Załącznik do: Uchwały Nr Rady Gminy Przodkowo z dnia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO na lata 2005-2010

Załącznik do: Uchwały Nr Rady Gminy Przodkowo z dnia STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO na lata 2005-2010 LISTOPAD 2005

SPIS TREŚCI 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA...3 1.1. TŁO I PRZYCZYNY...4 1.2. WARTOŚCI I DEFINICJE...6 1.3. STRUKTURA DOKUMENTU...10 1.4. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH...10 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA...18 2.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY...19 2.2. DEMOGRAFIA...20 2.3. PROBLEMY SPOŁECZNE Z PERSPEKTYWY OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ...22 2.4. KWESTIA DZIECKA...29 2.5. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH...34 2.6. KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI...40 2.7. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W GMINIE...42 2.8. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI...43 2.9. IDENTYFIKACJA NAJWAŻNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY...45 2.10. ANALIZA SWOT...49 2.11. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH...56 2.12. PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ...59 3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA...61 3.1. MISJA...62 3.2. CELE STRATEGICZNE...63 3.3. MONITORING I WDRAŻANIE STRATEGII...71 4. UWAGI KOŃCOWE...77 STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 2

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu. Przedstawione w niej zostały aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego, zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna oraz najważniejsze informacje dotyczące metodyki pracy nad strategią. Jest tutaj także pokazany związek analizy z innymi dokumentami strategicznymi, funkcjonującymi na różnych poziomach administrowania i zarządzania. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 3

1.1. TŁO I PRZYCZYNY Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych ma stanowić podstawę do realizacji względnie trwałych wzorów interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Dokument charakteryzuje w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji rozwiązujących kwestie społeczne, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. Obowiązek opracowania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika wprost z art. 17.1 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Różnorodność problemów społecznych występujących w gminie powoduje konieczność wzięcia pod uwagę także innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz.1001), ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz.1231 z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U z 2005 r. Nr 180 poz. 1493). Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji strategii może zachodzić potrzeba odwołania się również do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i edukacji publicznej, budownictwa socjalnego. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 4

Europejska polityka społeczna została określona w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 roku, na którym kraje członkowskie Unii Europejskiej uznały, że zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego będzie centralnym elementem w procesie modernizacji europejskiego modelu społecznego. W roku 2001 uzgodniony został przez Radę, Parlament i Komisję Europejską Wspólnotowy program na rzecz walki z wykluczeniem społecznym na lata 2002-2006. Jego celem jest wsparcie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Polska zgłosiła gotowość przystąpienia do programu, w efekcie, czego podjęła prace nad przygotowaniem Memorandum w sprawie Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum JIM), Narodowej Strategii Integracji Społecznej oraz Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej. Powołany przez Prezesa Rady Ministrów w roku 2003 Zespół Zadaniowy do spraw Reintegracji Społecznej opracował dokument pt.: Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski. Autorzy tego dokumentu podjęli próbę dokonania całościowej analizy sytuacji społecznej w Polsce, wskazania priorytetowych problemów oraz dobrych praktyk na rzecz inkluzji osób i grup. Opracowując lokalną strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych, uwzględniono dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność zapewnienia dialogu i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz biznesu. Uznaje się także za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim: Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 oraz założenia do Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Sektorowy Program Operacyjny Rozwoju Zasobów Ludzkich. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 5

1.2. WARTOŚCI I DEFINICJE Wartość to termin używany do określenia tego, co godne uznania i pożądania, cenne i dobre. Człowiek budujący swój system wartości pewne z nich eliminuje (odrzuca jako złe, czyli traktuje je jako antywartości ), inne pozostawia i hierarchizuje według przypisywanej im ważności. Wartość jest cechą względną, a to oznacza, że nie zawsze, nie w każdym miejscu, nie przez wszystkich i nie w każdych okolicznościach przypisywana jest przedmiotom podlegającym ocenie. Według Stefana Nowaka, przedmiotami wartościowania w polityce społecznej są najczęściej stosunki społeczne, stan zaspokojenia potrzeb, instytucje społeczne, stosunki między człowiekiem a przyrodą. Polityka społeczna oparta na określonych zasadach, normach i wartościach może być postrzegana jako przewodnik działania państwa i władz samorządowych różnych szczebli w celu: kształtowania warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich, a także ogólnych warunków rozwoju; harmonizowania i godzenia rozbieżnych interesów różnych grup społecznych oraz tworzenia warunków dla pokoju społecznego między kapitałem a pracą. Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak i zasady. Źródła, z których czerpie wartości polityka społeczna, są bardzo różnorodne. Należą do nich m.in. ideologie, doktryny społeczne i gospodarcze, społeczne oczekiwania wyrażane za pośrednictwem różnych kanałów społecznej komunikacji, normy zwyczajowe, poglądy osób znaczących w społeczeństwie. W polityce społecznej, odwołującej się do wartości cenionych przez społeczeństwo, ważny jest wprowadzony przez Stanisława Ossowskiego podział na wartości odczuwane i uznawane. Wartości odczuwane wiążą się głównie ze sferą emocjonalną, zaś uznawane opierają się na przekonaniach, że pewne cechy powinny być odczuwane jako wartość. Niektóre zasady polityki społecznej są tożsame z wartościami. Zasady to ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb. Zasady, które są najczęściej artykułowane bądź realizowane w polityce społecznej, a które stają się dla twórców strategii podstawowymi fundamentami budowania społeczności lokalnej, wolnej od zagrożeń i problemów społecznych, to: STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 6

1. Zasada samopomocy przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami życiowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych; zazwyczaj w ramach niewielkich nieformalnych grup. 2. Zasada przezorności oznacza, że bezpieczeństwo socjalne jednostki nie może być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale wynikać powinno także z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny. 3. Zasada solidarności społecznej najczęściej rozumiana jako przenoszenie konsekwencji, niekiedy utożsamiana z solidaryzmem społecznym, oznaczającym wyższość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych klas lub warstw. 4. Zasada pomocniczości oznacza przyjęcie określonego porządku, w jakim różne instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb; w pierwszej kolejności pomoc powinna pochodzić od rodziny, następnie od społeczności lokalnej, a na końcu od państwa. 5. Zasada partycypacji wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która poszczególnym ludziom zapewnia możliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych, natomiast poszczególnym grupom pozwala zająć równoprawne z innymi miejsce w społeczeństwie. 6. Zasada samorządności stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka, a wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która jednostkom i grupom gwarantuje prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych oraz tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizacji interesów. 7. Zasada dobra wspólnego przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli oraz polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. 8. Zasada wielosektorowości polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 7

Polityka społeczna, jako przewodnik czy też wskazówka działania oparta na zadeklarowanych wartościach i zasadach, określa i wyjaśnia misję, obejmuje możliwości i cele przedsięwzięć organizacyjnych, wymusza odpowiednie zachowania, nakreślając przydział odpowiedzialności i towarzyszącą temu delegację kompetencji na wszystkie poziomy organizacyjne. Z wymienionych powyżej zasad wynikają podstawowe cele, które powinny kształtować politykę społeczną w danym środowisku lokalnym. Są to przede wszystkim: dążenie do poprawy położenia materialnego i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych; prowadzenie bieżących działań osłonowych; dostrzeganie zagrożeń społecznych z wyprzedzeniem; dorównywanie do standardów unijnych i międzynarodowych. Polityka społeczna Unii Europejskiej opiera swoje założenia na działaniach związanych z polepszeniem warunków życia, pracy i kształcenia, zapewnieniem powszechności prawa do zatrudnienia i wykształcenia, a wreszcie stworzeniem systemu zabezpieczenia społecznego. Z uwagi na przystąpienie naszego kraju do tej struktury społeczno-gospodarczej jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, że właśnie te wartości i zasady stanowią fundament budowy dokumentu wskazującego lokalne problemy społeczne i metody ich rozwiązywania. W polityce społecznej terminem problemy społeczne oznacza się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym. Natomiast określeniem kwestia społeczna wyróżnia się wśród nich te, które: odznaczają się szczególną dolegliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa; są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo, do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych; nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich. W węższym znaczeniu termin kwestia społeczna oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla życia i współdziałania członków społeczności. W szerszym znaczeniu termin ten oznacza natomiast sprzeczność pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dążeniami jednostek i zbiorowości do godnego życia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 8

