TREŚCI NAUCZANIA ORAZ UMIEJĘTNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE UCZNIA KLASA I Wiadomości : Budowa instrumentu: sposób wydobywania dźwięku (działanie mechanizmu) pianino, fortepian. Nazwy: klawiatura, klawisz, struna, młoteczek, tłumik, pedał; nazwy klawiszy białych i czarnych. Moje ciało ręka: numeracja palców; nazwy: dłoń, przegub (nadgarstek), łokieć, ramię, bark; właściwa postawa przy instrumencie. Pisownia muzyczna: pięciolinia i linie dodane, nuta, klucze: wiolinowy i basowy, nazwy dźwięków z krzyżykami i bemolami, znak repetycji, oznaczenia pedału. Wartości rytmiczne nut i pauz (od ćwierćnuty do całej nuty oraz do ósemki lub szesnastki), kropka przy nucie. Znaki chromatyczne najpierw w tekście, potem przy kluczu. Podstawowe pojęcia muzyczne (proste definicje): takt, rytm, metrum; melodia, akompaniament, fraza przedtakt; podstawowe określenia dynamiczne i artykulacyjne. Gama: półton i cały ton, budowa gamy durowej (moll harmonicznej i melodycznej dla zdolniejszych), trójdźwięk toniczny budowa, przewroty. Zasady palcowania gam i trójdźwięków. Kształcenie emocjonalnego stosunku dziecka do muzyki, wrażliwości słuchowej (nauka słuchania i rozumienia muzyki). Uruchamianie słuchu dziecka: rozróżnianie wysokości i czasu trwania dźwięków, ich dynamiki, w połączeniu ze śpiewaniem (także dźwięków granych w innym rejestrze); ćwiczenia metro-rytmiczne. Opisywanie prostych struktur (kierunek melodii, szybkość, gęstość, charakter); wysłuchiwanie nawet drobnych zmian w porównywanych melodiach; śpiewanie piosenek, dobieranie znanych melodii od różnych dźwięków. Wdrażanie dziecka do stałej samokontroli słuchowej: właściwe kończenie frazy, oddech, właściwe wykonanie przedtaktu; różnicowanie dynamiki (stosownie do możliwości manualnych i postury fizycznej dziecka); próby różnicowania dynamicznego melodii i akompaniamentu, uwrażliwianie na jakość dźwięku, artykulację i frazowanie. Próby różnicowania tempa utworu zależnie od charakteru muzyki. Gra zespołowa z nauczycielem (zdolniejsi z drugim uczniem). Przygotowanie ręki do gry: ćwiczenia rozluźniające rąk, gimnastyka palców, naturalny układ ręki. Artykulacja: portato, legato; staccato dla sprawniejszych manualnie. Nauka ruchu rozpoczynającego i kończącego frazę (szczególnie zdejmowanie: ruch przegubu, ruch ramienia). Podkładanie pierwszego palca, przekładanie 2, 3 i 4 palca. Technika dwudźwięków i akordów. Różnicowanie: artykulacji niezależność ruchowa rąk; siły dźwięku (z próbą słyszenia zmian dynamicznych); poczucia ciężaru rąk i wielkości ruchu palca; tempa w utworach w zakresie wolniej szybciej (kształcenie szybkości myślenia jako warunku tej umiejętności). Czytanie nut (nazywanie oraz wykonywanie). Gamy i pasaże: (durowe z grupy C) Gama przez dwie oktawy osobno, razem rozbieżnie ćwierćnutami. Trójdźwięk rozłożony i w formie akordu (bez oktawy) z przewrotami osobno.
