Wielkanoc `98 W zwiazku ze zblizajacymi sie Swietami Wielkanocnymi 90% Polaków zamierza przynajmniej raz pójsc na msze sw. do kosciola. Trzy czwarte mieszkanców naszego kraju chce z tej okazji przystapic do spowiedzi i komunii sw., a dwie trzecie - uczestniczyc w rekolekcjach. W Wielki Piatek 89% pytanych bedzie przestrzegac scislego postu, a nieco mniej (80%) zamierza odwiedzic Grób Panski. W swiateczny poranek, na rezurekcje planuje udac sie 57% ludzi. W niemal wszystkich polskich domach w Wielkanoc bedzie swieconka (95%), pisanki lub barwione jajka (94%), palemka (93%) i wielkanocny baranek (90%). Z tradycji Wielkanocnych znacznie bardziej popularny jest lany poniedzialek (zwyczaju tego przestrzega sie w 82% domów) niz zajaczek - czyli zwyczaj obdarowywania drobnymi upominkami (56%). Kultywowanie obu tradycji czesciej wystepuje w tych domach, gdzie wychowuje sie dzieci, niz tam gdzie mlodego pokolenia nie ma. Zwyczaj zajaczka wystepuje w 59% rodzin wychowujacych dzieci i w 54% - ich nie wychowujacych. Dla smigusa-dyngusa odsetek ten wynosi odpowiednio 90% i 74%. Wiekszosc Polaków swieta spedzi w domu, w gronie najblizszej rodziny (81%), nieliczni zaprosza do siebie gosci (3%). Do rodziny na te uroczystosc uda sie co dziesiaty Polak. Co piecdziesiaty do swiatecznego stolu zasiadzie samotnie. W porównaniu z bozonarodzeniowa Wigilia, czesciej decydowac sie bedziemy na pozostawanie w domach, rzadziej natomiast - na odwiedziny i wyjazdy do niemieszkajacej z nami rodziny. Na pytanie, które ze swiat sa bardziej rodzinne, 71% pytanych twierdzi, ze Swieta Bozego Narodzenia, w opinii 6% - Wielkanoc, a w przekonaniu 22% - obie uroczystosci sa równie rodzinne. Badani uznali tez, ze równiez Boze Narodzenie jest bardziej uroczyste (64%) niz Wielkanoc (10%). Zdaniem co czwartego pytanego oba swieta sa tak samo uroczyste. 59% Polaków woli osobiscie Swieta Bozego Narodzenia, a 9% Wielkanoc. Co trzeci lubi tak samo obie uroczystosci. Gdy jednak zapytalismy badanych, które ze swiat uwazaja za wazniejsze, az 17% osób nie umialo sie zdecydowac. W opinii 52% Polaków wazniejsze sa swieta Bozego Narodzenia niz Swieta Wielkiejnocy, natomiast odwrotnie - ze wazniejsze sa Swieta Wielkiejnocy niz Bozego Narodzenia - uwaza 31% Polaków. Warszawa, kwiecien 1998 r. OBOP Sp. z o.o., ul. Dereniowa 11, 02-776 Warszawa, tel. (0-22) 644 99 73, 648 20 44-46, fax 644 99 47, obop@obop.com.pl, www.obop.com.pl
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowan zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla. * * * Swieta Wielkanocne, jako uroczystosc Zmartwychwstania Panskiego maja szczególne znaczenie w Kosciele katolickim. W Polsce, gdzie 98% mieszkanców uwaza sie za osoby wierzace, swieta te nabieraja specjalnego charakteru. Wielkanoc zwiazana jest z wieloma obrzedami religijnymi. Do jej tradycji weszlo równiez kilka zwyczajów, które swój rodowód wywodza jeszcze z obrzadków poganskich, ale na przestrzeni wieków, takze i one na stale zagoscily w polskiej kulturze i tradycji. O tym, czy oraz jakich zwyczajów wielkanocnych przestrzegaja Polacy, a takze o tym, jak Polacy