz bazy Światowej Organizacji Zdrowia (HFA DB). Oczekiwana długość życia dla mężczyzn w województwie łódzkim w roku 2011 wynosiła 70,4 lata i była niższa od oczekiwanej długości życia mieszkańców Polski oraz Unii Europejskiej (odpowiednio 72,4 lata oraz 77,2 lata) [Wykres 13]. Niższe, szacowane, przeciętne dalsze trwanie życia dla mężczyzn w województwie łódzkim w porównaniu do Polski raportowano także dla roku 2012, gdzie oczekiwana długość życia mężczyzn wynosiła dla województwa łódzkiego 70,6 lat a dla Polski 72,7 lat. Wykres 13. Oczekiwana długość życia mężczyzn w województwie łódzkim, Polsce i Unii Europejskiej w 2011 i 2012 roku (wg danych GUS i HFA DB) Oczekiwana długość życia kobiet w województwie łódzkim w roku 2011, wynosząca 79,5 lat była, podobnie jak w przypadku mężczyzn, niższa od długości życia szacowanej dla kobiet w Polsce (80,9 lat) oraz Unii Europejskiej (83,0 lat). Przeciętne dalsze trwanie życia dla kobiet w województwie łódzkim w roku 2012 wynosiło 79,8 lat. Oczekiwana długość życia w tym samym roku dla Polek wynosiła 81,0 lat [Wykres 14]. 15
Wykres 14. Oczekiwana długość życia u kobiet w województwie łódzkim, Polsce i Unii Europejskiej w 2011 i 2012 roku (wg danych GUS i HFA DB) Przeciętne dalsze trwanie życia analizowane w różnych okresach życia (0, 15, 30, 45 oraz 60 lat) pokazuje, iż szacowana oczekiwana długość życia mężczyzn w wieku 15 lat w województwie łódzkim w roku 2011 była o 6,8 lat krótsza niż w Unii Europejskiej oraz o 2,1 lata w porównaniu do Polski. W 2012 roku oczekiwana długość życia mężczyzn zamieszkujących województwo łódzkie w wieku 65 lat wynosiła 17,7 lat, a w Polsce 18,6 lat. Przeciętne dalsze trwanie życia kobiet w wieku 60 lat w roku 2012 w województwie łódzkim wynosiło 23 lata, podczas gdy średnio w Polsce - 23,8 lata. Największą różnicę w oczekiwanym dalszym trwaniu życia pomiędzy mieszkankami województwa a Polski odnotowano w roku 2012 dla wieku 0 i 15 lat (po 1,2 lat) [Tabela 2]. Tabela 2. Oczekiwana długość życia mężczyzn oraz kobiet w wieku 0, 15, 30, 45 i 60 lat w województwie łódzkim i Polsce w roku 2011 i 2012 (wg danych GUS) Przeciętne dalsze trwanie życia 0 lat 15 lat 30 lat 45 lat 60 lat Rok 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 2011 2012 Mężczyźni Polska 72,4 72,7 58,0 58,2 43,7 43,9 30,0 30,2 18,5 18,6 woj. łódzkie 70,4 70,6 55,9 56,1 41,6 41,8 28,4 28,5 17,7 17,7 Kobiety Polska 80,9 81,0 66,4 66,5 51,6 51,7 37,1 37,1 23,8 23,8 woj. łódzkie 79,5 79,8 65,0 65,2 50,3 50,5 35,9 36,1 22,9 23,0 16
2.4. Współczynnik umieralności niemowląt Umieralność niemowląt 4 w latach 2002-2012 w Polsce, Unii Europejskiej oraz województwie łódzkim wykazywała trend malejący. W 2002 roku umieralność niemowląt w Łódzkiem wynosiła 8,0/1.000 urodzeń żywych i była wyższa od wskaźników dla Polski (7,5/1.000 urodzeń żywych) i Unii Europejskiej (5,5/1.000 urodzeń żywych). Od roku 2003 umieralność niemowląt w województwie utrzymywała się poniżej wartości wyznaczanych przez trendy ogólnopolskie, pozostawała jednak wyższa niż wskaźniki dla Unii Europejskiej. W roku 2012 umieralność niemowląt w województwie łódzkim była prawie dwukrotnie niższa niż w roku 2002 i wynosiła 4,2/1.000 urodzeń żywych. Dla porównania w roku 2012 umieralność niemowląt w Polsce wynosiła 4,6/1.000 urodzeń żywych [Wykres 15]. Wykres 15. Współczynnik umieralności niemowląt w województwie łódzkim, Polsce i Unii Europejskiej w latach 2002 2012 (wg danych GUS) W województwie łódzkim w roku 2012 najniższą umieralność niemowląt odnotowano w powiatach zduńskowolskim (0/1.000 urodzeń żywych), kutnowskim (1,1/1.000 urodzeń żywych), m. Skierniewice i rawskim (po 1,9/1.000 urodzeń żywych). Najwyższe wartości wskaźników umieralności zanotowano w powiatach łęczyckim (8,7/1.000 urodzeń żywych), wieruszowskim (8,2/1.000 urodzeń żywych) oraz skierniewickim (6,7/1.000 urodzeń żywych). 4 iloraz liczby zgonów niemowląt do liczby urodzeń żywych w danym okresie w przeliczeniu na 1.000 17
2.5. Zgony według przyczyn Główne przyczyny zgonów w województwie łódzkim od wielu lat nie ulegają zmianie. Choroby układu krążenia stanowiły w 2011 roku przyczynę prawie połowy zgonów w regionie (44,4%), natomiast nowotwory niecałą jedną czwartą (23,2%). Wśród pozostałych przyczyn zgonów mieszkańców województwa w 2011 roku na uwagę zasługują zewnętrzne przyczyny zachorowania i zgonu, choroby układu trawiennego, choroby układu oddechowego oraz układu nerwowego. Od kilkunastu lat choroby układu krążenia (CHUK) są najczęstszą przyczyną zgonów mieszkańców województwa łódzkiego oraz całej Polski. W 2011 roku spowodowały one zgon 13.696 osób w regionie, co stanowiło 44,4% ogólnej liczby zgonów. Współczynnik zgonów z powodu CHUK osiągnął w województwie łódzkim wartość 54,01 na 10.000 ludności, a jego wartość była najwyższą w kraju. Spośród CHUK najwięcej zgonów w województwie łódzkim spowodowanych było chorobami naczyń mózgowych (23,5%), chorobą niedokrwienną serca (19,2%) oraz