MUZEUM II WOJNY ŚWIATOWEJ W GDAŃSKU

Paweł Machcewicz, Piotr M. Majewski MUZEUM II WOJNY ŚWIATOWEJ W GDAŃSKU deę stworzenia muzeum, które przedstawiłoby pełny obraz II wojny światowej zaprezentował po raz pierwszy w grudniu 2007 r. premier Donald Tusk. We wrześniu 2008 r. powołał on Pawła Machcewicza na stanowisko swojego pełnomocnika ds. Muzeum II Wojny Światowej, a w grudniu tego samego roku muzeum zostało formalnie utworzone jako narodowa instytucja kultury. Od razu przystąpiono do prac merytorycznych, które mają doprowadzić do otwarcia w Gdańsku w ciągu kilku lat nowoczesnej placówki muzealnej. Równolegle do nich prowadzone są intensywne przygotowania projektowe: w 2009 r. w mię- dzynarodowym konkursie wybrana została koncepcja scenografii wystawy głównej muzeum, autorstwa belgijskiej firmy NV Tempora SA, zaś rok później w analogicznym trybie, spośród ponad 130 prac z całego świata, wyłoniony został projekt budynku muzeum, opracowany przez gdyńską pracownię architektoniczną Kwadrat. Od tego momentu trwa współpraca między architektami, designerami a zespołem historyków i muzealników, której ostatecznym efektem ma być wystawa główna muzeum. Muzeum II Wojny Światowej jest inicjatywą wyłącznie polską, finansowaną z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zdając sobie sprawę z rozmiarów inwestycji, na początku 2011 r. rząd uchwalił specjalny plan wieloletni w celu zapewnienia odpowiednich środków na budowę jego gmachu. W tworzeniu placówki od początku biorą udział wybitni historycy z różnych krajów. W skład Kolegium Programowego wchodzą zarówno uczeni polscy 1. Premier Rządu RP Donald Tusk oraz dyrektor Muzeum II Wojny Światowej prof. Paweł Machcewicz podczas uroczystości podpisania Aktu Erekcyjnego Muzeum i otwarcia wystawy plenerowej Westerplatte: Kurort Bastion Symbol na Westerplatte 1 września 2009 roku 1. Donald Tusk, Prime Minister of the Government of the Republic of Poland, and Prof. Paweł Machcewicz, director of the Museum of the Second World, during the ceremony of signing the Erection Act of the Museum and inaugurating an open-air exhibition: Westerplatte: Resort Bastion Symbol on Westerplatte, 1 September 2009 200

Muzea i kolekcje 2. (a. i b.) Wizualizacja przyszłej siedziby muzeum przygotowana przez Studio Architektoniczne Kwadrat w Gdyni autora zwycięskiego projektu 2. (a. and b.) Visualisation of the future seat of the museum prepared by the Kwadrat Architectural Studio in Gdynia the author of the winning project (Władysław Bartoszewski, Jerzy Borejsza, Włodzimierz Borodziej, Andrzej Chwalba, Jerzy Holzer, Krzysztof Pomian, Tomasz Szarota), jak i znawcy historii II wojny światowej z innych krajów (Ulrich Herbert z Niemiec, Henry Rousso z Francji, Norman Davies z Wielkiej Brytanii, Israel Gutman z Izraela, Pavel Polian z Rosji, Timothy Snyder ze Stanów Zjednoczonych). Stwarza to unikalną szansę spotkania odmiennych doświadczeń i wrażliwości historycznych, które rzadko mają okazję ze sobą współdziałać przy tworzeniu jednej instytucji. Koncepcja Muzeum II Wojny Światowej opiera się na kilku fundamentalnych założeniach (jej pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej muzeum www. muzeum1939.pl). Na wstępie należy wyjaśnić, dlaczego wybrano Gdańsk jako miejsce jego lokalizacji. Wydaje się, że jest to w pełni uzasadnione ze względu na rolę tego miasta w historii Europy. Po I wojnie światowej Gdańsk stał się Wolnym