PRACA NA WŁASNY RACHUNEK DETERMINANTY I IMPLIKACJE redakcja naukowa ELŻBIETA KRYŃSKA Warszawa 2007
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE... 13 Tomasz Duraj Rozdział I PRAWNA PERSPEKTYWA PRACY NA WŁASNY RACHUNEK...19 1. Uwagi wprowadzające...19 2. Pojęcie pracy na własny rachunek...21 3. Prawne uwarunkowania pracy na własny rachunek...26 3.1. Samozatrudnienie w świetle prawa konstytucyjnego...27 3.2. Praca na własny rachunek w świetle prawa gospodarczego...28 3.3. Praca na włsny rachunek w świetle prawa cywilnego...32 3.4. Praca na własny rachunek w świetle prawa pracy...34 3.5. Samozatrudnienie w świetle prawa ubezpieczeń społecznych...39 3.6. Praca na własny rachunek w świetle prawa podatkowego...41 4. Ograniczenia w zakresie wyboru pracy na własny rachunek samozatrudnienie pozorne...44 Literatura...48 Elżbieta Kryńska Rozdział II SAMOZATRUDNIENIE W KRAJACH WYSOKO ROZWINIĘTYCH...52 1. Źródło danych...52 2. Poziom i zmiany stopy samozatrudnienia w latach 1990 2004...53 3. Korelacje między stopą samozatrudnienia a wybranymi czynnikami ekonomicznymi i społecznymi...57 3.1. Stopa samozatrudnienia a poziom rozwoju społeczno-gospodarczego...57 3.2. Stopa samozatrudnienia a sytuacja na rynku pracy...61 4. Podsumowanie...66 Literatura...67 Aneks...68 Iwona Laskowska Rozdział III CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PRACĘ NA WŁASNY RACHUNEK WYNIKI BADAŃ ŚWIATOWYCH...74 1. Wprowadzenie...74 2. Ogólna klasyfikacja czynników wpływających na podjęcie pracy na własny rachunek...75
6 Spis treści 3. Demograficzne determinanty pracy na własny rachunek...77 4. Ekonomiczne determinanty pracy na własny rachunek...80 4.1. Oczekiwane różnice dochodów...80 4.2. Praca na własny rachunek: wybór czy konieczność? Związek pracy na własny rachunek z poziomem bezrobocia...81 4.3. Praca na własny rachunek a polityka podatkowa i socjalna...85 5. Analiza cech demograficznych osób prowadzących działalność gospodarczą w Polsce badania własne...88 5.1. Źródło danych i metodologia...88 5.2. Wyniki analizy empirycznej...89 6. Uwagi końcowe...93 Literatura...94 Marek Bednarski Rozdział IV PRZESŁANKI ROZWOJU MAŁYCH FIRM...98 1. Zmiany społeczno-gospodarcze a rozwój małych firm...98 2. Przesłanki wyboru samozatrudnienia...101 3. Bariery samozatrudnienia i instrumenty jego promocji...103 Literatura...105 Iwona Kukulak-Dolata, Halina Sobocka-Szczapa Rozdział V PRACA NA WŁASNY RACHUNEK W POLSCE WYNIKI BADAŃ JAKOŚCIOWYCH...107 1. Wprowadzenie...107 2. Metodologia badania...108 3. Charakterystyka badanej populacji...109 4. Motywy podejmowania pracy na własny rachunek...110 5. Wybrane aspekty pracy na własny rachunek...114 5.1. Wybór rodzaju działalności gospodarczej...114 5.2. Aktywność edukacyjna...114 5.3. Zatrudnienie pracowników najemnych...116 5.4. Wykorzystanie technologii informatycznych i telekomunikacyjnych...122 5.5. Działalność promocyjna...124 5.6. Kondycja ekonomiczna i rozwój...125 5.7. Źródła finansowania działalności...128 6. Uwarunkowania zewnętrzne pracy na własny rachunek...131 6.1. Obciążenia podatkowe i parapodatkowe pracy na własny rachunek...131 6.2. Programy wspierające pracę na własny rachunek...134 7. Zalety i wady pracy na własny rachunek...136 7.1. Aspekty pozytywne...136 7.2. Aspekty negatywne...138 8. Bariery podejmowania pracy na własny rachunek...138 9. Perspektywy rozwoju pracy na własny rachunek...143 10. Uwagi końcowe...145 Literatura...147
Spis treści 7 Małgorzata Olszewska Rozdział VI PRACUJĄCY NA WŁASNY RACHUNEK WOBEC UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH...149 1. Wprowadzenie...149 2. Definicja osoby prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek...150 3. Ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą...151 4. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne...152 5. Wysokość składek na ubezpieczenie społeczne...154 6. Zasady finansowania składek na ubezpieczenie społeczne...157 7. Preferencyjne składki na ubezpieczenie społeczne dla osób prowadzących działalność gospodarczą...157 8. Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego...159 9. Świadczenia w razie choroby z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych...162 10. Studia przypadków uchylania się od ponoszenia obciążeń na rzecz ubezpieczeń społecznych...165 11. Wnioski...167 Literatura...168 Stanisław Wieteska Rozdział VII WPŁYW ZAMIANY PRACY NAJEMNEJ NA PRACĘ NA WŁASNY RACHUNEK NA WIELKOŚĆ PRZYCHODÓW FUNDUSZU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I FUNDUSZU PRACY. PRÓBA KONSTRUKCJI MODELU SYMULACYJNEGO... 169 1. Założenia ogólne...169 2. Analiza stanu zatrudnienia pracujących najemnie i pracujących na własny rachunek...171 3. Próba oszacowania skutków finansowych dla FUS i FP spowodowanych przechodzeniem pracowników z pracy najemnej do pracy na własny rachunek...176 3.1. Składki wpłacane na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz państwowe fundusze celowe...176 3.2. Model przypisanych składek na FUS...178 3.3. Model dla Funduszu Pracy...180 4. Wnioski końcowe...182 Stanisław Wieteska Rozdział VIII KALKULACJA ŚWIADCZEŃ EMERYTALNYCH DLA PRACOWNIKÓW NAJEMNYCH I PRACUJĄCYCH NA WŁASNY RACHUNEK...183 1. Istota ubezpieczenia emerytalnego...183 2. Zdefiniowana składka lub zdefiniowane świadczenie...187 3. Uczestnictwo dobrowolne lub przymusowe...188 4. Teoria procentu i rent pewnych...189 4.1. Renty pewne...190 4.2. N-letnia renta pewna...191 4.3. Renta pewna płatna m razy w roku...192 5. Trwanie życia ludzkiego...194
8 Spis treści 6. Renty życiowe...197 6.1. Uwagi wstępne...197 6.2. Renta dożywotnia...197 6.3. N-letnia renta terminowa...198 6.4. Renta płatna m razy w roku...199 6.5. Renty życiowe a funkcje komutacyjne...201 7. Metody aktuarialne w planach emerytalnych o zdefiniowanej składce...204 7.1. Faza akumulacji...205 7.2. Faza dekumulacji...207 7.3. Aktuarialna kalkulacja wysokości świadczeń...208 7.4. Metody aktuarialne wykorzystywane w planach emerytalnych o zdefiniowanym świadczeniu...209 8. Empiryczna weryfikacja modelu kalkulacji przyszłych emerytur dla pracowników najemnych i pracowników pracujących na własny rachunek...214 8.1. Założenia ogólne...214 8.2. Szczegółowe kalkulacje wysokości świadczeń emerytalnych...218 9. Analiza wykonanych obliczeń wnioski...221 Literatura...222 Elżbieta Kryńska Rozdział IX PRACA NA WŁASNY RACHUNEK W POLSKIEJ GOSPODARCE. WNIOSKI I REKOMENDACJE...225 1. Europejska Strategia Zatrudnienia wobec rozwoju przedsiębiorczości...225 2. Podstawowe wnioski z badań...229 3. Rekomendacje...233 Literatura...240
SELF-EMPLOYMENT DETERMINANTS AND IMPLICATIONS TABLE OF CONTENTS FOREWORD... 13 Tomasz Duraj Chapter I LEGAL PERSPECTIVE OF SELF-EMPLOYMENT...19 1. Introductory remarks...19 2. Definition of self-employment...21 3. Legal grounds for self-employment...26 3.1. Self-employment in the light of constitutional law...27 3.2. Self-employment in the light of business law...28 3.3. Civil law perspective in business activity...32 3.4. Self-employment in the light of labour law...34 3.5. Self-employment in hte light of social insurance law...39 3.6. Self-employment in the light of tax law...41 4. Limitations in selection of self-employment type ostensible self-employment...44 Bibliography...48 Elżbieta Kryńska Chapter II SELF-EMPLOYMENT IN HIGHLY DEVELOPED COUNTRIES...52 1. Data source...52 2. Self-employment rate and changes in 1990 2004...53 3. Correlations between self-employment rate and selected socio-economic factors...57 3.1. Self-employment rate vs. socio-economic development level...57 3.2. Self-employment rate vs. labour market situation...61 4. Summary...66 Bibliography...67 Annex...68 Iwona Laskowska Chapter III SELF-EMPLOYMENT DETERMINANTS FINDINGS OF GLOBAL SURVEYS...74 1. Introduction...74 2. General classification of factors influencing a decision about entering into self-employment...75
