Tworzenie dokumentów tekstowych

Tworzenie dokumentów tekstowych

Spis treści Część pierwsza...3 EDYTORY I ZASADY EDYCJI TEKSTU...3 1. ZASADY PISANIA TEKSTÓW...3 Ogólne zasady pisania tekstów...3 2. PODZIAŁ EDYTORÓW...4 2.1 EDYTORY NIEFORMATUJACE...4 2.2 PROCESORY TEKSTU czyli EDYTORY "FORMATUJACE"...5 3. O biurowej poligrafii - DTP...5 3.1 WSTĘP...5 3.2 INTENCJA...5 3.3 FORMAT I PODZIAŁ STRONY...6 3.4 WYGLĄD STRONY...6 3.5 KROJE PISMA. WYRÓŻNIENIA...7 3.7 WIELKOŚĆ CZCIONEK...7 3.8 ODSTĘPY MIĘDZY WIERSZAMI...8 3.9 WYRÓWNANIE...8 3.10 ODSTĘPY MIĘDZYLITEROWE (kerning)...9 3.11 RAMKI I PODKREŚLENIA...9 4. SŁÓWKA...9 Część druga...10 Treści zawierające wzory matematyczne...10 2

Część pierwsza EDYTORY I ZASADY EDYCJI TEKSTU Pismo - system znaków służący do utrwalenia języka lub zastąpienia języka mówionego przez pisany. (Encyklopedia Popularna PWN). Pismo jest to przekazywanie myśli za pomocą znaków pisarskich. Dokument - każdy przedmiot materialny wyrażający myśl ludzką, służący do udowodnienia jakiegoś twierdzenia. (Encyklopedia Popularna PWN). 1. ZASADY PISANIA TEKSTÓW. Zanim przejdziemy do edytorów tekstu, parę słów na temat ogólnych zasad pisania tekstów. AKAPIT - merytorycznie - fragment tekstu stanowiący całość pod względem treści, wyodrębniony graficznie. Zaś formalnie jest to obszar tekstu ograniczony dwoma wciśnięciami klawisza [Enter]. [Enter] kończy poprzedni akapit i zaczyna bieżący. Definicja merytoryczna jest ważniejsza. Prawidłowa polska nazwa akapitu to werset. Natomiast akapitem w języku polskim nazywamy przesunięcie pierwszego wiersza wersetu. Jak to często ma miejsce - Microsoft narzuca własną terminologię, nie licząc się z istniejącą w danym kraju. Warto też zdawać sobie sprawę, że (wg. T. Hill "Taniec życia") około 90% informacji ludzie przekazują sobie niewerbalnie, czyli bez słów, a jedynie przez gesty, postawę, mimikę i z pomocą aury, jaka istnieje wokół każdego z nas (czy zdarzyło ci się od razu nie lubić kogoś, kogo widzisz pierwszy raz wżyciu?). Nasz urok osobisty odgrywa więc niebagatelną, a często decydującą, rolę w kontaktach z innymi ludźmi. Są sytuacje, gdy działamy na odległość i nie możemy "oczarować" rozmówcy. Wtedy właśnie zadanie to musi spełnić elegancja naszego dokumentu - podania o pracę, pisemnej prośby czy życiorysu. Pomyśl o tym czytając ten tekst. Ogólne zasady pisania tekstów. 1. Na końcu linii tekstu nie może pozostać słowo mniej niż dwu lub trzy-znakowe. Nie wolno więc pozostawiać spójników oraz wyrazów typu "lub", "ale" na końcu wiersza tekstu. Należy przenieść je do następnej linii przez związanie z następnym wyrazem "twardą spacją" (np. [Crtl]+[Shift]+[Enter]). 2. Nie rozdzielamy między wiersze tekstu imion i nazwisk oraz temu podobnych wyrażeń. 3. W wierszu nie może być mniej niż siedem znaków. Zwłaszcza w ostatnim wierszu akapitu. 3

