HIPOTERAPIA wywodzi się z języka greckiego ( hippos- koń, therapeia- terapia). Stanowi jedną z metod rehabilitacji osób niepełnosprawnych, a swoją specyfikację zawdzięcza koniowi biorącemu udział w terapii. Obecność konia - "współterapeuty" - sprawia, że jest to wyjątkowa i niepowtarzalna metoda terapeutyczna dająca zupełnie nowe i niespotykane w innych terapiach możliwości. Jest ona jednak ściśle powiązana z innymi metodami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi. Celem terapii z koniem i terapii jazdą konną jest przywrócenie osobom niepełnosprawnym sprawności fizycznej i psychicznej w możliwym do osiągnięcia zakresie. Czasami do hipoterapii wlicza się terapię na ośle, zwaną onoterapią. HIPOTERAPIA
JAKO METODA PRACY Z DZIECKIEM NIEPEŁNOSPRAWNYM Zdrowotne walory jazdy konnej są znane już od ponad dwóch tysięcy lat. Pierwsze zapisy na temat leczenia jazdą konną wielu schorzeń pochodzą z XIX wieku. W Skandynawii po dwóch epidemiach polio (choroba Heine-Medina) w 1946 roku pojawiły się pierwsze doniesienia o leczeniu pacjentów jazdą konną. Szeroko pojęta hipoterapia doczekała się oficjalnej sankcji w latach 50-tych obecnego stulecia. W Polsce próbę wprowadzenia hipoterapii do praktyki leczniczej podjął profesor Weiss w Konstancinie pod Warszawą, a w 1958 roku grupa krakowskich lekarzy przystąpiła do zorganizowania terapii jazdą konną na terenie Uzdrowiska Swoszowice. Następnie powstał wzorcowy ośrodek na Ursynowie w Warszawie. Hipoterapia jest metodą leczenia za pomocą jazdy konnej, zarówno dla dzieci jak i dla dorosłych. To ogół zabiegów terapeutycznych, w których wykorzystuje się konia, jego obecność i stwarzane przez niego możliwości terapeutyczne. Metoda ta jest jednocześnie terapią leczniczą jak i sposobem na oderwanie się od codziennych, często bolesnych ćwiczeń w zamkniętych pomieszczeniach pod okiem fizjoterapeuty. Niejednokrotnie pomiędzy pacjentem a zwierzęciem nawiązuje się niewidzialna więź, wykraczająca poza ramy logicznego rozumowania. Jazda konna dla osoby niepełnosprawnej niemogącej się poruszać o własnych siłach, jest nieomal mistycznym przeżyciem.. Może się on przemieszczać jak osoba w pełni sprawna. Poza tym towarzyszy mu duży, silny przyjaciel, co też ma niebagatelne znaczenie dla psychiki pacjenta i pozwala zapomnieć nawet o niejednokrotnie bolesnych ćwiczeniach wykonywanych na jego grzbiecie. Przede wszystkim jednak - poprzez odczuwaną radość i satysfakcję w kontakcie z koniem - pacjenci znajdują motywację do pracy, do ćwiczeń i wysiłku. Uniwersalność metody polega na jednoczesnym oddziaływaniu ruchowym, sensorycznym, psychicznym i społecznym. Ćwiczenia, pozycje, przyrządy i pomoce ( sprzęt jeździecki i rehabilitacyjny) stosowane w hipoterapii powinny być dobierane w zależności od potrzeb terapeutycznych i wydolności pacjenta. Czas trwania zajęć średnio wynosi 30 minut - w zależności od potrzeb pacjenta.
