Urazy sportowe z uwzględnieniem najczęstszych problemów dorastających zawodników trenujących piłkę nożną.
Ogólna klasyfikacja urazów sportowych uszkodzenia skóry stłuczenia skręcenia (uszkodzenia więzadeł i elementów stawowych) naciągnięcia (uszkodzenia mięśni i ścięgien) uszkodzenia kości inne obrażenia
Uszkodzenia skóry Podczas uprawiania sportu skóra jest pierwszą barierą ochronną ludzkiego organizmu, w konsekwencji czego jako pierwsza narażona jest na uszkodzenia w postaci otarcia, zdarcia, pęknięcia jak również odparzenia, które to mogą prowadzić do powstania rany, w następstwie do blizny pourazowej. Urazy skóry dzielimy na: - rany - blizny pourazowe i pooperacyjne - oparzenia i odmrożenia. Rana jest to uszkodzenie ciała, które powstaje z przerwania ciągłości powłok skórnych. Blizny pourazowe i pooperacyjne są efektem urazów lub zabiegów chirurgicznych. Oparzenia i odmrożenia są zmianami miejscowymi lub ogólnymi, które powstały w wyniku zadziałania wysokiej bądź niskiej temperatury.
Zawodnik z rozległym uszkodzeniem skóry głowy Źródło: Echo dnia
Stłuczenia - powstają one na skutek bezpośredniego zadziałania jakiejś siły na ciało sportowca. W efekcie dochodzi do przerwania naczyń krwionośnych oraz krwawego wylewu. Wtórnie w miejscu stłuczenia powstaje stan zapalny i obrzęk. Ten rodzaj uszkodzeń powłok bardzo często spotykamy w sporcie. Może on dotyczyć również i tkanek położonych głębiej.
Stłuczenie w okolicy kolana
Skręcenia- jest to uraz polegający na częściowym lub całkowitym zerwania więzadła (więzadeł). Skręcenie zdarza się gdy zostanie przekroczony fizjologiczny zakres ruchu w stawie. Poważnemu skręceniu może towarzyszyć złamanie i przemieszczenie kości, stąd też może być konieczność wykonania zdjęcia rentgenowskiego.
Z racji tego, że więzadła są gorzej ukrwione, ich gojenie trwa dłużej niż w przypadku mięśni. Z tego powodu utrudnione jest dostarczanie składników odżywczych wspomagających regenerację, a także wydalanie zbędnych elementów. Opuchlizna zwykle pojawia się później niż w przypadku naciągnięcia. Przy naciągnięciu pojawia się niemal od razu, przy skręceniu może pojawić się nawet po paru godzinach.
Klasyfikacja skręceń - Skręcenie I stopnia niewielkie uszkodzenie więzadeł. Może mu towarzyszyć łagodna, miejscowa bolesność, niewielka opuchlizna oraz skurcz mięśni. Działanie stawu nie jest zbytnio ograniczone, a powrót do sportu możliwy jest nawet po kilkunastu dniach.
- Skręcenie II stopnia poważne, częściowe uszkodzenie włókien więzadeł. Niekiedy ból odczuwany jest nawet w czasie spoczynku i zawsze podczas próby obciążania kontuzjowanego obszaru. Najczęściej pojawia się widoczna opuchlizna i występuje ograniczenie ruchomości stawu.
- Skręcenie III stopnia jest to całkowite przerwanie ciągłości włókien więzadeł. Towarzyszy mu ostry ból, poważna utrata ruchomości i stabilności stawu oraz obronny skurcz mięśni. W okolicy stawu pojawia się obrzęk. Jeśli incydent ten ma charakter nagły, może być słyszalny trzask.
Różnica między skręceniem a zwichnięciem Skręcenie = chwilowe przemieszczenie się powierzchni stawowych względem siebie, przekraczające fizjologiczny zakres ruchu. Zwichnięcie = chwilowa bądź trwała utrata kontaktu powierzchni stawowych. Jeśli powierzchnie stawowe całkowicie utraciły kontakt ze sobą mówimy o zwichnięciu, jeśli częściowo- o podwichnięciu.
Naciągnięcia jest to uszkodzenie mięśnia lub ścięgna w wyniku nadmiernego napięcia tkanek. Powstaje najczęściej w miejscu połączenia mięśni ze ścięgnami. Najczęstszym mechanizmem tego urazu jest wykonanie jakiegoś gwałtownego ruchu lub podnoszenie ciężaru. Kontuzje tego typu często zdarzają się na początku lub pod koniec zawodów sportowych. Na początku z powodu niedostatecznej rozgrzewki, na koniec z powodu zmęczenia mięśniowego lub/i neurologicznego.