odbieraja dwa najwazniejsze swieta - Wielkanoc i Boze Narodzenie - mówi marcowy sondaz OBOP 1. Przygotowania do swiat Az 90% Polaków, z okazji Swiat Wielkanocnych zamierza przynajmniej raz pójsc na msze swieta do kosciola. Do spowiedzi z tej okazji przystapi trzy czwarte rodaków. Tyle samo osób zamierza przystapic do komunii sw. Mniej osób - bo 64% - deklarowalo na poczatku marca, ze bedzie uczestniczyc w rekolekcjach. CZY W ZWIAZKU ZE SWIETAMI WIELKANOCNYMI ZAMIERZA PAN(I): uczestniczyc w rekolekcjach przystapic do Komunii Swietej przystapic do Spowiedzi Wielkanocnej przynajmniej raz pójsc na msze sw. do Kosciola 2% 5% 5% 9% 8% 19% 19% 27% 64% tak nie trudno powiedziec 76% 76% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 90% 1 Sondaz Osrodka Badania Opinii Publicznej z 7-10 marca 1998 r., Reprezentatywna próba losowa 1061 Polaków powyzej 15 roku zycia. Maksymalny blad dla takiej wielkosci próby nie przekracza +/-3%, przy wiarygodnosci oszacowania równej 95%. 2
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. Przynajmniej raz uczestniczyc we mszy sw. bedzie zdecydowana wiekszosc mieszkanców naszego kraju. Nawet wsród osób, które okreslaja siebie, jako osoby wierzace, ale nie praktykujace, w czasie tych Swiat, polowa zamierza pójsc przynajmniej raz na msze sw. Gotowosc przystapienia do komunii swietej, do spowiedzi oraz zamiar uczestniczenia w rekolekcjach, czesciej wyrazaja kobiety niz mezczyzni. Natomiast im wieksze miejsce zamieszkania, wyzsze wyksztalcenie i lepsza sytuacja materialna badanego, tym deklaracje takie rzadsze. Jednak najwyrazniejszy zwiazek wystepuje - co oczywiste - ze stopniem religijnosci mierzonym czestotliwoscia uczestniczenia w praktykach religijnych. Wsród osób wierzacych i niepraktykujacych, z okazji tych Swiat, do spowiedzi i do komunii zamierza przystapic co piaty, a uczestniczyc w rekolekcjach - co siódmy. Przestrzegac scislego postu w Wielki Piatek zamierza 89% Polaków - czyli prawie tyle samo, ile zapowiada pójscie na msze, ale wiecej niz deklaruje chec przystapienia do Komunii i do Spowiedzi Wielkanocnej, czy uczestnictwo w rekolekcjach. Wymaganej wstrzemiezliwosci i umiaru w jedzeniu i piciu nie zamierza zachowywac co dwunasty. CZY BEDZIE PAN(I) PRZESTRZEGAC SCISLEGO POSTU W WIELKI PIATEK? TAK 89% NIE 8% JESZCZE NIE WIEM 3% W Wielki Piatek koscioly beda powszechnie odwiedzane przez Polaków. Az cztery piate pytanych twierdzi, ze tego dnia zamierza odwiedzic Grób Panski. 3
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. CZY ZAMIERZA PAN(I) W WIELKI PIATEK ODWIEDZIC GRÓB PANSKI W KOSCIELE? TAK 80% NIE 14% JESZCZE NIE WIEM 6% W niedzielny swiateczny poranek, na rezurekcje uda sie ponad polowa Polaków. Swiatynie najbardziej oblegane beda na wsiach, gdzie swoja obecnosc zapowiada 73% pytanych. Natomiast w najwiekszych (ponad 500-tys.) miastach, do kosciola i chce pójsc tylko 41% badanych, podczas gdy polowa nie zmierza brac udzialu w tej uroczystej mszy. W sumie na rezurekcje nie zamierza isc co trzeci pytany. CZY ZAMIERZA PAN(I) PÓJSC NA REZUREKCJE? TAK 57% NIE 34% JESZCZE NIE WIEM 9% Bedzie ciekawe sprawdzic w jakim stopniu badani dotrzymaja skladanych ankieterom obietnic... Swiateczne zwyczaje W Wielkanoc niemal wszyscy Polacy beda miec w domu swieconke (95%), pisanki lub barwione jajka (94%), palemke (93%) oraz wielkanocnego baranka (90%). CZY BEDZIE MIAL(A) PAN(I) W DOMU: TAK NIE trudno powiedziec swiecone 95% 4% 1% pisanki lub barwione jajka 94% 5% 1% palemke 93% 5% 2% baranka wielkanocnego 90% 8% 2% 4