Jan Danecki w publikacji Kwestie społeczne istota, źródła, zarys diagnozy przyjmuje, że źródła kwestii społecznych tkwią wewnątrz społeczeństwa, w mechanizmach życia zbiorowego i mogą być jak każdy problem społeczny ograniczane i rozwiązywane we wszystkich skalach współżycia: od rodziny poprzez środowiska lokalne i zawodowe po skalę ogólnopaństwową czy międzynarodową. Mechanizmów powstawania problemów społecznych i kwestii społecznych upatrywać należy w funkcjonowaniu społeczeństwa. Są nimi przede wszystkim: dezorganizacja społeczeństwa; gwałtowna zmiana społeczna; opóźnienia kulturowe; przemiany gospodarze wyprzedzające przemiany w sposobie myślenia i działania; złe funkcjonowanie instytucji politycznych czy administracyjnych; niekompetencja polityków czy urzędników państwowych; dysfunkcjonalność instytucji społecznych; dominacja grup społecznych, eksploatacja, wyzysk; nierówności społeczne, niesprawiedliwość społeczna; złe funkcjonowanie instytucji edukacyjnych; nieprzystosowanie do pełnienia określonych ról społecznych. Funkcjonujące w środowisku lokalnym kwestie i problemy społeczne prowadzą do wykluczenia społecznego, czyli sytuacji uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej jednostce lub grupie zgodne z prawem pełnienie ról społecznych, korzystanie z dóbr publicznych i infrastruktury społecznej, gromadzenie zasobów i zdobywanie dochodów w godny sposób. Środkiem umożliwiającym przeciwdziałanie tej sytuacji jest integracja społeczna oparta na zasadach dialogu, wzajemności i równorzędności. Podejmowane w tym celu działania wspólnotowe służą budowie społeczeństwa opartego na demokratycznym współuczestnictwie, rządach prawa i poszanowaniu różnorodności kulturowej. W społeczeństwie tym obowiązują i są realizowane podstawowe prawa człowieka i obywatela oraz skutecznie wspomaga się jednostki i grupy w realizacji ich celów życiowych. Przygotowując dokument programowy, wskazujący kierunki działań samorządu w kształtowaniu i realizacji lokalnej polityki społecznej, nie można nie wspomnieć o wartości podstawowej, która posłużyła autorom za fundament przy jego opracowywaniu. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 9

Wartością tą jest zasada wspierania rodziny jako najważniejszej komórki społecznej. Jest ona głównym przesłaniem niniejszego dokumentu, gdyż od wspierania siły rodziny należy rozpoczynać każdy rodzaj oferowanej pomocy. 1.3. STRUKTURA DOKUMENTU Strategie rozwiązywania problemów społecznych to względnie trwałe wzory interwencji społecznych podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Mówiąc o gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, należy mieć na myśli w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji pomocy społecznej (i pokrewnych), prowadzone na terenie gminy, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. W oparciu o uzyskane informacje i materiały został przygotowany dokument, który pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej oraz wskaże obszary, które w najbliższym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz lokalnych. Metodyka opracowania dokumentu pozwoliła zaangażować środowisko lokalne w budowę strategii na najważniejszych etapach, od diagnozy po wdrożenie i realizację. Przedłożony materiał został opracowany w miejscowym Ośrodku Pomocy Społecznej przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Pomoc zewnętrzna polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. 1.4. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Konstruując strategię rozwiązywania problemów społecznych gminy, należy pamiętać, że nie jest to jedyny dokument w obszarze polityki społecznej, którego skutki będą dotyczyły jej mieszkańców. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 10

Krytyczna analiza dokumentów programowych powstających na poziomie kraju, województwa czy powiatu pozwala na skuteczniejsze programowanie działań na poziomie lokalnym w taki sposób, by nie powielać pewnych działań, ale wpisywać się własnymi propozycjami programowymi w już funkcjonującą rzeczywistość formalnoprawną. 1.4.1. NARODOWY PLAN ROZWOJU NA LATA 2007-2013 Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 jest kompleksowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Przygotowanie i realizacja NPR ma spowodować skuteczne włączenie Polski w kształtowanie Unii Europejskiej, której jednym z konstytucyjnych fundamentów jest zasada spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Obecność Polski w Unii Europejskiej stwarza naszemu krajowi ogromną szansę na zmniejszenie dystansu do najwyżej rozwiniętych społeczeństw. Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2007-2013 spaja wszystkie przedsięwzięcia o charakterze rozwojowym. Jest on koncepcją modernizacji polskiej gospodarki oraz propozycją takich zmian instytucjonalnych, które umożliwią tę modernizację. Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 został przyjęty przez Radę Ministrów 11 stycznia 2005 r. Misją NPR jest podjęcie i uruchomienie przedsięwzięć, które zapewnią wysoki wzrost gospodarczy, spowodują umocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz przyczynią się do wzrostu zatrudnienia przy zapewnieniu wyższego poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W Narodowym Planie Rozwoju zawarto główne zasady sprzyjające realizacji podstawowych wartości. Są nimi: pomocniczość państwa, czyli umacnianie samorządności terytorialnej oraz budowa społeczeństwa obywatelskiego z zachowaniem autonomii i partnerstwa w relacjach między administracją państwową oraz strukturami samorządowymi i pozarządowymi; uznanie wykształcenia, wiedzy, informacji i kultury za fundament społecznogospodarczego rozwoju; polityka prorodzinna, która przyczynia się do wyższego poziomu dzietności, gwarantuje prawidłowy rozwój dzieci i promuje partnerski model rodziny; ochrona rynku i konkurencji; STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 11

zapewnienie równego dostępu do sądów i ochrony konstytucyjnych praw; dialog obywatelski i partnerstwo społeczne; kształtowanie partnerskich relacji Polski z państwami demokratycznymi oraz jej uczestnictwo w globalnej polityce i gospodarce. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 formułuje trzy cele strategiczne: 1. Utrzymanie kraju na ścieżce wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Polska gospodarka charakteryzuje się znaczącym potencjałem rozwojowym, ale też szeregiem strukturalnych zapóźnień i deficytów. Zagrożeniem jest na przykład wysoki i szybko rosnący poziom zadłużenia państwa. Rozwiązywanie zasadniczych problemów gospodarczych i społecznych będzie możliwe jedynie pod warunkiem utrzymania wysokiego poziomu wzrostu gospodarczego. 2. Wzmocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrost zatrudnienia. W 2004 r. polska gospodarka wyszła z okresu stagnacji i spowolnionego tempa wzrostu gospodarczego. Można przewidywać, że tempo wzrostu gospodarczego zbliży się do poziomu 6 procent. Właśnie teraz niezbędne staje się podejmowanie procedur i uruchamianie przedsięwzięć, które umocnią mikroekonomiczne fundamenty gospodarki oraz utrwalą tendencję wzrostową. 3. Podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Transformacja ustrojowa w latach 1989-2004 wiązała się z występowaniem negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Wysokie bezrobocie, pogłębiające i poszerzające się ubóstwo, wykluczenie społeczne, dezintegracja społeczna, marginalizacja wielu wspólnot lokalnych i peryferyzacja niektórych regionów stanowią zagrożenie i przeszkodę w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz stają się źródłem konfliktów społecznych. Jednocześnie zjawiska te ograniczają potencjał rozwojowy gospodarki i możliwości awansu cywilizacyjnego. Stąd rozwój społeczno- -gospodarczy musi respektować m.in. zasadę zrównoważonego rozwoju. Miarami realizacji tego celu będą: zróżnicowanie poziomu dochodów i rozwoju regionalnego oraz dostępność komunikacyjna do regionów peryferyjnych. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 jest kontynuacją obowiązującego obecnie planu na lata 2004-2006. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 12

1.4.2. NARODOWA STRATEGIA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej (NSIS). Wynikają również z założeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 r. przez Radę Europejską w Nicei. Polska w pełni zaakceptowała ich zasadność, co zostało oficjalnie potwierdzone poprzez przyjęcie w grudniu 2003 r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich w marcu 2000 roku. Polskie priorytety wpisują się także w podstawowe założenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych założeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one także z przedstawionej analizy sytuacji ekonomiczno-społecznej, ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagrożenia wykluczeniem społecznym. Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące: wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym; poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i średnim; upowszechnienie kształcenia na poziomie wyższym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy; rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci; upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego: radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań; STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 13

ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwiania dochodowego, tak aby różnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. Bezrobocie jest jedną z form wykluczenia społecznego silnie powiązaną z innymi jego przejawami, np. ubóstwem, w warunkach niskiej skuteczności systemu zabezpieczenia socjalnego dla osób bezrobotnych i ich rodzin. Dlatego też w Narodowej Strategii Integracji Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy: ograniczenie bezrobocia długookresowego; zmniejszenie bezrobocia młodzieży; zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych; zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy. W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia: wydłużenie przeciętnego trwania życia w sprawności; upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, finansowanych ze środków publicznych; zwiększenie zakresu objęcia kobiet i dzieci programami zdrowia publicznego. W zakresie realizacji innych praw społecznych: zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością; zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych; rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami; zwiększenie zaangażowania obywateli w działalność społeczną; realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne; zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 14

1.4.3. KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej to program poprawy dostępu do praw społecznych i zwiększania poziomu ich realizacji. Jest to również zasadniczy instrument osiągania integracji społecznej w europejskim modelu społecznym. Realizacja praw społecznych wymaga oczywiście poniesienia określonych kosztów, tak samo jak realizacja wszystkich innych kategorii praw człowieka zawartych w prawie międzynarodowym i krajowym. Należy więc zapewnić w sposób trwały zasoby finansowe, kadrowe, lokalowe, rzeczowe i inne instytucjom odpowiedzialnym za realizację tych praw. Prawa społeczne powinny mieć obecnie priorytet w wydatkach publicznych. Ich realizacja znacznie się pogorszyła w ostatnich latach, a więc zmniejsza się poziom integracji społecznej, a zwiększa skala i zasięg procesów wykluczenia społecznego. W Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej za najważniejsze uznano: działania edukacyjne, socjalne i zdrowotne zapobiegające wykluczeniu oraz wspierające grupy zagrożone; budowę systemu bezpieczeństwa socjalnego oraz przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu; realizację prawa do pracy dla każdego, w tym szczególnie dla grup defaworyzowanych na rynku pracy poprzez odpowiednią politykę makroekonomiczną i politykę zatrudnienia; rozwój systemu instytucjonalnego z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji rządowych i samorządowych, otwierającego przestrzeń dla aktywności obywatelskiej i upodmiotowienia osób korzystających z usług społecznych, świadczonych zarówno przez państwo, jak i przez organizacje pozarządowe. Na poziomie operacyjnym istotnym jest, by polska polityka integracji społecznej realizowana była we współpracy z szeroko rozumianymi partnerami społecznymi. Szczególnie chodzi tu o związki zawodowe i związki pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy lokalne oraz odpowiednie charytatywne instytucje kościołów i związków wyznaniowych. Niezależnie od osiągniętego poziomu zamożności oraz stanu koniunktury gospodarczej państwo nie jest w stanie zrealizować celów tej polityki bez partnerstwa z innymi instytucjami. W tym kontekście ustalono następujące priorytety na najbliższe dwa lata: STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 15

zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, głównie poprzez zwiększenie ich uczestnictwa w działalności organizacji pozarządowych i innych formach pracy społecznej oraz samopomocy; wzrost liczby samorządów, które z pełną wrażliwością i zaangażowaniem podejmą się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, a następnie zrealizują ich założenia. 1.4.4. STRATEGIA WSPIERANIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W POWIECIE KARTUSKIM W LATACH 1999-2012 Rada Powiatu Kartuskiego w 1999 roku przyjęła dokument pt.: Strategia Wspierania Osób Niepełnosprawnych w Powiecie Kartuskim. Do celów głównych zaliczono: stworzenie w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, banku informacji o potrzebach osób niepełnosprawnych oraz o możliwościach i okazjach pojawiających się w otoczeniu dla tych ludzi, stworzenie możliwości uczenia się i rozwoju każdego dziecka niepełnosprawnego w integracyjnej grupie przedszkolnej i klasie szkolnej, zniesienie barier architektonicznych w miejscach użyteczności publicznej, powołanie zespołu ds. udzielania pomocy organizacyjno-prawnej osobom niepełnosprawnym w sprawach przystosowania mieszkań, stworzenie w powiecie kartuskim puli mieszkań chronionych, zorganizowanie powiatowego systemu transportu dla osób niepełnosprawnych, stworzenie możliwości pracy dla osób niepełnosprawnych w każdej gminie powiatu kartuskiego, stworzenie możliwości korzystania z rehabilitacji i opieki zdrowotnej przez osoby niepełnosprawne, zorganizowanie systemu działań wspierających dla osób niepełnosprawnych i ich rodzin, stworzenie systemu działań społecznych i organizacji umożliwiających osobom niepełnosprawnym rozwój osobisty oraz aktywny udział w życiu lokalnej społeczności. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 16

1.4.5. STRATEGIA POMOCY DZIECIOM, MŁODZIEŻY I RODZINIE W POWIECIE KARTUSKIM NA LATA 2000-2012 Strategia pomocy dzieciom, młodzieży i rodzinie obejmuje zbiór celów głównych i szczegółowych, które będą realizowane w przeciągu 10 lat. Do głównych celów zaliczono: stworzenie systemu współpracy osób i instytucji zajmujących się pomocą rodzinie w powiecie kartuskim, stworzenie systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej rodzinie, stworzenie systemu kształcenia kadry psychologiczno-pedagogicznej oraz rodziców i wolontariuszy, stworzenie odpowiednich warunków do życia i rozwoju dzieciom i młodzieży pozbawionych opieki rodzin pierwotnych, zorganizowanie na terenie powiatu odpowiednich warunków do resocjalizacji dla dzieci i młodzieży wchodzącej w konflikt z prawem, wprowadzenie nowych elementów do istniejącego systemu pomocy dla dzieci i młodzieży uzależnionej. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 17

2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Część diagnostyczna zawiera diagnozę problemów społecznych gminy. Diagnoza została oparta na badaniu źródeł zastanych oraz analizie skonstruowanych specjalnie do tego celu ankiet i wywiadów. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 18

2.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY Przodkowo jest gminą położoną na zachodnim obrzeżu aglomeracji Gdańskiej w obszarze Pojezierza Kaszubskiego. Zajmuje powierzchnię 8539 ha i jest jedną z mniejszych gmin Województwa Pomorskiego. Na terenie gminy Przodkowo zamieszkują 7.024 osoby. Gmina Przodkowo jest jedną z ośmiu jednostek samorządu terytorialnego wchodzącego w skład powiatu kartuskiego. Gmina składa się z 35 wsi połączonych w szesnaście sołectw: Czeczewo, Hopy, Kawle Dolne, Kczewo, Kłosowo, Kobysewo, Kosowo, Pomieczyno, Przodkowo Działki, Przodkowo, Rąb, Smołdzino, Szarłata, Tokary, Warzenko i Załęże. Siedzibą władz i ośrodkiem obsługi gminy jest wieś Przodkowo. Wieś Przodkowo leży na trasie Trójmiasto Kartuzy w odległości 25 km od głównych miast Trójmiasta oraz 9 km od Kartuz i Żukowa. Na terenie gminy Przodkowo działa ok. 311 podmiotów gospodarczych prywatnych i 1 podmiot publiczny. Jest tu jedno przedszkole, do którego uczęszcza 35 dzieci, pięć szkół podstawowych, w których uczy się 781 uczniów, oraz 3 gimnazja o łącznej liczbie 362 uczniów. Na terenie gminy jest jedna szkoła ponadgimnazjalna, do której uczęszcza 337 uczniów. Mieszkańcy gminy Przodkowo mają zapewnioną opiekę zdrowotną w jednym ośrodku zdrowia zdrowia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 19

2.2. DEMOGRAFIA Poniżej prezentujemy sytuację demograficzną gminy Przodkowo. Struktura administracyjna gminy Przodkowo z uwzględnieniem liczby mieszkańców (w procentach) 5,4% 5,6% 14,3% 12,7% 5,0% 3,2% 2,5% 4,6% 14,1% 6,0% 5,9% 1,9% 3,9% 6,6% 3,9% 4,4% Czeczewo Hopy Kawle Dolne Kczewo Kłosowo Kobysewo Kosowo Pomieczyno Przodkowo - Działki Przodkowo Rąb Smołdzino Szarłata Tokary Warzenko Załęże Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie Gminę Przodkowo zamieszkuje 7.024 osób, z czego najwięcej (1.004 mieszkańców tj. 14,3% całej ludności gminy) zamieszkuje w Pomieczynie, natomiast najmniejszą liczbę mieszkańców (tylko 131 osób, co stanowi 1,9% ludności gminy) odnotowano w sołectwie Warzenko. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 20