FORMY HIPOTERAPII 1.Fizjoterapia na koniu przywracanie sprawności fizycznej poprzez odpowiednio dobraną gimnastykę leczniczą, wykonywaną na koniu poruszającym się stępem, zalecana i nadzorowana przez lekarza, prowadzona przez fizjoterapeutę, metoda uzupełniająca klasyczną fizjoterapię. 2.Psychopedagogiczna jazda konna zespół działań podejmowanych w celu usprawnienia intelektualnego, poznawczego, emocjonalnego i fizycznego. Podczas jazdy konnej i czynności z nią związanych stosowane są działania edukacyjne, pedagogiczne, elementy psychoterapii, terapii zajęciowej i logopedii. Terapia ta jest prowadzona przez pedagogów i psychologów. 3. Terapia z koniem wykorzystanie konia do celów leczniczych, zbliżenie pacjenta i konia daje efekt terapeutyczny, pacjent dzięki relacjom nawiązanym ze zwierzęciem poprawia swoją komunikację ze światem zewnętrznym. Sama jazda konna może być jednym z elementów tej formy terapii, ale nie musi. Prowadzona jest przez pedagogów, psychologów i psychiatrów. 4. Jazda konna dla osób niepełnosprawnych - sport i rekreacja nie stanowi części hipoterapii, ale jest z nią ściśle związana i ma aspekt terapeutyczny. Umożliwia aktywność sportową osobom niepełnosprawnym, wyrabia u nich nawyk i potrzebę aktywnego spędzania wolnego czasu w kontakcie ze zwierzęciem i przyrodą. Zajęcia prowadzone są przez instruktorów jazdy konnej specjalnie przygotowanych i instruktorów rekreacji ruchowej ze specjalnością hipoterapii.
CZYNNIKI FIZYCZNE KONIA MAJĄCE LECZNICZY WPŁYW NA PACJENTA Bodziec neuromotoryczny - wykorzystuje się ruch konia oddziałujący na pacjenta. Dochodzi wtedy do przekazywania jeźdźcowi rytmicznych, wielowymiarowych ruchów, takich jak: góra - dół,przód tył, naprzemienne opadanie w lewo i w prawo, ruchy po przekątnej do przodu i tyłu oraz ruchy rotacyjne. Jest to stymulacja ruchowa tułowia jeźdźca według wzorca chodu ludzkiego. Powyższe bodźce ruchowe wpływają na położenie miednicy, ułożenie tułowia, głowy, regulację napięcia mięśniowego, a tym samym na odruchy postawne, równoważne i koordynacyjne. Bodziec sensomotoryczny to: ciepło (temperatura ciała konia w spoczynku wynosi do 38,5 0C ) przekazywane pacjentowi, który siedzi bezpośrednio na końskim grzbiecie, dzięki czemu ma ono bezpośredni wpływ na regulację napięcia mięśniowego dolnej połowy ciała ludzkiego, siad - swobodne siedzenie na ciepłym grzbiecie końskim z luźno zwisającymi kończynami górnymi oraz odwiedzionymi w stawach biodrowych i swobodnie wyciągniętymi w dół kończynami dolnymi wpływa na regulację napięcia mięśniowego całego ciała, jego symetryczne ułożenie oraz równowagę leżenie - położenie pacjenta poprzek ciepłej szyi lub grzbietu konia, przy czym głowa i kończyny górne z jednej, a kończyny dolne z drugiej strony konia luźno zwisają, daje możliwość rozluźnienia kręgosłupa(mięśni,więzadeł). Wymienione wyżej bodźce oraz inne, takie jak: dotykanie konia w różnych miejscach, wzajemne oddziaływanie na siebie ciężaru i siły pacjenta i konia w miejscu dosiadu, fakt bycia noszonym, nowe doświadczenia lokomocyjne komunikowanie się z koniem, ma bardzo istotne oddziaływanie psychoterapeutyczne na pacjenta. WSKAZANIA PRZECIWWSKAZANIA
DZIECI Mózgowe porażenie dziecięce Stany po urazach czaszkowo-mózgowych ADHD Niektóre choroby mięśni Dzieci niedowidzące lub niewidome Wady postawy Niektóre skrzywienia kręgosłupa Niektóre postaci przepuklin oponowo-rdzeniowych Stany po amputacji i wady rozwojowe kończyn Zespoły genetyczne, np. zespół Downa Choroby psychiczne Zaburzenia emocjonalne Niepełnosprawność intelektualna Zaburzenia zachowania Uzależnienia DOROŚLI Stwardnienie rozsiane Stany po udarze Stany po urazach czaszkowo mózgowych Zaburzenia psychiczne i emocjonalne Uzależnienia Niedostosowanie społeczne Przeciwwskazania bezwzględne