EX LIBRIS Literaturarchiv: Wilko Ahlrichs ROTIFERA Autor: Jahr: Titel: Band: Seiten: Tafeln: Abb.: Kozar, L. 1911 Przyczynek do fauny Wrotkow ( Rotatoria) kaluiz krajwych. ( Beitrag zur Rotatorienfauna der flachen Tümpel Galiziens.) Bd.36 s. 395-408. Kopie: vorhanden Dienstag, 12. September 2000
- 395 - / Przyczynek do fauny Wrotkow (Rotatoria) kalui krajowycb,.i<' (Beitrag zur Rotatorienfauna der flachen TÜmpel Galiziens 1 (z 1.dn~ tablic~), LUDWIK opracowal KOZAR. :",.. obszerna praca prof. Wie r z e j ski ego 0 wrotkach krajowych z roku 1893 wvi-tym tomie Rozpr. Akad. Um. od razu wyr6wnala w naszej literaturze przyrodniczej brak monograni tej grupy robak6w; doll\czeniem morfologii por6wnaw-,czej do bardzo obszernego materyalu systematycznego ulatwil prof. W. dalsz!\prac~ w tym kierunku, zach~cajl\c do niej nilodszych przyrodnik6w. Tymczasem, 0 ile mi wiadomo, nie zaj mowano si~ wrotkami, dopiero z badaniem staw6w krajowych zwr6- cono uwag~ na tych stalych mieszkancow planktonu i w ogloszonych wynikach pewno spotkamy si~ i z nimi. Przeszukujl\c od roku 1908 wszystkie w miejscowosciach pobytunapotkane kallize, szczeg61niej zas dokladnie lachy torfowisk pod Stojanowem i stare wody nadbuzanskie w okolicy Buska, opr6cz nie znalezionych przez prof. W. gatunk6w, kt6re chc~ w niniejszej pr6bie wymieni6, pozwol~ sobie rzuci6 kilka uwag co do biologii kaluz badanej cz~soi kraju, charakterystyüznej juz zewn~trzn!\ szat!\ roslinn!\ lub brakiem jej zupelnym _ a co za tein idzie, pewnl\ stal!\ zg6ry nawet przewidzie6 si~ daj!\c!\ faun!\ wrotkow!\. Podzielilem kaluze, torfowiska, dzis po cz~sciowem osuszeniu, sztuczne doly lub rowy, dokola, wyrzucon~ z nich ziemi~ pod wyzszonych ogroli6 \V, na:
- 396 - -' 397-1. rowy i doly si~gajllce gl~bokosci~ pqdloza marglowego zarosle prawie zupelnie, a nieraz zup.elnie rz~sl}:;lemna niinor. (na calym obszarze torfowiska nie ma Lemna trisulca);. 2. rowy i doly plytsze z wodl}: w spokoju do dna prze~ zroczystl\' Dno blotniste torfowe, zwierciadlo wody w drugiej polowie lipca zarasta watami Spirogyra.. 3. Zupelnie nie zarastajllce sadzawki na przedluzeniu torfowiska w samem juz miasteczku ila g~siem pastwisku. 1. W rowach zakrytych rz~s~, wskutek czego zadna inna. bujniejsza wegetacya roslinna ostac si~. nie moze, spotykalem stale w przewazajl}:cej ilosci z wrotkow: 1. Diglena catellina,(. 6. ''Euchlanis dilatata, 2. Squamella bractea; 7. 'Oolurus bicuspidatus,. 3. Salpina mucronata, 8. Philodina citrina, 4. Salpina brevispina, czasami : 6. Pterodina patina, 9. Oathypna luna. W szystkie gatunki oprocz Philodiny z skorzastem okryciem majl}: silny panoerz nigdy zas 'nie ma w takim zbiorniku wrotkowz delikatnym oskorkiem (Hydatinadae, Asplanchnadae). Podobne zbiorowisko tworzl}: plytkie stawy rowniez Lemnll zarosni~te jak np. przeszukiwany przezemnie staw w Krasnem. Notuj~ 31. maja 1910 stan jak wyzej. " 2. Charakter planktonu wi~kszych zbiornikow, ma' kilka. rowow, od pierwszych zaledwie