PROJEKT SYSTEMOWY KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013 Kondycja gospodarcza przedsiębiorstw w regionie lubelskim Ekspertyza naukowa dr inż. Artur Paździor Politechnika Lubelska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie a.pazdzior@wspa.pl Strona 1 z 30
Podmioty gospodarcze Lubelszczyzny w latach 2000-2010 Województwo lubelskie zamieszkuje 2.151,9 tys. osób, liczba pracujących wynosi 794,1 tys. osób. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto ma koniec 2010 r. kształtowało się na poziomie 2.922,6 zł, podczas gdy w Polsce stanowiło kwotę 3.224,1 zł. Stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła 13,1 %, zaś w całej Polsce poziom tego miernika stanowił 12,4%. Lubelszczyzna to region w dużej mierze rolniczy; produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w 2010 r. kształtowała się na poziomie 10.502 zł, podczas gdy średnia dla Polski wynosiła 24.094 zł. Nieco lepiej wygląda zestawienia produkcji budowlano-montażowej (Lubelszczyzna 1.416 zł, Polska 2.249 zł). Niekorzystnych statystyk przemysłowych nie poprawiają zestawienia dotyczące nakładów inwestycyjnych, których wartość przypadająca na 1 mieszkańca w 2010 r. wynosiła 3.846 zł; w całym kraju była to średnia kwota rzędu 5.690 zł. Luki infrastrukturalne, niewystarczające nakłady inwestycyjne oraz specyficzna struktura Regionu sprawiają, że PKB województwa lubelskiego wynosi zaledwie 3,8% PKB całego kraju, podczas gdy jego powierzchnia stanowi aż 8% powierzchni Polski. Niezrównoważona struktura geograficzno-ekonomiczna przekłada się na zasobność obywateli, mierzoną PKB per capita (67,2% średniej krajowej), wartością dodaną brutto (68,8% średniej krajowej), czy też nominalnymi dochodami do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych, które stanowią 80,3% przeciętnej wartości dla Polski. 1 W specyficznych uwarunkowaniach ściany wschodniej, w województwie lubelskim na 31.12.2010 r. zarejestrowanych było 164.076 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru Regon. Była to liczba o ponad 30 tys. wyższa niż zaobserwowana na koniec 2000 r., kiedy liczba podmiotów ogółem kształtowała się na poziomie 133.892. W latach 2000-2010 z poziomu 128.299 do 158.349 zwiększyła się liczba przedsiębiorstw sektora prywatnego. Na przestrzeni badanego okresu wzrosła również liczba podmiotów publicznych. Jednak wzrost ten nie był jednostajny. Po wyraźnym przyroście tego typu jednostek 1 Por. Urząd Statystyczny w Lublinie, Informacje o województwie, Województwo na tle kraju: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/assets_11w00_01rocz.pdf (stan z 16.08.2012 r.). Strona 2 z 30
zaobserwowanym w latach 2000-2005, w drugiej połowie dekady ich liczebność ulegał zmniejszeniu. W przypadku podmiotów prywatnych w każdym badanym okresie ich liczba podlegała klarownej tendencji wzrostowej. Warto odnotowania jest fakt, iż w latach 2000-2010 nastąpiło wyraźne ograniczenie ilości przedsiębiorstw państwowych. Ich liczba zmniejszyła się w tym czasie ze 114 do zaledwie 5. W tym samym okresie z poziomu 16.811 do 18.608 wzrosła liczba spółek, co nastąpiło głównie za sprawą spółek handlowych, których liczebność na przestrzeni analizowanego okresu uległa niemal podwojeniu, osiągają na koniec 2010 r. poziom 8.752. Warto zwrócić uwagę, że w tym samym czasie z poziomu 11.835 do 9.719 zmniejszyła się liczba spółek cywilnych. W latach 2000-2010 wyraźnie wzrosła liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w województwie lubelskim. Na koniec 2000 r. ich liczba wynosiła 105.149, zaś na 31.12.2010 r. 127.467. W tym samym okresie wzrosła również liczba zarejestrowanych fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych 2, co można tłumaczyć napływem funduszy UE, a także wzrastającą popularnością koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR Corporate Social Responsibility). 3 Biorąc pod uwagę rodzaj prowadzonej działalności, w województwie lubelskim na 31.12.2010 r. dominowały przedsiębiorstwa zajmujące się handlem, których liczba wynosiła 50,9 tys. Na kolejnych miejscach w tej klasyfikacji znalazły się podmioty z branży budowlanej (19,2 tys.), przedsiębiorstw przemysłowe (14,0 tys.), ośrodki naukowe i techniczne (11,8 tys.), firmy transportowe (11,6 tys.), a także ośrodki opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (9,1 tys.). Liczebność podmiotów gospodarczych z pozostałych segmentów była znacznie niższa (por. rys. 1). 2 Por. Urząd Statystyczny w Lublinie, Informacje o województwie, Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru Regon: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/assets_11w21_06rocz.pdf (stan z 16.08.2012 r.). 3 Koncepcja ta zakłada, że przedsiębiorstwa nie dążą do maksymalizacji zysku, ale dobrowolnie uwzględniają interes społeczny i kwestie ochrony środowiska naturalnego. Ponadto, postępują etycznie w relacjach ze wszystkimi grupami interesariuszy. CSR bazuje zatem na dobrowolnych inicjatywach wykraczających poza wymogi prawne i umowne zobowiązania. Beneficjentami tych inicjatyw są zarówno pracownicy, jak i kontrahenci oraz klienci, a także inne grupy społeczne poprzez korzyści wynikające np. z dbania o środowisko naturalne (por. http://www.csr-in-smes.eu/downloads/brochure_poland.pdf (stan z 12.08.2012 r.). Strona 3 z 30
Rys. 1. Podmioty gospodarcze Lubelszczyzny według rodzaju prowadzonej działalności (stan na 31.12.2010 r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Urząd Statystyczny w Lublinie, Informacje o województwie, Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru Regon według form prawnych i sekcji PKD: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/assets_11w21_07rocz.pdf (stan z 18.08.2012 r.). Spośród 164.076 podmiotów województwa lubelskiego wpisanych do rejestru Regon według stanu na 31.12.2010 r. ponad 95% (156.188 jednostek) stanowiły mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników. Udział małych firm kształtował się na poziomie 4% (liczba 6.576), natomiast średnich dużych podmiotów niespełna 1% (liczba 1.312). Dominująca wśród mikroprzedsiębiorstw branżą jest handel (49,5 tys.). Na dalszych miejscach znajduje się budownictwo (18,7 tys.), przemysł (12,6 tys.), nauka (11,6 tys.), transport (11,3 tys.) i opieka zdrowotna (8,6 tys.). Najwięcej małych firm również prowadzi natomiast działalność handlową (1.289 jednostek). Jednak niewiele mniej (1.112) działa w sektorze przemysłowym. Udział pozostałych działalności jest już znacznie niższy. Najwięcej średnich i dużych podmiotów Lubelszczyzny w 2010 r. funkcjonowała w sektorze przemysłowym (341 przedsiębiorstw). Znacznie mniej zajmowało się działalnością Strona 4 z 30