Miastem pod egidą Ligi Narodów, zawieszonym między Polską a Niemcami. W 1933 r. władzę w nim przejęli w wyniku demokratycznych wyborów (tak samo, jak w Niemczech tylko kilka miesięcy później) narodowi socjaliści. Od jesieni 1938 r. włączenie Gdańska do Rzeszy było jednym z żądań Hitlera, którego odrzucenie przez Polskę otworzyło drogę do wybuchu wojny. Tutaj miał miejsce symboliczny początek wojny, za który uważa się niemiecki atak na polską placówkę wojskową na półwyspie Westerplatte. To właśnie na Pomorzu najszybciej rozpoczęły się i przybrały niezwykle brutalny charakter represje wobec Polaków. Już 2 września 1939 r. w pobliskiej miejscowości Stutthof utworzono obóz koncentracyjny (jego pierwszymi więźniami byli Polacy z Gdańska), a jesienią 1939 r. rozpoczęto przymusowe wysiedlenia Polaków z Pomorza. Z kolei w 1945 r. Gdańsk, pobliska Gdynia i całe Pomorze Gdańskie stały się areną wielkiego exodusu ludności niemieckiej, uciekającej przed Armią Czerwoną. Stąd właśnie odpływały statki z uchodźcami, w tym m.in. Wilhelm Gustloff, którego zatopienie stało się jednym z symboli tamtych wydarzeń. Gdańsk poniósł też ogromne straty w trakcie oblężenia i pierwszych dni po zdobyciu go przez wojska radzieckie (duża jego część musiała być odbudowywana z ruin, a wyraźne ślady wojennych zniszczeń widoczne są do dziś). Wkrótce potem rozpoczęły się wysiedlenia ludności niemieckiej i w tym samym czasie przyjazdy Polaków zmuszonych opuścić swoje strony ojczyste, które w momencie zakończenia wojny anektował Związek Radziecki. Gdańsk stał się później jednym z najważniejszych miejsc protestów przeciwko komunistycznej dyktaturze (grudzień 1970 r., sierpień 1980 r.) i narodzin wielkiego ruchu wolnościowego Solidarności. Trudno więc chyba o lepsze miejsce, w którym jak w soczewce skupiałyby się niemal wszystkie najważniejsze procesy dramatycznego XX wieku. Dzięki zlokalizowaniu w Gdańsku, Muzeum II Wojny Światowej będzie też w najbardziej dosłowny, materialny sposób współtworzyło wyjątkowy w skali Europy pejzaż muzealno-historyczny. Znajdzie się ono bowiem w bliskim sąsiedztwie Westerplatte, gdzie rozpoczęła się II wojna światowa, gmachu Poczty Polskiej symbolu polskiego oporu w pierwszym dniu wojny 201

Muzea i kolekcje 3. Fragment zburzonej ulicy wizualizacja wystawy głównej muzeum przygotowana przez firmę Tempora SA z Belgii 3. Fragment of a demolished street a visualisation of the main exhibition at the museum prepared by NV Tempora SA from Belgium 4. Projekt głównej osi komunikacyjnej wystawy w gablotach wzdłuż jej lewej ściany prezentowane będzie życie codzienne w czasach wojny i okupacji 4. Project of the main communication axis of the exhibition showcases along the left wall will display daily life during the war and the German occupation oraz pobliskiego Muzeum Stutthof dawnego nazistowskiego obozu koncentracyjnego. W jego pobliżu powstanie również Europejskie Centrum Solidarności, tworzona równolegle instytucja kultury, która będzie ukazywała nie tylko historię tego ruchu, ale także innych sił opozycyjnych w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, a do pewnego stopnia i historię komunizmu. Kontekst ów nada ekspozycji czytelny wymiar symboliczny, akcentując ciągłość doświadczeń historycznych tej części kontynentu europejskiego. Ekspozycja muzeum będzie się składać z trzech 202 zasadniczych bloków narracyjnych. Pierwszy z nich, zatytułowany