Struktura wiekowa mieszkańców gminy Przodkowo w 2004 r. (w procentach) 4344; 61,8% 1993; 28,4% osoby w wieku przedprodukcyjnym osoby w wieku poprodukcyjnym 687; 9,8% osoby w wieku produkcyjnym Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie W 2004 r. teren gminy Przodkowo zamieszkiwały 7.024 osoby, z czego 28,4% to dzieci i młodzież, ponad połowa ludności 61,8% osiągnęła wiek produkcyjny, a 9,8% wiek poprodukcyjny. Strukturę wiekową mieszkańców charakteryzuje wyższy procent osób w wieku przedprodukcyjnym i niższy procent osób w wieku poprodukcyjnym. Struktura wiekowa mieszkańców gminy Przodkowo na dzień 31.12.2004 roku w porównaniu ze strukturą ogólnopolską (w procentach) 70 61,8 62,9 60 50 40 30 20 10 28,3 21,9 9,8 15,2 0 wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Przodkowo Polska Badania własne Centrum AV STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 21

Analizując strukturę wiekową mieszkańców gminy Przodkowo należy stwierdzić, że jest ona porównywalna ze strukturą demograficzną całej Polski. Zauważyć można stosunkowo znaczny procent osób w wieku przedprodukcyjnym w porównaniu ze średnią krajową, natomiast odsetek osób w wieku poprodukcyjnym jest znacznie niższy w odniesieniu do średniej krajowej. Jednak jak szacuje GUS w przyszłości będziemy mieli do czynienia ze zwiększającą się liczbą osób w wieku poprodukcyjnym, co jest spowodowane zmniejszającą się liczbą urodzeń, wydłużającym się średnim okresem życia oraz migracją. 2.3. PROBLEMY SPOŁECZNE Z PERSPEKTYWY OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ Według ustawy o pomocy społecznej pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości (art. 2. 1). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb oraz umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. (art. 3. 1). Ustawa o pomocy społecznej stwierdza, że udziela się pomocy osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1) ubóstwa; 2) sieroctwa; 3) bezdomności; 4) bezrobocia; 5) niepełnosprawności; 6) długotrwałej lub ciężkiej choroby; 7) przemocy w rodzinie; 8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo- -wychowawcze; 11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 12) trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15) klęski żywiołowej lub ekologicznej. Za realizację zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy odpowiedzialny jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Do jego obowiązków należy: prowadzenie diagnostyki jednostkowej i środowiskowej; STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 22

bezpośrednie i pośrednie udzielanie świadczeń (w tym organizowanie opieki i usług domowych); współpraca z organizacjami i instytucjami, a zwłaszcza z samorządem lokalnym; aktywizowanie środowiska lokalnego. W gminie Przodkowo liczba osób objętych pomocą na przestrzeni lat 2002-2004 systematycznie wzrastała, aż do roku 2004, kiedy to nastąpił znaczny spadek ilości świadczeniobiorców, porównywalny do ilości osób objętych pomocą w 2002 roku. Wskaźnik ten jest m.in. efektem działania w ciągu ostatnich lat ustawy o pomocy społecznej, której założeniem było ograniczanie liczby potencjalnych beneficjentów systemu oraz wejściem w życie w 2004 roku ustawy o świadczeniach rodzinnych. Osoby objęte pomocą społeczną w latach 2002 2004 w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) 1200 1000 868 1021 943 800 600 400 200 0 2002 2003 2004 liczba osób, którym przyznano świadczenie w drodze decyzji Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie Ogółem w latach 2002-2004 pomocą społeczną w gminie Przodkowo objęto następującą liczbę osób: w 2002 r. 868, w 2003 r. 1021, a w 2004 r. 943. Uwzględniając powyższe dane, należy stwierdzić, że spadek liczby osób korzystających ze wsparcia w 2004 r. wynika ze zmiany ustawy o pomocy społecznej oraz wejściem w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 23

Ilość osób korzystających z systemu pomocy społecznej a ludność gminy 943; 13,4% 6081; 86,6% pozostała ludność gminy osoby objęte pomocą społeczną Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie Spośród 7.024 mieszkańców gminy w 2004 roku z systemu pomocy społecznej skorzystały 943 osoby (według decyzji administracyjnych). Gdyby wartość powiększyć o liczbę osób w rodzinach z pewnością przekroczyłaby 20 proc. co świadczy o znacznej skali ubóstwa. Wydatki na pomoc społeczną w latach 2002-2004 w ramach zadań własnych i zleconych 800000 700000 600000 500000 400000 300000 618008 484293 200000 100000 0 160937 79996 88300 119516 2002 2003 2004 wydatki - zadania własne gminy wydatki - zadania zlecone gminy Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 24

Na wykresie przedstawiono wysokość środków finansowych pozostających w dyspozycji Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, uwzględniając wydatki na zadania własne - pochodzące z budżetu gminy wraz z wydatkami przeznaczonymi na zadania zlecone pochodzące z budżetu państwa. Analizując wysokość wydatków przeznaczonych na pomoc społeczną w gminie, należy zauważyć, że nakłady finansowe przeznaczane na wspomaganie osób i rodzin z roku na rok drastycznie zmniejszają się. W 2004 roku nastąpił gwałtowny spadek środków finansowych przeznaczonych na zadania zlecone gminy, oraz znaczny wzrost środków przeznaczonych na zadana własne gminy. Wahania te związane są ze zmianami jakie wprowadziła ustawa o pomocy społecznej, ustawa o dochodach samorządu terytorialnego czy ustawa o świadczeniach rodzinnych. Ogółem wielkość wydatków na udzielane wsparcie w kolejnych latach wyniosła: w roku 2002 698.004 zł., w 2003 roku 572.593 zł., natomiast w 2004 r 280.453 zł. Rodzaje pomocy udzielanej przez GOPS w latach 2002-2004 700 689 600 556 564 525 500 400 430 401 300 200 178 226 228 100 0 22 24 4 3 2002 2003 2004 46 4 świadczenia pieniężne udzielanie porad udzielenie schronienia świadczenia rzeczowe opieka psychologiczna Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie Analiza danych pozwala stwierdzić, iż klienci pomocy społecznej najczęściej korzystają z porad udzielanych przez pracowników GOPS, choć można zauważyć spadek tej formy pomocy z biegiem lat. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 25

W przypadku świadczeń pieniężnych, rzeczowych oraz opieki psychologicznej obserwuje się stopniowy wzrost tych form pomocy. Jeżeli chodzi zaś o pomoc w formie udzielenia schronienia, zaobserwowano znikomą liczbę beneficjentów, którzy w ten sposób skorzystali z pomocy GOPS. Analiza danych pozwala stwierdzić także, że drugim w kolejności rodzajem udzielanego wsparcia są świadczenia pieniężne. Na wykresie przedstawiono wartości reprezentujące liczbę osób, którym przyznano świadczenia decyzją administracyjną. Należy dodać, że liczba osób w rodzinach objętych poszczególnymi świadczeniami jest znacznie większa, co zostało pokazane w sposób szczegółowy w poniższej tabeli. Część świadczeń, jak np. praca socjalna czy poradnictwo specjalistyczne, bywa przyznawane bez decyzji administracyjnej. Rodzaje realizowanych świadczeń w latach 2002-2004 (dane szczegółowe) Typy świadczeń Pieniężne Rzeczowe Udzielanie porad Opieka psychologiczna Udzielanie schronienia Liczba osób 2002 2003 2004 Liczba rodzin Liczba osób Liczba rodzin Liczba osób Liczba rodzin 430 314 556 333 525 267 178 85 226 94 228 91 689 155 564 126 401 93 22 5 24 7 46 11 4 2 3 1 4 2 Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 26

Główne powody przyznawania pomocy społecznej w 2004 r. 14,7% 5,5% 36,2% 38,5% 0,3% 0,2% 4,6% ubóstwo bezrobocie niepełnosprawność bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowaczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (ogółem) alkoholizm bezdomność klęska żywiołowa Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie Zasadniczą przyczyną, w związku z którą mieszkańcy wnioskują o pomoc z systemu pomocy społecznej, jest bezradność w sprawach opiekuńczo- -wychowawczych (744 osoby z 146 rodzin). Drugim co do wielkości powodem przyznawania pomocy jest ubóstwo (699 osób z 241 rodzin), trzecią zaś przyczyną z powodu której klienci zwracają się o pomoc jest zjawisko bezrobocia (283 osoby z 75 rodzin). Brak zatrudnienia, które jest nie tylko indywidualnym problemem człowieka nim dotkniętego, ale niewątpliwie wpływa na życie i funkcjonowanie całej rodziny, jest źródłem problemów i patologii. W miarę przedłużania się okresu pozostawania bez pracy problemy te narastają i rodzą kolejne, takie jak ubóstwo, frustrację, izolację, alkoholizm, bezradność życiową. Istotną przyczyną udzielanego wsparcia w gminie są również problemy osób niepełnosprawnych (107 osób z 46 rodzin) oraz te związane z alkoholizmem (89 osób z 23 rodzin). Kolejnymi powodami przyznania pomocy są: klęska żywiołowa (6 osób z 1 rodziny) i bezdomność (3 osoby z 3 rodzin). STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 27