handlową (148 jednostek). 4 Cechą odróżniającą segmenty wielkościowe analizowanych podmiotów jest fakt liczba średnich i dużych przedsiębiorstw funkcjonujących w sferze edukacyjnej oraz administracji publicznej i obrony narodowej była wyższa niż firm zajmujących się działalnością handlową, najpopularniejszą wśród podmiotów zatrudniających do 49 osób. Struktura wielkościowa i sektorowa podmiotów gospodarki narodowej Lubelszczyzny jest zbliżona do struktury krajowej. Wyjątkiem jest jedynie niższy udział przedsiębiorstw dużych i średnich obserwowany wśród przedsiębiorstw analizowanego regionu. Składniki majątkowe i źródła finansowania przedsiębiorstw Lubelszczyzny w latach 2000-2010 W latach 2000-2010 nastąpił wyraźny wzrost wartości księgowej majątku przedsiębiorstw województwa lubelskiego. Suma aktywów tych jednostek zwiększyła się w tym czasie o 129,9%, z 24.129,3 mln zł do 55.465,3 mln zł. Na tę zmianę miało wpływ zarówno zwiększenie wartości aktywów trwałych, jak i obrotowych. Składniki majątku o okresie użytkowania powyżej jednego roku wzrosły w analizowanym okresie o 134,0% (z 15.222,5 mln zł do 35.624,1 mln zł), natomiast aktywa użytkowane nie dłużej niż jeden rok zwiększyły swoją wartość o 122,8% (z 8.906,8 mln zł do 19.841,2 mln zł). Na wysoką dynamikę wzrostu aktywów trwałych wpływ miało przede wszystkim zwiększenie wartości rzeczowego majątku trwałego, który na przestrzeni analizowanego okresu zwiększył swoją wartość o 140,1% (z 13.220,9 mln zł do 31.743,7 mln zł). Zmiana aktywów obrotowych była natomiast pochodną przede wszystkim bardzo wysokiego przyrostu inwestycji krótkoterminowych, których wartość w latach 2000-2010 zwiększyła się aż o 642,7% (z 950,7 mln zł do 7.061,0 mln zł). Mniejszy wpływ na zmianę wartości aktywów obrotowych miał przyrost zapasów oraz należności krótkoterminowych (por. tabela 1). 4 Por. Urząd Statystyczny w Lublinie, Informacje o województwie, Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru Regon według liczby pracujących i sekcji PKD: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/assets_11w21_04rocz.pdf (stan z 16.08.2012 r.). Strona 5 z 30
Tabela 1. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw niefinansowych województwa lubelskiego w latach 2000-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AKTYWA RAZEM 24 129,3 27 854,0 29 387,1 63 776,4 61 564,4 42 025,7 55 465,3 Aktywa trwałe 15 222,5 16 791,6 17 385,8 47 546,4 43 910,1 24 834,1 35 624,1 Rzeczowe aktywa trwałe 13 220,9 14 939,7 15 149,0 17 099,6 18 909,1 20 200,3 31 743,7 Środki trwałe 11 755,2 14 021,6 14 108,7 15 832,3 17 354,1 18 632,8 29 457,2 Środki trwałe w budowie 1 327,9 889,8 1 002,3 1 204,1 1 489,2 1 505,0 2 212,6 Wartości niematerialne i prawne 268,5 257,6 256,5 392,2 564,3 542,5 677,7 Koszty zakończonych prac rozwojowych 26,4 16,7 25,1 24,8 23,5 22,6 38,3 Wartość firmy 58,3 40,3 38,7 164,6 190,2 300,7 329,2 Inwestycje długoterminowe 1 163,5 878,7 1 267,3 28 893,6 23 221,4 3 319,6 2 255,1 Nieruchomości - 42,7 41,1 69,4 90,7 119,5 188,2 Długoterminowe aktywa finansowe - 831,9 1 223,3 21 293,3 23 113,4 3 171,7 2 026,2 Należności długoterminowe 569,6 465,8 451,9 544,2 461,4 375,6 374,9 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe - 249,8 261,1 616,8 754,0 396,1 572,8 Aktywa obrotowe 8 906,8 11 062,4 12 001,3 16 230,0 17 654,3 17 191,6 19 841,2 Zapasy 2 802,5 3 354,0 3 740,4 4 559,9 5 019,3 5 066,0 5 368,9 Materiały 745,8 977,9 1 034,7 1 235,7 1 201,0 1 189,5 1 291,9 Półprodukty i produkty w toku 407,7 493,4 534,7 588,1 725,9 585,7 602,3 Produkty gotowe 724,3 665,9 841,2 1 003,7 914,1 883,1 879,0 Towary 909,7 1 189,8 1 293,2 1 671,6 2 123,5 2 359,9 2 530,0 Krótkoterminowe należności 4 913,2 5 310,4 5 075,0 6 965,5 7 532,3 7 288,2 8 377,0 W tym z tyt. dostaw i usług 3 768,3 3 909,3 4 325,6 6 058,3 6 368,5 6 097,4 7 061,0 Inwestycje krótkoterminowe 950,7 2 211,0 2 974,1 4 415,7 4 759,1 4 522,1 5 754,4 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe - 187,0 211,8 288,8 343,6 315,1 340,8 Kapitały własne 12 622,8 15 601,9 16 912,3 46 807,7 40 172,0 23 844,3 34 542,1 Kapitał podstawowy 7 596,1 8 154,3 8 586,8 33 278,7 26 488,3 11 704,1 18 606,6 Kapitał zapasowy 3 129,8 4 382,5 4 403,7 7 291,1 8 052,7 6 399,8 6 852,1 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -536,2-923,2-561,1-325,5-377,5 234,1 2 334,6 Wynik finansowy netto roku obrotowego 162,0 1 028,2 1 229,2 2 971,7 2 322,4 1 911,2 2 261,4 Zobowiązania przedsiębiorstw 10 097,9 11 080,6 11 088,2 15 352,0 18 552,9 15 412,7 17 076,8 Długoterminowe 2 505,4 2 551,0 2 547,8 4 836,6 4 212,8 3 851,7 3 959,6 W tym kredyty i pożyczki 1 855,3 1 895,9 1 751,3 2 301,0 2 186,1 2 536,9 2 331,6 Krótkoterminowe 7 592,5 8 529,6 8 540,4 10 515,4 14 634,5 11 561,1 13 117,3 W tym kredyty i pożyczki 2 135,0 2 513,2 2 286,6 2 290,2 2 705,0 2 897,7 2 381,8 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 3 745,4 4 132,5 4 386,6 6 007,0 6 362,9 5 964,1 6 646,9 Z uwagi na brak pełnych informacji finansowych w analizie nie uwzględniono lat 2001-2004 Na przestrzeni lat 2000-2010 zmiany widoczne były również w odniesieniu do źródeł finansowania przedsiębiorstw Lubelszczyzny. Wartość księgowa badanych przedsiębiorstw wzrosła w tym czasie z 12.622,8 mln zł do 34.542,1 mln zł (zmiana o 173,6%). Kapitał własny odznaczał się zatem znacznie wyższą dynamiką niż kapitały obce, które w latach 2000-2010 zwiększyły swoją wartość o 69,1% (wzrost z 10.097,9 mln zł do 17.076,8 mln zł). Wyraźny wzrost wartości kapitału własnego był głównie spowodowany wzrostem zysku netto generowanego przez przedsiębiorstwa Lubelszczyzny. Jego poziom zwiększył się w trakcie analizowanego okresu ze 162,0 mln zł do 2.261,4 mln zł (zmiana o 1.295,9%). Strona 6 z 30
