Sytuacja zawodowa pracujących osób niepełnosprawnych dr Renata Maciejewska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie
Struktura próby według miasta i płci Lublin Puławy Włodawa Ogółem Mężczyzna N 13 3 4 20 % 44,8% 50% 44,0% 50% Kobieta N 16 3 1 20 % 55,2% 50% 56,0% 50% Ogółem N 29 6 5 40 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%
Rodzaj niepełnosprawności
Szczegółowej analizie poddano następujące zagadnienia: znaczenie pracy w życiu osoby niepełnosprawnej rodzaje aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych drogę i mobilność zawodową ocenę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy formy rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych znajomość szczególnych uprawnień niepełnosprawnych i obowiązków pracodawców dyskryminacja osób niepełnosprawnych w pracy funkcjonowanie społeczne pracownika z niepełnosprawnością
Wartościowanie pracy przez osoby niepełnosprawne Praca zawodowa dla osób niepełnosprawnych często stanowi wartość autoteliczną, podstawowy cel i sens istnienia. Człowiek niepełnosprawny chce po prostu tak jak i pełnosprawny pracować i wykonywać swoją pracę ( ) dla niego praca to nie tylko bank pieniędzy co miesiąc tylko coś więcej (M30, wew.) Bardzo ważną rzeczą, wie Pani jest to coś co szanuję i cenię i traktuję bardzo poważnie (M29, psch.) To jest sens mojego życia (K58, wz.)
Praca dla osób niepełnosprawnych jest głównym rodzajem aktywności P: Czy sądzi Pani, że dobrze jest jeżeli osoba niepełnosprawna pracuje? O: Oczywiście. Przede wszystkim psychika nie ulega pogorszeniu, człowiek czuje się normalny, no potrzebny czuje się, a jeżeli jest w domu mimo swojej niepełnosprawności obojętne jakiej, to czuje się taki odrzucony od społeczeństwa. P: Czy dzięki pracy czuje się Pani potrzebna w społeczeństwie? O: Oczywiście. P: Czyli nie tylko względy finansowe tutaj decydują ale przede wszystkim (...)? O: Prawdę mówiąc i jedno i drugie. Jedno i drugie ale w dużym stopniu właśnie, ale w dużym stopniu to, że jest się, w pracy pracuje się między ludźmi. Także to bardzo dużo daje, bo uważam ze gdybym nie pracowała, no to chyba moja psychika dużo gorsza by była i nie byłabym w takim stanie jak w tej chwili. (K62, ruch.)
Praca jako okno na świat Myślę, że to aktywizuje te osoby rozszerza im horyzonty, więcej wiedzą, więcej widzą ( ) jednak osoba która gdzieś tam przez chwilę nie pracowała to była zamknięta, w jakimś takim określonym kręgu, poza który trudno jest wyjść. (M44, ruch.)
Prawo do pracy daje prawo do życia Praca dziś, w obecnej chwili praca dla każdego z nas jest furtką do życia, kto nie ma pracy ten nie ma prawa do życia. (K50, ruch.) No bo to jest tak, jak w takim powiedzeniu, że można nie żyć, ale pracować trzeba, nie? (K50, psych.)
Praca zapewnia osobom niepełnosprawnym poczucie wartości i użyteczności społecznej, bycia normalnym członkiem społeczeństwa Dla mnie praca jest przede wszystkim dowartościowaniem, dowartościowaniem siebie samej P: A czy praca Panią zmieniła O: Bardzo, to jest myślę jeśli chodzi jeśli by mi Pani zadała pytanie czy osoba niepełnosprawna poprzez pracę nabierze pewności siebie, na pewno tak, każda praca, już pierwsza moja praca pomogła mi nabrać pewności siebie. (K54, ruch.) Jednak każda praca yyy zmienia człowieka na pewno ( ) nawiązujemy przyjaźnie, koleżeństwa, no człowiek jest inny, taki bardziej chyba powiedziałabym dowartościowany. (K30, wz.)
Praca zdejmuje z niepełnosprawnych stygmat osoby zbędnej, niepotrzebnej i mniej wartościowej Wie Pani dla mnie praca to jest wszystkim, czuję się po prostu potrzebny drugiemu, po prostu wiem, że mogę drugiemu pomóc po prostu. (M48, psych.) O: No praca mi dużo dała po tylu latach pracy zupełnie inne spojrzenie na życie czuje się potrzebna i to jest ważne. (K58, ruch.) No dla mnie ta praca jest ważna P: A co Panu dała, co dała ta praca oprócz zarobków? O: To przede wszystkim dała mi przede wszystkim tak jak zamiatanie i mycie posadzki przede wszystkim P: A Pan się czuje lepszy przez to, że Pan pracuje? O: To znaczy czuję się taki lepszym (M34, intel.)
Praca jako dochód W tej chwili praca...ja w tej chwili pracuję dla pieniędzy, głównie. (M31 wz.) P: A czym dla Pana jest praca? O: Praca? Nie będę mówił nic o satysfakcji, podejrzewam że 100 % Pani odpowiedziało źródłem dochodu. Środkiem utrzymania na życie, prawda? (M41, wew.)