Droga do wojny, poświęcony jest szeroko pojmowanej genezie konfliktu. Kładzie on przede wszystkim nacisk na ukazanie sił dążących do obalenia ładu wersalskiego a więc nazizmu, faszyzmu włoskiego, komunizmu i imperializmu japońskiego jako czynników brutalizujących politykę i świadomość, torujących w ten sposób drogę do II wojny światowej, a następnie prowadzących ją w sposób przemyślany zbrodniczo, z pogwałceniem prawa międzynarodowego i całkowitą pogardą dla człowieka (w tym również dla własnych obywateli). Obok informacji o ekspansji reżimów totalitarnych, a zwłaszcza o kolejnych tryumfach Hitlera, osiągniętych dzięki bierności demokracji zachodnich, już w tym miejscu wyraźnie zasygnalizowany zostanie eliminacyjny charakter nazizmu i komunizmu, ich skłonność do odrzucenia wszelkich ograniczeń w stosunku do grup uznawanych za wrogie czy niepożądane, dążenie do unicestwienia rzeczywistych i wyimaginowanych wrogów. Tutaj zostanie także ukazane, że w swym dążeniu do destrukcji ładu wersalskiego reżimy totalitarne współpracowały ze sobą, i to nie tylko, gdy były sobie ideowo bliskie, jak faszyzm i nazizm, ale również gdy deklarowały wzajemną wrogość. Obok wiadomości o interwencji włosko-niemieckiej podczas wojny domowej w Hiszpanii, zawarciu paktów stalowego, a następnie berlińskiego, nie może tu zatem zabraknąć informacji o układzie Ribbentrop-Mołotow i jego następstwach. Pojawienie się w tej części ekspozycji wiadomości o współdziałaniu nazizmu i komunizmu nie oznacza, że będzie ona stawiać znak równości pomiędzy tymi reżimami. Tym bardziej unikać chcemy wchodzenia w spór, który z systemów był bardziej zbrodniczy i dlaczego. Zamierzamy też zadbać o to, aby nieuchronne moralne potępienie zbrodni komunizmu tak jak i, rzecz jasna, nazizmu nie było jednoznaczne z antyrosyjskością czy antyniemieckością ekspozycji. W dalszej części wystawy ukazany bowiem zostanie zarówno decydujący wkład Związku Radzieckiego w pokonanie III Rzeszy, jak i wojenne cierpienia obywateli ZSRR, m.in. hekatomba mieszkańców Leningradu, których około milion zmarło z głodu w trakcie blokady oraz straszliwy los radzieckich jeńców wojennych, których ponad 3 mln straciło życie w niemieckiej niewoli. Pierwszy blok ekspozycji kończy się obszerną prezentacją niemieckiej agresji na Polskę we wrześniu 1939 r., stanowiącą co nie zawsze bywa pamiętane wyraźną prefigurację zjawisk, które nadały II wojnie światowej tak zbrodnicze piętno. W tej części zostaną więc przede wszystkim pokazane zbrodnie popełniane przez Niemców na etnicznie polskiej i żydowskiej lud-

ności cywilnej, mordy na jeńcach wojennych, ostrzeliwanie na drogach kolumn bezbronnych uchodźców oraz brutalne bombardowania miast, w tym zwłaszcza Warszawy, podczas gdy czysto militarne aspekty kampanii wrześniowej potraktowane zostaną jako tło prezentacji. Jest to zgodne z ogólną koncepcją muzeum, która przewiduje, iż historia wojskowości nie może zdominować narracji o innych aspektach II wojny światowej. Zgodnie z tą zasadą również w dalszych częściach ekspozycji prezentacja wiadomości na temat poszczególnych kampanii i bitew została ograniczona i skupiona w dwóch fragmentach, stanowiących rodzaj faktograficznego wprowadzenia do pozostałych działów. W sekcji dotyczącej polskiej wojny obronnej nie zabraknie oczywiście wiadomości o agresji radzieckiej 17 września 1939 r. i będącym jej konsekwencją rozbiorze Polski. Narracja o Wrześniu 