Klasyfikacja naciągnięć - Naciągnięcie I stopnia niewielkie, częściowe uszkodzenie włókien mięśnia. W czasie skurczu lub rozciągnięcia mięśnia może pojawić się łagodny lub umiarkowany ból. Mięśnie mogą być osłabione, występować delikatne skurcze, opuchlizna i bolesność dotykowa. Objawy te zwykle ustępują bardzo szybko
- Naciągnięcie II stopnia częściowe, poważne uszkodzenie. Funkcjonowanie mięśnia jest bardziej utrudnione niż w przypadku naciągnięcia I stopnia. Przy próbie rozciągania pojawia się umiarkowany lub silny ból. Siła i funkcjonowanie mięśnia są ograniczone. Możliwe są ochronne skurcze okolicznych mięśni oraz umiarkowany lub silny obrzęk.
Naciągnięcie II stopnia mięśnia dwugłowego uda
- Naciągnięcie III stopnia = całkowite zerwanie mięśnia. Jest przeważnie wynikiem silnego przeciążenia lub skurczu. Najczęstszymi objawami są silny ból (miejscowy i rozprzestrzeniający), utrata funkcji mięśnia, jego osłabienie, wyraźny obrzęk, skurcz mięśni sąsiadujących i wyczuwalne palpacyjnie zgrubienie włókien.
Klasyfikacja uszkodzeń mięśni
- Uszkodzenia kości Najprostszym podziałem złamań kości jest: złamania zamknięte (odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie pojawiła się rana) i złamania otwarte (kości przebiły skórę i takiemu złamaniu na ogół towarzyszy krwawienie). Innym podziałem złamań są: złamania awulsyjne oraz złamania przeciążeniowe. Złamania awulsyjne - dochodzi do nich gdy przyczepy więzadeł i mięśni są mocniejsze niż kość (charakterystyczne u młodych sportowców) Złamania przeciążeniowe - do złamań tego typu może dochodzić kilka dni a nawet kilka tygodni. Powoduje je sumowanie się mikrourazów, które przekraczają wydolność kości. Do tego typu złamań dochodzi najczęściej w najbardziej przeciążanych okolicach kości (szyjka II kości śródstopia oraz w piszczeli. Złamaniom tego typu towarzyszy silny ból, miejscowy obrzęk oraz tkliwość.
Do najczęstszych, jeszcze nie wymienionych wcześniej urazów należą: - urazy nerwów obwodowych, - uszkodzenia kaletek maziowych, - entezopatie - choroba ścięgien najczęściej występująca w okolicach przyczepów do kości. Może być spowodowana powtarzającymi się przeciążeniami, naciągnięciami, ocieranie się napiętego mięśnia o kość, więzadło, lub czynnik zewnętrzny, np. but. Ponieważ są słabo ukrwione goją się powoli. Ból zwykle łagodnieje podczas aktywności fizycznej i w zmaga się po odpoczynku
Entezopatia ścięgna Achillesa
Orientacyjny czas gojenia się tkanek po urazie
Co należy zrobić gdy zdarzy się kontuzja?
Postępowanie po urazie Bezpośrednio po odniesieniu kontuzji przez zawodnika powinniśmy postępować według schematu R.I.C.E.
R- rest (odpoczynek) polega na zaprzestaniu jakiejkolwiek aktywności fizycznej, która mogłaby doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek oraz zwiększenia krwawienia. Kontuzjowanej kończyny nie należy obciążać (w przypadku kontuzji kończyny dolnej ograniczyć chodzenie do minimum).
I Ice (lód) przykładamy go na miejsce urazu. Należy unikać bezpośredniego aplikowania lodu na skórę ponieważ grozi to odmrożeniem. Zimno obkurczy naczynia krwionośne, zmniejszy przepływ krwi i dzięki temu zmniejszy się stan zapalny. Lód ma także działanie przeciwbólowe i zapobiega skurczom mięśni towarzyszącym urazom.
Okład z lodu powinien być przyłożony jak najszybciej po urazie. Czynność tą powtarzamy nawet 5 razy w ciągu doby przez pierwszych kilka dni. Czas trwania tego zabiegu to około 15 minut, ale zawsze kierujemy się odczuciami kontuzjowanego zawodnika. Jeśli zimno jest znacznie odczuwalne, zabieg należy przerwać. W zależności od tego jak ciężki był to uraz może być to od 2-3 do nawet 7 dni.