kilkadziesil}:t i kilkaset krokow odleglych, cechuj~cych si~ wspani~l~' florl}:okrzemek i desmi~ dyow, bardzo licznymi wiciowcami g16wnie Din~bryon sociale, wyst~pujl}:cym w pi~knych po dwadziescia kilka komor.ek licz,!cych koloniach. Np~ 21. lipca w rowie 1 m szerokim i gl~bokim otaczajl}:- cym nasyp ogrodowy w obwodzie okolo 60 m notowalem: a) Schizophyceae:' Anabaena oscillarioides,' b) Chlorophyceae: Pediastrum duplex, Eudorina elegans, Scenedesmus obliquus, Volvox globator, Actinastrum H antzschi, Pandorina morum,' c) Desmidiaceae: Olosterium rostratum, Staurastrum dejectum, Olosterium acutum, Desmidium Swartzii,' OOlfmarium botryti8, J, ~ ~ ~. 1f,' t"j ii :~r d) Bacillariaceae: Synedra ulna i delicatissima, Fragillaria crotonensis icapucina, Gomphonema constrictum, Navicula major, affinis i viridis. Przytem niezliczone Peridinium tabulatum, liczne Amoeba i Actinosphaerium, Vampyrella, Euglena' vi~idis, wreszcie najliczniej szy. Dinobryon, z orz~8kow Stentor, Lacryniaria pusilla, Stylonychia. W korzystnych warunkach rozwijaja. si~ rownie obflcie Daphinia pulex, grz~piki i oczliki w najzwyklejszych gatunkach a z wodopojek Eylais. Na powierzchni ~ody rozrzucone tu' i owdzie. waty Spirogira. Z wrotkow, mieszkancy planktonu: Notholca striata najliczniej w kwietniu,.a nuraea hypelasma, Synckaeta' pectinata, Polyarthra platyptera~ Triartl;ra breviseta (cornuta) mniej licznie i opr6cz tego baidzo licznie Notops brachionus. Innych gatunkow spotkanyoh po jednym lub kilku egzen:.- plarzach, tu nie wspominam. Ten stan trwal w roku 1908, 1909 i 1910 od pocza.tku lipca az do mniej wi~cej polowy sierpnia; odta.d najliczniejsze Notops i Anuraea powoli gina. a na ich miejsce wyst~puja. wspaniale osobniki wrotkow leniwych: Asplanchnopus myrmeleo, takze w kwietniu, i Copeus tabiatus. Obyd wu tych gatunk6w nie znalazl prof Wie r z e j ski; sa.dza. c z wzmianek up 1a t ego, Ey fe r t h a, Z e li n k i, E k- s t ein a, Fra n 0 ego i t. d. s~ rzadkie. Sam zreszta. nie znalazlem ich wi~cej nigdzie. W roku 1908 licznie pojawil si~ gatunek Triphilus lacustris. W polowie lub z koncem sierpnia jednak zycie na torfowisku zamiera, gdyz w wseystkich niemal dolach ludzie tutejsi mocza. konopie. 3. Odmienny charakter maj~ sadzawki na miejskiem wybrzezu torfowiska, bez widocznej szaty roslinnej, powstale w dolach, z kt6rych wybrano g1in~. Tntaj zawsze licznie wy-
- 398 - stltpuje Euglena, Trachelomonas volvocina, wsrodnich okrzemki inigdzie liczniej. nie zllaleziony Spondylomarum quaterniarum. Tu tez faunawrotkow caly rok jednakowa, bo mialem spo. sobnosc przegllldania w czasie krotszych pobyt6w w kwietniu, czerwcu, listopadzie i grudniu, oprocz lata, a roznica polega tylko na chwilowym braku pe~nego z wymienionych gatunkow:. '. Brachionus urceolaris, Polyarthra platyptera, Brachionus angularis, Asplanchna priodonta, Triarthra longiseta, Pedalionmirum. Sadzawki te ma.jll -zatem' wybitny eharakter heleoplanktonu Z ach a r i a s a a taki sani stan znalazlem 'Y bardzo czlt-'. sto przeszukiwanych, podobnych plytkich stawkach przy cegielni w okolicy Buska. ' Tutaj Euglena czltsto pojawia silt w takiej iloscii ze woda zieleniejei.staje si~ gltstll, mazistll; wsrod~iej wirujll niezliczone biale punkciki Brachionus urceolaris. 