4. Akapit nie może być podzielony między strony tak, aby jedna linia była samotna na stronie. Edytory z reguły same pilnują takiego sformatowania, ale warto pamiętać o ustawieniu tej możliwości. 5. Pierwsza strona tekstu nie ma numeru, (pusty nagłówka lub pusta stopka). Zwykle unikamy jednoczesnego stosowania na stronach tekstu nagłówka i stopki. Ostatnio jednak staje się popularne umieszczanie autora i tytułu w nagłówku a numerów strony w stopce (każda kserowana strona zawiera informację o tytule i autorze). 6. Przed znakami typu kropka, przecinek, dwukropek, średnik nie ma spacji. Po nich - musi wystąpić spacja. Nawias oraz cudzysłów otwierający - przed nimi jest spacja, po nich nie ma. Zamykające - odwrotnie. Np. Tak (jak zwykle) "zaczęto" poszukiwania. Tam, gdzie stykają się dwa znaki - decyduje pierwszy z rozpoczynających albo ostatni z zamykających. Tak, jak to było w zwyczaju, ("odwiecznym"), ruszyli w tan. 7. Znak rozdzielający nie jest myślnikiem. Konstantynopolitańczykowianeczka-Istambulanka (bez spacji!) ale "tak - albo nie" (po obu stronach znaku " - " spacje!). 8. W pismach wysyłanych do innych np. firm nie stosujemy wyróżnień ani czcionką (typem lub krojem) ani dużymi literami (KRZYK!). Wyróżnienie stosujemy w tekstach do czytania publicznie, notatkach i ogłoszeniach. 2. PODZIAŁ EDYTORÓW. Edytory z grubsza dzielimy na dwie grupy: edytory nieformatujące i edytory tekstu typu WYSIWYG (ang. What You See Is What You Get), np. MSWord. 2.1 EDYTORY NIEFORMATUJACE. "Klasyczne" edytory tego typu to EDIT w DOS i w Windows 9x (wywołany poleceniem "edit"), NCEDIT w Nortonie Commanderze oraz edytory języków programowania. W Windows jest to Notatnik (notepad.exe) w Linux vim, nano, mcedit, gedit, itd. Edytory nieformatujące są używane do tworzenia kodów źródłowych programów, plików konfigurujących (config.sys autoexec.bat, skrypt.sh), itp. Pliki w nich tworzone to czyste kody ASCII zakłócone jedynie polskimi literami (np. iso-8859-2, utf8, cp-1250). Edytory tego typu nie zapisują w plikach dokumentów tzw. znaków sterujących wyświetlaniem tekstu na ekranie i wydrukiem na drukarce - mówiąc prościej - wyglądu strony dokumentu. Zwykle nie mają też wielu opcji (możliwości) i automatycznie wykonywanych czynności edycyjnych. Na przykład: nie można w nich ustawić marginesów strony drukowanej po napisaniu tekstu; zmienić czcionki na inną (na ekranie!, na drukarce jest to możliwe jedynie poprzez sterowanie drukarką z pomocą przycisków na jej obudowie lub w specjalny sposób kodami ASCII); nie można też formatować tekstu (np. wcięcia akapitu ustalane są przez wpisywanie spacji); nie dzielą dokumentu na strony itp. 4

2.2 PROCESORY TEKSTU czyli EDYTORY "FORMATUJACE". Edytory formatujące tekst służą do tworzenia dokumentów. Typowe programy tego typu to: popularny MS Word, nieudany WordPad (Win95), LibreOffice Writer. Pliki w nich tworzone to kody ASCII plus wiele znaków sterujących typowych dla danego edytora; zajmują one nawet 30%-40% całej objętości tekstu (a nawet więcej). Poniższa tabela przedstawia porównanie kilku własności edytorów nieformatujących i procesorów tekstu. Użyte pojęcia objaśnione są w dalszej części tekstu. Edytor nieformatujący Edytor tekstu mała, tylko nagłówek i znaki wielkość pliku tekstu; brak opisu wyglądu str. dokumentu drukowanej zastosowanie pliki tekstowe (informacyjne), pliki konfiguracyjne i batowe; naciskanie po każdej linii tekstu po napisaniu akapitu możliwość poprawiania tak tekstu tak różne czcionki nie tak sterowanie drukarką nie tak wygląd strony tekstu: - wyrównanie do marginesów - ustawienie marginesów - podział na strony - format akapitu - przypisy - autom. numerowanie stron tak, ustawianie ręczne, w trakcie pisania duża, nagłówek + znaki tekstu; + opis wyglądu str. drukowanej dokumenty drukowane o eleganckim wyglądzie tak, po napisaniu tekstu 3. O biurowej poligrafii - DTP. 3.1 WSTĘP. Prawie każdy potrafi napisać coś w edytorze tekstu. Obecnie używane drukarki laserowe i atramentowe pozwalają uzyskać w warunkach domowych publikację (wydruk) o jakości dotąd osiągalnej jedynie w drukarni. Pracę z tekstem i projektowanie np. gazetki szkolnej wspomagają programy DTP (Desktop Publishing - biurkowa poligrafia). Praca z edytorami oraz z programami do DTP wymaga jednak znajomości zasad z zakresu typografii (układu graficznego - kompozycji strony tekstu) oraz doświadczenia. Kształtowanie wyglądu strony nie może być mylone z pokazem wszystkich możliwości programu DTP! Poniżej podajemy tylko kilka podstawowych zasad tworzenia publikacji. 3.2 INTENCJA. Właściwa forma graficzna jest równie ważna co treść pisma! Przed stworzeniem dokumentu musimy zastanowić się nad tym jaka kompozycja strony jest dla tego dokumentu najwłaściwsza. 5