Możliwości aplikacji lodu: - Skruszony lód zapakowany w wilgotny materiał lub ręcznik ułożony wokół miejsca uszkodzenia, zamocowany za pomocą opaski lub bandaża. - Paczki żelowe (ice pack) wielokrotnego użytku. - Natychmiastowe zimne kompresy niewymagające schładzania. - Zanurzenie w zimnej wodzie. - Spreje chłodzące (bardzo często stosowane we wczesnym leczeniu urazów, ale nieznacznie wpływają na tkanki położone głębiej są najmniej efektywne.
C compression (ucisk) powinien być zastosowany jak najszybciej to możliwe. Uciskając naczynia krwionośne ograniczymy krwawienie z uszkodzonych tkanek. Do tego celu można użyć opaski uciskowej lub bandaż elastyczny. Nie należy uciskać całej kończyny dookoła. Zabieg ten można połączyć z okładami z lodu.
E elevation (uniesienie) polega na uniesieniu kontuzjowanego obszaru powyżej poziomu tułowia (serca). Pozwoli to na swobodny odpływ krwi i tym samym na zmniejszenie obrzęku. Zabieg ten powinno stosować tak często jak to możliwe, aż do ustąpienia obrzęku.
Przykład zastosowania schematu R.I.C.E. przy skręceniu stawu skokowego
Fazy zdrowienia tkanek - Faza ostrego zapalenia (od momentu uszkodzenia do 4-6 dni w zależności od rozległości uszkodzenia). Pojawia się zaczerwienienie, obrzęk, ból i upośledzenie funkcji. Ograniczona zostaje możliwość ruchu - reakcja obronna organizmu mająca zapobiec pogłębieniu się urazu.
- Faza proliferacji (od 4-6 dnia do nawet 10 tygodni). Jest to wczesny etap naprawy strukturalnej. Powstaje nowa sieć naczyń włosowatych i limfatycznych. Pojawiają się wyspecjalizowane komórki fibroblasty, mające zdolność do syntezy kolagenu, głównego składnika kości, mięśni, ścięgien, więzadeł, chrząstek, skóry oraz tkanki blizny. Proliferacja = namnażanie komórek
- Faza odbudowy (nie ma sztywnej granicy kiedy zaczyna się trzecia a kończy druga faza). Odbudowanie może trwać nawet kilka miesięcy! Dzięki prawidłowo prowadzonej rehabilitacji uszkodzona struktura odzyskuje swoją moc i jest przygotowywana do sprostania wymogom określonej dyscypliny sportowej.
Specyfika urazów u młodych sportowców - Chrząstka stawowa u osoby rozwijającej jest grubsza niż u osoby dorosłej. Chrząstka stawowa młodej osoby może jeszcze zostać przebudowana. - Połączenie między płytką nasadową a przynasadą kości jest narażone na uszkodzenie, głównie na skutek działania sił ścinających. Może dojść do złamania płytki wzrostowej kości, co może doprowadzić do przerwania procesu jej wzrostu.
- Miejsca przyczepu ścięgien do kości u dzieci są relatywnie słabymi połączeniami chrzęstnymi, co predysponuje do wystąpienia złamań awulsyjnych. - Kości u dzieci są bardziej sprężyste niż u osób dorosłych, przez co wytrzymują działanie większych sił zginających i rzadziej ulegają kompletnym złamaniom (niekompletne złamania kości u dzieci = złamania typu zielonej gałązki - podokostnowe)
- U dzieci podczas szybkiego wzrostu kości ulegają intensywnemu wydłużeniu, a mięśnie i ścięgna nie wydłużają się odpowiednio szybko. Przez to mięśnie i ścięgna nie dysponują właściwą siłą i koordynacją i może to predysponować do ich uszkodzeń. Faza szybkiego wzrostu obniża zdolności koordynacyjne co objawią się pewną niezręcznością we wzorcach ruchowych podczas uprawiania sportu.
- Dysfunkcje i uszkodzenia z przeciążenia u dzieci zostały poznane niedawno. Uszkodzenia mogą być różne - od stosunkowo niegroźnych (pod warunkiem prawidłowego leczenia) jak choroba Haglunda-Severa (jałowa martwica guza piętowego), choroba Osgood- Schlattera (jałowa martwica guzowatości kości piszczelowej) do chorób powodujących trwałe kalectwo oddzielająca martwica kostno-chrzęstna.