0 kilka metrow oddalone glltbsze studzienne doly nie zarosle rowniez Lemnq, juz roznill si~ pod kazdym wzgl~dem: nigdy nie wyst~puje tu tak obficie Euglena, zawsze Sll liczne okrz~mki, szczegolnie Synedra a z wrotkow Synchaeta pectinata. Tu. tez,wczesnll wiosnll Notholca. Odr~bnll faun~ majll sadzawki nstarewody" nadbu:tan-, skie w okolicy Buska, gdzie poszukiwania dluzszego czasu wymagaj~, aby dojsc do pewnych stalych danych p.la jej charakterystyki. Tu przedewszystkiem pole do badania wrotkow stale osiadlych, mszywio16w i gllbek slodkowodnych. Ogranicz~ silt wi~c tylko do wyliczenia znalezion:r,ch dotychczas gatunkow. Wykaz wylowionych wrotk6w. I. Rhizota. Na torfowisku brak zupelny, jakotez brak tu stale osiadlych mszywio16w lub gljibek. Nie znalazlem ich rowniez w malych kaluzach; obficie wyst~pujlji natomiast w starych wodach rzecznych. Materyal tu zebrany oglosz~. w osobnej pracy..~ 1"1 im./t 11 \,.~' In,j ~~,. ~I' li(~, ;~ 'I- I,' -- 399 - II.. Bbelloibea. 1; Philodinadae. We wszystkich zbi()rni~ach: L Philodina citrina Ehrb.' caly rok. Wylawialem bardzo liczne osobniki w roku 1908, 28. grudnia, z pod pokrywy 10- d.owej przy -20 Q C. na torfach w Stojanowie. W Peltwi ibugu rowniez cz~ste. 2. Philodina megalotrocha Ehrb. tylko w stawku w Krasnem V. Podluzne karby oskorka widoczne szczegolniej, gdy zwierz~ skurczone, na przednim. brzegu ciala, gdzie osk6rek uklada si~ w faldy r~cznej harmonii. Licznie. 3. Philodina roseola Ehrb. rzadziej. 4. RoUfer 'ijulgaris Ehrb. wsz~dzie liczny. Powszechnem jest mniemanie jakoby wszystkie Philodinadae nie wysuwaly nigdy rownoczesnie przedniego ryjka z narzlldem: rz~sowym; tymczasem znajdy"[alem w starych wodach nadbuzanskich Rolifer sp. plywajllcy z r6wnoczesnie wysuni~tymi oboma narzl\:- d..ami i u obu drgajl\:cemi rz~skami. 5. Rotifer actinurus Ehrb. tylko w Peltwi w lipcu 1910. 111. Ploima. A. Illoricata. 1. Asplanchnadae. 6. Asplanchna priodonta Gosse. W starych wodach, w kaluikach cegielij.i i podobnych w Stojanowie licznie, natomiast zupelny brak w dol~ch torfowiska. i kaluzkach z Lemnq, podobnie: 7. Asplanchna Brigthwellii Gosse. 8. Asplanchnopus myrmeleo Ehrb., bardzo liczny tylko.w kaluzach torfowiska, spcitykany od kwietnia do sierpnia. Prof. Wierzej ski mylnie podaje iz samice majll jedno oko, a u pni naczyn wydzielniczych 5 lejk6w migawkowych, gdyz, jak juz Plate dokladnym opisem i rycinl\: stwierdzil, znajdujl\: si~ 3 oczka, a lejk6w migawkowych u jednego pnia kanalik6w wydzielniczych mn6stwo, z tym zas lljiczysi~ drugi szerszy pien splljitany w dwu miejscach, bez lejk6w migawkowych. TaklJi samlji budow~ ma narzqd wydzielniezy samea; znalazlem je bardzo lioznie w lipon (Fig. 16.).