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. W Polsce znacznie bardziej rozpowszechniona jest tradycja lanego poniedzialku niz zajaczka. W 82% domów oblewanie sie stanowi podtrzymywany takze i w tym roku zwyczaj. Tylko 17% pytanych stwierdza, ze w ich rodzinach nie praktykuje sie wzajemnego spryskiwania, polewania i moczenia. Zajaczek jest mniej popularny. Drobne upominki wrecza sie w 56% domów. W ponad dwóch piatych, zwyczaj zajaczka nie wystepuje. CZY W PANA(I) DOMU PRZESTRZEGA SIE NASTEPUJACYCH ZWYCZAJÓW WIELKANOCNYCH: 90% 82% 80% 70% 56% 60% 50% 40% 43% 30% 20% 10% 0% "zajaczka", czyli obdarowywania drobnymi upominkami 1% 1% "lanego poniedzialku" 17% TAK NIE TRUDNO POWIEDZIEC Obie tradycje zachowywane sa w co drugiej polskiej rodzinie i tylko w 7% domów nie bedzie ani mokrego lanego poniedzialku ani zajaczkowych upominków. Podtrzymywanie obu tych zwyczajów - a przede wszystkim lanego poniedzialku wiaze sie z tym, czy w rodzinie sa dzieci, czy tez nie. Z okazji swiat wrecza sie domownikom drobne upominki w 59% rodzin wychowujacych dzieci do lat 18, podczas gdy w rodzinach, gdzie nie ma potomstwa - w 54%. Podobnie - tyle, ze róznica jest znacznie bardziej widoczna - ze smigusem-dyngusem: az w 90% domów, w których wychowywane sa dzieci do lat 18 tradycja lanego poniedzialku jest podtrzymywana, podczas gdy, w pozostalych rodzinach odsetek ten wynosi juz tylko 74%. 5
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. POSIADANIE DZIECI WYSTEPOWANIE ZWYCZAJU ZAJACZKA W RODZINIE TAK NIE TRUDNO POWIEDZIEC sa dzieci 59% 40% 1% nie ma dzieci 54% 45% 1% POSIADANIE DZIECI WYSTEPOWANIE ZWYCZAJU LANEGO PONIEDZIALKU W RODZINIE TAK NIE TRUDNO POWIEDZIEC sa dzieci 90% 9% 1% nie ma dzieci 74% 25% 1% Zajaczek najmniej rozpowszechniony jest w najwiekszych (ponad 500 tys.) miastach (55% ich mieszkanców nie podtrzymuje tego zwyczaju), wsród osób zajmujacych stanowiska kierowników i specjalistów (54%), rolników (64%). Przestrzeganie tego zwyczaju badani deklaruja tym czesciej, im lepsza ich sytuacja materialna (52% badanych w zlej, 57% - w sredniej i 63% - w dobrej sytuacji materialnej). Wielkanocne upominki czesciej niz wsród ogólu wrecza sie w domach prywatnych przedsiebiorców (66%), emerytów (62%), mieszkanców najmniejszych miast (69%). Najwiecej amatorów smigusa-dyngusa mozna znalezc wsród ludzi mlodych (92% nastolatków, 91% - trzydziestolatków), uczniów i studentów, prywatnych przedsiebiorców (po 92%), robotników i gospodyn domowych (po 89%). Równiez i tu - podobnie jak w przypadku zajaczka - podtrzymywaniu tradycji lanego poniedzialku sprzyja lepsza sytuacja materialna rodziny (podtrzymywanie tradycji mokrego drugiego dnia swiat deklaruje 