miażdżycą (16,3%). W 2011 roku nowotwory nadal stanowiły drugą pod względem częstości występowania przyczynę zgonów w województwie. Z tego powodu odnotowano 7.160 zgonów w tym 6.808 wywołanych postaciami złośliwymi (22,1% wszystkich zgonów). Współczynnik umieralności z powodu nowotworów w województwie osiągnął najwyższą wartość w kraju 28,3 (współczynnik dla Polski 24,9). W 2011 roku 23,2% zgonów z powodu nowotworów złośliwych stanowiły zgony wywołane postaciami złośliwymi nowotworów tchawicy, oskrzela i płuca, 16,9% rakiem żołądka, okrężnicy i odbytnicy, zaś 7,9% nowotworami złośliwymi piersi i szyjki macicy u kobiet. Trzecią, pod względem częstości występowania, przyczyną zgonów w 2011 roku, podobnie jak w latach poprzednich, były zewnętrzne przyczyny zachorowania i zgonu (1.887 zgonów), spowodowały one 6,12% wszystkich zgonów w regionie (ogółem w Polsce były przyczyną 6,3% zgonów). Znaczna większość zewnętrznych przyczyn zgonów (54,4%) to wypadki oraz ich nieszczęśliwe następstwa, zdarzenia komunikacyjne stanowiły 19,2% zewnętrznych przyczyn zgonów. Niepokojący jest fakt, iż w 2011 roku w regionie zarejestrowano aż 483 przypadki samobójstw (25,6% zgonów wywołanych przyczynami zewnętrznymi) i 33 zabójstwa. Jednocześnie zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania były wskazywane jako przyczyna 216 zgonów (wskaźnik 0,85 na 10 tys. ludności). Choroby układu trawiennego w 2011 roku były przyczyną 1.504 zgonów mieszkańców województwa łódzkiego (wskaźnik 5,94 na 10 tys. ludności), co stanowiło 4,9% wszystkich zgonów; w tym 588 zgonów spowodowanych było przewlekłą chorobą wątroby i jej marskością. W Polsce choroby układu trawiennego stanowiły 4,4% wszystkich zgonów. 18
Do innych przyczyn zgonów należą choroby układu oddechowego, które w 2011 roku w województwie łódzkim spowodowały 4,75% wszystkich zgonów. Współczynnik umieralności na choroby układu oddechowego osiągnął w regionie wartość 5,78 tj. na 10.000 ludności. Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów stanowiły w 2011 roku w Łódzkiem 1,8% przyczyn wszystkich zgonów (540 zgonów), a zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywiania i przemiany metabolicznej 1,5% (460), w tym cukrzyca 1,4% (417 zgonów). W Polsce choroby układu nerwowego i narządów zmysłów były przyczyną 1,4% zgonów (5.393 zgonów z 375.501 zgonów ogółem w Polsce), a zaburzenia wydzielania wewnętrznego 1,9% (7.124), w tym cukrzyca 1,8% (6.766) [Tabela 3]. 19
Tabela 3. Zgony wg przyczyn w Polsce oraz województwie łódzkim w 2011 roku (wg danych GUS) Klasyfikacja według ICD-10 Mężczyźni Kobiety Polska woj. łódzkie Polska woj. łódzkie Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze 1.774 0,9% 117 0,7% 1.317 0,7% 77 0,5% Nowotwory 53.553 27,0% 3.886 24,4% 42.456 23,9% 3.274 22,0% Choroby krwi i narządów krwiotwórczych 149 0,1% 9 0,1% 180 0,1% 16 0,1% Zab. wydzielania wew., stanu odżywienia i przemiany metabolicznej 2.957 1,5% 199 1,3% 4.167 2,3% 261 1,8% Zab. psychiczne i zachowania 1.557 0,8% 183 1,1% 302 0,2% 33 0,2% Choroby układu nerwowego 2.437 1,2% 227 1,4% 2.955 1,7% 313 2,1% Choroby oka i przydatków oka 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% Choroby ucha i wyrostka sutkowatego 1 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% Choroby układu krążenia 79.346 40,0% 6.111 38,4% 90.526 51,1% 7.585 50,9% Choroby układu oddechowego 11.868 6,0% 825 5,2% 8.108 4,6% 639 4,3% Choroby układu trawiennego 9.424 4,8% 804 5,1% 7.010 4,0% 700 4,7% Choroby skóry i tkanki podskórnej 36 0,0% 0 0,0% 50 0,0% 0 0,0% Choroby ukł. kostno-mięśniowego i tkanki łącznej 131 0,1% 10 0,1% 407 0,2% 42 0,3% Choroby układu moczowo-płciowego 2.554 1,3% 167 1,0% 2.665 1,5% 173 1,2% Ciąża, poród i połóg 0 0,0% 0 0,0% 9 0,0% 1 0,0% Niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym 563 0,3% 37 0,2% 392 0,2% 28 0,2% Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe 487 0,2% 25 0,2% 443 0,2% 17 0,1% Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych laboratoryjnych gdzie indziej niesklasyfikowane 13.043 6,6% 1.906 12,0% 10.909 6,2% 1.264 8,5% Urazy, zatrucia i inne określone skutki działania czynników zewnętrznych 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 0,0% Zewnętrzne przyczyny zachowania i zgonu 18.298 9,2% 1.412 8,9% 5.427 3,1% 475 3,2% Łącznie 198.178 100,0% 15.918 100,0% 177.323 100,0% 14.898 100,0% 20
