WSPIERANIE GOSPODAROWANIA NA OBSZARACH GÓRSKICH I INNYCH OBSZARACH O NIEKORZYSTNYCH WARUNKACH GOSPODAROWANIA (ONW) 1. Co to jest pomoc ONW? Jest to pomoc finansowa udzielana gospodarstwom rolnym położonych na terenach, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na niekorzystne warunki naturalne. Pomoc ta udzielana jest w postaci rocznych dopłat wyrównawczych, które mają na celu zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi, a tym samym utrzymanie żywotności obszarów wiejskich, zachowanie walorów krajobrazowych, promocję rolnictwa przyjaznego dla środowiska oraz zapobieganie wyludnieniu. 2. Jakie są cele działania ONW? Celem realizacji działania ONW jest: zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi i tym samym utrzymanie żywotności obszarów wiejskich; zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich; utrzymanie zrównoważonego sposobu gospodarowania uwzględniającego aspekty ochrony środowiska. 3. Co to są obszary ONW? Obszary ONW to tereny, na których produkcja rolnicza jest utrudniona ze względu na warunki naturalne, ale także występuje na nich problem nadmiernego wyludnienia. Wykaz obszarów ONW stanowi załącznik do rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), objętej Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz. U. Nr 68 poz. 448 z późn. zm.); 4. Jakie są typy i strefy ONW w Polsce? Każdy kraj członkowski wyznaczył na swoim terytorium obszary ONW zgodnie ze specyfiką utrudnień na podstawie kryteriów, które zaakceptowała Komisja Europejska. W Polsce istnieją trzy typy ONW: górskie, ze specyficznymi utrudnieniami oraz nizinne strefy I i nizinne strefy II. Do każdego z wymienionych typów ONW ustalono inne kryteria kwalifikacji. Do ONW typu górskiego zakwalifikowane są gminy i obręby ewidencyjne, w których ponad połowa użytków rolnych leży na wysokości >500 m n.p.m. Do obszarów ze specyficznymi utrudnieniami zaliczono te gminy i obręby ewidencyjne rejonów podgórskich, które zostały wyznaczone na potrzeby ustawy z dnia 15 listopada 1984 o podatku 1
rolnym (Dz. U. z 1984 r. Nr 52, poz. 268, z późn. zm.); co najmniej 50% powierzchni użytków rolnych znajduje się powyżej 350 m n.p.m. Obszary typu nizinnego, gdzie występują ograniczenia produktywności rolnictwa związane z niską jakością gleb, niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, niekorzystnymi warunkami wodnymi, niesprzyjającą rzeźbą terenu oraz wskaźnikiem demograficznym i znacznym udziałem ludności związanej z rolnictwem, zostały zakwalifikowane w oparciu o kryteria demograficzne oraz waloryzację rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WWRPP), za pomocą wskaźników charakteryzujących jakość gleb, stosunki wodne, rzeźbę terenu oraz klimat. 5. Co to jest WWRPP? WWRPP - Wskaźnik Waloryzacji Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej wskaźnik oceniający przydatność gruntów do produkcji rolnej pod kątem jakości gleb, agroklimatu, rzeźby terenu i warunków wodnych. 6. Co to jest działalność rolnicza? Działalność rolnicza, w rozumieniu przepisów dotyczących pomocy z tytułu ONW, oznacza produkcję, hodowlę lub uprawę produktów rolnych, włączając w to zbiory, dojenie, chów zwierząt oraz utrzymywanie zwierząt dla celów gospodarczych, lub utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska. 7. Co rozumiemy pod pojęciem działka rolna? Działka rolna, w rozumieniu przepisów dotyczących pomocy z tytułu ONW, oznacza zwarty obszar gruntu, na którym jeden rolnik prowadzi jedną grupę upraw o powierzchni nie mniejszej niż 0,1 ha. Grupa upraw oznacza taką grupę roślin uprawnych, za którą rolnik otrzymuje tę samą stawkę płatności bezpośrednich. 