81% badanych znajdujacych sie w zlej sytuacji materialnej, 82% - w sredniej i 87% - w dobrej). Równiez - tak jak to bylo z zajaczkiem - do przestrzegania smigusa rzadziej przyznaja sie mieszkancy najwiekszych aglomeracji (30% mieszkanców ponad 500-tys. miast deklaruje, ze w ich domach nie ma zwyczaju oblewania sie woda). Tradycja ta nie jest tak atrakcyjna dla osób starszych (nie podtrzymuje jej 21% piecdziesieciolatków i 33% osób powyzej 60 roku zycia), emerytów (31%) i rencistów (25%). 6
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. Domowe swieta Swieta Wielkanocne wiekszosc Polaków spedzi w zaciszu domowego ogniska. 81% pytanych planuje, ze spedzi je u siebie w domu, w gronie najblizszej rodziny, a 3% zaprosi na wielkanocne sniadanie do domu gosci - znajomych, przyjaciól. Co dziesiaty na uroczysty swiateczny posilek wybiera sie do rodziny. Natomiast co piecdziesiaty do wielkanocnego stolu zasiadzie samotnie. GDZIE BEDZIE PAN(I) JADL(A) UROCZYSTE SNIADANIE WIELKANOCNE? 81% u siebie w domu, w gronie najblizszej rodziny 10% u rodziny, z która nie mieszkam 3% u siebie w domu, ale takze z zaproszonymi goscmi 2% u siebie w domu sam(a) 1% inaczej 1% w ogóle nie bede jesc uroczystego sniadania wielkanocnego 2% jeszcze nie wiem Osoby, które organizowaly spedzenie swiat poza domem: na wczasach, czy w pensjonatach, podobnie jak ci, którzy spodziewali sie, ze w swieta beda musieli isc do pracy stanowia bardzo nieliczna grupe. Takie lub jeszcze inne spedzenie poranku pierwszego dnia Wielkanocy planowal co setny pytany. Równie nieliczna grupa osób zadeklarowala, ze w ogóle nie przystapi do uroczystego posilku wielkanocnego. Uroczysty charakter sniadania wielkanocnego moze byc porównywalny chyba tylko z wieczerza wigilijna w Swieta Bozego Narodzenia. Zobaczmy wiec, czy Polacy oba swieta spedzaja w taki sam sposób, czy moze inaczej. 7
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. GDZIE SPEDZIMY SWIETA 2 Wigilia `97 Sniadanie Wielkanocne `98 u siebie w domu, w gronie najblizszej rodziny 74% 81% u rodziny, z która nie mieszkam 17% 10% u siebie w domu, ale takze z zaproszonymi goscmi 3% 3% u siebie w domu sam(a) 3% 2% inaczej 1% 1% w ogóle nie przystapie do uroczystego posilku 3-1% jeszcze nie wiem 2% 2% Sposób spedzania swiat Wielkanocnych nie rózni sie zasadniczo od tego jak spedzamy Boze Narodzenie - swieta spedzamy w domu, w gronie rodzinnym, z rzadka decydujac sie na wojaze, czy przyjmowanie gosci, którzy nie naleza do rodziny. Jest tylko jedna wyrazna róznica: w Wielkanoc, czesciej niz w Boze Narodzenie pozostajemy w domach (81% do 74%). Znacznie rzadziej natomiast wyjezdzac bedziemy na Swieta do rodziny (10% do 17%). Rzadsze wyjazdy do rodziny, to zapewne efekt krótszej przerwy swiatecznej, niz w przypadku swiat Bozego Narodzenia. Wielkanoc bedac swietem ruchomym zawsze obejmuje wolna niedziele, a z pracujacych dni, wolny pozostaje tylko poniedzialek - na który przypada drugi dzien Swiat. Tymczasem Boze Narodzenie nierzadko wypada w srodku tygodnia. Sasiedztwo Sylwestra sklania do brania urlopu na ten wlasnie okres. Z reszta czesto sie zdarza, ze i sami pracodawcy decyduja o dodatkowych wolnych dniach w przerwie swiatecznej dla swoich pracowników. 2 W grudniu zapytalismy Gdzie bedzie Pan(i) obchodzil(a) Wigilie? 3 W grudniu w kafeterii umieszczono odpowiedz w ogóle nie bede obchodzil(a) Wigilii. 8