KLASA II Wiadomości: Budowa gamy molowej harmonicznej i melodycznej. Zasady palcowania gam i trójdźwięków (pasaży). Budowa gamy chromatycznej, schemat palcowania. Triola, fermata, repetycja; skróty pisowni muzycznej (volty). Oznaczenia wykonawcze w tekście (artykulacja, tempo, dynamika). Budowa prostych form muzycznych, np.: a-b-a, a-b, a-a¹. Poznawanie tytułów utworów i nazwisk kompozytorów, szczególnie polskich. Kształcenie pamięci logicznej dążenie do świadomego zapamiętywania utworów. Permanentne kształcenie wrażliwości słuchowej i kontroli dźwięku. Frazowanie (rozpoczynanie i kończenie frazy, kulminacja, zdanie muzyczne). Właściwe proporcje melodii i akompaniamentu. Krótkie fragmenty melodii w lewej ręce. Poszerzanie skali dynamicznej (p, mf, f), krótkie odcinki crescendo i diminuendo. Proste użycie pedału w połączeniu ze świadomym słyszeniem efektu jego stosowania. Interpretacja utworów programowych. Gra zespołowa z drugim uczniem. Stałe kontrolowanie i korygowanie przez nauczyciela aparatu gry: dbałość o prawidłową pozycję i pracę palców, zwłaszcza pierwszego i piątego (piąty oparty na stawie śródręczno-palcowym). Technika palcowa: doskonalenie artykulacji portato i legato, staccato "palcowe" i "z nadgarstka". Proste różnicowanie artykulacji w obu rękach. Dwudźwięki do septymy; proste łączenia dwudźwięków legato. Poszerzanie umiejętności ruchowych w zakresie operowania dynamiką (także crescendo i diminuendo). Podkreślanie dynamiczne jednego z głosów w utworach 2-głosowych; odczucie ciężaru niezależnie w każdej ręce. Zwiększenie różnicy pomiędzy tempem wolniejszym i szybszym. Samodzielne czytanie prostego tekstu (nut i znaków). Gamy i pasaże: (durowe i mollowe z grupy C) Gamy przez dwie oktawy równolegle i rozbieżnie, tempo wolne, ósemkami. Gama chromatyczna osobno przez jedną oktawę. Trójdźwięki jako akordy (równoczesność) oburącz, z przewrotami. Ćwiczenia rozluźniająco - rozciągające oparte na trójdźwiękach. Trójdźwięki rozłożone do oktawy osobno lub razem ćwierćnutami. Pasaże z przewrotami, osobno przez dwie oktawy, ćwierćnutami.
KLASA III Wiadomości : Zasady palcowania gam z grupy F (F, f, H, h). Wiedza muzyczna w powiązaniu z materiałem nauczania (na bazie opracowywanych utworów). Znajomość podstawowego słownictwa używanego w muzyce i posługiwanie się nim. Polirytmia następstwo ósemek, triol, szesnastek oraz dwójki na trójki. Melodia i akompaniament jako elementy homofonii, dwugłosowość jako element polifonii. Pedał synkopowany i rytmiczny. Kształcenie umiejętności samodzielnej, świadomej pracy domowej ucznia (w oparciu o uwagi z lekcji). Dalsze ćwiczenie pamięci muzycznej przygotowanie do opanowywania pamięciowego coraz dłuższych i bardziej skomplikowanych kompozycji. Doskonalenie samokontroli słuchowej i kultury dźwięku: umiejętność poprawnego, wyrazistego frazowania; dążenie do większej płynności, śpiewności gry, praca nad wyrazem muzycznym (ekspresją) w utworze; nauka słyszenia efektów stosowania pedału. Sprawne posługiwanie się dynamiką: poszerzenie skali od piano do forte, dłuższe odcinki diminuendo i crescendo. Akompaniament w obu rękach właściwe proporcje między melodią a akompaniamentem. Krótkie odcinki melodii i akompaniamentu w jednej ręce zróżnicowanie dynamiczne. Polifonia dwugłosowa próby słyszenia (nie tylko głośniejszego grania) tematu, szczególnie w lewej ręce. Polirytmia słuchanie nieregularnego podziału rytmicznego, ćwiczenia rytmiczne i techniczne. Równość pulsu metrycznego. Różnicowanie tempa w utworach. Dążenie do naturalności w działaniu aparatu ruchowego. Doskonalenie techniki palcowej: samodzielność palców dłuższe przebiegi szesnastek w tempie moderato, próba wyrównania siły palców (szczególnie pierwszego, czwartego i piątego). Sprawne posługiwanie się poznanymi rodzajami artykulacji, niezależność artykulacyjna rąk; podział dłoni melodia i akompaniament w jednej ręce. Środki ruchowe umożliwiające poszerzenie skali dynamicznej (wielkość ruchu, szybkość spadu, ciężar) i zwiększanie tempa w utworach. Akordy: uwypuklanie najwyższego dźwięku w akordzie; dwudźwięki o zróżnicowanej artykulacji. Pedał dbałość o właściwą postawę oraz prawidłowe działanie stopy. Samodzielne czytanie i prawidłowa realizacja tekstu z programu klasy pierwszej (z uwzględnieniem oznaczeń wykonawczych). Gamy i pasaże: (durowe i molowe z grupy F i C) Gamy przez dwie oktawy równolegle i rozbieżnie, tempo umiarkowane ósemkami. Gama chromatyczna osobno przez 2 oktawy. Trójdźwięki rozłożone w obrębie oktawy, równolegle, tempo umiarkowane ćwierćnutami (dla chętnych). Pasaże z przewrotami przez dwie oktawy równolegle, tempo umiarkowane ćwierćnutami.