Struktura odbiorców pomocy społecznej ze względu na aktywność zawodową w 2004 r. 90 80 79 70 63 60 50 48 40 30 20 10 0 10 2 19 6 10 pracuje pracuje dorywczo nie pracuje uczy się rok 2004 na rencie na emeryturze na zasiłku dla bezrobotnych bezrobotny, bez prawa do zasiłku Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie. Ze względu na aktywność zawodową największą grupę beneficjentów stanowią osoby pracujące, oraz osoby na rencie. Pozytywnie rysuje się obraz osób uczących się, tylko 2 osoby z tej grupy w minionym roku skorzystały z pomocy miejscowego Ośrodka Pomocy Społecznej. Niepokojący wydaje się być fakt, że to grupa osób pracujących, a więc tych, którzy powinni prawidłowo i bezproblemowo funkcjonować w środowisku, najczęściej potrzebuje wsparcia ze strony Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 28

Struktura demograficzna odbiorców pomocy społecznej w 2004 r. 24,3% 35,2% 13,5% 2,6% 4,1% 5,6% 14,6% 16-21 lat 22-30 lat 31-40 lat 41-50 lat 51-60 lat 61-70 lat 71 i więcej Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie. Dokonując analizy struktury demograficznej wszystkich beneficjentów ośrodka pomocy społecznej, okazało się, że najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku produkcyjnym, stanowiące ponad połowę wszystkich klientów jednostki. Najmniejszą grupę beneficjentów stanowią osoby młode do 21 roku życia, co w pozytywnym świetle stawia tę grupę osób i świadczyć może o codziennej aktywności osób młodych. Warto wspomagać tę zaradność, a w przyszłości może przynieść ona niewymierne efekty. 2.4. KWESTIA DZIECKA Polityka społeczna zajmuje się dziećmi jako grupą wymagającą szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz dzieci polega przede wszystkim na ochronie ich praw oraz wyrównywaniu szans życiowych poprzez ułatwienie dostępu do oświaty, służby zdrowia, wypoczynku i asekurowaniu w obliczu ryzyka życiowego. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 29

System opieki nad dziećmi potrzebującymi wsparcia organizują instytucje państwowe, samorządy, organizacje pozarządowe. Na system ten składają się: domy pomocy społecznej dla dzieci specjalnej troski, pogotowia opiekuńcze, domy dziecka, ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci i młodzieży, ogniska wychowawcze placówki środowiskowe zapobiegające niedostosowaniu społecznemu i osamotnieniu dzieci i młodzieży oraz zapewniające pomoc rodzicom mającym trudności w wychowaniu dzieci, wioski dziecięce, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, młodzieżowe ośrodki wychowawcze. Wszystkie te placówki wyrównują szanse dzieci i młodzieży, niemniej dziecko, dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości, powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. W celu uzyskania informacji o problemach dzieci i młodzieży w lokalnym systemie kształcenia i wychowania do szkół gminy rozesłane zostały ankiety. Pozwalają one zdiagnozować środowisko szkolne pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej wśród uczniów oraz przekazują informacje o realizacji działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych, prowadzonych wśród dzieci i młodzieży. W sumie do badania przedłożono 6 ankiet, z czego 2 dotyczyły szkół podstawowych, a 4 zespołów szkół, w tym 1 zespół szkół ponadgimnazjalnych. W materiale badawczym respondenci oceniali głównie pozycję dzieci i młodzieży w środowisku lokalnym. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 30

Stopień nasilenia problemów na terenie szkół w roku szkolnym 2003/2004 Lp. Cechy patologii społecznej Często Stopień nasilenia cechy rzadko nie występuje Liczba przypadków 1. Konflikty z rodzicami (opiekunami) 3 3 3 2. Konflikty z rodzeństwem 1 2 3 1 3. Konflikty z nauczycielami 2 4 4. Konflikty z kolegami szkolnymi 1 5 11 5. Kłamstwa 5 1 7 6. Wagary 1 2 3 7. Alkoholizowanie się 2 4 1 8. Narkotyzowanie się 6 9. Palenie papierosów 1 1 4 5 10. Ucieczki z domu 1 5 1 11. Kradzieże 2 4 12. Agresja i przemoc, w tym: 2 - poniżanie 3 3 1 - zastraszanie 2 4 - znęcanie się 1 5 - bicie 1 2 3 1 - wymuszanie pieniędzy 1 5 - zmuszanie do palenia papierosów 6 13. Autoagresja 6 14. Przestępczość ujawniona 1 5 15. Niszczenie mienia szkolnego 1 3 2 4 16. Drugoroczność 5 1 6 17. Udział w grupach negatywnych 6 18. Opieka kuratora sądowego 4 2 4 19. Przemoc w rodzinie 3 3 20. Zaniedbanie przez dom 1 5 23 21. Wykorzystywanie seksualne 6 Dane ze szkół Gminy Przodkowo STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 31

Problemy uczniów w środowisku szkolnym 23 4 6 Najczęściej wystepujące problemy 3 4 5 7 11 0 5 10 15 20 25 konflikty z kolegami szkolnymi palenie papierosów konflikty z rodzicami opieka kuratora sądowego kłamstwa niszczenie mienia szkolnego drogoroczność zaniedbanie przez dom Dane ze szkół Gminy Przodkowo. Wskazując najistotniejsze kwestie, pedagodzy korzystali z zamkniętego zestawu kategorii, mając do wyboru 21 zmiennych. Określając stopień natężenia występujących cech, używano głównie stwierdzenia, że problem pojawia się rzadko, wskazano jednocześnie ilości występujących przypadków. Określając problemy uczniów i szkoły w pytaniach otwartych, wskazywano głównie na zjawisko bezrobocia, patologie występujące w domu (odnoszące się m.in. do uzależnień rodziców a coraz częściej także samych dzieci), ubożenie rodzin uczniów oraz agresję głównie słowną (prowadzącą do konfliktów pomiędzy uczniami) oraz przypadki wagarowania. Według respondentów, w niedalekiej przyszłości problemem okazać się może pojawienie narkotyków na terenie szkół oraz doskwierający brak odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów. Szczególną troską otacza się uczniów z problemami adaptacyjnymi i dydaktyczno-wychowawczymi, a także dzieci nie realizujące obowiązku szkolnego, dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi oraz jednego ucznia niedowidzącego, proponując im m.in.: zajęcia wyrównawcze, rewalidacyjne, korekcyjno-kompensacyjne, socjoterapeutyczne, a także pomoc logopedyczną. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 32

W szkole troską objęte są również dzieci pochodzące z rodzin najuboższych czy wielodzietnych. Ze względu na trudną sytuacje finansową szkół, tylko część z nich objęto bezpłatnym dożywianiem. Ilość dzieci korzystających z bezpłatnego dożywiania a potrzeby w tym zakresie 120; 9,1% 260; 19,8% 933; 71,1% dzieci, które należałoby objąć dożywianiem dzieci objęte dożywianiem pozostałe dzieci Dane ze szkół Gminy Przodkowo Z badań prowadzonych w ankietowanych szkołach wynika jednoznacznie, że jedynie 9,1% (ok. 120 potrzebujących dzieci) objętych zostało bezpłatnym dożywianiem w szkołach. Tą formą pomocy należałoby objąć dodatkowo 260 uczniów, którzy stanowiliby łącznie prawie 30% uczniów ze wszystkich szkół z terenu gminy. Z analizy wynika również, że szkoły są miejscami bezpiecznymi dla dzieci i młodzieży. Dla zwiększenia bezpieczeństwa w szkołach zamontowano bramy wjazdowe, które uniemożliwiają dzieciom bezpośrednie wyjście na ulicę. Organizowane są także spotkania tematyczne z przedstawicielami poszczególnych grup zawodowych min. z policją, by skutecznie wyeliminować ewentualne zagrożenia wśród dzieci. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 33