Przyczyną wzrost wartości zadłużenia były zmiany widoczne zarówno w przypadku zobowiązań długo-, jak i krótkoterminowych. Kapitały obce o okresie wymagalności powyżej jednego roku w latach 200-2010 zwiększyły swoją wartość o 58,0% (wzrost z poziomu 2.505,4 mln zł do 3.959,6 mln zł). Wyższy przyrost odnotowano w przypadku zadłużenia o okresie spłaty nie przekraczającym jednego roku. Poziom tych zobowiązań w badanym okresie zwiększył się o 72,8% (wzrost z poziomu 7.592,5 mln zł do 13.117,2 mln zł). Na kształtowanie się zobowiązań długoterminowych w latach 2000-2010 największy wpływ miały kredyty i pożyczki. Ich udział na przestrzeni analizowanego okresu wynosił od ok. 59% do 74%. Skumulowana wartość tej części zobowiązań długoterminowych w badanych latach wzrosła o 25,7% (z poziomu 1.855,3 mln zł do 2.331,6 mln zł). Zobowiązania długoterminowe w latach 2000-2010 kształtowane były głównie pod wpływem zobowiązań z tytułu dostaw i usług, które w trakcie analizowanego okresu stanowiły przeciętnie około połowę ogółu zadłużenia krótkoterminowego. Mniejszy udział w zobowiązaniach o okresie spłaty do jednego roku miały krótkoterminowe kredyty i pożyczki. Udział tej części zadłużenia krótkoterminowego w badanych latach oscylował w przedziale od ok. 18% do 31%. Warto zaznaczyć, że udział ten wyraźnie zmniejszył się w latach 2009-2010. Można zatem przypuszczać, że byłą to reakcja na wydarzenia związane z kryzysem finansowym, które miały miejsce w tym czasie. Firm z województwa lubelskiego starały się zatem ograniczać korzystanie ze zobowiązań odsetkowych o krótkim okresie wymagalności. Na przestrzeni ostatnich lat wyraźny wzrost podstawowych kategorii bilansowych można było zauważyć w przypadku przedsiębiorstw niemal wszystkich branż. W latach 2005-2010 5 wartość aktywów przedsiębiorstwa przemysłowych województwa lubelskiego wzrosła o 149,1% (z poziomu 14.317,7 mln zł do 35.660,9 mln zł). Zmiana ta była spowodowana przede wszystkim przyrostem aktywów trwałych, których wartość na przestrzeni analizowanego okresu wzrosła o 209,2% (z poziomu 8.313,0 mln zł do 25.701,8 mln zł). Zmiana ta była skutkiem działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw przemysłowych. Dowodem na to jest blisko 223-procentowy przyrost wartości rzeczowych aktywów trwałych. Wartość aktywów obrotowych wzrosła natomiast o 65,8% (z 6.004,7 mln zł do 9.959,1 mln 5 Z uwagi na brak pełnych informacji finansowych w analizie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z poszczególnych branż uwzględniono lata 2005-2010. Strona 7 z 30
zł). W aktywach obrotowych na uwagę zasługuje wyraźny przyrost należności i inwestycji krótkoterminowych (por. tabela 2). Tabela 2. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z sektora Przemysł województwa lubelskiego w latach 2005-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AKTYWA RAZEM 14 317,7 14 883,6 40 024,8 43 099,5 24 107,6 35 660,9 Aktywa trwałe 8 313,0 8 370,8 30 724,3 33 382,5 15 003,3 25 701,8 Rzeczowe aktywa trwałe 7 300,7 7 379,7 9 332,8 10 335,0 12 374,5 23 754,0 Środki trwałe 6 680,4 6 652,5 8 434,8 9 309,3 11 237,9 22 030,2 Środki trwałe w budowie 594,2 700,5 840,8 994,3 1 080,6 1 686,4 Wartości niematerialne i prawne 211,6 207,8 287,2 338,4 176,5 320,6 Koszty zakończonych prac rozwojowych 16,0 24,5 23,8 22,5 14,6 29,9 Wartość firmy 20,9 25,0 93,1 14,0 15,4 45,6 Inwestycje długoterminowe 588,8 568,0 20 487,7 22 129,7 2 185,4 1 142,2 Nieruchomości 3,9 7,3 5,9 4,9 35,2 51,2 Długoterminowe aktywa finansowe 583,1 559,6 20 471,9 22 110,8 2 122,7 1 054,0 Należności długoterminowe 1,3 19,7 100,1 15,9 6,5 31,9 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 210,6 195,6 516,5 543,5 260,5 453,1 Aktywa obrotowe 6 004,7 6 512,8 9 300,5 9 717,0 9 104,3 9 959,1 Zapasy 1 981,4 2 254,2 2 673,8 2 721,6 2 523,0 2 606,1 Materiały 849,9 886,4 1 061,9 1 031,3 1 007,0 1 095,6 Półprodukty i produkty w toku 391,7 429,8 469,5 562,0 425,5 406,2 Produkty gotowe 595,6 772,4 929,7 835,2 774,6 783,9 Towary 128,5 144,4 170,8 258,5 297,3 296,9 Krótkoterminowe należności 2 698,6 2 811,1 4 302,1 4 373,0 4 076,3 4 345,4 W tym z tyt. dostaw i usług 2 244,4 2 359,4 3 752,8 3 626,6 3 278,5 3 597,1 Inwestycje krótkoterminowe 1 225,0 1 345,1 2 192,6 2 435,7 2 376,5 2 880,5 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 99,7 102,3 131,9 186,7 128,6 127,2 Kapitały własne 7 770,2 8 241,0 29 961,7 30 260,7 15 010,5 24 834,3 Kapitał podstawowy 3 174,6 3 229,2 20 650,6 21 027,7 7 040,0 13 815,4 Kapitał zapasowy 2 626,7 2 622,7 5 236,7 5 602,4 3 746,3 3 775,4 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -679,6-459,9-270,4-308,2 513,5 2 633,7 Wynik finansowy netto roku obrotowego 604,3 692,3 1 925,9 1 430,3 1 025,6 1 242,4 Zobowiązania przedsiębiorstw 5 756,0 5 728,6 8 949,3 11 022,3 7 085,5 7 836,0 Długoterminowe 1 146,0 1 026,9 2 650,2 1 528,4 1 750,8 1 722,3 W tym kredyty i pożyczki 930,9 705,4 681,6 832,4 1 168,3 966,0 Krótkoterminowe 4 609,4 4 701,7 6 299,1 9 493,9 5 334,6 6 113,7 W tym kredyty i pożyczki 1 471,8 1 403,2 1 618,2 1 974,6 1 223,9 1 085,6 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 2 050,9 2 094,4 3 345,1 3 083,1 2 471,7 2 568,6 W podstawowych grupach pasów najwyższy procentowy wzrost w trakcie lat 2005-2010 zaobserwowano w przypadku kapitału własnego, którego wartość w badanych latach wzrosła o 219,6%, podczas gdy poziom kapitałów obcych wzrósł o 36,1%. Wysoki przyrost kapitału własnego wskazuje na poprawiającą się zyskowność przedsiębiorstw przemysłowych. Dowodem na to jest wzrost zysku netto tych podmiotów z poziomu 604,3 mln zł zanotowanego w 2005 r. do 1.242,4 mln zł w 2010 r. Warto również zauważyć, że do 2008 r. niepodzielony wynik finansowy analizowanych podmiotów przyjmował wartości ujemne. Od 2009 r. jego wartość kształtowała się już w obszarze wartości dodatnich, co Strona 8 z 30
należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Korzystnie kształtowały się również zmiany zobowiązań: wartość zadłużenia długoterminowego wzrosła w większym stopniu (50,3%) niż wartość zobowiązań krótkoterminowych, które zanotowały wzrost o 32,7%. Na podstawie zmian poszczególnych grup pasywów można zatem stwierdzić, że nakłady inwestycyjne analizowanej grupy przedsiębiorstw finansowane były głównie kapitałem własnym, w mniejszym stopniu zaś zadłużeniem długoterminowym. Na przestrzeni lat 2005-2010 nastąpiły istotne zmiany składników bilansowych można było dostrzec w odniesieniu do firm budowlanych. Łączna wartość księgowa ich majątku wzrosła w tym czasie z 921,8 mln zł do 2.488,3 mln zł (zmiana o 169,9%). Wzrost ten spowodowany był ponad 251-procentowym przyrostem wartości aktywów trwałych. Niemały wpływ miała również 139-procentowa zmiana poziomu majątku obrotowego, którego wartość na koniec 2010 r. była blisko 2-krotnie wyższa niż majątku trwałego. Taka strukturę można uznać za typową dla przedsiębiorstw budowlanych. Zmiany wartości majątku trwałego spowodowane były głównie zmianami poziomu rzeczowych aktywów trwałych, w strukturze których ponad 80-procentowy w każdym z badanych lat udział miały środki trwałe. Zmiany aktywów obrotowych widoczne w latach były natomiast