KLASA IV Wiadomości : Zasady palcowania gam durowych z bemolami i gam wszystkich dotąd poznanych w pozycjach tercji i seksty; czterodźwięk septymowy zmniejszony (w gamach molowych) budowa, palcowanie. Ugruntowanie i poszerzenie wiadomości i umiejętności z klas I - III. Budowa utworu: fraza, zdanie muzyczne i okres próby prostych analiz. Wprowadzenie elementów polifonii trzygłosowej. Próby kantyleny (wprowadzenie pojęcia); próby legatissimo. Zasady realizowania podstawowych ozdobników. Kształcenie umiejętności oceny własnej gry i świadomej pracy nad utworem. Kształcenie nawyku prawidłowej i systematycznej pracy domowej ucznia. Próby szukania barw dźwiękowych i różnicowania stylu w utworach; praca nad dźwiękiem w utworach o charakterze kantylenowym. Poszerzanie skali dynamicznej z zachowaniem dbałości o kulturę dźwięku; problemy dynamiki w muzyce klasycznej i współczesnej. Precyzja dynamiczna i agogiczna. Polifonia: łatwe fragmenty polifonii trzygłosowej, nauka słyszenia linearnego; podkreślanie dowolnego głosu w polifonii dwugłosowej. Poprawna realizacja najczęściej spotykanych ozdobników. Gra a'vista utworów z klasy I kształcenie wyobraźni brzmieniowej; egzekwowanie realizacji wszelkich oznaczeń w tekście (palcowanie, artykulacja, dynamika, agogika, oznaczenia interpretacyjne). Gra w duetach: (na 4 ręce, na 2 fortepiany, z innymi instrumentami) kształcenie umiejętności współpracy w zespole. Zwiększenie biegłości palcowej (jako wynik zwiększenia szybkości myślenia); zwiększanie amplitudy stosowanych temp. Podział dłoni umiejętność gry dwugłosu jedną ręką w różnej dynamice. Technika bardzo śpiewnego legato. Polirytmia doskonalenie umiejętności z klas młodszych. Poszerzenie skali dynamicznej od pianissimo do forte. Pedał synkopowany i rytmiczny zwiększanie swobody stosowania. Gra a'vista umiejętność spostrzegania, analizowania i syntetyzowania tekstu (wyobraźnia ruchowa), o stopniu trudności z przełomu klas I i II. Gamy i pasaże: (durowe od czarnych klawiszy, durowe i molowe od białych klawiszy) Gama przez 2 oktawy (dla posiadających biegłość palcową i intelektualną przez 4 oktawy) równolegle i rozbieżnie, w tercji i w sekście przez 2 oktawy w tempie moderato szesnastkami. Gama chromatyczna przez 2 oktawy równolegle. Pasaże toniczne przez 2 (lub 4) oktawy równolegle, w tempie moderato ósemkami. Pasaż septymowy zmniejszony (zasadniczy) przez dwie oktawy osobno.
Wiadomości: Zasady palcowania gam molowych z krzyżykami; gamy w ruchu kombinowanym; wprowadzenie decymy. Pasaż D 7 (w gamach durowych) budowa, palcowanie. Podstawowe wiadomości na temat budowy allegra sonatowego i ronda. Homofonia, polifonia. Świadoma praca nad utworem (strona techniczna, muzyczna, pamięciowa); prawidłowa i systematyczna praca domowa ucznia. KLASA V Różnicowanie barwy dźwięku i stylu w wykonywanych kompozycjach. Prowadzenie kantyleny. Poczucie czasu wysłuchiwanie długich wartości rytmicznych, pauz; gra utworów w wolnym tempie. Próby samodzielnej interpretacji utworów wyraz muzyczny. Polifonia podkreślanie głosu głównego z zachowaniem kontroli głosu pobocznego. Gra zespołowa (z uwzględnieniem akompaniamentów). Doskonalenie pedalizacji. Gra a' vista utworów z klasy II. Prowadzenie kantyleny (legatissimo). Dwudźwięki we wszystkich rodzajach artykulacji, elementy techniki oktawowej dla większych rąk. Prawidłowe ułożenie i działanie ręki w technice pasażowej (pozycja łokcia, praca nadgarstka). Dalszy ciąg nauki realizacji ozdobników (tryle); polirytmii (3 na 4). Doskonalenie techniki operowania pedałem. Samodzielne czytanie i prawidłowa realizacja tekstu o stopniu trudności z klasy III. Gamy i pasaże: (mollowe od czarnych klawiszy, powtarzanie pozostałych) Gamy w ruchu kombinowanym 4 oktawy; w tercji, sekście, decymie i chromatyczna równolegle przez 4 oktawy (dla najsłabszych przez 2 oktawy) w tempie moderato szesnastkami. Pasaże toniczne z przewrotami przez 4 oktawy równolegle, w tempie moderato ósemkami (ewentualnie ćwierćnutami w takcie 4/4). Pasaże dominantowe septymowe zasadnicze przez 4 oktawy osobno, septymowe zmniejszone z przewrotami równolegle, w tempie moderato ósemkami.
