Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Historii Nauki PAN ul. Nowy Świat 72, pok. nr 9 00-330 WARSZAWA Z A P R O S Z E N I E Warszawa Poznań, maj 2015 r. Sz. Pani/ Pan Zapraszam na cykliczne seminarium Instytutu Historii Nauki PAN oraz Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza pt. Międzykulturowy wymiar komunikacji idei w dziejach nauki. Seminarium adresowane jest do interdyscyplinarnego grona badaczy zainteresowanych historią nauki i antropologią wiedzy. Główny akcent w pracach seminarium położony został na drogi i bariery recepcji i interpretacji idei naukowych w dziejach oraz na wiedzę jako element dialogu kultur. Najbliższe spotkanie uczestników seminarium odbędzie się w dniach 20-21 czerwca 2015 r. w Domu Pracy Twórczej UAM w Ciążeniu nad Wartą. Początek spotkania o godzinie 15.00. Program seminarium: 20 czerwca (sobota) 15.00-16.00 - obiad 16.15 17.00 prof. Wiesław Wójcik (IHN PAN) Mistrzowie i uczniowie lwowskiej szkoły matematycznej 17.15-18.00 dr Katarzyna Pękacka-Falkowska (UMP), Ubi desinit philosophus, ibi incipit medicu. Gottfried Wilhelm Leibniz i jego zainteresowania medyczne na tle epoki. 18.15-19.00 prof. Wiktor Werner (UAM), Referat na podstawie eseju: Sokrates oskarżony. Tożsamość nauki między sacrum a profanum nagrodzonego w konkursie Tygodnika Powszechnego Nauka a duchowość. 19.00-20.00 - kolacja 21 czerwca (niedziela) 8.00-9.00 - śniadanie 9.00-11.30 Dyskusja wokół książki dr. Rafała T. Prinke (AWF Poznań) Zwodniczy ogród błędów. Piśmiennictwo alchemiczne do końca XVIII wieku. Moderują: prof. Tadeusz Srogosz (Akademia Jana Długosza w Częstochowie), prof. Jaromir Jeszke (UAM). Zgłoszenia uczestnictwa należy dokonać pocztą elektroniczną (jeszke@amu.edu.pl lub jjeszke@gmail.com) najpóźniej do dnia 12 czerwca br. Koszt uczestnictwa w seminarium wynosi 150 zł. (nocleg + wyżywienie [sobota: obiad, kolacja; niedziela: śniadanie]). Wpłat należy dokonać na konto Instytut Historii Nauki PAN, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa, Bank BGK Oddział Warszawa, 93 1130 1017 0020 1466 8520 0002 do dnia 12 czerwca br. W treści wpłaty należy zapisać: Ciążeń czerwiec 2015 oraz podać imię i nazwisko uczestnika seminarium. Faktury wystawiane są na pisemne żądanie zgłoszone najpóźniej 7 dni po dokonania wpłaty, z podaniem danych płatnika (osoba fizyczna - imię i nazwisko, adres; firma pełna nazwa, adres, NIP). Osoby nie zmotoryzowane proszone są o kontakt, w celu organizacji dojazdu do Ciążenia. Uczestnicy seminarium zainteresowani wygłoszeniem referatów na kolejnych spotkaniach proszeni są o nadsyłanie ich tematów wraz z krótkim streszczeniem. Bieżące informacje o seminarium dostępne są na stronie internetowej http://www.amu.edu.pl/~jeszke. prof. UAM dr hab. Jaromir Jeszke
Wiesław Wójcik Mistrzowie i uczniowie lwowskiej szkoły matematycznej Referat ukaże specyfikę lwowskiej szkoły matematycznej, która kształtowała się krótko przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, a jej okres rozkwitu przypada na lata międzywojenne. Charakter szkoły określały nie tylko podejmowane zagadnienia matematyczne, poglądy na matematykę i jej związki z innymi naukami, ale również relacje między członkami tej szkoły, w szczególności między mistrzami i uczniami. Do kluczowych mistrzów (twórców lwowskiej szkoły) należy zaliczyć Hugo Steinhausa i Stefana Banacha. Mieli oni kilkunastu znaczących uczniów, między innymi Juliusza Schaudera, Władysława Nikliborca, Stanisława Mazura, Marka Kaca, Hemana Auerbacha. Ukażę metody wzajemnej współpracy i ich efekty, podkreślając te elementy, które budowały kulturę