2.6. Struktura zgonów według płci Biorąc pod uwagę płeć mieszkańców województwa łódzkiego, poza objawami i cechami chorobowymi niesklasyfikowanymi, w porównaniu do Polski mężczyźni umierali częściej z powodu chorób układu nerwowego (1,2% w Polsce vs 1,4% w województwie), chorób układu trawiennego (4,8% w Polsce i 5,1% w województwie) oraz zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (odpowiednio 0,8% i 1,1% dla Polski i województwa łódzkiego). Niższy odsetek zgonów dla województwa w porównaniu do Polski odnotowano u mężczyzn w odniesieniu do niektórych chorób zakaźnych i pasożytniczych (0,9% w Polsce vs 0,7% w województwie), zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej (1,5% w Polsce vs 1,3% w województwie), chorób układu oddechowego (6,0% w Polsce vs 5,2% w województwie), chorób układu moczowo-płciowego (1,3% w Polsce vs 1,0% w województwie), niektórych stanów rozpoczynających się w okresie okołoporodowym (0,3% w Polsce vs 0,2% w województwie) oraz zewnętrznych przyczyn zachorowania i zgonu (9,2% w Polsce vs 8,9% w województwie) [Wykres 16]. Wykres 16. Struktura zgonów mężczyzn w województwie łódzkim w 2011 roku (wg danych GUS) Kobiety w województwie łódzkim umierały częściej z powodu chorób układu nerwowego (1,7% w Polsce vs 2,1% w województwie), chorób układu trawiennego (4,0% w Polsce vs 4,7% w województwie), układu kostno-mięśniowego i tkanki łącznej (0,2% w Polsce vs 0,3% w województwie) oraz zewnętrznych przyczyn zachorowania i zgonu (3,1% w Polsce vs 3,2% w województwie). Rzadziej natomiast 21
odnotowywano wśród kobiet w województwie łódzkim zgony z powodu niektórych chorób zakaźnych i pasożytniczych (0,7% w Polsce vs 0,5% w województwie), zaburzeń wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej (2,3% w Polsce vs 1,8% w województwie), chorób układu oddechowego (4,6% w Polsce vs 4,3% w województwie), chorób układu moczowo-płciowego (1,5% w Polsce vs 1,2% w województwie), wad rozwojowych wrodzonych, zniekształceń i aberracji chromosomowych (0,2% w Polsce vs 0,1% w województwie) [Wykres 17]. Wykres 17. Struktura zgonów kobiet w województwie łódzkim w 2011 roku (wg danych GUS) 22
2.7. Współczynniki surowe umieralności W roku 2012 odnotowano w województwie łódzkim 31.352 zgony (w tym 16.177 mężczyzn oraz 15.175 kobiet). Umieralność ogólna (w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców) w latach 2002-2012 charakteryzowała się zarówno w przypadku Polski jak i województwa niewielką tendencją wzrostową. W 2009 surowy współczynnik umieralności wynosił w województwie oraz Polsce odpowiednio 1.255,6/100 tys. i 1.008,6/100 tys. W roku 2012 współczynnik dla województwa wynosił 1.241,8/100 tys., z kolei dla Polski 998,6/100 tys. W ujęciu terytorialnym, bez uwzględnienia różnic w strukturze wiekowej pomiędzy płciami, najwyższą umieralność w województwie łódzkim w roku 2012 odnotowano w powiatach m. Łódź (1.426,4/100 tys.), łęczyckim (1.367,8/100 tys.) oraz poddębickim (1.349,1/100 tys.). Najniższe wartości surowego współczynnika umieralności rejestrowano w powiecie m. Skierniewice (813,2/100 tys.), w powiecie bełchatowskim (885,4/100 tys.) oraz zduńskowolskim (1.052,5/100 tys.) [Wykres 18]. Wykres 18. Surowy współczynnik umieralności według powiatów w 2012 roku (wg danych GUS) 23
2.8. Zachorowania na nowotwory złośliwe W 2011 roku w województwie łódzkim zarejestrowano łącznie 10.221 zachorowań na nowotwory złośliwe, w tym 5.091 mężczyzn i 5.130 u kobiet. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba zachorowań w przypadku mężczyzn wzrosła o 263, a wśród kobiet zmniejszyła się o 241 nowych zachorowań. Najczęściej zgłaszanymi wśród mężczyzn nowotworami złośliwymi były nowotwory oskrzela i płuc (20,05%), nowotwory gruczołu krokowego (18,80%), inne nowotwory złośliwe skóry (7,13%), nowotwory pęcherza moczowego (6,19%) oraz okrężnicy (5,95%). Nowotwory te stanowiły 58,12% wszystkich nowotworów złośliwych zarejestrowanych w 2011 roku u mężczyzn [Wykres 19]. Wykres 19. Najczęstsze zachorowania na nowotwory złośliwe według umiejscowienia u mężczyzn w 2011 r. (%) (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) * za wyjątkiem miedniczki nerkowej Spośród ogółu raportowanych nowotworów złośliwych u kobiet najczęściej zgłaszane zachorowania dotyczyły nowotworów sutka (23,16%), nowotworów oskrzela i płuca (10,70%), innych nowotworów złośliwych skóry (8,91%), nowotworów trzonu macicy (6,49%) oraz nowotworów okrężnicy (5,65%). Spośród wszystkich zgłaszanych przypadków zachorowań u kobiet nowotwory te stanowiły 54,91% [Wykres 20]. 24
Wykres 20 Najczęstsze zachorowania na nowotwory złośliwe według umiejscowienia u kobiet w 2011 roku (%) (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) Współczynnik standaryzowany 5 zapadalności na nowotwory złośliwe u mężczyzn w 2011 roku wynosił w województwie łódzkim 255,4/100 tys. a w Polsce - 251,5/100 tys.. Wśród cząstkowych współczynników zapadalności na nowotwory złośliwe u mężczyzn 6 standaryzowany współczynnik zapadalności na nowotwory oskrzela i płuca wynosił w województwie łódzkim 50,2/100 tys. i był wyższy w porównaniu do Polski 50,0/100 tys. Zapadalność na nowotwory gruczołu krokowego wynosiła w 2011 roku w województwie łódzkim 46,0/100 tys. i była znacznie wyższa niż w Polsce (35,1/100 tys.). Wyższą w porównaniu do Polski zapadalność odnotowano także w przypadku nowotworu odbytnicy oraz trzustki. Z kolei niższą zapadalność w województwie łódzkim raportowano dla nowotworów skóry, pęcherza moczowego, okrężnicy, żołądka, nerki (za wyjątkiem miedniczki nerkowej) oraz krtani [Tabela 4]. 5 Współczynnik standaryzowany do populacji świata według danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych 6 Wśród 10 najczęściej występujących w województwie łódzkim w 2011 roku nowotworów u mężczyzn 25
