Program wsparcia poprawy warunków pracy z funduszu wypadkowego w przedsiębiorstwach o wysokim poziomie ryzyka

GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY Program wsparcia poprawy warunków pracy z funduszu wypadkowego w przedsiębiorstwach o wysokim poziomie ryzyka MATERIAŁ NA POSIEDZENIE RADY OCHRONY PRACY Warszawa, 26 sierpnia 2014 r.

Spis treści: I. Wspólne działania Państwowej Inspekcji Pracy i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz ograniczania liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach o wysokim poziomie ryzyka..... str. 3 II. Projekty o charakterze informacyjno-prewencyjnym, realizowane przez PIP i finansowane ze środków funduszu wypadkowego ZUS... str. 5 III. Popularyzacja przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia oraz dobrych praktyk w tym zakresie publikacje.... str. 13 IV. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa w grupie przyszłych pracowników i pracodawców...... str.15 V. Programy prewencyjne PIP realizowane we współpracy z ZUS i przy wsparciu ze środków funduszu wypadkowego... str. 16 VI. Dofinansowywanie działań skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej, prowadzonych przez płatników składek....... str. 18 VII. Podsumowanie........ str. 19 2

I. Wspólne działania Państwowej Inspekcji Pracy i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz ograniczania liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach o wysokim poziomie ryzyka. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych została uchwalona 30 października 2002 r. Zapisy ustawy wprowadziły możliwości finansowania prewencji wypadkowej ze środków pochodzących ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, które są gromadzone w funduszu wypadkowym obsługiwanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Od tego czasu datuje się współpraca PIP i ZUS, mająca na celu wsparcie przedsiębiorstw w działaniach służących poprawie warunków pracy, ograniczaniu liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Podstawą realizacji wspólnych działań stało się porozumienie z dnia 18 września 2003 roku w sprawie współdziałania organów Państwowej Inspekcji Pracy i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, podpisane przez Głównego Inspektora Pracy i Prezesa ZUS. Porozumienie w rozszerzonej formie zostało ponownie zawarte 5 listopada 2010 roku, a jego głównym celem stało się podejmowanie wspólnych inicjatyw i działań prewencyjnych dotyczących przeciwdziałania nielegalnemu zatrudnieniu, eliminowania zagrożeń wypadkowych i chorobowych oraz obniżania poziomu ryzyka zawodowego w procesach pracy. Tak określone cele osiągamy poprzez współdziałanie stron na rzecz zapobiegania i eliminowania zagrożeń zawodowych w środowisku pracy, a w szczególności wspólne przedsięwzięcia informacyjne i promocyjne. Formą realizacji tych działań są kampanie informacyjne, specjalne programy prewencyjne dla pracodawców, szkolenia, inicjatywy wydawnicze, a także upowszechnianie wśród pracodawców metod oceny ryzyka zawodowego oraz zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwach. Jednym z podstawowych zadań skutecznej prewencji jest ograniczanie zagrożeń w środowisku pracy, w tym zapobieganie wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, poprzez przekazywanie wiedzy o bezpieczeństwie pracy, przekonywanie do zmiany zachowań oraz kształtowanie u pracodawców i pracowników pożądanych postaw, skutkujących rzeczywistą poprawą warunków pracy. Konieczność szerokiego współdziałania organów ZUS i PIP wynika z analizy prowadzonych w ostatnich latach kontroli skuteczności stosowanych przez pracodawców środków zapobiegających wypadkom przy pracy. W dalszym ciągu obserwuje się w tym obszarze znaczny poziom nieprawidłowości. 3