Wiadomości: Ugruntowanie i poszerzanie wiedzy zdobytej w poprzednich latach. Elementarne wiadomości z historycznego rozwoju fortepianu. Faktura homofoniczna i polifoniczna (pojęcia kontrapunktu, progresji, imitacji itd.). Formy: sonatowa, wariacje, budowa okresowa. Tonacja; łatwe zależności funkcyjne przebiegów harmonicznych. KLASA VI Rzetelne odczytywanie i precyzyjna realizacja tekstu. Kultura dźwięku zwłaszcza w prowadzeniu kantyleny, frazowanie. Uzyskanie umiejętności słyszenia linearnego w polifonii dwugłosowej. Praca nad wyrazem muzycznym w utworach różnych stylów i epok oraz o różnych formach, podobieństwa i kontrasty jako podstawa konstrukcji i wyrazu w utworze muzycznym. Muzykowanie zespołowe: duety, tria, akompaniamenty. Sprawne operowanie różnymi rodzajami artykulacji. Umiejętności ruchowe pozwalające na niezależność palców w grze legato dążenie do wyrównania dźwięku. Sprawna realizacja ozdobników ( aktywność czubków palców). Prawidłowa gra krótkich odcinków oktaw. Umiejętność gry w tempach od adagio do allegro moderato. Skala dynamiczna od pianissimo do forte, długie odcinki crescendo i diminuendo prawidłowe ich rozplanowanie. Swobodne stosowanie pedału synkopowanego i rytmicznego. Gamy i pasaże: (durowe i molowe według koła kwintowego) Gamy w pozycji oktawy i chromatyczne w ruchu kombinowanym, pozycje tercji, seksty i decymy równolegle przez 4 oktawy, w tempie moderato szesnastkami. Pasaże toniczne z przewrotami w ruchu kombinowanym, w tempie moderato ósemkami. Pasaże D 7 równolegle, tempo andante (dla najsłabszych zasadniczy bez przewrotów) ćwierćnutami; pasaże septymowe zmniejszone z przewrotami, w ruchu kombinowanym, tempo allegretto ćwierćnutami. Treści nauczania są zgodne z Podstawą programową kształcenia w zawodzie muzyk zawartą w Rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 19 sierpnia 2002 r. (Dziennik Ustaw nr 8 poz. 1164). Autorki poczytują sobie za zaszczyt fakt, iż treści nauczania zostały przez nie samodzielnie opracowane na dwa lata przed wydaniem niniejszego Rozporządzenia.
MINIMUM PROGRAMOWE Rzetelna realizacja minimum programowego umożliwia uzyskanie na zakończenie danej klasy najniższej oceny pozytywnej tj. dostatecznej. Aby uzyskać ocenę wyższą uczeń musi zrealizować program przekraczający minimum. Stopień trudności utworów nie może być niższy od wyznaczonego w rozdziałach Treści nauczania... i Literatura fortepianowa, a poziom wykonania co najmniej dobry. C, G, D, A, E 20 utworów 16-taktowych C, G, D, A, E 4 etiudy, 3 utwory polifoniczne a, e, d, g, c 3 części sonatiny czytanie a vista 4 utwory dowolne H, h, F, f 4 etiudy, 3 utwory polifoniczne utrwalenie gam z kl. II 3 części sonatiny czytanie a'vista 4 utwory dowolne durowe od czarnych klawiszy 4 etiudy, 3 utwory polifoniczne utrwalenie gam z kl. III 3 części sonatiny czytanie a'vista 4 utwory dowolne molowe od czarnych klawiszy 4 etiudy, 3 utwory polifoniczne utrwalenie gam z kl. IV 3 części sonatiny czytanie a'vista 4 utwory dowolne KLASA I KLASA II KLASA III KLASA IV KLASA V KLASA VI wszystkie durowe i molowe 4 etiudy, 3 utwory polifoniczne czytanie a'vista 3 części sonatiny, 4 utwory dowolne Uwaga! W dziale polifonia ujmujemy również muzykę dawną niekoniecznie stricte polifoniczną. Jako część sonatiny realizujemy również wariacje lub koncert. W dziale utworów dowolnych ująć trzeba też grę zespołową. Dokładny sposób opracowywania gam podany jest w Aneksie.