Powszechnie realizowane są także szkolne programy profilaktyczne i naprawcze, które skutecznie łagodzą zjawiska patologiczne i zapobiegają ich występowaniu. Można wymienić następujące programy realizowane przez szkoły: Substancje chemiczne śmiertelna pułapka, POPO. Ponadto do szkół zapraszani są aktorzy, którzy prowadzą pogadanki na temat zapobiegania patologiom społecznym. Nauczyciele kształtują wśród młodzieży postawy charytatywne i propagują ideę wolontariatu poprzez uczestnictwo w różnych akcjach charytatywnych, m.in. w akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy czy lub w zbiórkach pieniędzy, odzieży i zabawek dla osób potrzebujących np. akcja Radosne Święta, Podziel się, Pomóż i ty. Analizując potrzeby dzieci i młodzieży, wskazano na konieczność zagospodarowania czasu wolnego ludzi młodych poprze zwiększenie oferty zajęć pozalekcyjnych, zapewnienia atrakcyjnych form spędzania wolnego czasu oraz potrzebę przeprowadzenia zajęć profilaktycznych dla rodziców na temat rozpoznawania objawów zażywania używek przez dzieci. Wśród różnych form pomocy szkoła proponuje uczniom m.in. kółka zainteresowań, przedstawienia profilaktyczne, zajęcia wyrównawcze, korekcyjno-kompensacyjne, rewalidacyjne, korzystanie ze świetlic socjoterapeutycznych, indywidualną pomoc ze strony logopedy, pedagoga i psychologa oraz program stypendialny. 2.5. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH Statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duży stopień tzw. bezrobocia utajonego oraz powszechności pracy na czarno. Bezrobocie powoduje stałe obniżanie się standardu życia wielu ludzi oraz rozszerzanie się obszaru patologii społecznej. Bezrobotnym, zgodnie z definicją ustawową, jest osoba pozostająca bez pracy, ale jednocześnie zdolna i gotowa do jej podjęcia w pełnym wymiarze czasu. Bezrobocie, przyczyniając się do zubożenia materialnego, w bezpośredni sposób wpływa na poziom życia rodzin, wywierając negatywne skutki zwłaszcza w postaci: dezintegracji rodziny, STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 34

zmniejszenia siły wsparcia emocjonalnego i solidarności pomiędzy członkami rodziny, zwiększenia ryzyka zaistnienia patologii życia społecznego. Długookresowe bezrobocie ma wpływ na ekonomiczną i psychospołeczną sferę życia człowieka bezrobotnego oraz na jego rodzinę. Jednym z pierwszych skutków utraty pracy jest obniżenie standardu życia rodziny, także wtedy, gdy otrzymywane są świadczenia kompensujące płacę. Sytuacja materialna osób dotkniętych bezrobociem zależy od ich standardu życia w czasie trwania zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego użytku, oszczędności i długów. Duże znaczenie ma poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. W najbardziej dramatycznej sytuacji są rodziny świadczeniobiorców pomocy społecznej, które od dawna korzystały z systemu wsparcia socjalnego z powodu np. niskich dochodów, wielodzietności, inwalidztwa. Trudności finansowe w takich rodzinach prowadzą do drastycznych ograniczeń wydatków nawet na podstawowe potrzeby bytowe. Problem bezrobocia dotyczy nie tylko osoby nim dotkniętej, lecz także całej rodziny. Pogorszenie stanu funkcjonowania rodziny jest proporcjonalne do okresu pozostawania bez pracy, co przejawia się problemami opiekuńczo-wychowawczymi, przemocą czy zanikiem autorytetu rodzicielskiego. Może także prowadzić do rozpadu rodziny. W tych okolicznościach pojawia się również groźba przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji dziedziczenia statusu bezrobotnego. Wzrost liczby bezrobotnych świadczeniobiorców powoduje przyrost ilości zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zwiększenie puli wydatków na udzielanie pomocy. Sytuacja taka wymusza również konieczność dostosowania dotychczasowych form działania do nowych potrzeb. Ponieważ możliwości budżetu państwa i samorządu lokalnego są ograniczone, podstawowego znaczenia w pomocy w wychodzeniu z bezrobocia nabiera praca socjalna, która przyjmuje zróżnicowane formy. Praca socjalna prowadzona przez pracowników socjalnych to między innymi pomoc w planowaniu nowych koncepcji życia zawodowego, rozbudzanie motywacji do działania ukierunkowanego na zatrudnienie oraz technika kontaktu, która pozwala na uzależnienie pomocy formy, wysokości i okresu wypłacania świadczenia od aktywności bezrobotnego i jego rodziny. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 35

Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji życia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb życia wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliższych ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety i dzieci. Długotrwałe bezrobocie, z jego negatywnymi konsekwencjami psychospołecznymi, wymaga stosowania odpowiednich form oddziaływań. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Kartuzach na dzień 31 grudnia 2004 r. w gminie Przodkowo pozostawało zarejestrowanych 349 bezrobotnych. Bez pracy pozostawało 4,97% ogółu mieszkańców gminy. Należy dodać, że poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy może być różny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy. Bezrobotni a osoby aktywne zawodowo 349; 8,03% 3995; 91,97% osoby aktywne zawodowo bezrobotni Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kartuzach Wśród 4.344 osób w wieku produkcyjnym 8,03% pozostaje bez zatrudnienia (349 osób). Dla scharakteryzowania zjawiska bezrobocia niezwykle ważna jest analiza danych dotyczących podziału bezrobotnych według wieku, czasu pozostawania bez pracy, stażu pracy i wykształcenia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 36

Bezrobotni według wieku 55 i więcej 45-54 2 6 21 43 35-44 44 81 25-34 71 108 18-24 66 111 0 20 40 60 80 100 120 ogółem kobiety Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kartuzach Najliczniejszą grupę pozostających bez pracy stanowią osoby w wieku od 18 do 24 lat. W rejestrach figuruje ich ogółem 111 osób, w tym 66 kobiet, które stanowią ponad 50% tej grupy osób. Kolejną liczną grupą są osoby w wieku od 25 do 34 lat ogółem 108 osób, z czego 71 kobiet. W grupie wiekowej od 35 do 44 lat wśród zarejestrowanych bezrobotnych jest 81 osób, w tym 44 kobiety. W przedziale wiekowym od 45 do 54 lat zewidencjonowano 43 bezrobotnych, w tym 21 kobiet. Najmniej liczną grupę bezrobotnych stanowią osoby w przedziale wiekowym 55 lat i więcej 6 osób bezrobotnych, w tym 2 kobiety. Dane te świadczą o trudnościach w znalezieniu pracy przez osoby młode (18-34 lata) i osoby w wieku od 45-54 lata, zarazem oddają pozytywny obraz osób starszych, które, jak można mniemać, albo są w dalszym ciągu czynne zawodowo, albo zostały już objęte świadczeniami przedemerytalnymi. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 37

Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy do 1 m-ca 1-3 m-ce 13 28 30 49 3-6 m-cy 24 41 6-12 m-cy 34 64 12-24 m-cy pow. 24 m-cy 24 50 79 117 0 20 40 60 80 100 120 ogółem kobiety Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kartuzach Z analizy danych wynika, że najliczniejszą grupę wśród bezrobotnych stanowią bezrobotni trwale, a więc osoby bezskutecznie poszukujące zatrudnienia od ponad 2 lat: ogółem 117 osób, w tym większość, bo aż 79 spośród nich stanowią kobiety. Bezrobotni pozostający bez pracy krócej niż 1 miesiąc stanowią ogółem 28 osób z wszystkich zarejestrowanych, w tym 13 kobiet. Natomiast liczba osób pozostających bez zatrudnienia do 3 miesięcy wzrasta do 49, w tym większość 30 osób stanowią kobiety. Podobna sytuacja przedstawia się wśród bezrobotnych pozostających bez pracy w okresie do 6 miesięcy, wśród wszystkich zarejestrowanych było ich ogółem 41 osób, w tym 24 kobiety. Bezrobotni poszukujący pracy przez okres od 6 do 12 miesięcy stanowią ogółem 64 osoby, w tym 34 kobiety, a bezrobotni poszukujący pracy przez okres 12-24 miesięcy to ogółem 50 osób, w tym 24 kobiety. Na podstawie danych statystycznych można stwierdzić, że liczba osób bezrobotnych wzrasta proporcjonalnie do czasu pozostawania bez zatrudnienia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 38

