Polskie Biuro Eurydice Fundacja RSE ul. Mokotowska 43 Warszawa Kształcenie na odległość (distance learning) w wybranych krajach Europy Opracowanie Anna Smoczyńska Beata Płatos Na podstawie bazy danych EURYBASE http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/eurybase_en.php Lipiec 2010
FINLANDIA Finlandia posiada obecnie sieć szkół prowadzących kształcenie na wszystkich poziomach edukacji, rozmieszczoną równomiernie na terenie całego kraju. Jednak, jak wynika z prognoz, w niedługim czasie dostępność placówek ze względu na znaczne zmiany demograficzne ulegnie pogorszeniu. Zmniejszająca się liczba uczniów w wieku szkoły podstawowej (w Finlandii obowiązuje tzw. długa szkoła podstawowa) dotknie szkoły średnie juŝ w drugiej dekadzie po 2000r., co spowoduje likwidowanie placówek, a w konsekwencji trudniejszy do nich dostęp. Zmiany te stanowią prawdziwe wyzwanie dla sieci instytucji oświatowych, które naleŝy dostosować do nowej sytuacji, tak by zapewnić gwarantowany prawem dostęp do edukacji na odpowiednim poziomie wszystkim młodym ludziom, bez względu na ich miejsce zamieszkania, język czy sytuację finansową. Wydaje się, Ŝe jednym z kluczowych środków do osiągnięcia tego celu będzie zastosowanie w większym stopniu technologii komunikacyjno informacyjnych, e-learningu i kształcenia na odległość. Kształcenie na odległość na poziomie szkoły średniej II stopnia (ponadgimnazjalnej) w Finlandii (Ustawa o szkolnictwie średnim II stopnia 629/1998 z 21 sierpnia 1998 roku, rozporządzenia 810/1998 oraz 955/2002 w sprawie celów kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia oraz rozkładu godzin lekcyjnych) Kształcenie na odległość na poziomie szkoły średniej II stopnia (ponadgimnazjalnej) rozwinęło się pierwotnie jako oddzielna ścieŝka kształcenia, na której moŝliwe było zrealizowanie całości programu szkoły średniej ogólnokształcącej lub szkoły średniej o innym profilu dla uczniów dorosłych, bez względu na miejsce zamieszkania słuchacza. W ramach kształcenia na odległość na poziomie szkoły średniej II stopnia, słuchacz realizuje podstawę programową i określone ustawowo siatki godzin dla szkół średnich II stopnia dla dorosłych. W celu odbycia takiego kształcenia, słuchacz zgłasza się do placówki prowadzącej kształcenie na odległość na poziomie szkoły średniej II stopnia, a następnie, przy pomocy dyrektora szkoły, indywidualnego tutora/doradcy oraz nauczycieli poszczególnych przedmiotów, układa indywidualny harmonogram pracy. Kształcenie na odległość przybiera wiele form. Najczęściej ma postać uczenia się na odległość pod nadzorem nauczycieli. Słuchacz ma do swojej dyspozycji podręczniki i inne materiały na piśmie, specjalne programy do uczenia się na odległość w radiu i telewizji, kasety audio, pocztę elektroniczną, materiały internetowe i pomoce on-line. Słuchacze mogą równieŝ uczestniczyć w zajęciach stacjonarnych, choć nie jest to konieczne do ukończenia kursu. Cele kształcenia na odległość na poziomie szkoły średniej II stopnia to przede wszystkim: stworzenie, głównie osobom dorosłym, moŝliwości zdobycia wykształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia i przystąpienia do egzaminu maturalnego; rozszerzenie moŝliwości kształcenia na odległość i podwyŝszenie kwalifikacji (wiedzy i umiejętności) społeczeństwa w obliczu międzynarodowego rynku pracy;