KRYTERIA OCEN SEMESTRALNYCH I KOŃCOWOROCZNYCH Warunkami otrzymania oceny dostatecznej są: opanowanie minimum programowego w sposób poprawny pod względem pamięciowym, technicznym i muzycznym (właściwe tempo, wyraźna dynamika, poprawna artykulacja itd.), uzyskanie umiejętności muzyczno-technicznych przewidzianych programem danej klasy i umożliwiających dalsze kształcenie, otrzymanie z egzaminu oceny 15 punktów. Aby otrzymać ocenę dobrą uczeń musi: przekroczyć zawartą w minimum programowym ilość opanowanych utworów, realizować swobodnie zadania muzyczno-techniczne danej klasy, pracować systematycznie i w części samodzielnie, brać udział w audycjach muzycznych, uzyskać z egzaminu 16 20 punktów. Uczeń zasługuje na ocenę bardzo dobrą gdy: przekracza minimum programowe tak pod względem ilości jak i stopnia trudności opracowywanych utworów (to znaczy poprawnie gra utwory z klasy wyższej), z łatwością realizuje wymogi muzyczno-techniczne swojej klasy, poprawnie realizuje umiejętności muzyczno-techniczne z klasy wyższej, pracuje pilnie, systematycznie i samodzielnie, występuje publicznie i są to wykonania poprawne technicznie i interesujące muzycznie, bierze udział w konkursach, uzyskał z egzaminu 21 24 punktów. Stopień celujący oznacza, że: uczeń znacznie przewyższył minimum programowe i opracowuje tylko pozycje z programu klas wyższych, a jego umiejętności muzyczno-techniczne obejmują poziom klasy wyższej, pracuje pilnie, systematycznie i samodzielnie, jego grę cechuje dojrzałość rzadko spotykana w szkole oraz duża samokontrola wzorowa pod względem muzycznym i technicznym, często występuje publicznie a jego gra jest bardzo interesująca, osiąga sukcesy na konkursach, uzyskał na egzaminie 25 punktów. Oceny dopuszczająca i niedostateczna z przedmiotu głównego, uniemożliwiają uzyskanie promocji do kolejnej klasy. Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczającą jeżeli: nie zrealizował (lub zrealizował bardzo słabo) minimum programowe, zadania muzyczno-techniczne realizuje z trudem, nie osiągnął umiejętności niezbędnych do kontynuowania nauki w klasie wyższej, otrzymał z egzaminu 11 12 punktów. Uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną jeżeli: nie zrealizował minimum programowego, nie radzi sobie z zadaniami muzyczno-technicznymi, a stopień ich opanowania uniemożliwia kontynuowanie nauki w klasie wyższej, z egzaminu otrzymał nie więcej niż 10 punktów.
KRYTERIA OCEN EGZAMINACYJNYCH Celujący 25 punktów gra wzorowa, bezbłędna od strony tekstowej, muzycznej i technicznej; dojrzałość i samokontrola na poziomie rzadko spotykanym w szkole; stopień prezentowanego programu znacznie wykracza poza ramy programowe klasy. Bardzo dobry 21 do 24 punktów gra bezbłędna technicznie i interesująca muzycznie; program wykraczający poza ramy klasy. Dobry 16 do 20 punktów gra poprawna muzycznie i technicznie (dopuszcza się drobne usterki); program nieco trudniejszy lub na poziomie klasy wykonany bardzo dobrze technicznie i muzycznie. Dostateczny do 15 punktów gra z brakami muzycznymi i technicznymi, rokująca poprawę; stopień trudności utworów wg wymagań programowych klasy. Dopuszczający 11 i 12 punktów gra z dużymi brakami technicznymi i muzycznymi, nie rokująca postępów; stopień trudności utworów wg wymagań programowych klasy. Niedostateczny do 10 punktów gra wadliwa pod względem muzycznym i technicznym, nie dająca nadziei na dalszy rozwój; stopień trudności utworów poniżej wymagań programowych klasy.