pochodną przyrostu wszystkich kategorii, tj. zapasów, należności oraz inwestycji krótkoterminowych. W latach 2005-2010 nastąpił wyraźny przyrost wartości kapitału własnego analizowanych przedsiębiorstw. Wartość tej części pasywów wzrosła z poziomu 341,6 mln zł do 12.601,1 mln zł, co oznacza zmianę o 3.588,8%. Podobnie, jak w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych, podmioty budowlane również do 2008 r. wykazywały skumulowaną stratę z lat ubiegłych. Od 2009 r. w kapitale własnym figuruje już dodatni niepodzielony wynik finansowy. W latach 2005-2010 tendencji wzrostowej podlegały również zobowiązania, których łączna wartość zanotowała wzrost z poziomu 512,1 mln zł do 1.132,6 mln zł (zmiana o 121,2%). Na tę zmianę wpływ miał wzrost zarówno zobowiązań długo-, jak i krótkoterminowych. Warto jednak podkreślić, że w każdym badanym roku udział zadłużenia krótkoterminowego był wyraźnie wyższy niż zobowiązań o okresie spłaty powyżej roku (por. tabela 3). Strona 9 z 30
Tabela 3. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z sektora Budownictwo województwa lubelskiego w latach 2005-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AKTYWA RAZEM 921,8 1 190,8 1 442,2 1 917,5 2 230,0 2 488,3 Aktywa trwałe 251,3 315,8 383,6 503,7 764,8 883,2 Rzeczowe aktywa trwałe 225,4 284,0 340,3 423,9 647,4 496,3 Środki trwałe 204,8 266,3 313,7 390,8 594,3 424,6 Środki trwałe w budowie 20,5 16,8 26,2 29,2 50,4 52,5 Wartości niematerialne i prawne 1,6 1,8 2,6 2,6 17,3 10,6 Koszty zakończonych prac rozwojowych - - - - 0,0 0,0 Wartość firmy 1,4 1,3 1,5 1,4 15,2 8,9 Inwestycje długoterminowe 15,2 17,1 25,8 60,0 80,4 355,7 Nieruchomości 3,1 4,0 11,9 16,5 15,7 64,6 Długoterminowe aktywa finansowe 11,7 11,9 13,0 43,2 64,5 289,0 Należności długoterminowe 2,2 2,3 0,8 1,1 1,2 2,1 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 6,9 10,6 14,0 16,2 18,5 18,5 Aktywa obrotowe 670,5 875,0 1 058,6 1 413,8 1 465,2 1 605,1 Zapasy 111,7 127,1 198,4 294,9 318,4 342,5 Materiały 34,3 36,2 58,5 70,1 64,6 68,5 Półprodukty i produkty w toku 56,9 60,2 68,6 114,0 98,5 125,2 Produkty gotowe 2,0 2,1 7,8 9,5 33,7 25,5 Towary 17,7 27,4 57,7 94,5 114,1 115,9 Krótkoterminowe należności 365,6 465,5 528,1 716,6 668,7 775,0 W tym z tyt. dostaw i usług 328,1 418,4 462,8 640,3 593,7 671,8 Inwestycje krótkoterminowe 164,3 232,9 260,5 341,3 402,0 414,0 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 28,9 49,5 71,7 61,1 76,1 73,6 Kapitały własne 341,6 449,9 565,3 783,5 976,1 1 260,1 Kapitał podstawowy 97,9 105,7 114,9 207,0 267,4 316,0 Kapitał zapasowy 146,8 167,1 206,4 242,0 343,0 535,2 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -25,3-22,8-24,7-1,9 22,0 26,1 Wynik finansowy netto roku obrotowego 73,1 133,3 183,0 228,5 224,0 181,2 Zobowiązania przedsiębiorstw 512,1 664,8 773,4 1 013,7 1 122,2 1 132,6 Długoterminowe 49,9 59,5 102,6 128,8 166,4 147,8 W tym kredyty i pożyczki 33,3 28,4 54,9 88,4 138,5 118,4 Krótkoterminowe 462,2 605,3 670,8 884,9 955,7 984,8 W tym kredyty i pożyczki 54,2 74,4 76,9 108,0 128,3 175,8 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 297,0 394,8 422,8 569,0 527,9 554,1 Mniejsze zmiany (w porównaniu z wcześniej analizowanymi sektorami) podstawowych kategorii bilansowych w latach 2005-2010 można dostrzec w przypadku przedsiębiorstw zajmujących się handlem i naprawami. Łączna wartość księgowa majątku tych podmiotów wzrosła w analizowanym okresie z 3.974,2 mln zł do 7.722,4 mln zł (zmiana o 94,3%). Wzrost ten spowodowany był zarówno zmianą wartości aktywów trwałych (wzrost o 89,1%) oraz aktywów obrotowych, których wartość wzrosła o 97,1%. Podobnie, jak w innych branżach, również i w przypadku spółek handlowych, największy udział w ich majątku trwałym miały rzeczowe aktywa trwałe. Znacznie bardziej proporcjonalnie zbudowaną strukturą odznaczały się aktywa obrotowe, gdzie w każdym za badanych lat udział zapasów był niemal identyczny jak udział należności krótkoterminowych. Mniejszy udział stanowiły inwestycje krótkoterminowe. Wartość wszystkich trzech podstawowych Strona 10 z 30
elementów aktywów trwałych wzrosła w badanych latach w podobnym stopniu, tj. w granicach 90-100%. Zmiany te przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z sektora Handel i naprawy województwa lubelskiego w latach 2005-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AKTYWA RAZEM 3 974,2 4 771,1 5 372,4 6 333,5 7 588,8 7 722,4 Aktywa trwałe 1 372,0 1 893,7 1 883,1 2 265,9 3 103,7 2 594,1 Rzeczowe aktywa trwałe 1 150,6 1 222,3 1 427,2 1 744,3 2 009,4 2 065,6 Środki trwałe 1 061,6 1 133,9 1 322,8 1 603,6 1 868,1 1 903,9 Środki trwałe w budowie 87,6 85,4 101,2 138,2 138,1 158,8 Wartości niematerialne i prawne 22,4 33,9 87,9 113,1 121,3 110,1 Koszty zakończonych prac rozwojowych 0,1 0,0 0,1 0,2 0,0 0,4 Wartość firmy 10,3 8,5 66,4 91,3 93,6 97,7 Inwestycje długoterminowe 186,8 608,9 329,0 330,3 911,7 354,6 Nieruchomości 18,0 14,4 14,8 22,7 34,0 29,6 Długoterminowe aktywa finansowe 167,2 594,0 313,7 304,7 876,9 323,8 Należności długoterminowe 1,2 3,3 7,5 8,3 9,1 8,8 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 11,8 25,3 31,5 70,0 52,2 55,0 Aktywa obrotowe 2 602,2 2 877,4 3 489,3 4 067,6 4 485,1 5 128,3 Zapasy 1 122,4 1 214,9 1 528,6 1 801,8 2 009,2 2 146,2 Materiały 49,3 55,5 48,3 34,5 57,6 54,5 Półprodukty i produkty w toku 19,4 26,0 27,2 18,2 20,8 14,9 Produkty gotowe 21,4 26,4 29,3 15,8 18,2 13,2 Towary 1 023,1 1 094,8 1 413,4 1 726,5 1 895,7 2 037,9 Krótkoterminowe należności 1 124,6 1 290,5 1 487,1 1 742,0 1 883,0 2 277,3 W tym z tyt. dostaw i usług 998,8 1 156,1 1 341,4 1 558,9 1 700,8 2 099,0 Inwestycje krótkoterminowe 324,8 345,9 437,2 484,7 549,6 651,6 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 30,4 26,1 36,4 39,2 43,2 53,2 Kapitały własne 1 490,4 2 095,0 2 153,3 2 296,7 3 264,8 2 930,5 Kapitał podstawowy 677,5 648,0 739,7 855,2 992,4 1 023,0 Kapitał zapasowy 475,0 750,0 520,9 619,4 1 321,1 803,9 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -116,2 21,5 37,0 26,3 36,4 68,0 Wynik finansowy netto roku obrotowego 229,0 289,8 487,9 391,5 456,6 499,9 Zobowiązania przedsiębiorstw 2 406,1 2 592,9 3 111,6 3 890,1 4 149,3 4 598,1 Długoterminowe 277,2 397,9 450,7 708,4 656,7 672,7 W tym kredyty i pożyczki 216,4 312,2 335,1 414,8 399,2 376,0 Krótkoterminowe 2 128,9 2 195,0 2 660,9 3 181,7 3 492,6 3 925,5 W tym kredyty i pożyczki 396,7 392,2 455,2 450,3 697,3 613,4 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 1 472,0 1 570,5 1 865,3 2 298,9 2 402,4 2 848,2 Równomierne zmiany widoczne w latach 2005-2010 były również udziałem źródeł finansowania badanych podmiotów. Na przestrzeni analizowanego okresu wartość kapitału własnego przedsiębiorstw z sektora Handel i naprawy wzrosła o 96,6%, zaś poziom zobowiązań zwiększył się o 91,1%. Zmiana kapitału własnego była w dużej mierze skutkiem zwiększenia wyniku finansowego oraz przyrostu kapitału podstawowego. Wzrost zadłużenia był natomiast pochodną 118-procentowego zwiększenia wartości zobowiązań długoterminowych oraz ponad 84-procentową zmianą poziomu zadłużenia Strona 11 z 30