1939 r. wyznacza punkt przejścia do kolejnego bloku Groza wojny. Zakładamy, że jego dominującym wątkiem (podobnie zresztą, jak całej wystawy) będą losy zwykłych ludzi. Ukazanie wojny przez pryzmat losów żołnierzy, jeńców, więźniów obozów, robotników przymusowych, a także kobiet, dzieci i mężczyzn cywilów będzie stanowić najbardziej uniwersalny i zrozumiały dla wszystkich zwiedzających przekaz niezależnie od ich narodowości. Taka perspektywa niesie też ze sobą głęboko pacyfistyczne przesłanie, zgodne z ideą muzeum. Ze względu na złożoność i obszerność tej problematyki konieczne będzie niewątpliwie wyróżnienie w jej ramach kilku wątków szczegółowych. Najważniejszy z nich zostanie poświęcony zbrodniczemu charakterowi wojny i okupacji, przez co rozumiemy świadome dążenie państw totalitarnych do unicestwienia całych państw i podbitych narodów. Ekspozycja dokumentuje fakt, iż jak już zostało wspomniane poczynając od 1 września 1939 r., armia niemiecka z założenia prowadziła działania wymierzone w ludność cywilną, ostrzeliwując na drogach kolumny uciekinierów, dokonując terrorystycznych nalotów na miasta (m.in. Wieluń i Warszawę, a następnie Rotterdam, Londyn, Coventry, Belgrad i wiele innych), a także mordując Żydów, przypadkowych cywilów i jeńców wojennych. W tej części wystawy ukazane zostaną również zbrodnie radzieckie, m.in. zamordowanie polskich oficerów i policjantów w 1940 roku. Dopiero w kontekście zbrodniczych sposobów prowadzenia wojny przez III Rzeszę właściwego sensu i proporcji nabiorą alianckie naloty strefowe na Niemcy oraz Japonię, które także zostaną uwzględnione w ekspozycji. Ważną częścią narracji o zbrodniczym charakterze wojny będzie oczywiście Holokaust. Kompleksowe ukazanie tego tematu, nawet wyłącznie w odniesieniu do ziem polskich, przekracza możliwości naszej placówki. Nie ma też, jak uznaliśmy, takiej potrzeby, biorąc pod uwagę istniejące już placówki muzealne upamiętniające Zagładę w Polsce (m.in. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Państwowe Muzeum na Majdanku wraz z jego oddziałem w Bełżcu, a w niedalekiej przyszłości również powstające w Warszawie Muzeum Historii Żydów Polskich). Zwiedzający nie mogą jednak odnosić wrażenia, że temat ten został w muzeum zmarginalizowany. Wraz z naszymi belgijskimi partnerami postanowiliśmy zatem rozwiązać ten dylemat poprzez zastosowanie, na stosunkowo ogra- 5. Wizualizacja fragmentu wystawy ukazująca niemiecki atak na Westerplatte moment rozpoczęcia wojny 5. Visualization of a fragment of an exhibition featuring the German attack on Westerplatte the moment of the outbreak of the war 6. Scenografia części poświęconej obozom koncentracyjnym nawiązuje do wnętrz drewnianych baraków 6. Stage design of a fragment on concentration camps referring to the interiors of wooden barracks 203

Muzea i kolekcje 7. Instalacja artystyczna ukazująca zdjęcia ofiar Zagłady umieszczone na wielkich taflach szkła 7. Art installation showing photographs of the victims of the Holocaust displayed on large panes of glass 8. Symboliczne przedstawienie rozbioru Polski dokonanego przez III Rzeszę i ZSRR w efekcie paktu Ribbentrop-Mołotow 8. Symbolic depiction of the partition of Poland carried out by the Third Reich and the USSR due to the Ribbentrop-Molotov pact niczonej powierzchni, scenografii pozwalającej oddać wyjątkowość ludobójstwa dokonanego na Żydach. Rolę tę będzie pełnić instalacja