Rachunek przepływów pieniężnych zasady sporządzania i ujęcie praktyczne (wpływ wybranych zdarzeń na RPP) Przygotowali: Michał Kaczyński, Łukasz Krówka Oktawian Rosicki, Paweł Ufnal
Rachunek przepływów pieniężnych: Nazywany inaczej sprawozdaniem z przepływu środków pieniężnych (ang. cash flow statement), to dokument sprawozdawczy podsumowujący przepływ środków pieniężnych w danym przedsiębiorstwie z uwzględnieniem ich źródeł wykorzystania. Pokazuje zmiany, jakie zaszły w poszczególnych elementach aktywów i pasywów wywołane przez przepływ środków pieniężnych. Celem sporządzenia tego elementu sprawozdania finansowego jest uzyskanie podstawy oceny możliwości jednostki gospodarczej do generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie ich wykorzystania.
Rachunek przepływów pieniężnych: Powinien umożliwiać przede wszystkim uzyskanie informacji na temat stopnia płynności finansowej przedsiębiorstwa oraz prezentować aktywność jednostki w ściąganiu należności a także zdolność do spłaty zobowiązań. Jest elementem sprawozdania finansowego sporządzanym obligatoryjnie przez jednostki podlegające obowiązkowemu badaniu sprawozdania finansowego. Z obowiązku sporządzania rachunku przepływów pieniężnych wyłączone są mikro oraz małe jednostki. W Polsce zakres wykazywanych informacji, zasady sporządzania oraz wzór RPP określa ustawa o rachunkowości.
Rachunek przepływów pieniężnych: Dokument dzieli się na trzy części ukazujący 3 aspekty działalności przedsiębiorstwa: Przepływy z działalności operacyjnej; Przepływy z działalności inwestycyjnej; Przepływy z działalności finansowej. Czym są przepływy? Według KSR 1 przepływy pieniężne to wpływy i wypływy środków pieniężnych i ich ekwiwalentów w jednostce, jakie nastąpiły w okresie objętym rachunkiem przepływów pieniężnych.
Rodzaje działalności przedsiębiorstwa: Działalność operacyjna jest to podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności, nie zaliczone do działalności inwestycyjnej lub finansowej; Inaczej mówiąc jest to działalność przedsiębiorstwa związana z bezpośrednim wytwarzaniem towarów lub świadczeniem usług, jest zespołem działań (funkcji przedsiębiorstwa) związanych z przetwarzaniem zasobów w wyniki rzeczowe, tzn. produkty (wyroby bądź usługi).
Rodzaje działalności przedsiębiorstwa: Działalność inwestycyjna (lokacyjna) jest to działalność, której przedmiotem jest nabywanie lub zbywanie rzeczowych aktywów trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, długoterminowych inwestycji, w tym inwestycji w nieruchomości i prawa, krótkoterminowych aktywów finansowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i ich ekwiwalentów) oraz wszystkie związane z tym pieniężne koszty i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego.
Rodzaje działalności przedsiębiorstwa: Działalność finansowa jest to działalność, której przedmiotem jest pozyskiwanie innych, niż działalność operacyjna, źródeł finansowania, w tym także zwiększających kapitał własny, lub ich spłata oraz związane z tym pieniężne koszty, w tym prowizje, odsetki i dywidendy, i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego. Wystąpienie przepływów pieniężnych w działalności finansowej powoduje zmiany rozmiarów i relacji kapitału własnego i zadłużenia jednostki (jeżeli jednostka korzysta z obcych źródeł finansowania).
Kto musi sporządzać RPP? Rachunek przepływów pieniężnych muszą sporządzać jednostki, które z mocy ustawy podlegają corocznemu badaniu sprawozdań finansowych. Jednostki do tego zobligowane określa art. 64 ustawy o rachunkowości.
Kontroli RPP podlegają: Banki, zakłady ubezpieczeń oraz zakłady reasekuracji Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe Jednostki działające na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi Jednostki działające na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych Krajowe instytucje płatnicze i instytucje pieniądze elektronicznego
Kontroli RPP podlegają c.d. : Spółki akcyjne, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji Pozostałe jednostki, które w poprzedzającym roku obrotowym, za które sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków: o średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób, o suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 2.500.000 euro o przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5.000.000 euro.
Metody sporządzania RPP oraz analiza uzyskanych wyników: Zgodnie z Ustawą o rachunkowości rachunek przepływów pieniężnych można sporządzać: a) metodą pośrednią; b) metodą bezpośrednią. Przy analizie zestawienia przepływów pieniężnych, poza interpretacją pojedynczych danych liczbowych, wykorzystuje się również tzw. test znaków. Dostarcza on wielu cennych informacji uzupełniających wnioski z analizy bilansu oraz rachunku zysków i strat.