krótkoterminowego. Warto zaznaczyć, że mimo wyższej dynamiki zobowiązań długoterminowych, ich wartość na koniec 2010 r. stanowiła zaledwie 17,1% wartości zobowiązań krótkoterminowych. Wysoki udział zadłużenia bieżącego, szczególnie z tytułu dostaw i usług jest cechą charakterystyczną firm z branży handlowej. Dlatego strukturę źródeł finansowania badanych przedsiębiorstw należy uznać za typową. W latach 2005-2010, podobnie jak w przypadku wcześniej omawianych sektorów, nastąpił wyraźny, 59-procentowy, wzrost wartości majątku przedsiębiorstw transportowych. Wzrost ten był przede wszystkim pochodną zmiany aktywów obrotowych, których poziom zwiększył się o 103,6%. Dla porównania, wartość aktywów trwałych wzrosła w tym czasie o 42,3%. Na skutek tej zmiany zmieniła się relacja między tymi kategoriami. Na koniec 2005 r. aktywa obrotowe stanowiły zaledwie 37,1% majątku trwałego, zaś na koniec 2010 r. na każdą złotówkę aktywów trwałych przypadało już ponad 53 grosze majątku obrotowego. Dynamiczna zmiana poziomu aktywów obrotowych była spowodowana przede wszystkim zwiększeniem wartości należności krótkoterminowych. Mniejszy wpływ miał przyrost zapasów i inwestycji krótkoterminowych. W badanych latach doszło do zwiększenia wartości kapitału własnego oraz kapitałów obcych. Skumulowana wartość księgowa przedsiębiorstw transportowych Lubelszczyzny zwiększyła się w tym czasie z 376,5 mln zł do 588,7 mln zł (zmiana o 56,4%). Łączna wartość zadłużenia wzrosła natomiast z 541,9 mln zł do 855,0 mln zł (zmiana o 57,8%). Warto odnotowania jest fakt, iż mimo generowania łącznego dodatniego wyniku finansowego analizowane podmioty w każdym z badanych lat wykazywały skumulowaną stratę z lat poprzednich. W strukturze zobowiązań analizowanych przedsiębiorstw transportowych w badanych latach dominowały zobowiązania długoterminowe (por. tabela 5). Oznacza to, że firmy transportowe odznaczają się odmienną strukturą zadłużenia niż wcześniej omawiane przedsiębiorstwa, gdzie większy udział miały zobowiązania krótkoterminowe. Strona 12 z 30
Tabela 5. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z sektora Transport województwa lubelskiego w latach 2005-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AKTYWA RAZEM 947,9 1 080,9 1 246,7 1 433,2 1 376,7 1 506,4 Aktywa trwałe 691,2 707,3 793,9 1 031,2 991,4 983,8 Rzeczowe aktywa trwałe 650,1 671,3 755,9 932,8 925,9 921,2 Środki trwałe 581,1 587,4 688,3 854,8 885,8 871,3 Środki trwałe w budowie 68,8 83,6 66,0 76,7 40,0 49,4 Wartości niematerialne i prawne 2,9 1,4 1,2 1,6 1,1 0,9 Koszty zakończonych prac rozwojowych - - - 0,0 0,0 0,0 Wartość firmy 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 Inwestycje długoterminowe 32,9 28,9 27,9 33,9 45,4 44,9 Nieruchomości - - 0,8 3,1 3,0 5,7 Długoterminowe aktywa finansowe 32,8 28,7 27,1 30,8 42,4 39,2 Należności długoterminowe 0,5 0,4 0,4 0,7 0,6 0,0 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 4,8 5,3 8,4 62,2 18,4 16,7 Aktywa obrotowe 256,7 373,6 452,8 402,0 385,3 522,6 Zapasy 25,1 31,2 38,2 38,9 39,5 56,1 Materiały 17,9 24,2 30,0 23,7 27,3 31,6 Półprodukty i produkty w toku 0,7 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 Produkty gotowe 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 - Towary 5,6 6,1 8,0 10,5 11,7 21,6 Krótkoterminowe należności 152,5 179,6 252,0 260,1 246,9 355,2 W tym z tyt. dostaw i usług 119,0 135,5 186,2 195,0 201,6 304,5 Inwestycje krótkoterminowe 70,7 151,5 144,4 85,9 82,3 93,4 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 8,4 11,3 18,2 17,1 16,6 17,8 Kapitały własne 376,5 459,3 553,1 584,5 544,0 588,7 Kapitał podstawowy 247,0 241,1 263,6 290,9 266,4 289,2 Kapitał zapasowy 75,4 75,9 97,8 175,6 154,5 162,2 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -53,5-50,1-26,6-41,6-31,8-83,7 Wynik finansowy netto roku obrotowego 19,0 85,8 65,8 17,6 23,8 77,6 Zobowiązania przedsiębiorstw 541,9 589,8 657,4 782,0 770,5 855,0 Długoterminowe 346,1 351,6 396,2 472,4 499,6 494,3 W tym kredyty i pożyczki 16,7 21,7 39,2 53,0 84,3 84,6 Krótkoterminowe 195,8 238,2 261,2 309,7 270,9 360,7 W tym kredyty i pożyczki 17,8 26,6 24,5 34,1 31,1 31,8 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 109,9 130,2 146,6 136,3 137,4 202,3 W przeciwieństwie do innych sektorów, łączna wartość aktywów przedsiębiorstw zajmujących się obsługą nieruchomości i firm w latach 2005-2010 uległa wyraźnemu zmniejszeniu. Wartość księgowa majątku tych podmiotów na przestrzeni analizowanego okresu zmniejszyła się z 5.840,6 mln zł do 4.277,0 mln zł. Zmiana ta była spowodowana spadkiem wartości aktywów trwałych, których poziom zmniejszył się z 5.324,0 mln zł do 3.834,2 mln zł. Zmniejszeniu uległa również wartość aktywów obrotowych. Jednakże udział tej części majątku był stosunkowo niewielki, co potwierdza tezę o nadrzędnym znaczeniu Strona 13 z 30
zmian aktywów trwałych w kształtowaniu wartości majątku analizowanej grupy przedsiębiorstw. Równolegle z procesem zmniejszania wartości majątku w latach 2005-2010 dochodziło do spadku wartości kapitału własnego analizowanych podmiotów. W badanym okresie ich łączna wartość księgowa zmniejszyła się z 4.765,9 mln zł do 2.708,9 mln zł, co oznacza spadek o 43,2%. Odwrotną tendencję dostrzec można natomiast w przypadku zadłużenia, którego poziom w analizowanych latach wzrósł z 974,5 mln zł do 1.509,2 mln zł (zmiana o 54,9%) (por. tabela 6). Tabela 6. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z sektora Obsługa nieruchomości i firm województwa lubelskiego w latach 2005-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009 2010 AKTYWA RAZEM 5 840,6 5 743,5 13 522,6 6 339,7 4 121,5 4 277,0 Aktywa trwałe 5 324,0 5 187,9 12 740,4 5 570,4 3 749,4 3 834,2 Rzeczowe aktywa trwałe 4 813,1 4 712,9 4 254,4 4 333,6 3 316,3 3 440,3 Środki trwałe 4 745,7 4 642,5 4 170,5 4 121,0 3 184,9 3 291,6 Środki trwałe w budowie 66,9 69,4 83,4 208,0 131,4 144,1 Wartości niematerialne i prawne 6,2 3,1 6,9 97,6 9,8 10,7 Koszty zakończonych prac rozwojowych 0,6 0,5 0,9 0,7 8,0 8,0 Wartość firmy 0,4 0,3 1,8 81,2 0,0 0,7 Inwestycje długoterminowe 44,1 35,6 8 013,4 654,5 36,7 39,0 Nieruchomości 16,5 14,2 34,5 42,6 16,3 14,2 Długoterminowe aktywa finansowe 27,5 21,4 459,3 611,8 20,3 24,8 Należności długoterminowe 456,2 421,6 430,8 435,3 355,6 330,0 Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 4,4 14,7 34,9 49,5 31,1 14,2 Aktywa obrotowe 516,6 555,6 782,2 769,3 372,1 442,8 Zapasy 51,3 38,5 42,5 76,1 16,3 28,9 Materiały 8,4 8,6 10,7 12,6 5,0 5,9 Półprodukty i produkty w toku 17,4 9,6 13,9 22,4 0,5 3,1 Produkty gotowe 18,5 8,9 6,4 18,1 1,7 6,4 Towary 6,7 11,3 10,0 21,9 9,1 13,2 Krótkoterminowe należności 160,9 171,9 187,7 226,3 103,9 118,7 W tym z tyt. dostaw i usług 131,6 144,3 148,4 176,7 71,9 87,5 Inwestycje krótkoterminowe 293,3 334,4 530,5 441,2 224,3 258,6 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 11,1 10,8 21,5 25,8 27,6 36,6 Kapitały własne 4 765,9 4 741,0 12 460,5 4 940,6 2 665,2 2 708,9 Kapitał podstawowy 3 469,3 3 802,1 10 876,8 3 419,0 2 458,8 2 405,3 Kapitał zapasowy 804,3 461,1 980,4 1 068,7 334,9 419,5 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -14,4-18,4-16,1-27,5-284,6-271,5 Wynik finansowy netto roku obrotowego 40,2 39,5 155,4 70,1 52,1 52,3 Zobowiązania przedsiębiorstw 974,5 891,2 957,2 1 167,7 1 372,1 1 509,2 Długoterminowe 654,5 603,8 631,8 735,4 629,1 656,3 W tym kredyty i pożyczki 647,3 598,0 620,6 716,8 624,9 651,2 Krótkoterminowe 320,0 287,4 325,3 432,4 743,0 852,9 W tym kredyty i pożyczki 55,2 35,2 49,5 58,5 376,8 383,5 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 136,2 123,5 128,1 174,6 277,7 290,2 Strona 14 z 30
Zmniejszanie wartości kapitału własnego przy równoczesnym wzroście zadłużenia firm z analizowanego sektora należy ocenić jednoznacznie negatywnie. Warto odnotować, że ta tendencja miała miejsce w sytuacji, kiedy badane podmioty wykazywały dodatnią wartość wyniku finansowego. Niekorzystne zmiany miały również miejsce w przypadku struktury kapitałów obcych, gdzie przy niezmienionej wartości zadłużenia długoterminowego doszło do znaczącego wzrostu poziomu zobowiązań krótkoterminowych. Z uwagi na specyfikę regionu, jakim jest Lubelszczyzna, w analizie podmiotów gospodarczych uwzględniono również przedsiębiorstwa zajmujące się rolnictwem, leśnictwem i rybołówstwem. W latach 2005-2008 łączna wartość ich aktywów wzrosła z 276,5 mln zł do 385,2 mln zł (zmiana o 39,3%). Zmiana ta była głównie skutkiem zwiększenia wartości aktywów trwałych, które na przestrzeni analizowanego okresu zanotowały wzrost o 27,3%). Wyższy przyrost względny był udziałem aktywów obrotowych, których wartość w badanych latach wzrosła o 58,7%. Wzrost ten był głównie efektem blisko 132-procentowego zwiększenia wartości należności krótkoterminowych. W analizowanych latach wzrosła wartość zarówno kapitału własnego, jak i kapitałów obcych badanej grupy przedsiębiorstw. Łączna ich wartość księgowa w latach 2005-2008 zwiększyła się z 176,0 mln zł do 247,3 mln zł (zmiana o 40,5%). Skumulowana wartość zadłużenia zwiększyła się natomiast z poziomu 90,4 mln zł do 125,8 mln zł (zmiana o 39,3%) (por. tabela 7). Wzrost wartości kapitału własnego wynikał głównie z generowanego przez analizowane podmioty zysku (którego znaczna część przeznaczana była na kapitał zapasowy). Zwiększenie poziomu zobowiązań było zaś spowodowane 77-procentowym wzrostem wartości zadłużenia długoterminowego, a także blisko 21-procentowym wzrostem zobowiązań krótkoterminowych. Strona 15 z 30
Tabela 7. Zestawienie podstawowych kategorii bilansowych przedsiębiorstw z sektora Rolnictwo, łowiectwo i rybołówstwo województwa lubelskiego w latach 2005-2008* (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 AKTYWA RAZEM 276,5 377,2 388,8 385,2 Aktywa trwałe 170,8 236,5 210,1 217,5 Rzeczowe aktywa trwałe 157,4 225,4 196,5 208,0 Środki trwałe 136,7 213,5 194,4 201,2 Środki trwałe w budowie 20,7 5,8 2,1 6,5 Wartości niematerialne i prawne 0,2 0,6 0,4 0,4 Koszty zakończonych prac rozwojowych - - - - Wartość firmy - - - - Inwestycje długoterminowe 6,8 6,1 6,8 7,3 Nieruchomości - - - - Długoterminowe aktywa finansowe 6,8 6,1 6,8 7,3 Należności długoterminowe 4,3 4,2 4,3 - Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 2,1 0,2 2,2 1,8 Aktywa obrotowe 105,7 140,7 178,7 167,7 Zapasy 45,7 56,6 59,9 63,4 Materiały 9,6 15,3 17,0 17,1 Półprodukty i produkty w toku 6,9 8,0 8,8 8,7 Produkty gotowe 25,1 28,6 26,8 30,9 Towary 4,0 3,6 6,5 6,4 Krótkoterminowe należności 32,0 52,7 82,2 74,2 W tym z tyt. dostaw i usług 18,6 35,8 65,5 57,5 Inwestycje krótkoterminowe 25,0 26,0 33,6 27,0 Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe 3,0 5,4 3,0 3,2 Kapitały własne 176,0 229,3 257,8 247,3 Kapitał podstawowy 74,0 74,5 73,9 69,5 Kapitał zapasowy 63,0 104,0 107,2 123,3 Niepodzielny wynik finansowy z lat ubiegłych -5,8-7,5-2,2 0,2 Wynik finansowy netto roku obrotowego 15,2 28,0 45,4 16,4 Zobowiązania przedsiębiorstw 90,4 132,6 119,5 125,8 Długoterminowe 29,4 62,6 44,0 52,0 W tym kredyty i pożyczki 15,9 49,4 29,7 32,5 Krótkoterminowe 61,0 70,0 75,5 73,7 W tym kredyty i pożyczki 29,4 31,8 23,6 29,0 Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 18,6 24,3 38,8 30,7 * - brak danych za lata 2000-2004 oraz 2009-2010 Przychody i koszty przedsiębiorstw Lubelszczyzny w latach 2000-2010 W badanych latach doszło do wyraźnego wzrostu przychodów przedsiębiorstw z województwa lubelskiego. Ich wartość w latach 2000-2010 wzrosła z poziomu 30.228,9 mln zł do 63.507,8 mln zł (zmiana o 110,1%). Nieco niższą procentowa zmianę odnotowano w przypadku kosztów z całokształtu działalności, których wartość w tym samym czasie wzrosła z poziomu 29.742,9 mln zł do 60.785,3 mln zł (zmiana o 104,4%). Na zmianę przychodów ogółem wpływ miały przede wszystkim przychody ze sprzedaży, które w badanych latach stanowiły ok. 97% całości przychodów osiągniętych Strona 16 z 30