zwiększenie równości w dostępie do edukacji; rozwinięcie współpracy między szkołami średnimi, szkołami zawodowymi, organami administracji oświatowej a przemysłem i handlem (takŝe branŝą technologii komunikacyjnych) i stworzenie materiałów do kształcenia na odległość przy uŝyciu technologii komunikacyjnych; stworzenie/ rozwinięcie i rozpowszechnienie metod pracy na odległość i uŝycia technologii komunikacyjno informacyjnych w edukacji dla szkół średnich. Ten rodzaj kształcenia oferuje obecnie blisko sto placówek. Centra kształcenia ustawicznego przy uniwersytetach otwartych Kształcenie dorosłych w Finlandii odbywa się głównie poprzez centra kształcenia ustawicznego przy uniwersytetach otwartych. W 2007r. uczestniczyło w nim około 83 000 słuchaczy (centra kształcenia ustawicznego), oprócz tego uniwersytety otwarte miały dodatkowo 73 000 słuchaczy korzystających z innych form kształcenia. Głównym celem kształcenia ustawicznego jest zapewnienie osobom dorosłym posiadającym wykształcenie w danej dziedzinie moŝliwości aktualizowania swojej wiedzy i umiejętności oraz zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych. Jedna trzecia wszystkich kursów oferowanych przez centra kształcenia ustawicznego ma formę kształcenia na odległość. NORWEGIA W 1990 r. w Tromso w Norwegii powstała krajowa sieć instytucji szkolnictwa wyŝszego kształcących na odległość (SOFF). SOFF zajmowała się kształceniem na odległość przy uŝyciu technologii informacyjno-komunikacyjnych, otrzymując granty na rozwój swojej działalności i współpracę z instytucjami pokrewnymi. Od r. 2004 sieć SOFF stała się częścią Norweskich Uniwersytetów Otwartych. Norweskie Uniwersytety Otwarte (NOU) zostały załoŝone w 1999r. jako krajowa agencja na rzecz współpracy wspierana przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. NOU na swojej stronie internetowej prowadzi obszerną bazę danych posiadającą opcję wyszukiwania kursów kształcenia ustawicznego, zarówno tych w formie kształcenia na odległość jak i tych stacjonarnych, oferowanych przez wszystkie placówki. Programy kształcenia na odległość przy uŝyciu TIK/ICT stanowią alternatywę dla tradycyjnych kursów stacjonarnych oferowanych przez uczelnie. Programy tego rodzaju znaleźć moŝna w ofercie większości uczelni w Norwegii. W przypadku niektórych programów zawodowych stosuje się video konferencje, które umoŝliwiają studentom z ośrodków wiejskich bezpośredni i aktywny udział w wykładach i kontakt z wykładowcami. W latach 1990-tych przy uczelniach powstały centra kształcenia ustawicznego i kształcenia na odległość. Centra wspierają powstawanie kursów tworzonych na zlecenie konkretnych pracodawców (z sektora prywatnego i publicznego) i odpowiadających ich potrzebom. W r. 1993 zniesiono ustawę o szkołach korespondencyjnych (1948), a kwestie związane z kształceniem na odległość zostały włączone do ustawy o edukacji dorosłych.