List, pismo do współpracującej firmy, zaproszenie, gazetka, zarządzenie do wiadomości pracowników - każde z tych pism wymaga innego układu graficznego strony. W przypadku ogłoszenia lub reklamy przekazywana treść jest zwykle uboga. Istotne jest natomiast wyróżnienie się z pośród innych, zaatakowanie czytelnika. Gazeta powinna z jednej strony zaatakować czytelnika (tytuły) a z drugiej przekazać treść w sposób konkretny oraz umożliwiający szybkie odczytanie. W obu przypadkach przydatne są, umieszczone w tekście, rysunki i zdjęcia. Pisma urzędowe powinny być stonowane pod względem formy oraz treści. Unikamy nadmiaru grafiki, wybieramy układ strony, który cechuje duża powierzchnia niezadrukowana. Najwłaściwszym doradcą jest poczucie elegancji i doświadczenie. Warto jednak pamiętać, że jeżeli chcemy przekazać czytelnikowi treść wymagającą zrozumienia i przemyślenia - forma graficzna powinna być harmonijna, ale nie rzucająca się w oczy. Przeciwnie - w przypadku druków reklamowych lub ogłoszeń. Ale i tu spokojna forma może być dobrym rozwiązaniem. 3.3 FORMAT I PODZIAŁ STRONY. Doświadczeni czytelnicy natychmiast zauważają, oglądając jakąś stronę, że jest ona nieprawidłowo skomponowana. Stosunek zadrukowanej powierzchni (nazywanej też wymiarem składu) do niezadrukowanej powinien podlegać tzw. regule "złotego podziału" (mniejsze do większego jak 5 do 8). Taki podział wywołuje u patrzącego poczucie harmonii. Strona A4 ma wymiary 297mm na 210mm, co odpowiada stosunkowi 2:3. Jeżeli lewy i prawy margines tekstu mają po 10mm to na stopkę i nagłówek strony musimy wg "złotego podziału" zaplanować po 15mm. 3.4 WYGLĄD STRONY. Wygląd strony wydruku jest szalenie istotny. Ocenie podlega bowiem zawsze nie wygląd ekranu podczas pisania a tekst wydrukowany na drukarce. Problemy stwarza fakt, że pisząc, nie zawsze widzimy całą stronę, jak to ma miejsce podczas pisania na maszynie. Drukarka wymusza minimalny górny i dolny margines (GMDruk i DMDruk) z powodu konieczności przytrzymania jego końcówki (w drukarkach igłowych - także konieczności wciągnięcia papieru na wałek). Od miejsca włożenia papieru na wałek drukarki (igłowej) zależy też lewy margines offsetowy (MO). Drukarki laserowe i atramentowe, z reguły, nie stwarzają takich problemów, ale mogą one wystąpić, np. po ustawieniu prowadnic papieru na format Letter nieco większy od A4. Często powoduje to drukowanie zawartości jednej strony na dwu kartkach. Należy jednak pamiętać, że te marginesy "dodają się" do ustawionych w edytorze dla tekstu. W edytorze widzimy i ustawiamy rozmiar marginesów, takich jakie chcemy otrzymać. Nie może on być mniejszy niż margines wymuszany przez drukarkę. Windows'9x wymagają zainstalowania drukarki, czyli sterowników drukarek. Nie jest konieczne by drukarka była "fizycznie" podłączona do komputera. Ustawienia dokumentu pod kątem wydruku na niej są i tak przez edytor uwzględniane. Pozwala to przenosić dokumenty z pracy do domu i z powrotem. W edytorze tekstu ustawiamy lewy, prawy górny i dolny margines tekstu. Inny, poza marginesami, obszar niedostępny praktycznie podczas pisania to stopka i nagłówek. Pagina to element kompozycji strony zawierający numer strony publikacji; paginy zwykłe zawierają jedynie ten numer, paginy żywe - dodatkowo też 6