Tabela 4. Współczynniki standaryzowane dla najczęstszych nowotworów u mężczyzn w województwie łódzkim i Polsce w 2011 roku (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) Nowotwory złośliwe według umiejscowienia (kod ICD 10) woj. łódzkie Polska Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca C34 50,2 50,0 Nowotwór złośliwy gruczołu krokowego C61 46,0 35,1 Inne nowotwory złośliwe skóry C44 16,8 17,8 Nowotwór złośliwy pęcherza moczowego C67 15,2 16,0 Nowotwór złośliwy okrężnicy C18 15,0 16,3 Nowotwór złośliwy odbytnicy C20 12,5 11,8 Nowotwór złośliwy żołądka C16 10,7 11,9 Nowotwór złośliwy nerki za wyjątkiem miedniczki nerkowej C64 8,3 9,8 Nowotwór złośliwy trzustki C25 7,0 5,8 Nowotwór złośliwy krtani C32 6,4 6,8 Standaryzowany współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe u kobiet w 2011 roku wynosił 201,3/100 tys. i był niższy od współczynnika dla Polski 207,3/100 tys. Wyższą w porównaniu do Polski zapadalność na nowotwory złośliwe u kobiet odnotowano dla następujących nowotworów złośliwych: sutka (53,6/100 tys. w porównaniu do 51,8/100 tys. dla Polski), oskrzela i płuca (21,1/100 tys. w porównaniu do 17,2/100 tys. dla Polski), jajnika oraz tarczycy. Cząstkowe współczynniki zapadalności na nowotwory złośliwe, niższe w porównaniu do Polski, raportowano w Łódzkiem dla innych nowotworów skóry, nowotworów trzonu macicy, okrężnicy, szyjki macicy, żołądka oraz odbytnicy [Tabela 5]. Tabela 5. Współczynniki standaryzowane dla najczęstszych nowotworów u kobiet w województwie łódzkim i Polsce w 2011 roku (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) Nowotwory złośliwe według umiejscowienia (kod ICD 10) woj. łódzkie Polska Nowotwór złośliwy sutka C50 53,6 51,8 Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca C34 21,1 17,2 Inne nowotwory złośliwe skóry C44 13,5 13,7 Nowotwór złośliwy trzonu macicy C54 13,0 14,9 Nowotwór złośliwy okrężnicy C18 9,7 10,8 Nowotwór złośliwy jajnika C56 11,9 10,9 Nowotwór złośliwy szyjki macicy C53 9,1 9,8 Nowotwór złośliwy tarczycy C73 7,6 7,4 Nowotwór złośliwy żołądka C16 4,3 4,5 Nowotwór złośliwy odbytnicy C20 4,0 5,6 26
W ujęciu terytorialnym najniższą zapadalność na nowotwory złośliwe, wyrażoną surowym współczynnikiem na 100 tys. ludności, zanotowano u mężczyzn w województwie łódzkim w powiatach: brzezińskim (79,74/100 tys.), radomszczańskim (253,59/100 tys.) oraz piotrkowskim (290,32/100 tys.). Najwyższe współczynniki zapadalności na nowotwory złośliwe odnotowano w powiecie m. Łódź (575,34/100 tys.), łódzkim wschodnim (502,01/100 tys.) oraz pabianickim (472,46/100 tys.) [Wykres 21]. Wykres 21. Surowy współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe ogółem u mężczyzn w powiatach województwa łódzkiego w 2011 roku (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) Najniższą zapadalność na nowotwory złośliwe u kobiet, w 2011 roku zanotowano w następujących powiatach: brzezińskim (69,07/100 tys.), rawskim (253,92/100 tys.) oraz m. Skierniewice (260,49/100 tys.). Wśród powiatów o najwyższej zapadalności na nowotwory złośliwe u kobiet znalazły się powiaty m. Łódź (517,42/100 tys.), zgierski (414,19/100 tys.) oraz pajęczański (386,88/100 tys.) [Wykres 22]. 27
Wykres 22. Surowy współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe ogółem u kobiet w powiatach województwa łódzkiego w 2011 roku (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) Standaryzowany współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe w populacji mężczyzn z województwa łódzkiego w latach 1999-2011 pozostawał niższy od wskaźników ogólnopolskich, za wyjątkiem roku 2011. Zapadalność w tym roku wyniosła dla województwa 255,4/100 tys., a dla Polski 251,5/100 tys. Najwyższą, zbliżoną do wskaźników dla Polski zapadalność na nowotwory złośliwe u mężczyzn odnotowano również w roku 2005 (252,2/100 tys.; wskaźnik dla Polski wynosił 253,6/100 tys.). Od 2007 w województwie łódzkim obserwuje się stały wzrost zapadalności na nowotwory złośliwe u mężczyzn [Wykres 23]. 28
Wykres 23. Standaryzowany współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe ogółem u mężczyzn w woj. łódzkim i Polsce w latach 1999 2011 (wg Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) Zapadalność na nowotwory złośliwe u kobiet w województwie łódzkim w latach 1999-2011, pomimo niewielkich fluktuacji, wykazywała trend zwyżkowy. W latach 1999-2004 standaryzowany współczynnik zapadalności był niższy w porównaniu do Polski, w latach 2005-2010 za wyjątkiem roku 2007 charakteryzował się wartościami zbliżonymi do ogólnopolskich lub wyższymi. W roku 2011 zapadalność na nowotwory złośliwe kobiet wynosiła w województwie 201,3/100 tys. i była niższa w porównaniu do Polski (207,3/100 tys.) oraz roku poprzedniego 2010 (214,8/100 tys.) [Wykres 24]. Wykres 24. Standaryzowany współczynnik zapadalności na nowotwory złośliwe ogółem u kobiet w woj. łódzkim i Polsce w latach 1999 2011 (wg danych Krajowej Bazy Danych Nowotworowych) 29
