Żołnierze 1. Armii Wojska Polskiego spuszczają łodzie na wodę (fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe) Powstanie. 1. Armia Wojska Polskiego utworzona 29 lipca 1944 roku z przemianowania 1. Armii Polskiej w ZSRR sformowanej 16 marca 1944 roku. Była częścią odrodzonego Wojska Polskiego. Szlak bojowy zakończyła w maju 1945 roku wyjściem na brzeg Łaby i szturmem części swoich oddziałów na Berlin. Najważniejsze informacje. Gdyby spojrzeć na Ludowe Wojsko Polskie, biorąc pod uwagę jego najważniejszych dowódców, trzeba by je potępić na wieki. Jednak gdyby pojrzeć na tę samą armię, skupiając uwagę na zwykłych żołnierzach, którzy przywdziewali uszyte w radzieckich fabrykach mundury, bo po prostu nie mieli innego wyjścia, trzeba by przed nimi schylić głowę.
Zygmunt Berling chciał przejść do historii jako wielki dowódca, który przy boku Armii Czerwonej odnowił polskie wojsko stworzy kilka armii, które na równi z radzieckimi wyzwolą polskie ziemie i dotrą aż do Berlina. A to ciekawe. Generał dywizji Zygmunt Berling (1896-1980); 1915-1917 żołnierz w Legionach Polskich, od 1918 w Wojsku Polskim, 1939-1941 w niewoli sowieckiej, tam wstępuje do Armii Polskiej w ZSRR, 1943 objęcie dowództwa w 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, 1944 objęcie dowództwa w 1. Armii Wojska Polskiego; odwołany za próbę udzielenia pomocy powstaniu warszawskiemu, 1948-1953 komendant Akademii Sztabu Generalnego. Marzenia Zygmunta Berlinga rozwiały się jednak pod Warszawą w 1944 roku i największym osiągnięciem generała pozostała 1. Armia Polska w ZSRR. Armia Polska w ZSRR w pierwszych miesiącach swego istnienia była armią tylko z nazwy. Liczebnie nadal pozostała korpusem, z którego się wywodziła (chodzi o 1. Korpus Polskich Sił Zbrojnych). W 1943 roku do 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki ludzie zgłaszali się tysiącami. Po trzech tygodniach liczyła już ponad 6 tysięcy żołnierzy, a stan etatowy osiągnęła po koniec czerwca. Sformowane oddziały liczyły ponad 16,5 tysiąca żołnierzy, miała 9 tysięcy karabinów, 2,5 tysiąca pistoletów maszynowych, 800 karabinów maszynowych, 400 rusznic przeciwpancernych, 200 moździerzy, 100 dział, 40 czołgów i 8 dział przeciwpancernych. Stały napływ żołnierzy spowodował starania Zygmunta Berlina o przekształcenie dywizji w korpus a następnie w 1. Armię. Udało się to 29 lipca 1944 roku, wtedy też liczyła 107 tysięcy żołnierzy i obejmowała m.in. 6 dywizji piechoty, 1 brygadę
kawalerii, 5 brygad artylerii, 1 dywizję artylerii przeciwlotniczej, 1 brygadę pancerną, 2 pułki lotnicze i będący w trakcie formowania korpus pancerny. Armia najpierw wyruszyła pod Lenino12 października 1943 roku, gdzie Zygmunt Berling stracił kilkaset żołnierzy, a potem, po uzupełnieniu składu, przekroczyła na początku stycznia 1944 roku przedwojenną granicę polsko-rosyjską. A to ciekawe. Pod Lenino swoją pierwszą bitwę z Niemcami stoczyli żołnierze gen. Zygmunta Berlinga. Sformowani pod egidą komunistów z ZSRR. Ten krwawy chrzest bojowy stał się wielkim symbolem polsko-radzieckiego sojuszu. Ale rezultat walk wcale nie był dobry, tyle że komunistyczna propaganda wszystko potrafiła przedstawić jako wielki sukces. Wkroczyła na teren, gdzie mimo półtora roku okupacji sowieckiej oraz dwóch i pół roku niemieckiej nadal mieszkali Polacy i działały siły ruchu oporu. Na tych terenach nastąpiła rekrutacja do 2. Armii. Często przymusowa szeregowi żołnierze Armii Krajowej nie mieli wyboru czekała ich śmierć lub służba w nowym wojsku. W sierpniu PKWN wydał dekret o mobilizacji. Do żołnierzy 1. Armii mieli dołączyć żołnierze 2. i 3. Armii. W marzeniach naczelnych dowódców miał powstać polski front, który na równi z oddziałami 1. Frontu Białoruskiego i 1. Frontu Ukraińskiego miał uczestniczyć w zdobywaniu Berlina. Armia Krajowa natychmiast wydała orędzie do narodu, w którym zabraniała wstępowanie do nowego wojska. Ludzie sami nie chcieli wstępować do wojska, które jedynie powiększało zapasy polskiego mięsa armatniego dowodzonego przez komunistów, jak polską armię przedstawiali w swej propagandzie Niemcy. Jak mówił popularny wówczas wiersz: Czekamy ciebie czerwona zarazo, byś nas od czarnej wybawiła śmierci, czekamy ciebie z lękiem i odrazą.