przypomnienie nazwiska autora, tytułu książki czy rozdziału. Paginą nazywamy stopkę (obszar na dole strony) i/lub nagłówek (na górze strony). Często jest odgraniczona separatorem graficznym (linią) od reszty strony. Wyjątkowo stopka i nagłówek występują razem - z reguły użycie jednego z tych elementów wyklucza użycie drugiego. Można tworzyć paginę: dla wszystkich stron jednakowo (ogólną), inne dla pierwszej strony; pierwsza strona tekstu nie powinna posiadać ani stopki ani nagłówka; nawet jeżeli je posiada - nie ma w nich numeru strony! inne dla stron parzystych ("nakrywają" określone jako ogólne); inne dla każdej ze stron (te z kolei nakrywają parzyste i ogólne); 3.5 KROJE PISMA. WYRÓŻNIENIA. Tradycyjna technika zecerska zna setki różnych krojów pisma, które w postaci cyfrowej dostępne w programach komputerowych noszą nazwę fontów. Typowe fonty to: Arial (często stosowany zwłaszcza do dużych elementów tekstu - tytuły - oraz do dokumentów zawierających liczby), Courier (naśladujący czcionkę maszyny do pisania, często też używany do pokazywania tekstów pojawiających się na ekranie monitora) i Times New Roman (ten tekst). Font Times (lub podobne) został zaprojektowany specjalnie dla gazety The Times of London i przedstawiony jej czytelnikom w roku 1932. Okazał się jednym z największych hitów w historii krojów pisma. Jest często stosowany w gazetach i książkach i stąd dla czytelnika jest on "przeźroczysty", nie zwracający na siebie uwagi. Mnogość dostępnych fontów kusi użytkownika, aby wdanym dokumencie użyć ich więcej niż potrzeba. A potrzeba nie więcej niż 2-3. Jeden "normalny", w którym sporządzony jest cały tekst, drugi na tytuł i trzeci na podtytuły. W celu uwypuklenia fragmentów tekstu lepiej jest, zamiast różnych fontów, używać specjalnych wyróżnień (atrybutów) takich jak pogrubienie, kursywa lub podkreślenie. Zasadą jest, że w tekście wyróżnionym dokonujemy wyróżnień poprzez powrót do czcionki standardowej dla dokumentu. W pismach wysyłanych do innych ludzi nie używamy wyróżnień, ani dużymi literami (KRZYK!) ani krojem lub typem czcionki. Tego typu elementy można stosować tylko w notatkach, konspektach lub ogłoszeniach. Każdy krój ma swój własny charakter i przez to wywołuje u czytającego określone skojarzenia. Poniżej przykład dwu krojów użytych do różnych tekstów. Solidnie wyglądająca czcionka fontu bardziej odpowiada przekazywanej treści "Budownictwo..." niż delikatny font użyty dla napisu "Gabinet...". Czytelnik zwykle łączy z pojęciem budownictwa takie cechy jak stabilność, wytrzymałość. "Lekki" font zaś lepiej wygląda użyty do logo domu mody, czy też nagłówek kącika mody w jakimś czasopiśmie. 3.7 WIELKOŚĆ CZCIONEK. Rozmiar czcionek (fachowo: stopień pisma) podawany jest zazwyczaj w punktach typograficznych (1p.=0,376mm). Inną jednostką jest cycero, mający 12 punktów (4,513mm). Ostatnio często stosowany jest zwykły milimetr. Przy wyborze właściwej wielkości czcionki należy trzymać się zasady: normalny tekst może mieć wielkość od 9 do 12 punktów, na nagłówki (tytuł) używamy czcionki o wielkości 14 punktów i więcej a na odsyłacze i przypisy 6 punktów. 7