Bezrobotni według stażu pracy 90 80 70 60 76 82 56 69 63 50 40 30 20 10 0 43 42 36 31 22 20 10 3 0 bez stażu do 1 roku 1-5 lat 5-10 lat 10-20 lat 20-30 lat 30 i więcej ogółem kobiety Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kartuzach Najliczniej reprezentowaną grupę wśród bezrobotnych stanowią osoby ze stażem pracy od 1 roku do 5 lat. Ogółem to 82 osoby, w tym 56 kobiet. Kolejną grupę stanowią osoby nie posiadające żadnego stażu pracy, czyli absolwenci bądź osoby nigdy nie pracujące ogółem 76 osób, w tym 43 kobiety. Nieco mniej liczną grupę reprezentują osoby ze stażem pracy do 5 do 10 lat 69 osób, w tym 42 kobiety. Najmniej osób pozostających bez pracy zanotowano wśród osób legitymujących się stażem 30-letnim i dłuższym tylko 3 mężczyzn. Dane te wskazują jednak najprawdopodobniej na to, że osoby te w większości nabyły już uprawnienia emerytalne bądź też prawo do świadczeń przedemerytalnych. W grupie bezrobotnych ze stażem od 10 do 20 lat znalazły się 63 osoby, w tym 31 kobiet, ze stażem do 1 roku 36 osób, w tym 22 kobiety, natomiast ze stażem od 20 do 30 lat 20 osób, w tym 10 kobiet. Analizując powyższe zestawienie, należy również stwierdzić, że im dłuższy jest staż pracy, tym mniej jest osób pozostających bez pracy. Taki stan rzeczy utrudnia rozpoczęcie kariery zawodowej osobom młodym, które kończą naukę, szukają pierwszej pracy i dotychczas nie miały okazji zdobyć doświadczenia zawodowego. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 39

Bezrobotni według wykształcenia 160 151 140 120 100 80 60 40 20 7 5 62 45 22 16 82 107 56 0 wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokszt. zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej ogółem kobiety Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kartuzach Poziom wykształcenia ma istotny wpływ na sytuację osoby na rynku pracy. Jak wskazuje wykres, najwyższe bezrobocie dosięga osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. W tym przedziale aż 151 osób posiada status bezrobotnego, z czego 82 to kobiety. Kolejną grupą bezrobotnych w liczbie 107 są osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym, wśród nich jest 56 kobiet. Problem braku zatrudnienia w najmniejszym stopniu dotyczy osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (22 osoby ogółem, w tym 16 kobiet) i wyższym (7 osób ogółem, w tym 5 kobiet). Dlatego istotne jest, by zwracać szczególną uwagę na kształcenie dzieci i młodzieży oraz dokształcanie dorosłych. Zastanawiający jest natomiast fakt istnienia dość licznej grupy osób pozostających bez pracy z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym. Osób o statusie bezrobotnego jest w tym przedziale 62, z czego 45 to kobiety. 2.6. KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W rozumieniu ustawy o pomocy społecznej niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie bądź uniemożliwienie samodzielnej egzystencji. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 40

Tymczasem obecnie niepełnosprawność jest również rozumiana jako wynik barier społecznych, ekonomicznych oraz fizycznych, jakie jednostka napotyka w środowisku zamieszkania. W związku z tym polityka społeczna powinna promować aktywne działania na wszystkich szczeblach życia społecznego oraz aktywnie wspierać wszelkie działania na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, a także przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szanse życiowe oraz warunki do korzystania z przysługujących im praw. Na terenie gminy Przodkowo w roku 2004 mieszkało 811 osób z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, w tym 176 niepełnosprawnych dzieci do 16 roku życia. Ponadto na terenie gminy zamieszkuje 120 osób, które w 2004 roku nie zgłosiły się z wnioskiem do Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w celu wydania stosownego orzeczenia. Grupa ta stanowi prawie 13% wszystkich niepełnosprawnych, którzy nie mogą skorzystać z różnych form pomocy, przyznawanych na podstawie orzeczenia o posiadanym stopniu niepełnosprawności. W gminie Przodkowo z powodu niepełnosprawności z pomocy społecznej skorzystało 107 osób z 46 rodzin. Niepełnosprawność jest więc czwartą co do wielkości pod względem liczby beneficjentów przyczyną udzielanie wsparcia z funduszy gminnych. Osoby niepełnosprawne mają możliwość skorzystania z pomocy oferowanej przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Przodkowie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w ramach środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Dzienny Oddział Środowiskowy w Kobysewie. Na terenie gminy funkcjonuje Stowarzyszenie Tacy Sami, które pomocą swoja obejmuje dzieci i młodzież niepełnosprawną. W przypadku gdy osoba niepełnosprawna nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie w miejscu zamieszkania ma możliwość ubiegania się o miejsce w domu pomocy społecznej. Na terenie gminy funkcjonuje jeden Dom Pomocy Społecznej dla osób przewlekle psychicznie chorych. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 41

2.7. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W GMINIE Definiując problem alkoholizmu, przyjmuje się, że jest to całokształt problemów związanych z używaniem napojów alkoholowych. Rozumie się przez to zarówno upośledzenie decyzji dotyczących rozpoczynania picia alkoholu, jak i polegających na niemożności przerwania picia alkoholu. Problem alkoholizmu rozpatrywany jest w dwóch płaszczyznach: jako choroba alkoholowa (utrata kontroli picia, niemożność utrzymania się w abstynencji); jako zagadnienie spożycia napojów alkoholowych i akceptowanych przez społeczeństwo wzorów picia, co stwarza konieczność poszukiwania alkoholu. Jedną z grup dysfunkcyjnych, która objęta jest pomocą, stanowią osoby uzależnione od alkoholu. Nadużywanie napojów alkoholowych stanowi dziś bezsprzecznie jeden z poważniejszych problemów w naszym społeczeństwie. Szerzące się zjawisko alkoholizmu dotyka wielu mieszkańców kraju i nie respektuje płci, wieku ani statusu intelektualnego. Jego rozmiary i niszczycielskie działanie dają się obserwować wśród klientów pomocy społecznej. Gmina Przodkowo nie jest wolna od problemu alkoholizmu. Z 943 beneficjentów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie w 2004 roku 89 osób ubiegających się o pomoc swą trudną sytuację życiową tłumaczyło problemem alkoholowym. Zważywszy na proporcję, z jaką tutaj mamy do czynienia, można by stwierdzić, iż zjawisko alkoholizmu nie jest problemem dominującym. Niemniej jednak nie można bagatelizować tych danych i oceniać skali zjawiska tylko w tak wąskim ujęciu. Jeśli bowiem prawie sto osób stara się o pomoc, tłumacząc swoją trudną sytuację problemem alkoholowym, to należy wziąć pod uwagę przy tej okazji również hipotetycznie złą sytuację ich rodzin, a wtedy liczba osób uzależnionych od wsparcia z systemu pomocy ulegnie zwiększeniu. Aby eliminować niekorzystny wpływ alkoholizmu na społeczność gminy, konieczne jest prowadzenie działań o charakterze profilaktycznym oraz różnych form promocji zdrowego stylu życia. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 42

Ważną rolę odgrywają w tym procesie uchwalane corocznie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz podejmowane przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w ramach przysługujących jej uprawnień działania. W 2004 roku Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przyjęła 34 wnioski dotyczących skierowania na leczenie odwykowe osób uzależnionych. 8 osób zostało bezpośrednio skierowanych na leczenie odwykowe. GKRPA dokonała w roku 2004 4 kontroli punktów prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych. Środki finansowe służące rozwiązywaniu problemów uzależnień w gminie 90000 87758 82268 87698 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2002 2003 2004 Dane Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Przodkowie Wielkość środków przeznaczonych na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych w gminie pozostaje na zbliżonym poziomie. W 2002 r. wynosiła 87.758 zł, w 2003 roku zmniejszyła się do kwoty 82.268 zł, a w 2004 wzrosła ponownie do 87.698 zł. 2.8. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI Przestępczość jest jednym z tych zjawisk społecznych, które odciskają dotkliwe piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności. Jest to margines życia społecznego, ale intensywność zdarzeń oraz częstotliwość, z jaką występują, mogą mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność gminy Przodkowo. W 2004 r. Komenda Powiatowa Policji w Kartuzach stwierdziła popełnienie 45 czynów przestępczych na terenie gminy. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 43