8. Co rozumiemy pod pojęciem gospodarstwo rolne? Gospodarstwo rolne, w rozumieniu przepisów dotyczących pomocy z tytułu ONW, oznacza wszystkie jednostki produkcyjne zarządzane przez rolnika, które znajdują się na terytorium tego samego Państwa Członkowskiego. 9. Kto to jest rolnik? Rolnik, w rozumieniu przepisów dotyczących pomocy z tytułu ONW, to osoba fizyczna lub prawna lub grupa osób fizycznych lub prawnych, bez względu na status prawny takiej grupy i jej członków w świetle prawa krajowego, których gospodarstwo znajduje się na terytorium Wspólnoty oraz która prowadzi działalność rolniczą. 10. Kto może uzyskać pomoc z tytułu ONW? Beneficjentami tego działania mogą być tylko rolnicy. Rolnicy wnioskujący o pomoc muszą być posiadaczami samoistnymi (właścicielami) lub zależnymi (dzierżawcami, użytkownikami) gospodarstwa 2
rolnego położonego w granicach Rzeczpospolitej Polskiej na obszarach ONW 11. Jak sprawdzić, czy jestem na ONW? Wykaz gmin i obrębów ewidencyjnych zaliczonych do ONW stanowi załącznik 1 do Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), objętej Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Można także zasięgnąć informacji na ten temat w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz w Instytucie Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). 12. Co trzeba zrobić aby uzyskać pomoc z tytułu ONW? By otrzymać wsparcie finansowe z tytułu ONW, rolnik musi złożyć wniosek. Nabór wniosków dla tego działania ma charakter okresowy odbywa się w cyklu corocznym. Wypełniony formularz wniosku (wspólny dla działania ONW, płatności rolnośrodowiskowych i płatności bezpośrednich), należy złożyć w biurze powiatowym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę rolnika w terminie od 15 marca do 15 maja danego roku. Jeżeli rolnik nie zdąży w tym terminie złożyć wniosku, może zrobić to najpóźniej w ciągu 25 dni kalendarzowych po tym terminie, ale za każdy dzień roboczy opóźnienia płatność będzie zmniejszana o 1% wysokości kwoty, jaka mu się za dany rok należy. 13. W jakiej wysokości można uzyskać pomoc z tytułu ONW? Pomoc z tytułu ONW jest udzielana w postaci rocznych zryczałtowanych płatności (dopłat wyrównawczych) do hektara użytków rolnych położonych na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i pozostających w użytkowaniu rolniczym. Stawki płatności z tytułu gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania są różne dla różnych typów ONW (tab.1.) Typ ONW Dopłata zł/ha Górskie 320 Nizinne strefa nizinna I 179 strefa nizinna II 264 Obszary ze specyficznymi naturalnymi utrudnieniami 264 Stawki płatności dla poszczególnych typów ONW Roczna płatność otrzymywana przez beneficjentów stanowi iloczyn stawki ustalonej dla danego typu ONW oraz liczby hektarów zgłoszonych we wniosku, z uwzględnieniem degresywności. 3
14. Jaka jest minimalna powierzchnia użytków rolnych do uzyskania pomocy z tytułu ONW? Powierzchnia użytków rolnych należących do danego gospodarstwa rolnego, położonych w granicach ONW i wykorzystywanych do produkcji rolniczej, musi wynosić co najmniej 1 ha, również w przypadku, jeżeli gospodarstwo leży częściowo na obszarach ONW. W takim przypadku pomoc przyznawana jest tylko na tę część, która leży w granicach ONW. Działki rolne zgłaszane we wniosku muszą być użytkowane jako grunty orne, sady, trwałe użytki zielone. Przykłady: rolnik ma gospodarstwo 10 hektarowe, którego 3 hektary działek rolnych leżą na ONW, 7 ha poza ONW. Otrzyma on pomoc tylko na 3 hektary leżące w granicach ONW. rolnik ma gospodarstwo 3,5 hektarowe, w którym 3 hektary leżą poza ONW, pół hektara w granicach ONW. Temu rolnikowi pomoc z tytułu ONW nie należy się, ponieważ nie spełnia warunku posiadania i użytkowania rolniczo przynajmniej 1 ha