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. O wyzszosci Swiat Bozego Narodzenia nad Swietami Wielkanocy Sniadanie wielkanocne, czesciej niz wieczerze wigilijna, Polacy spozywac beda u siebie w domu, rzadziej decydujac sie na wyjazdy do - nierzadko mieszkajacej daleko - rodziny. Nie powinno wiec dziwic, ze zdecydowana wiekszosc Polaków, na pytanie, które ze swiat: Wielkiejnocy czy Bozego Narodzenia sa bardziej rodzinne, wskazuje na te ostatnie (71%). Nieco mniej osób (64%), jako bardziej uroczyste, wymienia równiez swieta Bozego Narodzenia. Na Swieta Wielkanocne w pierwszym przypadku wskazalo 6% badanych, natomiast w drugim - 10%. Czesciej juz, niz o wyzszosci Wielkanocy, badani mówili o równie rodzinnym (22%) i uroczystym (25%) charakterze obu uroczystosci. A KTÓRE ZE SWIAT, PANA(I) ZDANIEM - SWIETA BOZEGO NARODZENIA, CZY SWIETA WIELKANOCNE: 80% 70% 64% 71% sa bardziej uroczyste sa bardziej rodzinne 60% 50% 40% 30% 25% 22% 20% 10% 0% Swieta Bozego Narodzenia 10% 6% Swieta Wielkanocne oba swieta na równi 1% 1% trudno powiedziec Porównania obu jakze waznych w naszej kulturze i tradycji swiat nie wypadaja na korzysc zblizajacej sie Wielkanocy. Badani, zdecydowana wiekszoscia glosów uznali, ze bardziej rodzinne oraz uroczyste sa jednak Swieta Bozego Narodzenia niz Swieta Wielkiejnocy. Zapytalismy badanych, które z tych dwóch konkurencyjnych uroczystosci wola osobiscie. Takze i tym razem - choc róznica byla juz nieco mniejsza, wypadla na korzysc 9
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. zimowego Bozego Narodzenia (59%). Tylko co jedenasty badany stwierdzil, ze preferuje Wielkanoc. Co trzeci pytany uznal, ze do oba swieta lubi tak samo. A KTÓRE ZE SWIAT WOLI PAN(I) OSOBISCIE: SWIETA BOZEGO NARODZENIA, CZY SWIETA WIELKANOCNE? oba swieta na równi 31% trudno powiedziec 1% 9% 59% swieta Wielkanocne swieta Bozego Narodzenia Analizujac swiateczne preferencje Polaków mozna zauwazyc, ze zadna z grup spolecznych nie wyróznia sie wiekszym od przecietnego lubieniem Swiat Wielkanocnych. Róznica polega na rzadszym wskazywaniu na Boze Narodzenie i czestszym - na odpowiedz oba swieta lubie tak samo. Nieco czesciej niz inni na te ostatnia odpowiedz wskazywali mezczyzni (34%) niz kobiety (28%), czesciej niz inni ludzie starsi (48% piecdziesieciolatków i 51% badanych powyzej 60 roku zycia), emeryci (49%) i rencisci (48%), rolnicy (36%), osoby z wyksztalceniem podstawowym (45%). Im gorsza sytuacja materialna (20% badanych w dobrej, 30% - w sredniej i 40% - w zlej) oraz wieksza religijnosc (12% wierzacych, lecz niepraktykujacych, 27% - wierzacych, ale nieregularnie praktykujacych i 37% wierzacych i regularnie praktykujacych) tym czesciej badani mówili, ze tak samo lubia Wielkanoc co Boze Narodzenie. Swieta Bozego Narodzenia bardziej wola kobiety (62%) niz mezczyzni (56%), ludzie mlodzi (ponad siedmiu na dziesieciu badanych ponizej czterdziestego roku zycia) niz starsi (wsród piecdziesieciolatków nieco ponad czterech na dziesieciu, a wsród osób powyzej 60 roku zycia - ponad trzech na dziesieciu), 10