matematyczną środowiska lwowskiego. Katarzyna Pękacka-Falkowska Ubi desinit philosophus, ibi incipit medicu s. Gottfried Wilhelm Leibniz i jego zainteresowania medyczne na tle epoki Gottfried Wilhelm Leibniz niemal przez całe życie interesował się problematyką medyczną swojej epoki. Sam nie będąc lekarzem, przyjaźnił się i korespondował z najwybitniejszymi przedstawicielami ówczesnej ars medici, między innymi Bernardino Ramazzinim, Heinrichem Meibomem czy Friedrichem Hofmannem. Jednak nie tylko zagadnienia diagnozy, etiologii chorób czy sposobu ich profilaktyki i leczenia zaprzątały umysł filozofa. Również kwestia organizacji i instytucjonalizacji medycyny jako nauki, która łączy teorię z praktyką, zajmowała poczesne miejsce w jego pismach. Na podstawie analizy wybranych tekstów Leibniza (w tym korespondencji) ukazane zostaną główne wątki medyczne obecne w jego myśli. Wiktor Werner Referat na podstawie eseju: Sokrates oskarżony. Tożsamość nauki między sacrum a profanum (nagrodzonego w konkursie Tygodnika Powszechnego Nauka a duchowość ). Esej omawia znaczenie pytań ogólnych, pytań o sens istnienia i naturę człowieka w historii nauki.istotnym wątkiem, który się w pojawia w referacie jest także zagadnienie historycznego charakteru kultury europejskiej i jej fundamentów czyli religii, filozofii i nauki. Historyczny charakter tych zjawisk wydaje się być rzeczą oczywistą, jednak nie chodzi tutaj o prosty fakt, że filozofia, religia i nauka mają przeszłość, lecz o to, że przeszłość ta jest realnie obecna w całym procesie ich rozwoju a także w aktualnej teraźniejszości. W eseju analizuję relacje między bardzo różnymi i pozornie niepowiązanymi wydarzeniami: sporami chrystologicznymi w VII wieku, polowaniami na czarownice i specyfiką współczesnej biologii; wojnami napoleońskimi a dzisiejszą humanistyką. Zademonstrowane w eseju związki między tymi bardzo różnymi zjawiskami ukazują to, że religia, nauka i filozofia kształtowały się w wzajemnym powiązaniu i także w połączeniu z historycznymi wydarzeniami społecznymi, politycznymi i gospodarczymi. Zrozumienie wewnętrznej złożoności kultury europejskiej jest nam potrzebne by odpowiedzieć na pytanie dotyczące znaczenia i obecności w współczesnej nauce pragnienia zdobycia tego co wieczne i niezmienne prawdziwej wiedzy o człowieku.
Rafał Prinke Zwodniczy ogród błędów. Piśmiennictwo alchemiczne do końca XVIII wieku, Warszawa 2014. Historycy zawsze pragnęli wydobywać ze źródeł wiedzę pewną, lecz zbytnia pewność historyka co do swych ustaleń staje się często jego największym grzechem. Owa tak pożądana przez nich prawda historyczna przybiera różne kształty, zmienia swą postać i mami obietnicami, ale w ostatecznym rozrachunku okazuje się być niczym upragniony przez alchemików Kamień Filozofów, nieosiągalny w swej doskonałości, ale motywujący do nieustannych poszukiwań, które przynoszą wielorakie owoce. I to właśnie historiografia alchemii stanowi najlepszy przykład ułomności wiedzy prezentowanej przez wielu historyków nauki jako wiedza pewna, podczas gdy w rzeczywistości (z nielicznymi wyjątkami) wydobywali oni z owocu same nasiona, tylko one bowiem miały dla nich wartość, nie byli natomiast zainteresowani poznaniem całego owocu, jego kształtu, koloru i zapachu 1. Na początku ostatniej dekady minionego stulecia nastąpił wyraźny zwrot w stronę badania całego owocu, przy jednoczesnym wzroście zainteresowania dziejami alchemii wśród historyków różnych specjalności2. Olbrzymie ilościowo i jakościowo dokonania nowej historiografii alchemii, jak się ją obecnie nazywa, podsumowują trzy wydane w ostatnich latach