- Pogląd mówiący o tym, że młody organizm ma ogromne możliwości adaptacji, przebudowy i samogojenia bez ujemnych skutków uszkodzeń tkanek jest błędny! Chociaż przez pewien okres narząd ruchu nie wykazuje większych zmian to jednak z czasem dochodzi do przedwczesnego jego zużycia w różnych częściach ciała. Nie wynaleziono żadnego sposobu zapobiegania przedwczesnemu zużyciu narządu ruchu przez jego nadmierną eksploatację w sporcie!
- Zdolność bezpiecznego odkształcania się ścięgien, więzadeł, torebek stawowych pod wpływem obciążeń dynamicznych i dzieci i młodzieży jest stosunkowo duża. Z tego powodu przed osiągnięciem dojrzałości szkieletowej częściej dochodzi od uszkodzeń kości niż ścięgien czy więzadeł.
Zasady zminimalizowania ryzyka urazów u młodych sportowców należy kontrolować stan zdrowia sportowca (kompleksowe badania lekarskie), treningi muszą być prowadzone przez wykwalifikowanego instruktora czy trenera, przed rozpoczęciem treningu należy sprawdzić stan miejsca, w którym mają odbyć się zajęcia (np. boisko, sala gimnastyczna itp.) przed rozpoczęciem treningu należy sprawdzić stan techniczny sprzętu sportowego, zawsze należy pamiętać o wykonaniu rozgrzewki przez główną częścią zajęć, każde ćwiczenie fizyczne musi być wykonywane na właściwym sprzęcie, dostosowanym do wieku, wagi, płci zawodnika, Wskazane jest aby rozpoczynać treningi 1 2 miesiące przed sezonem rozgrywkowym,
w czasie treningu nie wolno dopuścić do wyczerpania organizmu, gdyż taki stan może doprowadzić do kontuzji i przetrenowania, podczas ćwiczeń konieczne jest przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, trening, rozgrzewka, ćwiczenia główne muszą być dobrane w zależności od wieku, płci, możliwości i kondycji fizycznej ćwiczących, należy dobierać odpowiedni strój sportowy do danej dyscypliny, należy korzystać z odpowiednich środków ochronnych właściwych dla określonej dyscypliny sportowej ( w piłce nożnej nagolenniki, odzież ochronna dla bramkarzy itp.), w celu przygotowania ogólnego planu treningów należy skonsultować się z lekarzem, który opiekuje się osobami ćwiczącymi, każdy zawodnik po kontuzji czy przebytej chorobie, powinien być zbadany przez lekarza w celu dopuszczenia lub niedopuszczenia go do treningów,
sportowcy i ich mentorzy muszą znać zasady udzielania pierwszej pomocy, a także umieć sprawnie ja udzielić, uprawianie sportu wymaga fachowej wiedzy, znajomości podstawowych zasad bezpieczeństwa (ważna jest znajomość własnego ciała, zdolność koncentracji), w celu ograniczenia urazów należy dbać nie tylko o własne bezpieczeństwo, ale bezpieczeństwo innych, nie należy zbytnio się forsować, nadwyrężać własnych mięśni, w sytuacji kontuzji konieczna jest niezwłoczna fachowa pomoc medyczna, każdy uraz czy kontuzja musi być wyleczona całkowicie, ponieważ brak działań mających na celu wyleczenie urazu może doprowadzić do trwałego uszczerbku na zdrowiu, każdy sportowiec powinien prowadzić określony przez fachowca tryb życia m.in. zdrowo się odżywiać,
- Próby przyspieszenia kariery sportowej kosztem skracania czy ograniczania treningu ogólnorozwojowego i zabawy w sport są niedopuszczalne i mogą wywołać szkody dla zdrowia! - Odpoczynek stanowi najbardziej sprawny mechanizm naprawczy, którego nie da się zastąpić nawet najlepszymi metodami odnowy biologicznej!
- Większość nabytych dysfunkcji u dzieci można skorygować prostymi sposobami pod warunkiem, że interwencje lekarzy czy fizjoterapeutów poprzedzą działania uczciwych trenerów i nauczycieli WF. - Chore dziecko musi być leczone tylko dobrze. W przeciwnym wypadku może dojść do przedwczesnego zakończenia nawet najlepiej zapowiadającej się kariery sportowej.
Dziękuję za uwagę ;-)