przez analizowane jednostki. Koszty ogółem kształtowane były natomiast głównie pod wpływem kosztów działalności operacyjnej, których udział w kosztach uzyskania przychodów w badanych latach oscylował w przedziale od ok. 50% do 61%. Mniejszy wpływ na zmiany poziomu kosztów z całokształtu działalności miała działalność operacyjna i finansowa. W latach 2000-2010 nastąpił zdecydowany wzrost wartości wyniku brutto oraz wyniku netto uzyskiwanego przez przedsiębiorstwa zlokalizowane w województwie lubelskim. Poziom skumulowanego wyniku przed opodatkowaniem zwiększył się w badanym okresie z 486,6 mln zł do 2.723,3 mln zł (zmiana o 459,7%). Wartość łącznego wyniku po opodatkowaniu wzrosła w tym samym czasie z 199,6 mln zł do 2.267,0 mln zł (zmiana o 1.035,8 mln zł) (por. tabela 8). Wyraźnie wyższy przyrost zysku netto niż zysku brutto był efektem obniżenia stawek podatku dochodowego dla przedsiębiorstwa, które nastąpiły w trakcie analizowanego okresu. Tabela 8. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Przemysł województwa lubelskiego w latach 2000-2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 30 228,9 37 565,5 40 601,9 59 520,5 64 949,9 56 891,1 63 507,8 Koszty z całokształtu działalności 29 742,9 36 086,9 38 966,2 55 655,6 61 772,4 54 571,8 60 785,3 Wynik finansowy brutto 486,6 1 479,6 1 637,5 3 880,2 3 177,8 2 319,3 2 723,3 Wynik finansowy netto 199,6 1 133,8 1 293,1 3 083,7 2 543,4 1 885,6 2 267,0 W badanych latach nastąpił wzrost wartości sprzedaży przedsiębiorstw przemysłowych. Przychody tej grupy podmiotów zwiększyły się z 14.266,4 mln zł do 28.203,1 mln zł. Trend wzrostowy nie był jednak dostrzegalny we wszystkich analizowanych latach. Wartość sprzedaży oraz wyniki finansowe wzrastały do 2008 r. W 2009 r., na skutek oddziaływania czynników kryzysowych, przychody badanej grupy przedsiębiorstw uległy zmniejszeniu. Jednakże już w 2010 r. analizowane firmy odnotowały wzrost zarówno przychodów, jak i wyników finansowych. Warto odnotować, że w latach 2005-2010 przedsiębiorstwa przemysłowe wypracowywały dodatnią wartość wyniku netto (por. tabela 9). Strona 17 z 30
Tabela 9. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Przemysł województwa lubelskiego w latach 2001* -2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2001 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 14 266,4 18 343,2 19 469,4 33 883,0 35 694,8 25 442,5 28 203,1 Koszty z całokształtu działalności 14 175,0 17 393,3 18 485,4 31 253,0 33 588,5 24 163,6 26 668,7 Wynik finansowy brutto 86,2 950,8 984,3 2 643,7 2 105,4 1 279,0 1 534,6 Wynik finansowy netto -61,0 710,8 757,8 2 034,2 1 651,2 998,7 1 247,6 * - brak danych za 2000 r. Na przestrzeni analizowanego okresu korzystne zmiany można było dostrzec również w przypadku przedsiębiorstw budowlanych. Przychody tej grupy podmiotów zwiększyły się z 1.876,2 mln zł w 2001 r. do 3.998,1 mln zł w 2010 r. Podobnej tendencji podlegały koszty z całokształtu działalności. Pozytywne zmiany dostrzegalne są również w odniesieniu do wyników finansowych, których skumulowana wartość w latach 2005-2010 osiągała poziomy powyżej zera (por. tabela 10). Tabela 10. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Budownictwo województwa lubelskiego w latach 2001* -2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2001 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 1 876,2 1 887,6 2 529,4 3 024,8 4 000,3 4 059,3 3 998,1 Koszty z całokształtu działalności 1 919,4 1 798,4 2 371,6 2 806,5 3 732,0 3 794,6 3 783,1 Wynik finansowy brutto -43,0 89,2 157,7 218,1 268,5 264,9 215,1 Wynik finansowy netto -56,9 72,4 132,8 182,9 228,5 224,0 181,2 * - brak danych za 2000 r. Wyjątkowo korzystne zmiany podstawowych kategorii rachunku wyników widoczne były w przypadku przedsiębiorstw z sektora Handel i naprawy. W latach 2001-2010 przychody z całokształtu działalności tych podmiotów wzrosły z 10.013,0 mln zł do 24.841,2 mln zł (zmiana o 148,1%). W tym samym czasie koszty uzyskania przychodów zanotowały wzrost o 144,3%. Na skutek niższego przyrostu kosztów niż przychodów doszło do wyraźnego zwiększenia wartości wyników finansowych przedsiębiorstw z analizowanego sektora. W efekcie, łączna wartość wyniku netto tych podmiotów zwiększyła się z 50,1 mln zł w 2001 r. do 500,3 mln zł w 2010 r. (por. tabela 11). Strona 18 z 30
Tabela 11. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Handel i naprawy województwa lubelskiego w latach 2001* -2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2001 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 10 013,0 13 804,6 14 623,0 17 655,4 19 247,9 22 513,1 24 841,2 Koszty z całokształtu działalności 9 923,2 13 523,3 14 282,2 17 075,9 18 787,3 21 988,7 24 265,0 Wynik finansowy brutto 92,4 281,4 340,8 579,7 460,2 523,9 576,2 Wynik finansowy netto 50,1 229,1 289,8 490,9 391,7 456,9 500,3 * - brak danych za 2000 r. Niemal te same tendencje można dostrzec w odniesieniu do przedsiębiorstw transportowych. Przychody ogółem tych podmiotów w latach 2001-2010 wzrosły z 871,9 mln zł do 2.114,1 mln zł (zmiana o 142,4%). W tym samym czasie, dzięki umiarkowanemu zwiększeniu kosztów, nastąpiła wyraźna poprawa wyników finansowych analizowanych podmiotów. Podczas, gdy w 2001 r. firmy transportowe generowały łączną stratę netto na poziomie 1,7 mln zł, w 2010 r. skumulowana wysokość zysku po opodatkowaniu ukształtowała się na poziomie 77,6 mln zł (por. tabela 12). Tabela 12. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Transport województwa lubelskiego w latach 2000* -2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2001 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 871,9 1 284,1 1 527,2 1 763,3 1 910,1 1 702,4 2 114,1 Koszty z całokształtu działalności 861,7 1 253,3 1 416,9 1 676,2 1 880,2 1 668,6 2 018,7 Wynik finansowy brutto 10,3 31,1 110,7 87,4 29,7 33,8 96,1 Wynik finansowy netto -1,7 19,0 85,8 65,8 17,6 23,8 77,6 * - brak danych za 2000 r. W latach 2001-2010 odmienne tendencje, niż zaobserwowano w innych sektorach, były udziałem przedsiębiorstw zajmujących się obsługa nieruchomości i firm. Łączna wartość przychodów ogółem tych podmiotów w badanym okresie zmniejszyła się z poziomu 1.076,4 mln zł do 975,6 mln zł (zmiana o -9,4%). Równolegle z procesem spadku przychodów doszło do ograniczenia kosztów z całokształtu działalności. Dzięki temu, w 2010 r. łączna wartość wyniku netto podmiotów tej grupy była o 39,5 mln zł wyższa niż w 2001 r. (por.tabela 13). Strona 19 z 30