artystyczna, składająca się z kilku ustawionych równolegle do siebie ogromnych szklanych ścian, na których zostaną zamieszczone fotografie ofiar Zagłady. Ma ona uświadamiać zwiedzającym ogrom zbrodni Holokaustu, a zarazem przypominać, że składały się nań miliony jednostkowych cierpień i tragedii ofiar. Zagłada Żydów sąsiaduje na naszej ekspozycji z ludobójstwem dokonanym na Romach, poprzedza ją zaś narracja o akcji T4 zabijaniu psychicznie cho- 204 rych i niepełnosprawnych, którą III Rzesza rozpoczęła na masową skalę w chwili rozpoczęcia wojny, oraz opowieść o obozach koncentracyjnych, które pokazujemy jako miejsce, gdzie system zbrodni został doprowadzony do ostatecznych, nieznanych wcześniej granic. Narracja o zbrodniczym charakterze wojny i okupacji uwzględnia także inne przypadki ludobójstwa, terroru i mordów popełnianych na ludności cywilnej, w tym m.in. japońską masakrę Nankinu w 1937 r., masowe egzekucje Polaków na ziemiach wcielonych do Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie, włączając w to wymordowanie przez niemieckie oddziały w dniach 5 7 sierpnia 1944 r. kilkudziesięciu tysięcy cywilnych mieszkańców Warszawy, a także pacyfikacje pomniejszych miejscowości, których Niemcy dokonywali w całej niemal Europie (m.in. polski Michniów, czeskie Lidice i Ležáky, francuskie Oradour sur Glane, włoskie Marzabotto). Wątek poświęcony ludobójstwu obejmuje także krwawe konflikty etniczne, których sprawcami nie byli Niemcy, np. eksterminację przez Ukraińców ok. 100 tys. Polaków na Wołyniu i w Galicji Wschodniej, a także czystki etniczne na Bałkanach. Wydarzenia te zostaną pokazane jako wynik anomii, obserwowanego wcześniejszej ludobójstwa (eksterminację Polaków poprzedziła na Wołyniu zagłada Żydów) i zachwiania norm społecznych. Jako element bestialskiej polityki reżimów totalitarnych przedstawione zostały także praca niewolnicza, do jakiej zmuszano podbite narody, oraz przymusowe deportacje ludności. Oba te zjawiska interpretujemy jako elementy inżynierii społecznej, prowadzonej przez III Rzeszę i ZSRR. Przemieszczenia ludności staramy się pokazać w całej ich skali i złożoności, nie pomijając zapominanych często w tym kontekście ruchów wielkich mas ludności, jakimi były np. wypędzanie ludności żydowskiej do gett czy wywózki na roboty do Rzeszy. Wystawa powinna uświadamiać zwiedzającym, że III Rzesza i ZSRR wysiedlały ludzi od samego początku wojny i przez cały okres jej trwania. Przykładem tego były marsze śmierci więźniów obozów koncentracyjnych, organizowane przez Niemców nawet w momencie najtragiczniejszych ucieczek ich własnej ludności cywilnej przed Armią Czerwoną (np. w Palmnikach koło Pilawy 31 stycznia 1945 r., dzień po zatopieniu Wilhelma Gustloffa, wymordowano ok. 3 tys. więźniów przepędzonych tam ze wschodniopruskich filii obozu koncentracyjnego Stutthof). Dopiero na tym tle, w dalszej części ekspozycji poświęconej końcowej fazie wojny, pokazane zostaną ucieczki niemieckiej ludności cywilnej przed nadciągającą Armią Czerwoną oraz wysiedlenia Niemców z państw Europy Środkowej. Narracja o losach ludzi podczas II wojny światowej