- 400 -. 2. Synchaetadae. \ 9. Syiwhaeta pectinata Ehrb; od wczesnej wiosny, do konea listopada pospolity w kaluzaeh z,ezyst liwod li. 10. Polyarthra zaeh pospolity. ' 3. Ti'iarthradae. platyptera Ehrb. w najmniejszye4 kalu- 11. Polyarthra platyp'tera var. euryptera Wierz. Odmiana ta. przez prof. Wie r z e j ski ego odkryta i opisana, zyje w staw~ kach dawnego koryta Bugu, razem z gatunkiem j>oprzednim; nie znalazlem jej jednak n~gdy w malyeh kaluzaeh. Budowa i wioselka jak.w opisie prof. Wierzejskiego, tylko jaja maj li ksztalt owalny nie eliptyezny, jak to na :fig. 35. prof. W. przedstawil. 12. Triarthra longiseta Ehrb.; eharakterystyczny wrotek malyeh kaluz; na torfowisku nie istnieje ehyba na brzegaeh w kaluzaeh 0 dnie marglowem. Tam jednak wyst~puje: 13. Triarthra breviseta Gosse (cornuta W eisse); kolee te go gatunku Sll!krotkiei niieezyk()wate, przy tem nie tak sztywne jak u poprzedniego, ez~sto wyginajll! si~. Ta ieh gi~tkos6 przypomina nozki innyeh rodzin np. Briachionus (7).. 4. Hydatinadae. 14. Hydatina senta Ehrb. Na torfowisku i w kaluzaeh przy eegielni od kwietnia do pazclziernika z przerwami, w czasie ktoryeh brak ieh zupelny. 15. Notops brachionus Ehrb. Fig. 1. Liezny w lipeu w torfowyeh dolaeh; gdzieindziej nie znaleziony. Dlugose z nozkll: 0.38 mm-0'5 mm; trojkll:tna korona narza.du rz~skoyvego z dwoma rz~dami dlugich i silnyeh rz~sek; drugi rz lidpo boeznyeh brzega eh jamy g~bowej, stanowi po 6 bardzo silnyeh szezeei, uderzaja.eyeh tylko miarowym powolnym ruehem, na trzeeim brzegu znajdujll: si~ eztery wzgorki, z rownie silnemi rz~skami. Przy ogla.daniu zwierz~eia z boku widao okazaly ezujek grzbietowy (:fig.2.), ksztaltu stozka sei~tego, zakonezony kiseill! szezecinek, od ktoryeh prowadzll! wyrazne nerwy domozgu. Szezoteezkami Sll!tez zakonezone i ezujki boezne, uehodz'\ce w 1/ 3 dlugosc eiala. Zwacz opatrzony pi~cioma duzymi zllibkami,jak u Hydatiny. Grn- 1 i! ~~1 ~ 1.1" 1,; 1 I 'I ::.~Ii ('$. ~1 ~,.~ J) r, ~'.I ;! "1' i :r 1 :i 11. I ~ 401 - ezoly przyzol lidkowe majll: ksztalt butelkowaty, kanaliki wydzielnieze popl'\tane i dziel'\ee siet,lejkimigawkowe'nadlugich trzonkaeh po j: u kazdego pnia.zgrubienia naskorka w koronie mi~snie barwy' zoltawej. Jaja trwale z skorupkll! delikatnie pogarbionll: nieprzezroezystll!, jaja letnie gladkie,' z skorupklt: przezroczyst'\, wlok'\ samice zwykle po jednem rzadziej po dwa. Samc6w mimo wielkiej ilosci samie, itni jaj, z ktoryeh nalezaloby spodziewao si~ ich wyl~gu, nie znalazlem. 16. Triphylus lacustris Ehrb. pojawia si~ w rqwaeh.wyzej oznaczonych w sierpniu. Charakterystyczne S litrzy pary gruczo16w przyzola.dkowyeh, wydluzonyeh,w'\zkich p~eherzykow si~gaj lieyeh przeciwnej seiany eiala. Pierwsza para na wolnym koneu widelkowato rozdzielona; dwie nizsze pary laneetowate. Przy ruehach zolll!dka gruczoly te wyginaj li si~ i zwraeaj'\. w roznych kierunkach w jamie ciala.. Od zol lidka do odbytu prowadzi dluga kiszka. Jaja prawdopodobnie trwale okryte g~sto krotkimi kolcami, upuszczane do wo<3.y.. Odmienn'\ budowll! korony - polozeniem oka tuz na brzegu glowy, odmiennll! budow lizwaeza i zol lidka, zasluguje ten gatunek na wyla.ezenie z rodziny, do ktorej si~ go powszechnie zalieza. 5. Notommatadae. 17. Notommata aurita; Ehrb.. pospolity w kaluzach, stawach i rzekaeh. 18. Notommata symbiotica n. sp. Fig. 14. i 15. Cialo waleczkowate z krotkll: nozk li dwoma opatrzonll: paleami. Oskorek nad nozkll: tworzy krotki kolee. Zwierz~ bardzo czule cz~st(} skurczone, dlatego mimo iz i dawniej spotykalem, dopiero znalazlszy w roku 1910 wi~ksza. Hose w dolach torfowiska, moglem rozpoznac je i opisac. Dlugose z nozk~ 0'2 mm. Cala budowa korony z drobnemi uszkami i rz~skami, jak u innych w tej rodzinie. Na koronie para lsnia.co czerwonych punktow ocznych, z drobniutkiemi plamkami przyoeznemi; trzecie czer. wone oko na kulistem cialku wapniowem mozgu. Szcz~ki silne~ jak inne tej rodziny wysuwa cz~sto na zewnll!trz co widoczne gdy zwierz~ bokiem plywa lub lezy. Pod mozgiem dwa eliptyczne utwory jaime, jakby dwa p~cherzyki, widoczne dohadnie oel strony grzbietowej. 8truktura ich odmienna od gru-