2.9. Warunki życia gospodarstw domowych, dochody, wydatki na ochronę zdrowia Według Narodowego Rachunku Zdrowia wydatki na ochronę zdrowia ogółem (bieżące i inwestycyjne) wyniosły w 2011 roku 105 mld zł, stanowiąc 6,9% Produktu Krajowego Brutto (PKB). Większość nakładów na ochronę zdrowia stanowiły wydatki bieżące (93%), ponoszone przez instytucje rządowe i samorządowe, w tym NFZ (70,9%) oraz sektor prywatny, w tym gospodarstwa domowe (21,1%). Biorąc pod uwagę przeznaczenie ponoszonych wydatków ogółem, zdecydowana większość (90%) przeznaczone zostały na indywidualną opiekę zdrowotną (usługi lecznicze, rehabilitacyjne, długotrwała opieka pielęgnacyjna, leki i inne produkty medyczne), pozostałe na inwestycje (7%) profilaktykę, zdrowie publiczne (2%) oraz funkcje administracyjne (1%). Oprócz wydatków bezpośrednich na ochronę zdrowia istnieją także wydatki powiązane z ochroną zdrowia. Są to wydatki inwestycyjne (jedyna kategoria, która wchodzi w skład wydatków ogółem na opiekę zdrowotną), nakłady polegające na dostarczaniu świadczeń pieniężnych, wydatki na kształcenie personelu medycznego oraz na badania i rozwój. Wydatki powiązane z ochroną zdrowia w 2011 roku wynosiły 48,3 mld zł, co stanowiło 3,16 PKB. Wydatki powiązane z ochroną zdrowia zsumowane z wydatkami bieżącymi stanowiły łącznie 146 mld zł tj. 9,6% PKB. 97,7 7,3 41,0 wydatki ogółem na ochronę zdrowia w mld zł (bieżące + inwestycyjne) wydatki powiązane w mld zł (inwestycyjne + inne powiązane) Wyniki Narodowego Rachunku Zdrowia od 2003 roku wskazują na systematyczny wzrost wydatków ogółem na ochronę zdrowia z zachowaniem podstawowej struktury podziału na publiczne (ok. 70%) i prywatne (ok. 30%). Według Diagnozy społecznej (Strzelecki i in., 2013) województwami o najwyższym poziomie warunków życia były w 2013 roku województwa: śląskie, mazowieckie, opolskie i wielkopolskie, a o najniższym: lubelskie, łódzkie, świętokrzyskie i warmińsko-mazurskie. Obszary warunków życia, które zostały uwzględnione w tej analizie dotyczyły: dochodów, wyżywienia, zasobności materialnej, warunków mieszkaniowych, kształcenia dzieci, ochrony zdrowia, uczestnictwa w kulturze i wypoczynku. Według danych GUS przeciętny miesięczny dochód na osobę w gospodarstwach domowych województwa łódzkiego w 2012 roku wyniósł 1.268,42 zł i był trochę niższy od średniej krajowej 30
1.278,43 zł. Natomiast przeciętne miesięczne wydatki na osobę kształtowały się na poziomie 1.083,25 zł i były nieznacznie wyższe od średniej dla Polski 1.050,78 zł. Mieszkaniec województwa łódzkiego w 2012 roku wydawał miesięcznie na zdrowie średnio 57,85 zł (o 5,17 zł więcej niż przeciętny Polak). Najwięcej, w przeliczeniu na jedną osobę, przeznaczano w regionie na żywność i napoje bezalkoholowe 260,10 zł, użytkowanie mieszkania i nośniki energii 210,95 zł oraz transport 114,71 zł, natomiast najmniej na edukację 11,57 zł [Tabela 6]. Tabela 6. Dochody i wydatki (w zł) mieszkańców województwa łódzkiego w latach 2011-2012 (wg Głównego Urzędu Statystycznego Bank Danych Lokalnych) Dochody i wydatki (w zł) 2011 r. 2012 r. przeciętny miesięczny dochód 1.203,19 1.268,42 przeciętne miesięczne wydatki ogółem 1.042,70 1.083,25 miesięczne wydatki na zdrowie 54,58 57,85 miesięczne wydatki na żywność i napoje bezalkoholowe 252,94 260,10 miesięczne wydatki na użytkowanie mieszkania i nośniki energii 207,19 210,95 miesięczne wydatki na transport 100,99 114,71 miesięczne wydatki na edukację 11,92 11,57 31
2.10. Opieka zdrowotna (korzystanie, ponoszone wydatki, ocena zmian w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych) Według deklaracji gospodarstw domowych w 2013 roku, uzyskanych w ramach badań do Diagnozy społecznej (Panek, 2013), ponad 92% z nich korzystało w ciągu poprzedniego roku z placówek służby zdrowia posiadających kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, ale ponad połowa korzystała z placówek, które wymagały opłacania świadczeń zdrowotnych z własnej kieszeni; 7% leczyło się w placówkach opłacanych przez pracodawcę, który zapewnił abonament lub ubezpieczenie pracownikom. W województwie łódzkim odsetki osób korzystających z poszczególnych placówek opieki zdrowotnej przedstawiały się następująco: 94,7% z opłacanych przez NFZ, 46,0% opłacanych z własnej kieszeni, 3,3% opłacanych przez pracodawcę. Część gospodarstw domowych, z powodu braku środków finansowych była zmuszona do rezygnacji z niektórych usług zdrowotnych w województwie łódzkim, największy odsetek rezygnacji dotyczył leczenia w sanatorium (30,4% gospodarstw domowych), prawie jedna czwarta respondentów (najwięcej w Polsce) musiała zrezygnować z zakupu leków (24,8%). Na leczenie zębów oraz zakup protez zębowych nie mogło pozwolić sobie odpowiednio 23,8% i 24,5% ankietowanych gospodarstw. Do 2009 roku można było zauważyć systematyczny spadek odsetka negatywnych ocen dotyczących zmiany stopnia zaspokojenia potrzeb zdrowotnych; niestety w ostatnich czterech latach nastąpił niewielki wzrost ocen negatywnych, ponadto nie następuje wzrost już i tak niskiego odsetka ocen pozytywnych w tej kwestii. Gospodarstwa domowe, które najczęściej oceniały zmiany w poziomie zaspokojenia ich potrzeb zdrowotnych jako negatywne, zamieszkiwały w miastach o największych liczbach mieszkańców i w miastach o liczbie 20-100 tys. mieszkańców. Wśród województw największy odsetek osób, których subiektywne potrzeby zdrowotne są niezaspakajane znajduje się w województwie łódzkim - 35% (Panek, 2013). 