Wybór metody sporządzania RPP: Według KSR 1 metody wyboru dokonuje kierownik jednostki, biorąc pod uwagę: a) Specyfikę działalności jednostki, oczekiwania użytkowników informacji finansowych, potrzeby zarządu jednostki; b) Możliwość uzyskania wiarygodnych danych, jakie zapewnia system komputerowy w stosowanej jednostce; c) Możliwości rozbudowy ewidencji księgowych dla uzyskania danych niezbędnych do sporządzenia, prezentacji i analizy rachunku przepływów pieniężnych; d) Wymogi innych niż ustawa aktów prawnych oraz regulacji środowiskowych.
Wybór metody sporządzania RPP: Uprawnienie wyboru metody daje jednostkom większą swobodę formy prezentacji informacji o przepływach, a tym samym pozwala lepiej uwzględnić specyfikę działalności oraz możliwość ustalania danych finansowych o określonej postaci. Przyjęta do sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych metoda stanowi część stosowanych przez jednostkę zasad (polityki) rachunkowości i wymaga odpowiednego zapisu w opisie tych zasad.
Metoda pośrednia sporządzania RPP Sporządzając rachunek metodą pośrednią, jako punkt wyjścia przyjmuje się zysk netto lub zysk z działalności operacyjnej. Następnie dokonuje się jego korekt, w celu eliminacji elementów wpływających na Wynik finansowy, niemających jednak charakteru przepływu pieniężnego. Metoda pośrednia jest mniej użyteczna od bezpośredniej, jeśli chodzi o zdarzenia zachodzące w przedsiębiorstwie. Jest natomiast lepsza w pokazywaniu związku pomiędzy rachunkiem zysków i strat a przepływami pieniężnymi. Stosując tę metodę, można rozłożyć wynik finansowy na elementy i pokazać, które transakcje nie mają charakteru pieniężnego, a mimo to wpływają na ten wynik.
Metoda bezpośrednia sporządzania RPP Metoda bezpośrednia rachunku polega na prezentacji poszczególnych grup wpływów i wypływów pieniężnych. W przepływach operacyjnych wykazywane są przede wszystkim: o wpływy z tytułu sprzedaży, o wypływy z tytułu wynagrodzeń, o wypływy z tytułu dostaw i usług, o wypływy z tytułu podatków i opłat. Metoda bezpośrednia jest uważana za metodę dostarczającą więcej informacji na temat procesów, zachodzących w przedsiębiorstwie. Pogrupowanie przepływów pod względem ich źródła pozyskania i celu wydatkowania, pozwala skuteczniej prognozować przepływy pieniężne przedsiębiorstwa w przyszłości.
UWAGA! Wybór metody bezpośredniej do prezentacji przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej nie zwalnia jednostki z obowiązku sporządzenia tych przepływów według metody pośredniej. Wynika to z zakresu informacji dodatkowej, która zawiera między innymi ten wymóg.
Rachunek przepływów pieniężnych w Ustawie o Rachunkowości
Analiza struktury przepływów pieniężnych
Kierunek przepływu pieniężnych netto według rodzajów działalności Warianty przepływów Działalność operacyjna Działalność inwestycyjna Działalność finansowa I + + + II + + - III + - + IV + - - V - + + VI - + - VII - - + VIII - - - Znakiem (+) zostały oznaczone dodatnie przepływy pieniężne netto (nadwyżka środków pieniężnych), natomiast znakiem (-) ujemne przepływy pieniężne netto (niedobór środków pieniężnych).
Wariant I W wariancie tym uzyskuje się nadwyżkę środków pieniężnych ze wszystkich rodzajów działalności. Jest to sytuacja bardzo korzystna, gdyż przedsiębiorstwo ma wysoką płynność finansową. Sytuacja taka stwarza przedsiębiorstwu dobre warunki do realizacji przyszłych zamierzeń rozwojowych. W praktyce jednak rzadko się osiąga w tym samym okresie dodatnie saldo przepływów pieniężnych we wszystkich obszarach działalności.
Wariant II Jest to wariant charakteryzujący się dodatnimi saldami przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej i inwestycyjnej oraz ujemnym saldem środków pieniężnych z działalności finansowej. W wariancie tym nadwyżka środków pieniężnych uzyskiwanych z działalności operacyjnej i inwestycyjnej jest przeznaczana na pokrycie niedoboru środków na działalność finansową. Może to oznaczać zarówno sytuacje pozytywną, jak i negatywną. Sytuacja pozytywna zachodzi wtedy, gdy przedsiębiorstwo dokonuje restrukturyzacji i wymienia przestarzałe środki trwałe. Z kolei sytuacja negatywna wystąpi wówczas, gdy w warunkach trudności ze spłatą zobowiązań z wpływów osiągniętych z działalności operacyjnej przedsiębiorstwo dokonuje wyprzedaży składników aktywów trwałych.