gruntów w granicach ONW. 15. Na czym polega degresywność pomocy ONW? Degresywność, oznacza, uzależnienie wysokości pomocy od wielkości powierzchni objętej wsparciem Płatności podlegają degresywności w zależności od łącznej powierzchni działek rolnych lub ich części objętych pomocą: 1) 1 50 ha 100% płatności; 2) 50,01 100 ha 50% płatności; 3) 100,01 300 ha 25% płatności; 4) powyżej 300 ha brak płatności. Przykłady: rolnik posiadający 75 hektarów działek rolnych otrzyma pełną płatność za 50 ha oraz połowę płatności za pozostałe 25 ha. rolnik posiadający 320 hektarów działek rolnych na ONW otrzyma: za 50 ha pełną stawkę płatności za hektar, oprócz tego za kolejne 50 ha połowę stawki, oprócz tego za 200 ha jedną czwartą stawki. Nie dostanie płatności za pozostałe 20 ha. 16. Jakich zobowiązań trzeba dotrzymać po uzyskaniu dopłat ONW? Zobowiązaniem beneficjenta ONW jest prowadzenie działalności rolniczej przez co najmniej 5 lat od dnia otrzymania pierwszej płatności na obszarze nie mniejszym, niż ten, na który otrzymano wsparcie w pierwszym roku. Na obszarze całego gospodarstwa należy również przestrzegać wymogów wzajemnej zgodności. 4
17. Co to są wymogi i normy wzajemnej zgodności - podstawowe wymagania (ang. cross-compliance) Podstawowe wymagania, inaczej: wymogi i normy wzajemnej zgodności, ang. crosscompliance - wymogi i normy wzajemnej zgodności określone w przepisach o płatnościach bezpośrednich, dotyczące ochrony środowiska, zdrowia publicznego ludzi, zdrowia zwierząt, zdrowotności roślin, identyfikacji i rejestracji zwierząt oraz dobrostanu zwierząt. Są wdrażane stopniowo część dotycząca ochrony środowiska, zdrowia publicznego i identyfikacji i rejestracji zwierząt od 2009 r., część dotycząca zdrowia publicznego, zdrowia zwierząt i zdrowotności zwierząt od 2011 r., część dotycząca dobrostanu zwierząt od 2013 r. Obowiązują rolników, którzy są beneficjentami płatności bezpośrednich oraz wybranych działań PROW 2007-2013: ONW, programu rolnośrodowiskowego oraz zalesień. 18. Kiedy można stracić pomoc z tytułu ONW i kiedy trzeba będzie ją zwracać? Utrata pomocy w całości lub części i konieczność zwrotu otrzymanej za ubiegłe lata pomocy może mieć miejsce w następujących przypadkach. a. niedotrzymanie pięcioletniego zobowiązania do prowadzenia działalności rolniczej Jeżeli w trakcie trwania pięcioletniego zobowiązania do prowadzenia działalności rolniczej beneficjent przestanie uprawiać ziemię na części lub całości gruntów, które zgłaszał we wniosku o płatność ONW, musi zwrócić równowartość płatności, którą dotychczas otrzymał za te grunty na których zaniechał działalności, jeżeli nie przekaże zobowiązania przejmującemu działki rolne. b. zadeklarowanie powierzchni działek rolnych lub ich części większych, niż w rzeczywistości W przypadku tzw. przedeklarowania, czyli zadeklarowania we wniosku większych powierzchni, niż zostaną stwierdzone podczas kontroli, od płatności odliczane są kwoty w wysokości zależnej od tego, jak duża jest różnica pomiędzy obszarem zadeklarowanym, a stwierdzonym podczas kontroli, i czy przedeklarowanie było zamierzone, czy nie. c. niedopełnienie wymogów wzajemnej zgodności W przypadku niedopełnienia wymogów wzajemnej zgodności sankcja odliczana jest od płatności, jaka byłaby przyznana na całą wnioskowaną w danym roku powierzchnię ONW. Sankcje obliczane są dla każdego beneficjenta indywidualnie. Poszczególne niezgodności, w zależności od ich zasięgu, dotkliwości i trwałości, mają przypisywaną określoną liczbę punktów, następnie liczba uzyskanych punktów decyduje o procentowej wielkości zmniejszenia płatności. 5