2.11. Rynek pracy, bezrobocie Według danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi w dniu 31 grudnia 2012 roku bez pracy pozostawało 151.036 mieszkańców województwa łódzkiego. W ogólnej liczbie bezrobotnych nieznaczną większość stanowili mężczyźni (50,4%) i osoby zamieszkujące miasta (66,4%). Prawo do zasiłku zachowało 16,2% bezrobotnych mieszkańców regionu. Najniższy odsetek osób z prawem do zasiłku odnotowano w powiecie łęczyckim 9,6%, sieradzkim 13,0% i kutnowskim 13,3%, zaś najwyższy w łódzkim wschodnim 21,2% oraz opoczyńskim 20,3%. Stopa bezrobocia dla województwa łódzkiego na koniec 2012 roku wynosiła 14,0 i była o 0,6 wyższa od średniej dla Polski. Najwyższą stopę bezrobocia odnotowano w powiatach: zgierskim 18,6, 32
tomaszowskim 18,3 oraz łaskim 18,2; najniższą w powiecie skierniewickim 9,1 i rawskim 9,2 [Tabela 7]. Tabela 7. Stopa bezrobocia i struktura osób bezrobotnych w województwie łódzkim w latach 2011-2012 (wg danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi) 2011 2012 Stopa bezrobocia 12,7 14,0 ogółem 138.652 151.036 kobiety 71.116 74.865 %kobiet 51,30 49,6 mężczyźni 67536 76171 Osoby bezrobotne %mężczyzn 48,70 50,4 mieszkańcy miast 92.270 100.340 mieszkańcy wsi 46.382 50.696 niepełnosprawni 10.269 10.782 z prawem do zasiłku 23.058 24.470 2.12. Przyczyny niezdolności do pracy W 2012 roku lekarze orzecznicy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) wydali mieszkańcom województwa łódzkiego 3.460 pierwszorazowych orzeczeń w sprawach rentowych. Całkowitą, częściową niezdolność do pracy lub konieczność przekwalifikowania zawodowego orzeczono u 2.255 mężczyzn i 1.205 kobiet. Do najczęstszych przyczyn orzekania należały: choroby układu krążenia (21,0%), choroby określone jako pozostałe (19,7%), nowotwory (18,4%) oraz zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (13,2%). 2.13. Niepełnosprawność Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności wydały w 2012 roku w regionie łódzkim 47.092 orzeczenia osobom powyżej 16 roku życia (w większości kobietom - 52,3%). Lekki stopień niepełnosprawności orzeczono w 29,0% przypadków, umiarkowany w 47,0%, a znaczny w 24,0%. Niepełnosprawność orzekano głównie z powodu upośledzenia narządu ruchu 12.232 przypadki (26,0%), chorób układu oddechowego i krążenia 10.029 (21,3%) oraz chorób neurologicznych 6.636 (14,1%) [Tabela 8]. 33
Tabela 8. Struktura niepełnosprawności osób > 16 r.ż. w województwie łódzkim w latach 2011-2012 (wg danych Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności) Niepełnosprawni Orzeczona niepełnosprawność wg przyczyn Stopień niepełnosprawności 2011 r. 2012 r. Ogółem 45.346 47.092 Kobiety 23.605 24.646 %kobiet 52,06 52,34 Mężczyźni 21.741 22.446 %mężczyzn 47,94 47,66 01-U upośledzenia umysłowe 657 690 02-P choroby psychiczne 4.893 5.375 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu 3.280 3.069 04-0 choroby narządu wzroku 1.428 1.651 05-R upośledzenie narządu ruchu 11.843 12.232 06-E epilepsja 745 685 07-S choroby układu oddechowego i krążenia 10.188 10.029 08-T choroby układu pokarmowego 1.464 1.438 09-M choroby układu moczowo - płciowego 1.140 1.252 10-N choroby neurologiczne 6.014 6.636 11-I inne 3.656 3.978 12-c częściowe zaburzenia rozwojowe 38 57 znaczny 10.422 11.292 % znaczny 22,98 23,98 umiarkowany 21.678 22.155 %umiarkowany 47,81 47,05 lekki 13.246 13.645 % lekki 29,21 28,97 Jednocześnie, w 2012 roku Zespoły do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności wydały 5.616 orzeczeń o niepełnosprawności dzieciom do 16 roku życia, przy czym chłopcom wydano o 1.214 orzeczeń więcej niż dziewczynkom. Do najczęściej wskazywanych przyczyn niepełnosprawności należały: choroby układu oddechowego i krążenia 24,4%, choroby określane jako inne, do których zalicza się m.in. schorzenia endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne, choroby układu krwiotwórczego 14,1% oraz choroby neurologiczne 13,1% [Tabela 9]. 34