Celem prywatnych placówek kształcenia na odległość jest oferowanie edukacji odpowiadającej na potrzeby róŝnych grup przy uŝyciu elastycznych form i metod kształcenia. Większość kursów kształcenia na odległość (ze wsparciem państwowym) prowadzi do uzyskania kwalifikacji zawodowych. Ponad 2/3 z nich obejmuje przedmioty z zakresu ekonomii i zarządzania, technologii, komunikacji, pracy społecznej i zdrowia. Rozporządzenia z 2000r. dotyczące kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia dla dorosłych stawiają wymóg elastyczności i dostosowania kształcenia do indywidualnych potrzeb słuchacza/studenta. Zastosowanie struktury modułowej i metod kształcenia na odległość umoŝliwia osiągniecie tego celu. Prywatne placówki kształcenia na odległość były pionierami w stosowaniu transmisji telewizyjnych, video konferencji i komputerów w kształceniu. Prowadząc kursy korespondencyjne zdobyły doświadczenie w organizacji i dostarczaniu słuchaczom informacji zwrotnej o ich postępach. Dlatego teŝ współpracowały z uczelniami w tworzeniu oferty kursów kształcenia na odległość w oparciu o ICT. Dwanaście prywatnych placówek kształcenia na odległość otrzymuje obecnie wsparcie finansowe od państwa. Są one zrzeszone w Norweskim stowarzyszeniu ds. elastycznego kształcenia i kształcenia na odległość (NFF), które koordynuje prace poszczególnych placówek i pośredniczy w kontakcie z władzami. Wcześniej kształcenie na odległość miało formę kursów korespondencyjnych. Niektóre z instytucji prowadzących takie kursy pioniersko stosowały nowe metody, takie jak transmisje telewizyjne, video konferencje i komputery. Dziś w tej formie kształcenia wykorzystuje się programy multimedialne. Tematyka kursów jest szeroka, od zainteresowań i hobby po przedmioty uniwersyteckie. Większość stanowią kursy na poziomie szkolnictwa wyŝszego, dla których egzaminy przygotowują uczelnie. Kursy są płatne. Prywatne placówki kształcenia na odległość (statystyki): - 13 autoryzowanych placówek tego typu w całym kraju, - 20 658 zorganizowanych kursów, - nakłady państwa na ten rodzaj kształcenia wyniosły 11 milionów koron norweskich. Stowarzyszenia i prywatne placówki kształcenia na odległość mogą tworzyć własne programy (oprócz prowadzących do uzyskania państwowych kwalifikacji na poziomie szkoły średniej i wyŝszej). Spośród blisko 50 tysięcy kursów prowadzonych przez stowarzyszenia pozarządowe rocznie, większość to kursy zawodowe. Tylko 15% z nich dotyczy języków obcych, nauk społecznych czy religii. Oferowane są równieŝ kursy o tematyce europejskiej i międzynarodowej. W Norwegii ma swoją siedzibę sekretariat Międzynarodowej Rady Kształcenia na Odległość (ICDE), który jest wspierany przez krajowe władze oświatowe w swoich działaniach na rzecz promocji kształcenia na odległość na forum międzynarodowym.
SZWECJA Szwedzka agencja ds. elastycznych metod uczenia się (CFL) promuje stosowanie metod uczenia się na odległość w edukacji dorosłych. Oferując kursy kształcenia na odległość, uzupełnia ofertę, szczególnie tę w zakresie kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia, w poszczególnych gminach. Od jesieni 2008 CFL przestanie istnieć, a niektóre jej zadania przejmie Krajowa agencja ds. edukacji. Rząd zainicjował dwa projekty pilotaŝowe dotyczące kształcenia na odległość w szkołach średnich II stopnia w miastach Torsby i Emmaboda. Poprzez zastosowanie metod kształcenia na odległość uczniowie mogą połączyć naukę w swojej macierzystej gminie z nauką w szkole/placówce znajdującej się na innym terenie. Kształcenie na odległość na poziomie szkolnictwa wyŝszego ma w Szwecji długą tradycję. Większość uczelni oferuje kursy w tej formie o róŝnym czasie trwania i róŝnym zakresie. FRANCJA Artykuł 11 ramowego programu/ prawa dla przyszłości szkół z 23 kwietnia 2005, który uzupełnia artykuł L. 131-2 ustawy o edukacji (code de l education) głosi, Ŝe kształcenie na odległość we Francji ma zapewnić przede wszystkim dostęp do edukacji dzieciom, które nie mogą uczęszczać do szkół i Ŝadnych innych placówek. Centre national d enseignement a disatance (CNED) - Krajowe centrum kształcenia na odległość - oferuje kształcenie oparte na nowoczesnych technologiach komunikacyjnych, zaadresowane do uczniów szkół podstawowych i średnich (kształcenie obowiązkowe) niemogących z róŝnych przyczyn uczęszczać do szkoły. Krajowe centrum kształcenia na odległość (CNED), powołane do Ŝycia w 1986r.i podlegające ministerstwu edukacji narodowej, oferuje korespondencyjne kursy i szkolenia we wszystkich dziedzinach i na kaŝdym poziomie (magisterskie, licencjackie, biznesowe, księgowe, itd.). CNED wykorzystuje nowe technologie informacyjno-komunikacyjne, ale równieŝ tradycyjne metody kształcenia na odległość. Dla programów, które prowadzą do uzyskania wyŝszych kwalifikacji, centrum organizuje seminaria i spotkania studentów z wykładowcami. Jednym z programów stworzonych przez CNED jest elektroniczny kampus umoŝliwiający uŝytkownikom korzystanie ze wszystkich usług dostępnych na prawdziwym kampusie: bibliotek, recepcji, dokumentacji przebiegu studiów, ocen, programów nauczania, itd. CNED oferuje równieŝ kursy przygotowawcze do egzaminów na wszystkie kategorie nauczyciela i personelu administracyjnego w krajowym systemie edukacji, a takŝe, w porozumieniu z innymi ministerstwami, kursy przygotowujące do ubiegania się o inne stanowiska w administracji rządowej.