-.- 402 - -czo16w przyzol!l:dkowych, a przeznaczenie nieznane. Dalszej hudowy wewnl(trznej, opr6cz dwu na fig. 14. zaznaczonych lej-, k6w migawkowych, rozpoznac nie mozna, gdyz wszystkie 080- bniki wypelnioneaz po brzeg zwacza zielonymi gloriami; przypuszczam tu symbiozl( (nazwa:' symbiotica), kt6rej na razie blizej nie okreslani. Skurczone zwierzl( przedst'a wia zielonl\, kuleczkl(. " ' 19. Copeus labiatufj Gosse. W jednym tylko rowie na torfowisku, w sierpniu, liczny wsr6d Spirogyry, okazalyten' wrotek 0'7 mm dlugi, okryty delikatnym pr:zezroczystym osk6rkiem, tworzl:\icym ponizej n6zki nieco ku przodöwi wysunil(tej, kolec. Zwier7.l( wydziela lepkl:\iciecz, ktora otacza' cale cialo. Osk6rek tworzy wyra.zne segmenty, najwil(kszy otacza jaml( brzusznl:\i w ten wsuwa sil( kr6tki i wl:\izkiszyjny, trzeci nieco dluzs~y,' ale jeszcze wl(zszy ~ zwaczem i listkowat!\i warg!\i narz!\idu rzl(sowego, ostatni to wlasciwa korona, z. drobniutkiemi rzl(skami i dwoma uszkami. Tu wyr6znia sil( tez dlugi czujek czolowy, z szczoteczk!\i. M6zg sklada sil( z trzech plat6w, ua jednym lsni!\ico czerwone oko. Zwaczsilny,' zwierzl( przegryza llim przedlugie nitki skr~tnicy wsr6d kt6rej leniwie lezy i kt6r!\i sitt zywi. Boczne czujki wyrazne uchodz~ na zewn!\itrz w dwie nlugie szczecie. Krew z6ltawa. Plywa lenhyie koluj!\ic lukowato przegi~tem cialem. ' 20. Furcularia forficula Ehrb!, z kaluz cegielni,.w listo i padzie liczny. ' ".21. Furcularia longiseta Ehrb. N6zka z dwu szczeci, jet nna zawsze kr6tsz'&. U zwier.ll:\it, spotkanych w starych wodach rzecznych zljajduj~ kr6tsz!\i szczec n6zki dor6wnuj!\ic!\idlugoscil:\icialu, drug!\i nieco dluzsz!\i, ale nie dwa razy dluzsz!\i od ciala. ' 22. Eosphora digitata Ehrb 'wsz~dzie pospolity. Widzialem mn6stwo osobnik6w, u niekt6ry()h zas na' zwoju m6zgowym po obu stronach oka, eiemne ziarnka, przypominaj!\ice resztki woreczka waplliowego u gatunk6w Notommata;ziarnka ". I te szczeg6lniej u swiezo wylttglych zwierz!\it,widoczne.. 23. Diglena catellina Ehrb. pospolity, wsz~dzie liczny, szczeg6lnie w wodach z Lemnq. 24. Diglena!Jrand{s Ehrb. na torfowisku w rowach z piyn!\ic!\iwod!\i wylawiany w zimte w grudniu i ~tyczniu z pod.jodu. - 403 -'- B. Ljricata. 1. Rattulidae. 25. ]lfastigocerca C01'nuta Eyf. wyr6znia si~ od innych tej... grupy jednym dluzszym i dwoma kr6tszymi kolcami u przedniego konca pancerza. Sadzawkl dawnego koryta; rzadki VII. 26. Mastigocerca rattus Ehrb. XI. doly przy cegielni.. - 27~ Mastigocerca carinata Ehrb. staw w' Krasnem V. rzadko. 28. Coelopus similis Wierz. Liczny w sadzawkach dawnego koryta VI. 29. Coelopus p01'cellus Gosse wsz~dzie pospolity. 2. Dinocharidae. 30. Dinocharis pocillum Ehrb. w sadzawkach starego koryta, rzadki, VII.. 31. Dinocharis tetractis Ehrb. w rzece, rzadko, X. 32. Scaridiu'm iongicaudatum Ehrb. Torfowiska VII., staw w KraSne.in V., w malej ilosci osobnik6w. 33. Stephanops lamellaris Ehrb. w kaluzach przy ()egielni w maj u, kilka zwierz!\it. 3. Salpinadae. 34. Salpina brevispina Ehrb. Jeden z najpospolitszych wszltdzie wrotk6w jak i 35. Salpina mucronata Ebrb., gatunek teu wylawialem. nawet z kadzi studziennych w Stojanowie. I 4. Euchlanidae. 36. Euchlanis dilatata Ehrb. 37. Euchlanis macrura Ehrb., oba gatunki pospolite wszet"' dzie i. o. kazdej.porze. 5. Cathypnadae. 38. Cathypna luna Ehrb. wsz~dzie pospolity. 39. Monostyla lunaris Ehrb. jak wyzej. 6. Coluridae. 40, Colurus bicuspidatus.ehrb. CZttsto.