19. W jakich przypadkach, pomimo niedotrzymania zobowiązań z tytułu pomocy ONW nie trzeba zwracać uzyskanych dopłat? nastąpiło przekazanie posiadania gruntów rolnych innej osobie (sprzedaż, dzierżawę czy inną umowę) Jednym z przypadków, gdy beneficjent zaprzestał działalności rolniczej, a nie musi zwracać pomocy, jest przekazanie posiadania gruntów rolnych innej osobie (sprzedaż, dzierżawę czy inną umowę) pod warunkiem, że dotychczasowy beneficjent złoży oświadczenie nowego posiadacza, że będzie on kontynuował prowadzenie działalności rolniczej do końca trwania zobowiązania zaciągniętego przez dotychczasowego beneficjenta oraz że zapłaci na rzecz Agencji równowartość płatności ONW uzyskanej przez dotychczasowego beneficjenta, jeżeli sam zaniecha działalności rolniczej na tych obszarach. Takie oświadczenie, dostępne w Agencji w postaci formularza, należy złożyć niezwłocznie po dokonaniu przeniesienia posiadania, chyba że nabywca już je złożył wraz z wnioskiem o płatność. Przykłady: Rolnik miał 15 ha na ONW, objęte zobowiązaniem od trzech lat. Sprzedał 10 ha, złożył w ARiMR niezwłocznie oświadczenie nowego posiadacza o przejęciu zobowiązań. Nie musiał zwracać płatności. Rolnik miał 15 ha na ONW, objęte zobowiązaniem od trzech lat. Sprzedał 10 ha, lecz nie złożył oświadczenia o przejęciu zobowiązań. Jednak oświadczenie złożył w ARiMR nowy posiadacz wraz z wnioskiem o przejęcie gospodarstwa z prawem do płatności. W tej sytuacji dotychczasowy posiadacz, mimo że nie złożył oświadczenia w ARiMR, nie musiał zwracać płatności, bo oświadczenie zostało złożone przez nowego posiadacza. Rolnik miał 15 ha na ONW, objęte zobowiązaniem od trzech lat. Sprzedał 10 ha, lecz nie złożył niezwłocznie oświadczenia o przekazaniu zobowiązań. ARiMR wysłała do rolnika wezwanie do wyjaśnień, jednak rolnik nie stawił się w Agencji w terminie 7 dni od jego otrzymania ani nie złożył oświadczenia w terminie 14 dni od jego otrzymania. Nowy posiadacz także nie złożył oświadczenia, ponieważ nie był zainteresowany kontynuowaniem działalności rolniczej na nabytych gruntach. Dotychczasowy właściciel musiał w efekcie zwrócić płatności otrzymane przez trzy lata za powierzchnię 10 ha!!! nastąpiło zaniechanie prowadzenia działalności rolniczej na skutek wystąpienia czynnika SIŁY WYŻSZEJ LUB NIEPRZEWIDZIANEJ OKOLICZNOŚCI Beneficjent nie musi zwracać pomocy, jeżeli zaniechał prowadzenia działalności rolniczej na skutek wystąpienia czynnika siły wyższej lub nieprzewidzianej okoliczności i może to 6
udokumentować oraz poinformuje o tym fakcie Agencję w terminie 10 dni roboczych od dnia, w którym beneficjent lub upoważniona przez niego osoba są wstanie dokonać tej czynności. Do czynników siły wyższej zaliczane są: śmierć beneficjenta, długotrwała niezdolność beneficjenta do wykonywania zawodu, wywłaszczenie dużej części gospodarstwa, jeśli takiego wywłaszczenia nie można było przewidzieć w dniu podjęcia zobowiązania, katastrofa naturalna poważnie dotykająca grunty gospodarstwa, wypadek powodujący zniszczenie budynków dla zwierząt gospodarskich, choroba epizootyczna dotykająca część lub całość należącego do rolnika żywego inwentarza. Do wyjątkowych okoliczności, na skutek których beneficjent zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej i nie musi zwracać pomocy, należą: rozwiązanie przez wydzierżawiającego umowy dzierżawy gruntów rolnych, z powodu zaistniałych okoliczności, za które dzierżawca nie ponosi odpowiedzialności, scalenie nieruchomości objętej zobowiązaniem, za którą rolnik nie otrzymał w zamian powierzchni równoważnej z powierzchnią objętą zobowiązaniem, w zakresie różnicy tych powierzchni, wykonanie prawa pierwokupu gruntów rolnych objętych zobowiązaniem ONW przez dzierżawcę lub Agencję Nieruchomości Rolnych, przeprowadzenie modernizacji ewidencji gruntów i budynków, w wyniku której zmniejszyła się całkowita powierzchnia działek rolnych lub ich części położonych na obszarach ONW. inne okoliczności niezależne od rolnika, na których wystąpienie nie miał wpływu, ani których nie mógł przewidzieć w chwili podejmowania zobowiązania ONW Każdy przypadek siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności jest rozpatrywany indywidualnie przez służby kontrolne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. 