Praca zawodowa posiada również charakter terapeutyczny P: Dlaczego Pani pracuje, czy to jest tylko dla pieniędzy? O: Nie tylko na pewno, nie tylko. Człowiek lepiej się czuje psychicznie jak idzie do ludzi. (K 47, ruch.) P: Czyli odkąd pani zaczęła tutaj pracować Pani się lepiej czuje psychicznie? O: Zdecydowanie. Mam wrażenie, że po prostu zdrowieję, zdecydowanie. (K50, psych.) ( ) właśnie dziękuję, ze mam taką możliwość wyjścia, pracy z ludźmi, pomiędzy ludzi, bycia między ludźmi także, także ( ) a podejrzewam, że gdyby w domu człowiek został z tą myślą, że jest osobą niepełnosprawną to, to nie wiem jakbym psychicznie na to zareagował, prawda? (M41, wew.)
Praca jako rehabilitacja P: Czym jest dla Pani praca? O: Rehabilitacją, po prostu kontakt z ludźmi, ja to widzę jako rehabilitację. - To jest rehabilitacja, nie ma, że tam, pieniążki owszem też, ale kontakt, zajęcie( ). (M58, ruch.) Tak, tak, na pewno, na pewno a na pewno rehabilitacją psychiczną. Yyy fizyczną to różnie to jest prawda, człowiek jak bardziej zmęczony w zależności od warunków ale psychiczną na pewno. (M54, wew.)
Negacja bezwzględnej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych Nie róbmy ludziom wody z mózgu i nie mówmy, że każdy może pracować. I (...) bo też się w tej chwili zmierza do tego, że takie są oczekiwania społeczeństwa, że osoba niepełnosprawna powinna pracować. A niejednokrotnie powinna się rehabilitować, powinna walczyć o jakość codziennego życia i wcale nie musi się realizować poprzez pracę zawodową. Pewnie, że dobrze, że ona to robi, ale jeżeli nie jest w stanie, no to znowu dochodzimy do jakichś absurdów( ). I to jest ważne! Że, że żeby człowiek był aktywny w ogóle, nie tylko zawodowo. (K41, wew.).
Praca jako źródło apatii i marazmu P: Czym jest dla Pana praca? O: To zależy pod jakim kątem patrzeć na pracę. Życiem. Monotonia. Codzienne ranne... Rano trzeba wstawać. Te osiem godzin czy tam cztery swoje trzeba zrobić. Czy chce się po godzinach pracować, prawda. No. (M33, sł.) Eehm no trudno powiedzieć, że praca biurowa zmieniła mnie, bo to, to po prostu to jest rutyna, codziennie te same czynności ( ). (K58, ruch.)
Praca jako źródło zadowolenia i satysfakcji P: Jest Pani zadowolona z pracy? O: Jestem bardzo, bardzo. Oczywiście, tu się zaczęło życie. P: Tu się zaczęło życie? Dlaczego Pani uważa, ze tu się zaczęło życie? Co Pani daje ta praca? O: No wszystko. (K50, psch.) P: Daje Panu satysfakcję ta praca? O: Tak bo uspokajam się po prostu nic mi nad uszami nie brzęka wykonuję co mi karzą, co mam wykonać P: Przyjemnością jest? O: No bardzo. (K43, sł.)
Praca jako misja To są osoby, które potrzebują pomocy, a ja jestem szczęśliwy, że wiem jak tym osobom pomóc w informacji i to jest mój sukces, z tego się cieszę. I przyznam, że bardzo, bardzo wiele przyjemności mi sprawia jeżeli mam świadomość, że kolejna osoba jest bogatsza o wiedzę i swoje możliwości, że bardziej może poczuć tą satysfakcję, którą ja czuję, że mogę to, mogę to, mogę to ( ) zobacz ile możliwości, wystarczy tylko chcieć i we właściwym kierunku się udać. (M30, wew.)
Praca jako źródło radości Cieszę się przede wszystkim że jest praca, jaka jest taka jest ale ważne że jest ( ) przede wszystkim z tej pracy się cieszę. (M34, intel.) Jeżeli praca dobrze idzie ( ) jest wykonywane zadanie i nie ma no problemów wszystko terminowo jest zrobione no to wtedy jest no zadowolony i ja też więcej można zrobić wtedy i przyjemniej pracuje bo po prostu wszystkie czynności no wychodzą bardzo szybko bardzo przyjemnie. (M39, wz.) Jeżeli dobrze wykonuję tą pracę i jestem ja zadowolony z tej pracy no to tutaj chyba mam to zadowolenie. (M41, wew.) Tak, sprawia mi radość to, że rano mogę wstać trwa to taką chwilę, prawda, bo ta niepełnosprawność jednak daje poczucie bezradności, ale że mogę przyjść do pracy, że spotkam się z ludźmi, że wykonam swoje prace, swoją pracę, że czekają na mnie pewne obowiązki, które pozwalają mi odciągnąć moją uwagę od mojego zdrowia( ). (K50, ruch.)
Podsumowanie Osoby niepełnosprawne przypisują pracy zawodowej bardzo duże znaczenie. W analizowanych wywiadach tylko nieliczni respondenci kwestionowali jej wyjątkową rolę w swoim życiu. Zdecydowana większość uznała pracę za wartość bardzo ważną i ważną. Badani wiązali aktywność zawodową z poczuciem własnej wartości. Osoby aktywne zawodowo charakteryzowała lepsza samoocena i podkreślana w wypowiedziach satysfakcja z wykonywanej pracy.
Dziękuję za uwagę