Uczulenie na sierść, pot lub zapach konia Niewygojone rany Nietolerancja formy leczenia przez pacjenta, np. niepohamowany lęk Odklejanie siatkówki oka, wzmożone ciśnienie śródgałkowe Pogorszenie stanu w zespołach neurologicznych, stanach po urazach czaszkowo-mózgowych, ADHD, chorobach mięśni Brak kontroli głowy w rozwoju motorycznym Wyraźne zwichnięcie stawów biodrowych Ostre stany chorób i zaburzeń psychicznych Podwyższona temperatura Ostre choroby infekcyjne. Przeciwwskazania względne Padaczka Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim Zaburzenia mineralizacji kości Utrwalone deformacje i zniekształcenia, przykurcze, ograniczenia zakresu ruchu układu kostno-stawowego Schorzenia okulistyczne - wymagana konsultacja
KONIE DO HIPOTERAPII wałach wiek powyżej 5 lat przygotowany do pracy w hipoterapii wysokość umożliwiająca skuteczną asekurację, zharmonizowana z wielkością pacjenta chód rytmiczny, elastyczny, sprężysty, wydajny Pożądane takie ukształtowanie poszczególnych części ciała, jakie w zasadzie odpowiada wzorcowi pokroju (m.in.: uroda, ramy prostokątne, głowa proporcjonalna, miernej wielkości, szyja prosta, umięśniona, kłąb dobrze wykształcony, szeroki, niezbyt wysoki, kłoda podłużno-owalna, grzbiet prosty, w miarę szeroki i długi, dobrze umięśniony, wyrostki kolczyste kręgosłupa niewyczuwalne, łopatka długa, ukośna, lędźwie szerokie, dobrze związane, zad silnie umięśniony, długi, poziomy, postawa kończyn prawidłowa) Cechy ustroju psychicznego (zrównoważony charakter, inteligencja, spokojny temperament, przyjazność, ufność, łagodność, cierpliwość, chętne i staranne wykonywanie poleceń, tolerancja bez odruchów obronnych na nagłe i niespodziewane bodźce wzrokowe, słuchowe i dotykowe, brak narowów i nałogów) wskazana jest znajomość pełnego życiorysu danego konia, zwłaszcza pod kątem zdarzeń traumatycznych lub pozyskanie go z profesjonalnego, godnego zaufania ośrodka hodowlano-wychowawczego W Polsce opinię konia zalecanego przy usprawnianiu ma populacja rasy huculskiej, by bez względu na rasę, wybór dokonywany był indywidualnie, według w/w kryteriów, zwłaszcza dotyczących sfery psychiki należy dążyć do posiadania przez ośrodki hipoterapeutyczne po kilka różnych koni, celem możliwie precyzyjnego dostosowania odpowiedniego konia do aktualnych potrzeb pacjenta.
WARUNKI PRACY KONI Wychów i wychowanie uwzględniające w jak największym zakresie potrzeby psychofizyczne konia, jako zwierzęcia roślinożernego, stadnego. Czas pracy z pacjentem - 4 godz. dziennie. Zabiegi terapeutyczne przeprowadzane są w znanym koniowi miejscu i przez niego zaakceptowanym. Jeśli podłoże i budowa kopyt na to pozwala, zabiegi są realizowane na koniu "bosym", bez podków. Teren powinien być ogrodzony, najlepiej wysokim żywopłotem, jako naturalnym ekranem izolującym plac ćwiczeń od zewnętrznych sygnałów optyczno-akustycznych, niepokojących i rozpraszających uwagę konia i pacjenta; chroni też przed podmuchami wiatru. Na terenie pracy zespołu hipoterapeutycznego nie powinny znajdować się osoby postronne i zwierzęta. Szerokość bramy w ogrodzeniu winna umożliwiać bezpieczne minięcie się w niej dwojga jeźdźców. Cenna jest dostępność pastwiska i obszernych okólników. Harmonogram zabiegów nie może naruszać stałych pór karmienia koni. Jest niedopuszczalne, bez decyzji lekarza weterynarii, angażowanie do pracy konia, co do którego istnieje podejrzenie złego stanu zdrowia. Zadając pytanie: na czym polega fenomen hipoterapii, warto wspomnieć, iż człowiek zawsze marzył o pokonywaniu przestrzeni, zazdrościł ptakom skrzydeł, a koniom ich rączych nóg. Dzieci też pragną rozkoszować się szybkością, pragną przeżywać pogodne chwile, odprężenie i radość - jeśli jest taka możliwość - dlaczego mamy im tego poskąpić! Ta możliwość to hipoterapia!!!