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. osoby lepiej sytuowane (73% badanych w dobrej sytuacji) niz ubozsi (59% badanych w sredniej i 50% - w zlej sytuacji) i mniej religijne (52% wierzacych i praktykujacych regularnie, 65% - wierzacych i nieregularnie praktykujacych i juz 82% wierzacych, lecz niepraktykujacych). Im wyzsze wyksztalcenie, tym czesciej badani deklaruja, ze osobiscie wola Swieta Bozego Narodzenia niz Wielkanoc (44% badanych z wyksztalceniem podstawowym, 61% - z zasadniczym zawodowym, 65% - ze srednim i 73% - z wyzszym). Swieta te szczególnie upodobali sobie prywatni przedsiebiorcy (wskazuje je 73% z nich), pracownicy fizyczno-umyslowi (71%) oraz kierownicy i specjaliscie (67%). Porównania obu swiat - Bozego Narodzenia i Wielkiejnocy sklonily nas, by dokonac ostatecznego rozstrzygniecia problemu jaki nurtuje kolejne pokolenia Polaków i, by w sposób autorytatywny zweryfikowac powstale na tym tle przez lata teorie i hipotezy. Jak wiadomo, kwestia ta od wielu lat pozostawal otwarta. Badaniem sprawy zajmowal sie m.in. znany autorytet z dziedziny mniemanologii stosowanej profesor Jan Tadeusz Stanislawski, który w swoich wykladach o wyzszosci Swiat Wielkiejnocy nad Swietami Bozego Narodzenia próbowal kwestie te wielokrotnie rozwiklac, odnajdujac coraz to nowe perspektywy dla swoich analiz. Rodzi sie pytanie czy rzeczywiscie teza Stanislawskiego - bez watpienia teza o znaczeniu historycznym - pozostaje aktualna? Smialo mozna powiedziec, ze efektem najnowszego badania OBOP jest niepotwierdzenie slusznosci przedstawionej przed laty tezy. 52% Polaków, na pytanie, które ze swiat - Swieta Bozego Narodzenia, czy Swieta Wielkiejnocy sa wazniejsze, uznalo, ze wazniejsze sa Swieta Bozego Narodzenia. Tylko 31% naszego spoleczenstwa za wazniejsze uwaza Swieta Wielkanocy. 11
Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. Wielkanoc `98, sondaz z 7-10 marca 1998 r. A KTÓRE Z TYCH SWIAT UWAZA PAN(I) ZA WAZNIEJSZE? Swieta trudno 31% Wielkanocne 17% powiedziec Bozego Swieta 52% Narodzenia Problem, jaki postawilismy naszym badanym byl na tyle powazny i skomplikowany, ze az 17% z nich nie potrafilo go rozwiazac - nie moglo sie zdecydowac, które ze swiat jest wazniejsze. (W poprzednich pytaniach porównawczych tylko 1% badanych nie potrafil wybrac jednego ze swiat). W zwiazku z powyzszymi wynikami sugerujemy, aby w dyskusjach dotyczacych wyzszosci swiat, a debaty te - ze wzgledu na zlozonosc problemu - na pewno nie umilkna, poslugiwac sie zweryfikowana i potwierdzona przez reprezentatywne badania opinii publicznej teza O WYZSZOSCI SWIAT BOZEGO NARODZENIA NAD SWIETAMI WIELKIEJNOCY. Niezaleznie od wyników badan, OBOP pragnie zlozyc wszystkim, a zwlaszcza panu profesorowi Janowi Tadeuszowi Stanislawskiemu najlepsze zyczenia: uroczystych, rodzinnych, zdrowych i spokojnych - jakze waznych dla nas wszystkich - Swiat Wielkiejnocy. 12