Największe zagrożenie niosą przestępstwa drogowe, w 2004 roku odnotowano 16 przypadków kierujących rowerem pod wpływem alkoholu oraz 11 przypadków kierowania pojazdem mechanicznym pod wpływem alkoholu. Ponadto w roku 2004 na terenie gminy odnotowano: spowodowanie wypadku drogowego 4 przypadki nie poddanie psa obowiązkowemu szczepieniu 4 przypadki kradzież cudzej rzeczy 3 przypadki uszkodzenie rzeczy cudzej 2 przypadki groźby karalne 2 przypadki kradzież z włamaniem 1 przypadek naruszenie przepisów Prawa o Ubezpieczeniu Społecznym 1 przypadek uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego 1 przypadek Charakterystyka przestępczości ze względu na wiek sprawców 8 7 6 5 4 3 2 1 0 do 25 roku życia 26-40 41-50 51 i więcej kradzież z włamaniem kradzież rzeczy cudzej uszkodzenie rzeczy cudzej groźby karalne spowodowanie wypadku drogowego naruszenie przepisów o Ubezpieczeniu Społecznym nie poddanie psa obowiązkowemu szczepieniu kierowanie pojazdem mechanicznym pod wpływem alkoholu kierowanie rowerem pod wpływem alkoholu uchylanie się od alimentów Dane Komendy Powiatowej Policji w Kartuzach STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 44

Z powyższego zestawienia wynika, że w 2004 r. najczęściej bo 18 razy odnotowano popełnienie przestępstwa przez osoby z przedziału wiekowego 26 40 lat. Dotyczyły one głównie kierowania pojazdami mechanicznymi oraz rowerem pod wpływem alkoholu. Najrzadziej odnotowano przestępstwa wśród grupy do 25 roku życia jedynie 6 razy w ciągu roku, dotyczyły one m.in.: dwukrotnie spowodowania wypadku drogowego i nie poddaniu psa obowiązkowemu szczepieniu. 2.9. IDENTYFIKACJA NAJWAŻNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY Identyfikacja problemów społecznych jest jednym z najważniejszych elementów każdego postępowania diagnostycznego, mającego określić zasadnicze problemy i ewentualne kierunki ich rozwiązywania. Podstawowym narzędziem badawczym, za pomocą którego identyfikowano problemy społeczne gminy, była ankieta rozesłana do osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej, między innymi reprezentujących wybrane instytucje lokalne, takie jak: ośrodek zdrowia, kościół, szkoła, organizacje pozarządowe, a także do lokalnych przedsiębiorców, pracowników socjalnych GOPS, radnych, mieszkańców gminy. Z nadesłanych odpowiedzi wyłonił się obraz najistotniejszych kwestii dotykających lokalną społeczność. Atuty i potencjał rozwojowy gminy Według respondentów gminę Przodkowo charakteryzują korzystne położenie geograficzne oraz sprawne połączenie komunikacyjne z trójmiastem. Mieszkańcy zwracają uwagę na czyste, nieskażone powietrze i piękno otaczających gminę terenów. Cenią sobie poczucie bezpieczeństwa, spokój oraz życzliwość i zaangażowanie mieszkańców w rozwój gminy. Słabe strony gminy Wśród słabości gminy Przodkowo pojawia się kilka kwestii. Jedną z nich jest brak zapewnienia form spędzania wolnego czasu dla ludzi młodych oraz utrudniony dostęp do instytucji kulturalnych. Dokucza również zbyt duże natężenie ruchu drogowego szczególnie jeżeli chodzi o samochody ciężarowe, które przyczyniają się do pogorszenia stanu dróg. Kolejną bolączką jest bezrobocie, oraz łatwy dostęp niepełnoletniej młodzieży do papierosów i alkoholu. Mieszkańcom dokucza również STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 45

słabo rozwinięta komunikacja na terenie gminy (zbyt rzadkie kursy autobusów) oraz brak anonimowości wśród mieszkańców. Najważniejsze problemy społeczne w gminie Za najważniejsze problemy w gminie uznano bezrobocie oraz narastające zubożenie społeczeństwa. Oba problemy, silnie ze sobą skorelowane, według respondentów z coraz większą intensywnością dotykają mieszkańców gminy i w niedalekiej przyszłości mogą być jeszcze bardziej odczuwalne. Ponadto większość ankietowanych wskazała na tendencje wzrostowe zarówno problemów związanych z pogłębiającym się i długotrwałym bezrobociem, jak i narastającą biedą. Poważnymi i narastającym problemami, wskazanymi przez respondentów, są również nadużywanie alkoholu, patologie w rodzinie oraz trudności osób niepełnosprawnych. Szczególnie narażone grupy społeczne Za szczególnie narażonych uznano ludzi bezrobotnych. Kolejną grupę dotkniętą lokalnymi problemami społecznymi stanowią rodziny wielodzietne oraz dzieci i młodzież (szczególnie absolwenci szkół pozostający bez pracy). Do grona osób narażonych zaliczono również ludzi niepełnosprawnych. Grupę mieszkańców, która odczuwa skutki problemów społecznych, stanowią ponadto rodziny patologiczne, osoby stare, chore i samotne (emeryci i renciści). W kwestii związanej z wyborem odbiorców, do których powinna trafiać pomoc, uznano, iż w pierwszej kolejności wspierać należy osoby bezrobotne, dzieci i młodzież szczególnie z rodzin wielodzietnych, osoby starsze i samotne. Jeśli chodzi o wybór miejsc, pomoc społeczna powinna być kierowana do poszczególnych wsi, ze zwróceniem szczególnej uwagi te położone na obrzeżach gminy oraz siedliska działkowe. Podmioty pomagające w rozwiązywaniu problemów społecznych Respondenci, wskazując na osoby i instytucje, które mogą przyczynić się do rozwiązywania lokalnych problemów, zwrócili przede wszystkim uwagę na wiodącą rolę Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Zauważyli jednocześnie pozytywne oddziaływanie członków Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, pracowników Policji, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Stowarzyszenia Tacy STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 46

Sami, Urzędu Gminy, szkół a także kościoła. Gdyby zaszła taka potrzeba, to właśnie w tych instytucjach poszukiwaliby wsparcia. Kwestie uznane za najistotniejsze w tworzeniu strategii Ankietowani wskazali również problemy, na których powinna skupić się lokalna strategia rozwiązywania problemów społecznych gminy. Wybierali pięć najistotniejszych kwestii z zamkniętego katalogu. Przedstawiamy kwestie, które uzyskały największą liczbę wskazań. Lp. Kwestie społeczne Ilość wskazań 1. Pomoc dzieciom z rodzin najuboższych 16 2. Pomoc ludziom starym, samotnym 14 3. Pomoc bezrobotnym w przekwalifikowaniu się i znalezieniu pracy 14 4 Pomoc dzieciom chorym lub upośledzonym 11 5. Pomoc osobom niepełnosprawnym 11 6. Pomoc osobom z problemem alkoholowym 9 Z powyższego zestawienia wynika rozkład wskazań istniejących kwestii społecznych, które winny stać się przedmiotem szczególnej troski samorządu lokalnego. Kwestie te przedstawiają się następująco: STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 47

Graficzny obraz najistotniejszych kwestii problemowych gminy Przodkowo Pomoc dzieciom z rodzin najuboższych Pomoc osobom niepełnosprawnym Pomoc osobom z problemem alkoholowym Najistotniejsze kwestie w tworzeniu strategii integracji i rozwiązywania problemów społecznych gminy Przodkowo Pomoc osobom bezrobotnym w przekwalifikowaniu i znalezieniu pracy Pomoc dzieciom chorym lub upośledzonym Pomoc ludziom starszym i samotnym Badanie własne Centrum AV. Ponadto do kwestii ważnych zaliczono również pomoc osobom nie radzącym sobie z opieką i wychowaniem dzieci, zwłaszcza w rodzinach niepełnych i wielodzietnych, pomoc dla samotnych kobiet w ciąży i matek, które są w trudnej sytuacji życiowej, dzieciom z domów dziecka, oraz pomoc osobom dotkniętym skutkami powodzi lub innymi klęskami żywiołowymi, pomoc ofiarom wojen w różnych krajach świata. Należy dodać, że w prezentowanym zestawieniu pominięto kategorie, na które nie było wskazań, na przykład kwestie osób dotkniętych AIDS, czy leczenie narkomanów, sprzęt i pieniądze dla szpitali na przeprowadzenie kosztownych operacji też pomoc uchodźcom i byłym więźniom. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY PRZODKOWO 48