będzie ukazywać również ówczesne życie codzienne zarówno żołnierzy, jak i cywilów. Podstawowe muzealia, jakie zobaczymy w tej części wystawy, to przedmioty powszedniego użytku, dokumentujące problemy, z jakimi musieli zmierzyć się ówcześni ludzie w wymiarze materialnym, społecznym czy nawet psychologicznym. Przykładami takich artefaktów mogą być kartki na żywność i odzież, produkowane podczas wojny substytuty dóbr deficytowych, tzw. ersatze, ubrania, zabawki dziecięce. Zapoznanie się z nimi uświadomi zwiedzającym odmienność sytuacji na różnych frontach oraz w różnych częściach okupowanej i walczącej Europy, ale także ukaże im podobieństwa ludzkich przeżyć. Kolejna bardzo istotna część wystawy poświęcona została ruchowi oporu w Polsce i w innych okupowanych krajach, który ukazano na tle zarysowanego wcześniej szerokiego spektrum wyborów dokonywanych przez społeczności i jednostki od poparcia dla zbrodniczych reżimów i ich polityki, poprzez różne formy kolaboracji, obojętność, aż po bierny i czynny opór. Punktem wyjścia tej narracji jest fenomen Polskiego Państwa Podziemnego, z jego strukturami cywilnymi i wojskowymi od momentu narodzin pierwszych organizacji konspiracyjnych, aż po akcję Burza i Powstanie Warszawskie. Każdemu z aspektów funkcjonowania Polski Podziemnej towarzyszą prezentacje analogicznych lub zbliżonych form oporu w innych krajach wybrane akcje sabotażowe i dywersyjne (zniszczenie fabryki ciężkiej wody w Norwegii, zamach na Reinharda Heydricha w Protektoracie Czech i Moraw), działania partyzanckie w Jugosławii i ZSRR, antyniemieckie powstania (w Paryżu i na Słowacji w 1944 r. oraz w Pradze w maju 1945 r.), ale też np. towarzyskie bojkotowanie Niemców, malowanie symboli patriotycznych, pomoc prześladowanym Żydom. Szerokie zaprezentowanie niezbrojnych form spełnia postulat formułowany przez współczesną historiografię europejską i wydaje się nam niezbędnym warunkiem uczciwego porównania sytuacji różnych państw pod okupacją niemiecką. W tej części ekspozycji, z zachowaniem odpowiednich proporcji, uwzględniony został również niemiecki ruch oporu. Dalszą część bloku Groza wojny poświęcono walce o informację (m.in. złamaniu kodów Enigmy ), totalnej mobilizacji gospodarczej i społecznej państw biorących udział w wojnie, a także rozgrywce dyplomatycznej i politycznej, prowadzonej między państwami zachodnimi a ZSRR. Została ona ukazana poprzez pryzmat jej konsekwencji dla Polski i innych państw Europy Środkowej i Wschodniej, które w imię określonych korzyści strategicznych zostały przez zachodnich przywódców uznane za strefę wpływów Stalina, tracąc tym samym na długie dekady możliwość samostanowienia, demokratycznego rozwoju i gospodarczej prosperity. Ten fragment wystawy stanowi zwornik z częściami dokumentującymi moment zakończenia wojny (upadek III Rzeszy i jej bezwarunkowa kapitulacja, wyzwolenie Europy i jednoczesne podporządkowanie jej dużej części ZSRR, zrzucenie bomb atomowych na Japonię) oraz z narracją o latach powojennych, zatytułowaną Długi cień wojny. Respektując zasadniczą cezurę 1945 r., muzeum ukazuje bowiem w skondensowanej formie również najistotniejsze skutki konfliktu: gigantyczne straty ludzkie i materialne, zmiany granic w Europie Środkowej i Wschodniej, podział kontynentu i sowietyzację obszarów na wschód od Łaby, a także powojenne przemieszczenia ludności: wysiedlenia Niemców, powroty różnych kategorii Displaced Persons, repatriację Polaków z Kresów, powstanie diaspory polskiej na Zachodzie, wyjazdy osób pochodzenia żydowskiego do Palestyny. W części tej zostały uwzględnione także rozliczenia z wojenną przeszłością, poczynając od procesów niemieckich i japońskich zbrodniarzy wojennych, a skończywszy na różnych formach retrybucji, jakie stosowano w Europie po zakończeniu okupacji wobec kolaborantów i osób podejrzewanych o sprzyjanie wrogowi. Ekspozycję zamyka ekran, na którym ukazywane są równolegle najważniejsze wydarzenia po 9. Wizualizacja części wystawy poświęconej deportacjom prowadzonym przez III Rzeszę i ZSRR w czasie wojny 9. Visualisation of a fragment of an exhibition on deportations conducted by the Third Reich and the USSR during the war (Wszystkie fot. ze zbiorów Muzeum II Wojny Światowej) 205