Działania bojowe. We wrześniu 1944 r., po zajęciu prawobrzeżnej części Warszawy (Pragi) przez wojska radzieckie i polskie, jednostki 1. Armii toczyły ciężkie i okupione ogromnymi stratami walki o uchwycenie i utrzymanie przyczółków na lewym brzegu Wisły. Celem walk było wsparcie toczącego się jeszcze Powstania Warszawskiego. Piekło nastąpiło dopiero ze świtem wspominał po wojnie pierwszy desant na Czerniaków jeden z żołnierzy. Zygmunt Berling, nie czekając na pomoc Sowietów wykonał desant samodzielnie 16 września 1944 roku, nie miał jednak doświadczenia w organizowaniu takich przepraw. Przedostało się ponad tysiąc żołnierzy, na których bardzo naciskali Niemcy i berlingowcy ponosili coraz większe straty. Z każdym dniem sytuacja żołnierzy była coraz gorsza. 23 września nakazano przerwanie desantu i ewakuację. Defilada 1. Armii Wojska Polskiego na ulicy Marszałkowskiej w wyzwolonej Warszawie 19 stycznia 1945. Berling, ambitny, chociaż nie najlepiej radzący sobie w walce oficer, przegrał swoją partię związaną z polskim wojskiem, które miało powstać u boku ZSRR. Po nie udanym desancie został zdjęty ze stanowiska dowódcy armii. Jego miejsce zajął Władysław Korczyc a w 1945, ostatnim roku działania 1. Armii Wojska Polskiego, Stanisław Popławski.
A to ciekawe. Generał brygady Władysław Korczyc (1893-1966); generał sowiecki i polski, 1944-1945 dowódca 1. Armii Wojska Polskiego,1944-1954 szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,1950-1954 wiceminister obrony narodowej. Generał dywizji Stanisław Popławski (1902-1973); pierwotnie Siergiej Fiodorowicz Gorochow,generał sowiecki,1945 dowódca 1. Armii Wojska Polskiego,1949-1956 wiceminister obrony narodowej,1956 dowódca sił Wojska Polskiego pacyfikujących poznański bunt robotniczy.
Gdy zaczęła się ofensywa styczniowa armii radzieckiej, Wojsko Polskie nie przypominało już jednego korpusu. Były dwie armie. Choć oddziały, które rok wcześniej wchodziły w skład korpusu Berlinga stanowiły zaledwie 10% siły 1. Armii Wojska Polskiego, to jednak one tworzyły jej trzon. Dawni żołnierze Berlinga uczestniczyli jeszcze w przełamaniu Wału Pomorskiego i operacjach: pomorskiej, berlińskiej i praskiej. We wrześniu 1945 roku rozformowano dowództwo 1. Armii WP, a na jego bazie sformowano w Katowicach Dowództwo Okręgu Wojskowego Śląsk. Za walki o wyzwolenie ziem polskich 1. Armia Wojska Polskiego została 14 września 1945 rokuodznaczona przez Krajową Radę Narodową Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy. Uroczystość dekoracji sztandaru 1. Armii odbyła się na stadionie Polonii w Katowicach 16 września 1945. Opracowania: Encyklopedia Gazety Wyborczej t. 1, 2, 8, 14, red. Juliusz Rawicz, s. 573-575; 307; 551; 579.
Encyklopedia II wojny światowej, red. Kazimierz Sobczak, s.35-36. Roszkowski Wojciech, Historia Polski 1914-2005, Warszawa 2007, s. 99, 111, 120-123, 130-139, 233 Strony internetowe: www.powstanie44.blog.pl www.ciekawostkihistoryczne.pl