NIEZASTĄPIONE WALORY HIPOTERAPII Koń to wrażenie chodzenia - trójwymiarowe ruchy grzbietu końskiego w stępie są identyczne z ruchami miednicy prawidłowo kroczącego człowieka. Koń hamuje przetrwałe, prymitywne odruchy postawy - łagodne, kołyszące ruchy stępa pozwalają je stopniowo eliminować. Koń przywraca zaburzoną symetrię mięśni tułowia - napięte i przykurczone mięśnie ulegają stopniowemu rozluźnieniu i rozciągnięciu, mięśnie słabszej strony ulegają wzmocnieniu. Koń to niezwykły "pojazd terapeutyczny"- koń staje się odnóżami człowieka - o ileż bardziej to naturalne i przyjemne od wózka. Koń koryguje postawę - zmusza do aktywnego prostowania się. Koń to uniwersalne stanowisko terapeutyczne - raz jest fragmentem materaca, innym razem terapeutyczną piłką, wałkiem, drabinką, klinem. Koń rozluźnia spastyczne mięśnie - kontakt z ciepłem konia, stęp wyzwalający rytmiczne kołysanie dokonują rozluźnienia w zasadzie automatycznie. Koń chroni przed przykurczami i ograniczeniem ruchomości w stawach - łańcuch ruchów uruchamia rytmicznie, ale łagodnie kolejno praktycznie wszystkie mięśnie i stawy. Koń może usprawniać bardzo łagodnie - poprzez istniejący cały szereg odpowiednich ułożeń, podporów i technik asekuracji. Koń to potężny generator bodźców równoważnych - ruszania i zatrzymania, przyspieszania i zwalniania, kołysania i zmiana kierunku jazdy. Koń drażni zmysły i tworzy poczucie własnego ciała - szorstkość i miękkość sierści, subtelność chrap, rozmaitość kształtów, odgłosów i zapachów, wytrącenie i odnajdywanie równowagi. Koń mobilizuje do starań, koń nie nudzi - zaangażowanie pacjenta jest naturalne i praktycznie nieustające. Koń uaktywnia nas i otwiera nas - poddani rytmicznym i pobudzającym ruchom jazdy konnej produkujemy więcej hormonów, rośnie nasza aktywność ruchowa, koncentracja, uwaga, dobre samopoczucie do euforii włącznie. Koń usprawnia pracę naszych organów - poprawia się funkcja krążenia, oddychania, praca jelit i funkcje odpornościowe organizmu.
NIEZASTĄPIONE WALORY HIPOTERAPII to wrażenie chodzenia hamuje przetrwałe, prymitywne odruchy postawy przywraca zaburzoną symetrię mięśni tułowia - to niezwykły "pojazd terapeutyczny" koryguje postawę - zmusza do aktywnego prostowania się to uniwersalne stanowisko terapeutyczne rozluźnia spastyczne mięśnie chroni przed przykurczami i ograniczeniem ruchomości w stawach to potężny generator bodźców równoważnych drażni zmysły i tworzy poczucie własnego ciała mobilizuje do starań, koń nie nudzi - zaangażowanie pacjenta jest naturalne i nieustające uaktywnia i otwiera - rośnie aktywność ruchowa, koncentracja, uwaga, dobre samopoczucie do euforii włącznie zwiększa poczucie własnej wartości usprawnia pracę organów - poprawia się funkcja krążenia, oddychania, praca jelit i funkcje odpornościowe organizmu. opracowała : Elżbieta Serkowska Nauczyciel Szkoły Podstawowej w Goręczynie