Tabela 9. Struktura niepełnosprawności osób <16 r.ż. w województwie łódzkim w latach 2011-2012 (wg danych Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności) Niepełnosprawni Orzeczona niepełnosprawność wg przyczyn 2011 r. 2012 r. ogółem 5.612 5.616 dziewczynki 2.210 2.201 %dziewczynek 39,38 39,19 chłopcy 3.402 3.415 %chłopców 60,62 60,81 01-U upośledzenia umysłowe 365 331 02-P choroby psychiczne 263 262 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu 290 293 04-0 choroby narządu wzroku 316 315 05-R upośledzenie narządu ruchu 567 589 06-E epilepsja 341 271 07-S choroby układu oddechowego i krążenia 1.439 1.371 08-T choroby układu pokarmowego 133 131 09-M choroby układu moczowo - płciowego 173 153 10-N choroby neurologiczne 733 738 11-I inne 725 792 12-c częściowe zaburzenia rozwojowe 267 370 2.14. Wykształcenie Dane dotyczące poziomu wykształcenia ludności województwa łódzkiego pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, przeprowadzonego w 2011 roku. Spisy obejmowały osoby stale zamieszkujące obszar Polski (bez względu na fakt czy przebywały one podczas spisu w kraju czy za granicą), a także osoby przebywające w Polsce czasowo. Spisy były przeprowadzane w budynkach, mieszkaniach, zamieszkanych pomieszczeniach prowizorycznych oraz tzw. obiektach zbiorowego zamieszkania. Jako metodę spisu, obok wywiadu przeprowadzanego przez rachmistrza spisowego zastosowano wywiady telefoniczne wspomagane programem komputerowym oraz samospis internetowy. W spisie z 2011 roku wszystkim osobom powyżej 13 roku życia ustalono najwyższy ukończony poziom wykształcenia niezależnie od tego czy był on uzyskany w szkole dziennej, wieczorowej czy w ramach systemu zaocznego. Podstawą zaliczenia osoby do danego poziomu wykształcenia było posiadane świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły. Spisem objęto 2.234,1 tys. mieszkańców województwa łódzkiego. Z danych wynika, iż największy odsetek respondentów posiadał wykształcenie średnie i policealne 33,1%, podstawowe ukończone i gimnazjalne 26,1% oraz zasadnicze zawodowe 20,2%. 35
Osoby z wykształceniem wyższym stanowiły około 16,2%. Udział ten pozostał jednak nadal niższy niż przeciętnie w Polsce (17,0%). Pod względem odsetka osób, które posiadają wykształcenie wyższe, łódzkie plasuje się na 7 pozycji wśród województw. W regionie odsetek kobiet z wyższym wykształceniem wynosił 18,3%, zaś mężczyzn 13,7%. Większy odsetek kobiet niż mężczyzn posiadał wykształcenie średnie i policealne oraz podstawowe ukończone i gimnazjalne, natomiast wśród mężczyzn dominowały osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Rozpatrując poziom wykształcenia mieszkańców województwa w przekroju miasto/wieś można zauważyć, że w 2011 roku ponad połowa mieszkańców miast 57,1% posiadała wykształcenie co najmniej średnie, podczas gdy na wsi odsetek ten wynosił 35,1%. 2.15. Indywidualna jakość i styl życia (dobrostan psychiczny, stan zdrowia, styl życia) Według Diagnozy społecznej 2013 najważniejsze czynniki wyjaśniające ogólny dobrostan psychiczny Polaków to: wiek (wraz z wiekiem rosną symptomy nieprzystosowania depresji), małżeństwo (w połączeniu ze wskaźnikiem: liczba przyjaciół określa wsparcie społeczne) i nadużywanie alkoholu. Dobrostan Polaków był badany na podstawie oceny wielu wymiarów życia takich jak np. zadowolenie ze stosunków z najbliższymi, z sytuacji finansowej i mieszkaniowej, z sytuacji w kraju, stanu bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania, satysfakcji z życia seksualnego, swojego stanu zdrowia, z własnych osiągnięć i z perspektyw na przyszłość. Według Czapińskiego (2013) dobrostan psychiczny Polaków znacząco wzrósł w minionych latach i nie jest to zmiana wyłącznie pokoleniowa, zaszła bowiem także u tych samych osób mimo ich starzenia. Jeśli dobrostan rozpatrywać z punktu widzenia poszczególnych jego obszarów to np. odsetek bardzo zadowolonych ze swojego miejsca zamieszkania deklarowało 9,4% respondentów z województwa łódzkiego, ale jedynie 6,2% osób zamieszkujących m. Łódź. Mniej zadowolonych niż w regionie łódzkim odnotowano w województwach: podkarpackim (5,4%), lubelskim (6,2%), podlaskim (7,3%), warmińskomazurskim (7,4%). opolskim (8,4%), lubuskim (8,8%) i kujawsko-pomorskim (8,9%). Zadowolenie ze swojego stanu zdrowia w 2013 roku deklarowało natomiast 44,4% dorosłych Polaków. Warto zwrócić uwagę, że wyniki Diagnozy społecznej potwierdziły, iż czynnikiem sprzyjającym zarówno fizycznemu jak i psychicznemu zdrowiu jest aktywność fizyczna w zakresie wszystkich głównych wskaźników dobrostanu psychicznego efekt aktywnego uprawiania jakiejś dziedziny sportu lub ćwiczeń fizycznych jest bardzo silny. Tym samym szczególnie istotny jest fakt, że sześciu na dziesięciu Polaków nie uprawia żadnej aktywności fizycznej (Czapiński, 2013). 36