obu stronach Żelaznej Kurtyny. Prezentacja ta kończy się upadkiem komunizmu w Europie Środkowej i przyjęciem jej państw do Unii Europejskiej. Po uwzględnieniu zmian wynikających z konieczności dostosowania rozwiązań scenograficznych do projektu architektonicznego, powierzchnia wystawy głównej muzeum wynosi 5 tys. m 2, z czego około 1 tys. m 2 przeznaczono na przestronną galerię, stanowiącą główną oś zwiedzania. W chwili obecnej w zbiorach muzeum znajduje się około 4 tys. obiektów. Przewiduje się, że placówka zostanie otwarta dla zwiedzających 1 września 2014 r., w 75. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Paweł Machcewicz, Piotr M. Majewski Museum of the Second World War in Gdańsk The general idea of the Museum of the Second World War was outlined in 2008. A year later, it became the basis of an international competition for the design concept of the main exhibition won by the Belgian design company NV Tempora S.A. From that time, the exhibition s thematic and spatial layout is being developed in close cooperation with this team, and the museum staff is responsible for an elaboration of the scenario of the exposition and an acquisition of artefacts. Since late 2010 architects from the Polish group Kwadrat, who won the competition for the museum building, have emerged as a third partner in discussions about the final shape of the exhibition. By now, the thematic scheme of exhibition has been finally set up and adjusted to the layout of the building. It consists of 17 sections, with approximately half designed in detail. The narrative starts from the origin of the conflict (with the totalitarian powers aiming to destroy the order of Versailles) and spans from the outbreak of the war, the Blitzkrieg, the occupation and collaboration to terror, concentration camps, the Holocaust and the Resistance. Subsequently, the exhibition shows the defeat of the Axis powers, the liberation of Europe and the Sovietisation of its eastern and central parts. A brief presentation of the longterm consequences of the conflict will help to understand how some results had survived almost to the present day. Profesor Paweł Machcewicz, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. Muzeum II Wojny Światowej, od grudnia 2008 r. dyrektor tegoż muzeum; w latach 2000-2005 dyrektor Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej; autor książek na temat historii XX wieku; e-mail: sekretariat@muzeum1939.pl dr hab. Piotr M. Majewski, historyk dziejów najnowszych, pracownik Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego; od 2009 wicedyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku; główne zainteresowania badawcze: historia Czechosłowacji i stosunki czesko-niemieckie w XX w., przymusowe migracje ludności, polityka zagraniczna PRL, rola muzeów w kształtowaniu społecznej pamięci historycznej o II wojnie światowej; e-mail: p.majewski@muzeum1939.pl 206