-404- ~405-, 41. COlUl'USobtusus Gosse, tylko w stawku' w Krasnem, rzadki V. 42. Squamelza bractea Ehrb. wsz~dzie pospolity.. 7. Pterodinadae. W kaluzach i stawkach zaroslych Lemnfl: 43. Pterodina patina Ehrb. Ten gatunek znalazlem.takte wsr6d Lemny w Peltwi (Busk). 44. Pterodina mucronata Gosse, z kr6tkim kolcem u przedniego brzegu t!l'rczy; X. Rzadki, w kaluzach cegielni. 8. Brachionidae. 4ö. Brachionus pala Ehrb. W og6lnosci gatunek rzadki, wyst~pnjl1cy w malej ilösci; raz tylko w lipcn. 1910 w kalnzach przy cegielni po tygodniowej slocie licznie spotkany. Wsrod okaz6w przewazaly osobniki bez tylnych bocznych kolcow, u innych, co do dlugosci przednich kolcow, r6znic wspominanych przez badaczy, nie zauwazylem.; Okazalose tych zwierzl\t si~g!t.jl\cych z n6zk~ dlugosci 0'7 mm zwi~ksza znaczna ilosc wleczonych jaj: 5-9, lub drobniejszych z embryonami m~skiemi 13-15., " 46-47. Brachionus "urceolaris i rubens Ehrb. Duja~din,! PI a te i Wie r z e j ski oswiadczyli si~ za poll1czeniem tych' dwu gatunkow, poniewaz r6znice mi~dzy niemi qardzo niezna-' czne a wyr6wnujl\ je formy posrednie, co do kt6rychorzec nie mozna, do kt6rego gatunkn zaliczycby je nalezalo. W rysunkach rozmaitych autor6w nie ma rowniez zgody, co swiadczy 0 niestalosci budowy pancerza. Np. Brach. urceolaris Ehr e n be r ga ma przednie kolce pancerza zupelnie nieznaczne, u E k s t ein a widzimy je zanadto dlugimi i przypnszczam raczej iz badacz ten rysowal odmian~ rubens. R6- ZOWl\barw~ ciala, kt6rl\ jako cech~ gatunku rubens podnoszl\ zauwazylem raz tylko w roku 1910 u osobnik6w znalezionych na torfowisku. W rysunku obwodu pancerza u Ehr e n be r g a nie widae r6znicy mi~dzy obu gatunkami; u E k s t Ei i n a i E Yfe r t h a rysunek rowniez odmienny u tago samego gatnnku urceolaris, choe oba przypominajl:\i raczej gatunek drugi; Brachionus rubens t1 H uds 0 n a - G 0 s s ego przypomina mi okazy znalezione 'W dolach cegielni w maju (fig.6.); temialy jednak pancerz okryty brodatveczkami... ". Na: fig: 4-9. zestawiam n'ajcz~stsze formy. Widzimy' ze okazy z kolcami kr6tkimi majl\: -rysunek pancerza dokladnie jajowäty;' (urceolaris) okazy z kolcamidlugimi i gl~bokiemi wci~ciami IIii~dzy nimi, pancerzyk kszta,ltu prawle pi~ciokl\tnej tarczy, wgi~tejnieco do wn~trza.' td ponizej kolc6w. Te drugie majl\ zawsze rozmaicie powycinany i powygillany przedni 'brzeg spodniej plytki pancerza i tylko wsr6d tych (rubens) znajdywalem czasami zwierzl\tka gromadkami skorupki Daphnia pulex uczepione... Prof. Wie r z ej ski widzial tylkö dorosle zwier'z~ta z jajami, na tych skorupiakach osiadle; wywnioskowal wi~c ze osiedlajl\ si~ dopiero wtedy "gdy zaczynajl\ znosie jaja i stah si~ za ci~zkie do samodzielnego plywania w celti zdobycia pokarmu". Znalazlem je~nak mn6stwo ledwo wyl~glych i w r6znym wieku Brachion6w na skorllpkach "Da,phni, tak wi~c z twierdzeniem prof. W. zgodz~e si~ nie mozna. Te same zwierzl\tka cz~sciej zyjl\ swobodnie. Nadmieniam tez', ze cz~sto spotykalem samice wlokllce takze jaja trwale. 