Tabela 13. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Obsługa nieruchomości i firm województwa lubelskiego w latach 2000* -2010 (w mln zł) Wyszczególnienie 2001 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Przychody z całokształtu działalności 1 076,4 1 121,4 1 179,0 1 658,3 1 628,3 830,6 975,6 Koszty z całokształtu działalności 1 058,5 1 072,3 1 132,0 1 484,0 1 540,1 769,2 911,9 Wynik finansowy brutto 21,6 49,1 47,1 174,3 88,3 61,4 63,4 Wynik finansowy netto 12,8 39,7 39,4 155,2 70,1 52,1 52,3 * - brak danych za 2000 r. W latach 2005-2008 doszło do wzrostu przychodów z całokształtu działalności przedsiębiorstw rolniczych, łowieckich oraz zajmujących się rybołówstwem. Przychody te wzrosły z 221,9 mln zł do 295,3 mln zł (zmiana o 33,1%). W tym samym czasie, podobną skalę zmian (wzrost o 36,5%) zaobserwowano w przypadku kosztów uzyskania przychodów. Z tego względu poziomy wyników finansowych przedsiębiorstw rolniczych w 2008 r. kształtowały się na poziomie zbliżonym do 2005 r. (por. tabela 14). Tabela 14. Zestawienie podstawowych kategorii rachunku wyników przedsiębiorstw z sektora Rolnictwo, łowiectwo i rybołówstwo województwa lubelskiego w latach 2005* -2008 (w mln zł) Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 Przychody z całokształtu działalności 221,9 281,8 331,6 295,3 Koszty z całokształtu działalności 205,4 255,7 285,9 280,3 Wynik finansowy brutto 16,1 26,9 47,1 16,9 Wynik finansowy netto 15,5 26,9 46,3 16,4 * - brak danych za lata 2000-2003 oraz 2009-2010. Wskaźniki finansowe przedsiębiorstw Lubelszczyzny w latach 2000-2010 W trakcie lat 2000-2010, na skutek widocznych zmian w strukturze aktywów i pasywów przedsiębiorstw z województwa lubelskiego, nastąpiły również zmiany w poziomach wskaźników obrazujących ich kondycję finansową. Na skutek wysokiej dynamiki kapitału własnego w latach 2000-2010 można było zaobserwować wyraźny wzrost poziomu wskaźnika zastosowania kapitału własnego w finansowaniu majątku. Na koniec 2000 r. wartość tego miernika wynosiła 52,3%, zaś na 31.12.2010 r. kształtowała się na poziomi 62,3%. Oznacza to, że na koniec analizowanego okresu kapitał własny badanych przedsiębiorstw finansował ok. 62% ich aktywów. Strona 20 z 30
Równolegle z procesem wzrostu udziału kapitału własnego dochodziło do zmniejszania zaangażowania kapitałów obcych w finansowanie majątku przedsiębiorstw Lubelszczyzny. W 2000 r. zobowiązaniami finansowane było 47,7% aktywów, podczas gdy w 2010 r. niecałe 38% (por. tabela 15). Zmiany te wskazują na wzrost niezależności finansowej podmiotów z województwa lubelskiego obserwowanej w badanych latach. Tabela 15. Zestawienie wskaźników struktury majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstw niefinansowych województwa lubelskiego w latach 2000-2010 (w mln zł) Lp. Wyszczególnienie 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1. Wskaźnik udziału kapitału własnego 52,3 56,0 57,6 73,4 65,3 56,7 62,3 2. Wskaźnik zadłużenia ogółem 47,7 44,0 42,4 26,6 34,7 43,3 37,7 3. Wskaźnik złotej reguły bilansowej 82,9 92,9 97,3 98,4 91,5 96,0 97,0 4. Wskaźnik złotej reguły finansowej* 104,0 111,6 115,9 110,3 104,3 117,1 113,5 5. Wskaźnik ogólnej sytuacji finansowej* 111,7 135,4 150,7 158,1 114,7 155,5 149,7 * - ze względu na brak szczegółowych informacji, przy kalkulacji tych wskaźników przyjęto założenie, że 50% rezerw na zobowiązania i rozliczeń międzyokresowych stanowią kapitały długoterminowe, drugą cześć kapitały krótkoterminowe Na skutek zmian obserwowanych w strukturze kapitału badanych przedsiębiorstw w latach 2000-2010 doszło do wyraźnej poprawy ich bezpieczeństwa finansowego. Dowodem na to są wartości wskaźników złotej reguły bilansowej i finansowej. Wartość pierwszego z nich w trakcie analizowanego okresu zwiększyła się z poziomu 82,9% do 97,0%. Wartość drugiego wzrosła natomiast ze 104,0% do 113,5%. Wartości tych dwóch wskaźników wynoszące co najmniej 1 świadczą o zachowaniu złotych reguł finansowych, czyli o zachowaniu minimalnego poziomu bezpieczeństwa finansowego przedsiębiorstw. Potwierdzeniem zmniejszającego się ryzyka finansowego są również wartości wskaźnika ogólnej sytuacji finansowej. Poziom tego miernika we wszystkich badanych latach przekraczał poziom 100%. Oznacza to, że minimalny poziom bezpieczeństwa finansowego podmiotów Lubelszczyzny w latach 2000-2010 był zachowany. 6 Korzystne zmiany w strukturze aktywów i pasywów przełożyły się również na poziomy wskaźników obrazujących zdolność przedsiębiorstwa do terminowego wywiązywania się z podejmowanych zobowiązań. 6 Por. Janik W., Paździor A., Finansowe aspekty funkcjonowania przedsiębiorstw, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie, Lublin 2010, s. 67-69. Strona 21 z 30
W latach 2000-2010 doszło do wyraźnego wzrostu wartości wszystkich wskaźników płynności finansowej przedsiębiorstw z województwa lubelskiego. Wartość miernika bieżącej płynności (III stopnia) zwiększyła się z poziomu 1,17 do 1,51. W literaturze fachowej podaje się, że optymalnym przedziałem dla tego wskaźnika jest przedział od ok. 1,2 lub 1,5 do 2,0 lub 2,5. 7 Można zatem przyjąć, że wartość odnotowana na koniec 2010 r. należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Należy jednak mieć na uwadze, że interpretacja wartości tego wskaźnika powinna być uzależniona od branży, w której funkcjonuje przedsiębiorstwo. Poziom wskaźnika bieżącej płynności zaobserwowany w 2010 r. można jednak uznać za wzorcowy. Upoważnia to do stwierdzenia, że statystyczne przedsiębiorstwo z województwa lubelskiego na 31.12.2010 r. było w stanie terminowo regulować swoje zobowiązania. Korzystne zmiany w aspekcie płynności potwierdzają również poziomy zanotowane w przypadku wskaźnika szybkiej płynności (II stopnia). Na koniec 2000 r. jego wartość wynosiła 0,77, zaś na 31.12.2010 r. kształtowała się na poziomie ok. 1,08. Optymalnym dla tego miernika przedziałem jest przedział od ok. 0,8 do 1,2. Zatem, podobnie jak to miało miejsce w przypadku wskaźnika płynności bieżącej, również w odniesieniu do miernika płynności szybkiej można uznać, że wartość osiągniętą w 2010 r. można uznać za wzorcową, gwarantującą możliwość szybkiego uregulowania zadłużenia. 8 Analiza zmian wartości wskaźnika płynności błyskawicznej (I stopnia) również potwierdza wnioski wynikające z lektury zmian wartości wskaźnika płynności bieżącej i płynności szybkiej. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że wartość tego miernika zanotowana na koniec 2010 r. świadczy o pewnym stopniu nadpłynności finansowej rozpatrywanej w najszybszym horyzoncie czasowym. Poziom wskaźnika szybkiej płynności błyskawicznej niecałe 0,44 (por. tabela 16) wskazuje bowiem, że w razie natychmiastowej wymagalności statystyczne przedsiębiorstwo Lubelszczyzny byłoby w stanie spłacić niemal połowę zaciągniętych zobowiązań krótkoterminowych. Taka sytuacja potwierdza wysoki poziom bezpieczeństwa finansowego analizowanych podmiotów. 7 Por. Janik W., Paździor A., Zarządzanie finansami spółki kapitałowej, PWE, Warszawa 2010, s. 109-110. 8 Por. Michalski G., Wprowadzeni do zarządzania finansami przedsiębiorstw, CH Beck, Warszawa 2010, s. 30. Strona 22 z 30