3.8 ODSTĘPY MIĘDZY WIERSZAMI. Drukarze używają określeń "interlinia" i odstęp międzywierszowy. Edytory oferują automatycznie ustalaną interlinię, wynoszącą 11,52 oraz do ustawienia przez użytkownika. Dwa powody przemawiają za ustawianiem interlinii. Pierwszy to zaczernienie strony dokumentu. Im mniejsze odstępy - tym strona jest czarniejsza i mniej chętnie czytana. Drugi powód to czytelność dokumentu. Zbyt mała interlinia zmniejsza szybkość czytania, bo oko dłużej szuka początku nowej linii, a poza tym przerwanie czytania na chwilę i powrót do tekstu jest znacznie trudniejszy. Warto trzymać się następujących reguł: dla długich wierszy niezbędna jest większa interlinia; wiersze powinny być tak oddalone aby górne i dolne końce liter nie stykały się wzajemnie; kroje szeryfowe (Times) potrzebują większej a bezszeryfowe (Arial) mniejszej interlinii (szeryfy to zaokrąglenia i kreski na zakończeniach znaków; prowadzą wzrok wzdłuż linii tekstu, ułatwiając czytanie). 3.9 WYRÓWNANIE. Bloki tekstu mogą być ustawiane na cztery sposoby: wyrównanie do lewego marginesu, wyrównanie do obu marginesów (wyjustowanie), wyrównanie do prawego marginesu oraz wyśrodkowanie. Decydujące znaczenie ma rodzaj dokumentu, wyróżnione bloki oraz objętość tekstu. Jednak kluczowa jest czytelność dokumentu i niedopuszczenie do zbyt dużych odstępów między wyrazami. Sposób wyrównania tekstu do marginesów; może to być: "do lewego" - jak w tekście pisanym na maszynie do pisania; tak wyrównujemy teksty o małej liczbie znaków w wierszu, lub jeżeli nam się tak podoba; "centralnie" - zwykle tylko do tytułów; tak wyrównujemy tytuły, tabele i teksty typu ogłoszenia z małą liczbą znaków w wierszu a drukowane na formacie A4; "w pełni" - do obu marginesów jednocześnie, tekst "wyjustowany"; pełne wyrównanie (do obu marginesów bocznych) stosujemy w tekstach pisanych w formaciea4 (ok. 65-75 znaków w wierszu); "do prawego" - najrzadziej, jedynie w bardzo specyficznych akapitach; zwykle tekst obok rysunku, jeżeli tekst poniżej (rysunku) jest wyrównany w pełni. 8

3.10 ODSTĘPY MIĘDZYLITEROWE (kerning). Przy dużym stopniu pisma (rozmiarze czcionki ponad 24pt) niektóre pary liter robią wrażenie zbyt daleko odsuniętych od siebie (patrz rysunek). Jest to problem, którego fachowe rozwiązanie wymaga specjalnych narzędzi. W edytorach tekstu stosujemy kerning (dosuwanie czcionek do siebie) w postaci uproszczonej. 3.11 RAMKI I PODKREŚLENIA. Programy do DTP oraz edytory tekstu pozwalają na wstawianie linii, ramek i innych elementów graficznych mających za zadanie uwypuklać pewne elementy tekstu. Warto stosować je oszczędnie. Zamiast nich lepiej jest powiększać odstępy między elementami, które chcemy wyróżnić a pozostałymi. Podobnie - jasny tekst na ciemnym tle. Jest on zwykle słabiej czytelny niż zwykły. Jeżeli decydujemy się na takie rozwiązanie, należy użyć pogrubionej, bezszeryfowej czcionki. 4. SŁÓWKA. arkusz - 22 strony tekstu; bitowa mapa - mozaika punktów czarnych i białych tworząca obraz (np. rysunek); czcionka - (żargonowo) krój, styl i stopień pisma; font - cyfrowo opisany zestaw znaków konkretnej odmiany pewnego kroju pisma; krój pisma - zestaw znaków drukarskich (liter, znaków przestankowych i innych) o wspólnych cechach; w jego obrębie można wyróżnić jego odmiany (cienki, normalny, gruby, pochyły, kursywa); kursywa - (italiki) pismo pochyłe; w edytorach jest najczęściej elektroniczną deformacją prostego kroju; pagina - element kompozycji strony zawierający numer strony publikacji; paginy zwykłe zawierają jedynie ten numer, paginy żywe - dodatkowo też przypomnienie nazwiska autora, tytułu książki czy rozdziału; stopień pisma - wysokość pisma wyrażona w punktach (0,376 mm); strona - 1800 znaków tekstu; szeryf - wystające zakończenie elementu znaku (np. litery) w szeryfowych krojach pisma (np. pismo bezszeryfowe i szeryfowe); 9

Część druga TREŚCI ZAWIERAJĄCE WZORY MATEMATYCZNE Tekst wpisywany do Math Efekt bar x x a + b a+b +- 0.1 ±0.1 a cdot b a b E = m cdot c^2 E=m c 2 bar x = sum from i=1 to n x_i y = sqrt x nroot{n}{x} int_a^b f(x) dx a over b lim csub {n rightarrow infinity} a_n abs x lub lline a rline a le b a neq b a ge b n x= x i i=1 y= x n x a b f (x)dx a b lim a n n a a b a b a b 10