48. Wielka niestalosc w budowie pancerzyka panuje u gatunk6w Brachionus Bakeri Ehrb., wsz~dzie pospolitego i wyst~pujl\cego gromadnie. Okazy znalezione w rzece majl\ kolce kr6tkie, z torfowi~ka stawu i sadzawek dlugie. Zestawiam r6wniez kilka form pancerzyk6w nieco odmiennych od rysowanych przez prof. W. (fig. 10-13). Nie spotkalem i10tychczas tego gatunku bez kolc6w tylnych.; znalazlem jednak w pazdzierniku w Peltwi z tr6jkl\tnemi zllbkami przysuni~tym:i ku n6zce (fig. 13). Zgrubienia na pancerzu zaznaczone znajduj~ u Brach. urceolaris, rubens i Bakeri. 49. Brachionus angularis Gosse, pospolity w malych kaluiach, bez widocznej sz'aty roslinnej. 50. Noteus quadriformis Ehrb. Rzadki, kilka osobnik6w na torfowisku w roku 1908. 9. Anuraeadae. 51. Anuraea cochlearis Gosse. VI. Sadzawki w dawnem koryoie Bugu.
- 406 -,. Wszyscy autorzy zazllaczaj~, ze pancerz podzielony na., widoczne kratki wieloboczne (zmienne zresztl\, Lau tel' bor n), tymczasem z licznych tu znalezionych zwierzllit wszystkie mialy pancerzyk zupelnie gla.dki, od spodu lekko zakl~sly. Ciekawy jestspos6b noszenia zawsze jednego jaja w tej wlasnie zakl~slosci; Kolec tylny dlugosci polowy ciala. Fig. 3.,52. Anuraea aculeata Ehrb. W listopadzie w' malych kaluzach przy cegielni. 53.,Anuraea hypelasma Gosse. W rowach torfowiska z faunlli i florl\ szczllitkowl\ planktonu, tutejszego niegdys jeziorka, bardzo pospolity. 54. Notholca striata Elirb.Jestto wrotek pospolity tylko. wczesnl\ wiosnl\. Wylawialem go w kwietniu w kaluzach ce.: gielni w Busku i na torfowiskach w Stojanowie w tych samych dolach, w kt6rej p6zniej Anuraea hypelasma przebywa. IV. Scirtopo()a. 1. Pedalionidae. 55. Pedalion mirum Rudson. Jeden z najpospolitszych (cha.rakterystycznych wrotk6w tej strony kraju w malych ka.' luzach, z niezarosll\ powierzchnilli wodnl\. Na. torfowiskach 'nie znalazlem tego gatunku. Zyje wsp6lnie z Triartkra longise~a, Polyarthra platyptera i Brachionus urceolaris., /" Busk, w marcu 1911 r..z USA M M E N FA S S U N G. Es wurden mehrere kleine Tümpel und Torfgräben in nordöstl. Galizien untersucht und nach der charakteristischen Rotatorien.Faunaeingeteil t. Dieselben weisen auch eine spezielle Mikroflora aus, ausserdem sind sie schon nach der äilsseren Pflanzenwelt,,oder gänzlichen Abwesenheit derselben, erkennbar. Auf Torfmooren bei Stojan6wl-finden hauptsächlich drei. artige biologische Ansammlungen und nähmlich: 1. Rumusreiche, im Spätsomm,er oberflächlich mit Spirogira watten bedeckte Gräben, die sowohl in' Mikroflora ; als / # Kosmos 1911. - 407 - auch in Rotatorien~Fauna als Überbleibsel des PIl!-nktons, hie-, si gen, ehemaligen Sees, zn betrachten sind. Mas.senhaft treten VQr: Dinobryon sociale, Fragillaria crotonensis et capucina, Synedra delicatissima et ulna, Bcenedesmus obliquus, Pedia8trum, Btaurastrum, Anabena; von~otatorien pelagische Formen: Anuraea hypelasma, Notholca striata, Synchaeta pectinata, Polyarthra platyptera, Triarthra cornutaj ausserdem im Juli: Notops briachionus,asplanchnop'üs myrmeleo, Copeus labiatus, Triphylus lacustris.. 