Sektor szkolnictwa wyŝszego podlega obecnie znacznej reorganizacji (zmiany związane z wprowadzaniem struktury licencjat, magister, doktor). Krajowe centrum kształcenia na odległość jest zaangaŝowane w ten proces i we współpracy z 60 uczelniami wdraŝa nowy system. Obecnie CNED posiada szeroką ofertę kursów i szkoleń. Jest de facto jedyną jednostką publiczną realizującą uczenie się przez całe Ŝycie od dzieciństwa po wiek dorosły we Francji. CNED oferuje równieŝ kursy kształcenia ustawicznego w róŝnych zawodach zarówno dla osób przygotowujących się do egzaminów i zdobycia kwalifikacji, bezrobotnych, odbywających staŝe jak i innych. Krajowe centrum kształcenia na odległość tworzy specjalne kursy dla duŝych organizacji, w tym np. wojska, kolei francuskich (SNCF) czy duŝych korporacji. Co roku 35 tysięcy studentów podejmuje kształcenie na odległość we Francji. WIELKA BRYTANIA Uczenie się otwarte i na odległość usługi w tym zakresie w Wielkiej Brytanii rozszerzyły się w ostatnich latach i są oferowane nie tylko przez tzw. uniwersytety otwarte, ale równieŝ inne instytucje głównie na poziomie szkolnictwa wyŝszego. Są to m.in. National Open College Network, Open College of the Arts, prywatne korespondencyjne colleges. Baza danych instytucji oferujących kształcenie na odległość w Wielkiej Brytanii i na całym świecie jest prowadzona przez International Centre for Open Learning (międzynarodowe centrum ds. kształcenia otwartego) i dostępna pod adresem http://icdl.open.ac.uk. PORTUGALIA Kształcenie na odległość nie jest w Portugalii zjawiskiem zbyt powszechnym, chociaŝ pewne doświadczenia w tym zakresie moŝna zaobserwować w obszarze kształcenia ustawicznego. Ministerstwo Nauki, Techniki i Szkolnictwa WyŜszego, we współpracy z Uniwersytetem Otwartym (Universidade Aberta) opracowuje i publikuje materiały dydaktyczne oraz przygotowuje programy kształcenia nauczycieli i kursy specjalistyczne dla dorosłych wszystko w ramach kształcenia na odległość. (Rozporządzenie z mocą ustawy nr 444/88 z 2 grudnia 1988 r.) Minister Edukacji wspiera projekty kształcenia na odległość, realizowane w róŝnych typach i na róŝnych poziomach szkolnictwa, m.in. projekt dla dorosłych na Wyspach Azorskich (na podstawie Rozporządzenia z mocą ustawy nr 17/03 z 27 marca 2003 r.) Ministerstwo Edukacji oraz Ministerstwo Obrony, na mocy Wspólnego Rozporządzenia nr 347/97 z 6 października 1997 r., zagwarantowały kursy kształcenia na odległość dla marynarzy/kadetów. Kształcenie to organizuje Morskie Centrum Kształcenia na Odległość.