Wariant III Jest to wariant, w którym się osiąga dodatnie salda przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej i finansowej, natomiast ujemne saldo z działalności inwestycyjnej. Taki wariant występuje wówczas, gdy przedsiębiorstwo dokonuje zwiększonych inwestycji, przy czym wydatki inwestycyjne są pokrywane z nadwyżki pieniężnej osiąganej z działalności operacyjnej oraz z zewnętrznych źródeł finansowania. Taka sytuacja jest charakterystyczna dla przedsiębiorstw znajdujących się w fazie rozwoju. Dlatego rozważany wariant jest traktowany jako prawidłowy i najbardziej pożądany.
Wariant IV W wariancie tym występuje dodatnie saldo przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, natomiast ujemne z dwóch pozostałych rodzajów działalności. Wariant ten może oznaczać zarówno sytuację korzystną, jak i niekorzystną. Korzystna sytuacja wystąpi wówczas, gdy nadwyżka pieniężna osiągnięta z działalności operacyjnej pozwala na pokrycie wydatków związanych z działalnością inwestycyjną oraz spłatę zobowiązań zaciągniętych na finansowanie działalności. Taka sytuacja dotyczy przedsiębiorstw osiągających wysoką rentowność. Z kolei w niekorzystnej sytuacji nadwyżka wygospodarowana z działalności operacyjnej nie wystarcza na pokrycie niedoboru środków w obszarze działalności inwestycyjnej i finansowej. To może sygnalizować trudności finansowe przedsiębiorstwa, które mogą być pokonane dzięki efektom podejmowanych inwestycji.
Wariant V Jest to wariant, w którym działalność operacyjna przynosi ujemne saldo przepływów pieniężnych, natomiast działalność inwestycyjna i finansowa generują salda dodatnie tych środków. Wariant ten oznacza, że przedsiębiorstwo pokrywa niedobór środków pieniężnych na działalność operacyjną z wpływów ze sprzedaży składników trwałych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek, ewentualnie z dochodów osiągniętych z inwestycji. Przyczyną ujemnego salda przepływów z działalności operacyjnej może być poniesienie strat na tej działalności lub zbyt duże zamrożenie środków pieniężnych w należnościach i zapasach. W tej sytuacji trudności finansowe przedsiębiorstwa mogą być oceniane jako przejściowe.
Wariant VI W wariancie tym jedynie działalność inwestycyjna generuje nadwyżkę pieniężną, natomiast działalności operacyjna i finansowa przynoszą ujemne salda środków pieniężnych. Jest to wariant wskazujący na trwałe trudności finansowe przedsiębiorstwa. Niedobór środków pieniężnych w działalności operacyjnej oraz zobowiązania wobec wierzycieli przedsiębiorstwo stara się pokryć z wpływów ze sprzedaży składników aktywów trwałych.
Wariant VII Jest to wariant, w którym działalność finansowa generuje nadwyżkę pieniężną, natomiast działalności operacyjna i inwestycyjna kreują ujemne salda przepływów pieniężnych. W tym przypadku niedobór środków pieniężnych w działalnościach operacyjnej i inwestycyjnej przedsiębiorstw pokrywa ze środków pozyskanych z zewnętrznych źródeł finansowania (z zaciągniętych kredytów i pożyczek) lub z wpływów ze sprzedaży papierów wartościowych. Sytuacja taka jest charakterystyczna dla przedsiębiorstw rozwijających się i podejmujących wzmożony wysiłek inwestycyjny, co zapewnia dobre perspektywy na przyszłość.
Wariant VIII W wariancie tym występują ujemne salda środków pieniężnych we wszystkich obszarach działalności przedsiębiorstwa. Taka sytuacja może zaistnieć w przedsiębiorstwach, w których we wcześniejszych okresach zostały zgromadzone duże zasoby środków pieniężnych. Jedynie bowiem wówczas przedsiębiorstwo może jeszcze kontynuować swoją działalność przez pewien czas, inwestując i spłacając zobowiązania. Utrzymanie się niedoborów środków pieniężnych w dłuższym okresie prowadzi natomiast do bankructwa przedsiębiorstwa.
Przykładowy rachunek przepływów pieniężnych
Przepływy z działalności operacyjnej Źródło: Raport roczny R 2016 KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna
Przepływy z działalności inwestycyjnej Źródło: Raport roczny R 2016 KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna
Przepływy z działalności finansowej Źródło: Raport roczny R 2016 KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna
Przepływy pieniężne netto Źródło: Raport roczny R 2016 KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna
Rachunek przepływów pieniężnych w ujęciu graficznym Źródło: Raport roczny R 2016 KGHM Polska Miedź Spółka Akcyjna