10 Table of contents 3. Demographic determinants of self-employment...77 4. Economic determinants of self-employment...80 4.1. Expected income differentials...80 4.2. Self-employment: choise or necessity? Self-employment relation with unemployment level...81 4.3. Self-employment vs. tax and social policy...85 5. Analysis of demographical characteristics of self-employed persons in Poland own research...88 5.1. Data source and methodology...88 5.2. Results of empirical study...89 6. Closing remarks...93 Bibliography...94 Marek Bednarski Chapter IV SMALL BUSINESS DEVELOPMENT REASONS...98 1. Socio-economic changes vs. small business development...98 2. Self-employment selection reasons...101 3. Self-employment barriers and promotional tools...103 Bibliography...105 Iwona Kukulak-Dolata, Halina Sobocka-Szczapa Chapter V SELF-EMPLOYMENT IN POLAND FINDINGS OF QUALITATIVE SURVEYS...107 1. Introduction...107 2. Survey methologoy...108 3. Characteristics of surveyed population...109 4. Reasons for entering into self-employment...110 5. Selected aspects of self-employment...114 5.1. Selection of self-employment type...114 5.2. Educational activity...114 5.3. Employment of hired workers...116 5.4. Use of IT and telecommunication technologies...122 5.5. Promotional activity...124 5.6. Economic condition and development...125 5.7. Activity financing sources...128 6. External determinants of self-employment...131 6.1. Tax and paratax charges burdening self-employment...131 6.2. Self-employment support programmes...134 7. Advantages and disadvantages of self-employment...136 7.1. Positive aspects...136 7.2. Negative aspects...138 8. Barriers for entering into self-employment...138 9. Self-employment growth prospects...143 10. Closing remarks...145 Bibliography...147
Table of contents 11 Małgorzata Olszewska Chapter VI SELF-EMPLOYMENT VS. SOCIAL INSURANCE...149 1. Introduction...149 2. Definition of self-employed person...150 3. Social insurance of self-employed persons runnig non-agricultural activity...151 4. Social insurance constribution calculation base...152 5. Social insurance contribution level...154 6. Principles of financing social insurance contributions...157 7. Preferential social insurance contributions for persons running business activities...157 8. Sickess benefits...159 9. Sickness benefits in case of accidents at work and occupational diseases...162 10. Cases studies involving evasion of social insurance payments...165 11. Conclusions...167 Bibliography...168 Stanisław Wieteska Chapter VII IMPACT OF SWITCHING FROM HIRED LABOUR TO SELF-EMPLOYMENT ON THE LEVEL OF REVENUES OF SOCIAL INSURANCE FUND AND LABOUR FUND. AN ATTEMPT TO DESIGN SIMULATION MODEL... 169 1. Underlying assumptions...169 2. Analysis of the employment status of hired workers and self-employed...171 3. An attempt to estimate financial impact on the Social Insurance Fund and Labour Fund caused by migration of hired workers to self-employment...176 3.1. Contributions made to social and health insurance and state earmarked funds...176 3.2. Written social insurance contribution model...178 3.3. Labour Fund model...180 4. Final conclusions...182 Stanisław Wieteska Chapter VIII CALCULATION OF PENSION BENEFITS FOR HIRED WORKERS AND THE SELF-EMPLOYED...183 1. Essence of pension insurance...183 2. Defined contribution or defined benefit...187 3. Voluntary or compulsory participation...188 4. Theory of percent and guaranteed time-defined annuities...189 4.1. Guaranteed time-defined annuities...190 4.2. N-year-long guaranteed annuities...191 4.3. Guaranteed annuity payable m times per year...192 5. Human life duration...194 6. Life annuities...197 6.1. Opening remarks...197
12 Table of contents 6.2. Life annuity...197 6.3. N-year-long term annuity...198 6.4. Annuity payable m times per year...199 6.5. Life annuities vs. commutation functions...201 7. Actuarial methods in contribution-defined pension plans...204 7.1. Accumulation phase...205 7.2. Decommulation phase...207 7.3. Actuarial calculation of benefits level...208 7.4. Actuarial methods used in benefit-defined pension plans...209 8. Empirical revision of calculation model for future pensions for hired workers and the self-employed...214 8.1. Background assumptions...214 8.2. Detailed calculations of pension benefit level...218 9. Analysis of calculations made conclusions...221 Bibliography...222 Elżbieta Kryńska Chapter IX SELF-EMPLOYMENT IN THE POLISH ECONOMY CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS...225 1. European Employment Strategy on enterprise development...225 2. Major findings of the surveys...229 3. Recommendations...233 Bibliography...240