2. Durch Lemna minor, teilweise oder gänzlich verwachsene flache Gräben mit einem Mergelgrunde. Zur derselben, Gruppe gehören alle mit Lemna gedeckten Tümpel sogar Teiche, auch mit einem Tongrunde.. Pflanzenvegetation verhindert Rotatorien immer dielilelben der Gruppe Loricata: Diglena catellina, Bquamellabractea, Balpina brevispina et mucronata,, Pterodina patina, Euchlanis dilatata, Colurus bicuspidatus und Catyphna luna,' endlich Philodina citrina. 3. Gänsetränke inmitten der Dörfer (am Rande des Torfmoores in 8tojan6w), zeichnen sich durch Fehlen der sichtbaren Pflanzenwelt aus. Rier kommt vor: Euglena viridis, Trachelomonas volvocina, Bacillariaceae und sonst seltenes Bpondylomorum quaterniarum. Von Rotatorien beständig das ganze Jahr hindurch: Brachi~nu8 urceolaris et angularis, Triarthra longispina, Polyarthra platyptera, Asplanchna priodonta, Pedalion mirum. Für alle diese Ansammlungen gilt als negatives Merkmal, Abwesenheit der festsitzenden Tierformen, obwohl sie ganze Jahre nicht austrocknen. Im ganzen, wurden in kleinsten einheimischen Tümpeln, während der dreijährigen Untersuchung 54; bekannte freilebende Rotatorienarten gefunden, ausf:lerdem: Notommata symbiotica n. sp. Fig. 14., 15. Länge: 0'2 mm. In Torfgräben häufig j die Tierchen sind jedoch sehr empfindlich und fast stets zusammengezogen; genaue Erkenntniss der 27
- 408 - inneren Organisation wird noch durch Algen, die die Leibeshöhle bis zum Kauer überfüllen, erschwert. Der Bau des Räderapparates, samt Ohrenlappen, allen Notommaten ähnlich; über den Ohrenlappen ~wei rote Augenflecke. Der Sack mit Kalkkörperchenim Gehirn, Kugelrund; auf dem.selben ein drit. tes Auge.. '. ;. Von der Dorsalseite erkennt man unter dem' Gehirne, zwei helle, elliptische Körperchen, von unbekannter Bedeutung. Outicula bildet über dein.'}'üschen einen kurzen Stachel..~. " " " Objasnienia ()O fablicy. Fig. 1. Notops brachionus, Ehrb. (15bx). " 2." " czujek czolowy (200 X). " 3. Anuraea cochlearis, Gosse, z jajem z zewnljitrz (250 X). " 4-5. Brachionus 1t1'ceolaris, Ehrb. (100 X). " 6-9. " rubens? Ehrb. F. 6. (120X), F. 7-9. (100X).,,10-13. " Bakeri, Ehrb. (100 X). ' 14. Notommata n. sp. symbiotica (250 X). 15." "zolljidek, woreczek wapniowy z okiem, dwa gruczoly, od strony grzbietowej (250 X). 16. Asplanchnopus myrmeleo, Ehrb., Samiec (250 X). Skr6cenia. k = korona. n = narzljidy wydziel.nicze z lejkami z == zwacz. p = przelyk. 9 = gruczoly przyzolljidkowe. v = zolljidek. ov = jajnik. t = czujki. cp = lejki pulsujljice. pe ovu = p~cherzyk = jaje. ekskrecyjny. m = mozg. 1'2: = zolljidek szczljitkowy. M = mllskuly. w = wapniowy woreczek. j = jljidro. y = penis. / puls. / I KORMOR (1~11l., 1;r,..."', T'