popularnonaukowe syntezy, napisane przez czołowych przedstawicieli trzech głównych szkół: niemieckiej, anglosaskiej i frankofońskiej3. Wyłaniające się z nich trzy obrazy alchemii różnią się między sobą znacząco, niekiedy nawet zasadniczo, ale łączy je wspólna cecha owych szkół: rygorystyczne podejście do źródeł, ich skrupulatna krytyka, analiza w szerokim kontekście kulturowym i głęboki szacunek dla inteligencji ich autorów. ( ) Niniejsza książka stanowi zatem swego rodzaju wprowadzenia do źródłoznawstwa alchemii, w granicach pojęciowych i chronologicznych zdefiniowanych w pierwszym rozdziale, ale wychodzi też (niekiedy daleko) poza wąskie rozumienie źródłoznawstwa. Moją intencją było przede wszystkim zaprezentowanie tekstów (oraz w pewnym stopniu ikonografii) tworzonych przez alchemików lub dla alchemików w szerokich kontekstach intelektualnych, społecznych, religijnych, a także politycznych czy wreszcie organizacyjnych, w których powstawały. Tylko tak szeroka kontekstualizacja źródeł pozwoli na dostrzeżenie całego owocu alchemii, uwikłanego w bardzo złożone relacje z innymi obszarami kultury. Nie można bowiem, jak to czynili historycy pozytywistyczni, zredukować tego owocu do samych nasion czyli zalążków nowoczesnej chemii, ale też oderwany od nich (pozbawiony interpretacji chemicznej) przestaje być alchemią w przyjętym przeze mnie rozumieniu. Drugim wątkiem wiodącym jest próba ukazania niezwykłej wewnętrznej różnorodności prądów, szkół i koncepcji w ramach nawet wąsko pojmowanej tradycji alchemicznej. Przeczy to powszechnemu nadal mitowi o jej domniemanej homogeniczności, podtrzymywanemu nie tylko przez autorów otwarcie ezoterycznych, ale też takich z pogranicza jak Carl Gustav Jung czy Mircea Eliade, sięgających do symboli i pojęć z różnych epok, obszarów kulturowych i nurtów, i zestawiających je następnie dla podparcia własnych konstrukcji intelektualnych. Mit ten przejawia się też często w generalizacjach typu alchemicy uważali, że..., jakie można spotkać nawet u historyków chemii, podczas gdy dla każdego z tego rodzaju stwierdzeń można znaleźć w tekstach samych alchemików twierdzenia całkowicie przeciwne (choć oni sami często dowodzili ich zgodności). Nie było bowiem jednej alchemii, tak jak nie było jednej filozofii ani jednej medycyny czy fizyki. Kolejny motyw przewodni to transformacje omawianych źródeł, przede wszystkim w wyniku trzech wielkich ruchów tłumaczeniowych (kolejno na arabski, łacinę i rosyjski), ale także mniejszych (na syriacki, perski, ormiański) lub rozciągniętych w czasie (na europejskie języki narodowe i retranslacje na łacinę). Zmieniały się też formy ekspresji, gatunki literackie i autorytety, do których się odwoływały, a synkretyczne kompilacje fragmentów różnych
tekstów i przejmowanie symboli ikonograficznych wprowadzały jeszcze większy chaos, nie mówiąc już o powszechnym wręcz występowaniu dzieł anonimowych, pseudoepigraficznych czy zepsutych przez wielokrotne kopiowanie. Czwartym wreszcie moim zamierzeniem było przedstawienie kontrowersji i sporów toczonych przez historyków nas temat poszczególnych źródeł (albo ich grup), szczególnie w zakresie datacji i autorstwa, ale też dotyczących środowisk, w których powstawały i zakresu ich oddziaływania. Omówienie ich ma odzwierciedlać obecny stan badań, a zatem do wcześniejszej historiografii odwołuję się jedynie wówczas, kiedy jest to konieczne ze względu na brak późniejszych ustaleń. Nie unikam też włączania się w owe spory i komentowania ich tam, gdzie czuję się kompetentny, w innych zaś przypadkach tylko je relacjonuję, zawieszając swój osąd. (ze Wstępu)