2.16. Ryzykowne zachowania zdrowotne (autodestrukcyjne) Do najczęstszych zachowań określanych mianem autodestrukcyjnych zaliczamy palenie papierosów, nadużywanie alkoholu i zażywanie narkotyków. Według Diagnozy społecznej (Czapiński, 2013) nieco więcej niż co czwarty mieszkaniec województwa łódzkiego pali papierosy (w 2013 roku odsetek palaczy wyniósł 25,9%). Wypala ich średnio ponad 15 sztuk dziennie. W wartościach tych mieszkańcy regionu nie różnią się znacząco od przeciętnego Polaka. W 2013 roku po alkohol sięgało w trudnych sytuacjach życiowych 2,74% osób zamieszkujących województwo łódzkie. Tych, którzy bezpośrednio przyznawali się, że piją zbyt dużo, było więcej 5,4%. Z punktu widzenia ogólnokrajowego sytuacja w tym zakresie jest gorsza o nadmiernym piciu alkoholu mówiło średnio 6,62% Polaków, a do sięgania po tą używkę w trudnych momentach przyznawało się 3,84% mieszkańców naszego kraju. Odsetek osób zamieszkujących Łódzkie, które zażywały w 2013 roku narkotyki wyniósł 1,51% i przewyższył średnią dla całej Polski (1,31%). Jednocześnie od 2000 roku była to najwyższa odnotowana wartość, a w zestawieniu z poprzednim badaniem z 2011 roku odsetek ten wzrósł prawie dwukrotnie (0,84%), co niewątpliwie zwraca uwagę na problem zażywania narkotyków w województwie łódzkim (Czapiński, 2013). Podsumowanie Województwo łódzkie charakteryzuje się niekorzystną sytuacją demograficzno-epidemiologiczną. Systematycznie maleje liczba mieszkańców, przy jednoczesnym wzroście w strukturze ludności odsetka osób w wieku poprodukcyjnym. Oczekiwana długość życia mężczyzn i kobiet jest najniższa w Polsce. Stan zdrowia mieszkańców województwa łódzkiego należałoby uznać za najgorszy w kraju, o czym świadczą najwyższe w Polsce wartości współczynnika umieralności i hospitalizacji dla osób w wieku produkcyjnym ogółem jak i według głównych przyczyn (choroby układu krążenia, nowotwory, przyczyny zewnętrzne, choroby układu trawienia). Więcej niż co czwarty mieszkaniec województwa pali papierosy, a 5,4% osób przyznaje, że pije zbyt dużo alkoholu. Znacznie wzrasta również liczba osób zażywających narkotyki (1,51%). Region łódzki to jedno z województw o najniższym poziomie warunków życia (dochodów, wyżywienia, zasobności materialnej, warunków mieszkaniowych, kształcenia dzieci, ochrony zdrowia i uczestnictwa w kulturze i wypoczynku). Przeciętny miesięczny dochód na osobę w gospodarstwach domowych województwa łódzkiego jest niższy od średniej krajowej. Stopa bezrobocia (14,0) nieznacznie przewyższa średnią dla Polski. Nasilanie się negatywnych procesów demograficznych i niekorzystnych tendencji epidemiologicznych oraz niska świadomość zdrowotna mieszkańców województwa generuje coraz większe zapotrzebowanie 37
na usługi zdrowotne i wymaga podjęcia skoordynowanych działań w zakresie profilaktyki chorób i promocji zdrowia. 3. Zagrożenia środowiskowe W środowisku fizycznym człowieka głównymi źródłami substancji szkodliwych są: zanieczyszczone powietrze atmosferyczne, zła jakościowo woda, zanieczyszczona gleba, odpady, promieniowanie jonizujące i niejonizujące oraz hałas. Wystąpienie zaburzeń zdrowotnych spowodowanych narażeniem środowiskowym jest trudne do rozpoznania ze względu na takie czynniki jak: niespecyficzne objawy (często nie do odróżnienia od chorób mających pozaśrodowiskowe przyczyny), występowanie symptomów zaburzenia po długotrwałym okresie od narażenia i zależność skutku zdrowotnego od dawki ekspozycji. Pomimo tego, w przypadku wielu schorzeń udowodniono ich związek z narażeniem na czynniki środowiskowe. Do takich chorób i zaburzeń należą: choroby układu oddechowego, uszkodzenia układu odpornościowego i alergie, schorzenia układu nerwowego, nowotwory, zaburzenia rozrodczości, uszkodzenia płodu i wady genetyczne. Szczególnie wrażliwą na działania środowiskowe grupą społeczną są dzieci, które ze względu na szybszy metabolizm, zwiększoną wymianę gazową czy wchłanianie jelitowe są bardziej podatne na zanieczyszczenia występujące w powietrzu, wodzie i pokarmie (np. ołów). 3.1. Jakość powietrza atmosferycznego Powietrze atmosferyczne, ze względu na brak naturalnych barier dla przenikania substancji gazowych i pyłów, jest odbiorcą dużego ładunku zanieczyszczeń, a łatwa dyfuzja i ruch mas powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu szkodliwych substancji na duże odległości. Województwo łódzkie charakteryzuje się bardzo wysoką emisją punktową (związaną z przemysłem) zanieczyszczeń powietrza. W 2011 roku z zakładów przemysłowych znajdujących się na terenie województwa wyemitowano ogółem 177.250,4 ton głównych zanieczyszczeń, nie uwzględniając dwutlenku węgla, w tym 5.036,8 tony pyłów i 172.213,6 ton gazów. Największym emiterem w regionie jest PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Bełchatów, której emisja zanieczyszczeń w 2011 roku stanowiła 81,9% emisji punktowej województwa. Kolejnym emiterem, który ma znaczący wpływ w emisji zanieczyszczeń jest Zespół Elektrociepłowni Dalkia Łódź S.A (9,2%). W emisji punktowej głównych zanieczyszczeń w województwie łódzkim przeważa SO 2 (52,5% udziału w ogólnym zanieczyszczeniu), NO 2 (32,2%), CO (14,4%) i pył (2,8%). W 2011 roku największy udział w emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych odnotowano w powiecie bełchatowskim, kutnowskim i mieście Łodzi. Najmniejsze natomiast wystąpiły w powiatach: brzezińskim, rawskim i skierniewickim. 38