20. Jak można uzyskać numer identyfikacyjny? Przed złożeniem wniosku o przyznanie płatności wnioskodawca powinien uzyskać w ARiMR numer identyfikacyjny. W celu uzyskania numeru identyfikacyjnego należy złożyć wniosek o wpis do ewidencji producentów rolnych. Formularz wniosku można pobrać i wypełnić w biurach powiatowych ARiMR. 21. Kiedy można składać wnioski o pomoc z tytułu ONW? 7
Wnioski można składać w okresie od 15 marca do 15 maja. Jeżeli rolnik nie zdąży w tym terminie złożyć wniosku, może zrobić to najpóźniej w ciągu 25 dni kalendarzowych po tym terminie, ale za każdy dzień roboczy opóźnienia płatność będzie zmniejszana o 1% wysokości kwoty, jaka mu się za dany rok należy. 22. Co to jest siła wyższa lub nieprzewidziane okoliczności? Jest to zdarzenie, niezależne od rolnika, na którego wystąpienie rolnik nie miał wpływu, ani których nie mógł przewidzieć w chwili podejmowania zobowiązania ONW, w wyniku którego nie może kontynuować prowadzenia działalności rolniczej na danym gruncie, a tym samym dotrzymać zobowiązania ONW. Jeśli rolnik zaniechał prowadzenia działalności rolniczej na skutek wystąpienia, zdarzenia, mającego charakter siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności, ale poinformuje o tym fakcie Agencję w terminie 10 dni roboczych od dnia, w którym on sam lub upoważniona przez niego osoba może dokonać tej czynności (może udokumentować ten termin), nie musi zwracać pomocy, jeżeli dane zdarzenie zostanie uznane przez służby kontrolne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa za przypadek siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności Do czynników siły wyższej zaliczane są: śmierć beneficjenta, długotrwała niezdolność beneficjenta do wykonywania zawodu, wywłaszczenie dużej części gospodarstwa, jeśli takiego wywłaszczenia nie można było przewidzieć w dniu podjęcia zobowiązania, katastrofa naturalna poważnie dotykająca grunty gospodarstwa, wypadek powodujący zniszczenie budynków dla zwierząt gospodarskich, choroba epizootyczna dotykająca część lub całość należącego do rolnika żywego inwentarza. Do wyjątkowych okoliczności, na skutek których beneficjent zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej i nie musi zwracać pomocy, należą: rozwiązanie przez wydzierżawiającego umowy dzierżawy gruntów rolnych, z powodu zaistniałych okoliczności, za które dzierżawca nie ponosi odpowiedzialności, scalenie nieruchomości objętej zobowiązaniem, za którą rolnik nie otrzymał w zamian powierzchni równoważnej z powierzchnią objętą zobowiązaniem, w zakresie różnicy tych powierzchni, wykonanie prawa pierwokupu gruntów rolnych objętych zobowiązaniem ONW przez dzierżawcę lub Agencję Nieruchomości Rolnych, 8
przeprowadzenie modernizacji ewidencji gruntów i budynków, w wyniku której zmniejszyła się całkowita powierzchnia działek rolnych lub ich części położonych na obszarach ONW. inne okoliczności niezależne od rolnika, na których wystąpienie nie miał wpływu, ani których nie mógł przewidzieć w chwili podejmowania zobowiązania ONW Każdy przypadek siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności jest rozpatrywany indywidualnie przez służby kontrolne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. 9