Do wypadków przy pracy dochodzi najczęściej na skutek upadku poszkodowanego z wysokości, jego poślizgnięcia się, potknięcia, a także utraty kontroli nad maszyną (szczególnie przy maszynach do obróbki plastycznej metali i maszynach do obróbki drewna). Najbardziej niebezpiecznymi branżami pozostają od lat budownictwo, gdzie odnotowuje się szczególnie dużo wypadków śmiertelnych (25% ogólnej liczby wypadków w gospodarce narodowej) i przetwórstwo przemysłowe (ok. 20 %). Istotne znaczenie dla poziomu wypadkowości ma również krótki staż pracy w zakładzie ponad 40% poszkodowanych w wypadkach przy pracy zbadanych przez PIP w latach 2011-2013 pracowało w danym przedsiębiorstwie krócej niż 12 miesięcy. Trzeba również odnotować, że wśród przyczyn wypadków przy pracy zaistniałych w 2013 roku dominującą grupę stanowiły przyczyny ludzkie (niemal 47%), a wśród nich: lekceważenie zagrożenia, nieznajomość przepisów lub brak doświadczenia, niewłaściwe, samowolne zachowanie się, niewłaściwe posługiwanie się narzędziem, nieużywanie sprzętu ochronnego. Problemem jest również poziom przygotowania pracowników do pracy, wskazujący na konieczność podejmowania dalszych działań interwencyjnych i edukacyjnych. Kontrole inspektorów pracy wskazują na poważne nieprawidłowości w zakresie przeprowadzenia szkoleń wstępnych i okresowych. Najwięcej decyzji wydanych przez inspektorów pracy w 2013 r. w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczyło problematyki przygotowania pracowników do pracy (50,7 tys. decyzji). Państwowa Inspekcja Pracy w 2013 r. objęła kontrolą 69,1 tys. pracodawców, co stanowi nieco ponad 10% wszystkich podmiotów opłacających składki za osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy i umów prawa cywilnego (zgodnie z danymi ZUS). Wśród kontrolowanych przedsiębiorstw firmy zatrudniające 10 i więcej osób stanowiły w 2013 roku 44% wszystkich skontrolowanych podmiotów gospodarczych. We wszystkich skontrolowanych zakładach pracy pracę świadczyło ponad 4 mln osób, a zatem przeszło ¼ aktywnych zawodowo. Z informacji podawanych przez ZUS i dotyczących opłacania składki na ubezpieczenie wypadkowe duża grupa najmniejszych przedsiębiorstw, w liczbie ponad 600 tys., pozostaje poza możliwością oddziaływania ekonomicznego, wynikającego ze zróżnicowanej składki na ubezpieczenie wypadkowe. W związku ze stosunkowo krótkim 4

czasem funkcjonowania w gospodarce (ok. 5 lat 1 ), większość z mikro zakładów nie zostanie również objęta bezpośrednimi działaniami kontrolnymi i prewencyjnymi przez Państwową Inspekcję Pracy. Nie jest to sytuacja charakterystyczna jedynie dla Polski obecnie inspekcje pracy krajów UE, z uwagi na duże rozdrobnienie rynku i ograniczone zasoby kadrowe, mogą objąć bezpośrednim nadzorem jedynie niewielką część podmiotów gospodarczych. Dlatego tak ważne staje się wykorzystanie narzędzi pozakontrolnych i efektywna współpraca między instytucjami i organizacjami, działającymi na rzecz ochrony pracy poprzez prowadzenie działań prewencyjnych ukierunkowanych na ograniczanie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Realizując porozumienie o współpracy Państwowa Inspekcja Pracy i Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaplanowały i wdrożyły szereg projektów o charakterze prewencyjnym i popularyzatorskim, których zadaniem było wsparcie poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach o wysokim poziomie ryzyka. Projekty te można pogrupować następująco: 1. Projekty o charakterze informacyjno-prewencyjnym, w tym kampanie informacyjne wykorzystujące środki masowego przekazu. 2. Popularyzacja przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia oraz dobrych praktyk w tym zakresie z wykorzystaniem publikacji dystrybuowanych w formie papierowej i w wersjach elektronicznych. 3. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa w grupie przyszłych pracowników i pracodawców na etapie szkoły ponadgimnazjalnej i wyższej przede wszystkim poprzez realizowanie wieloletniego programu Kultura bezpieczeństwa. 4. Programy prewencyjne (poprawy warunków pracy) realizowane przez PIP we współpracy z ZUS i przy wsparciu ze środków funduszu wypadkowego ZUS. II. Projekty o charakterze informacyjno-prewencyjnym, realizowane przez PIP i finansowane ze środków funduszu wypadkowego ZUS. Pierwszym dużym projektem informacyjno-prewencyjnym przygotowanym przez Państwową Inspekcję Pracy, w którego realizację włączył się Zakład Ubezpieczeń Społecznych poprzez sfinansowanie dodatkowego czasu emisji spotów i zwiększenie 1 Specyfika działalności innowacyjnej małych i średnich przedsiębiorstw, a źródła finansowania ich rozwoju M. Martin, M. Pietraszewski; Wydział Organizacji i Zarządzania, Katedra Ekonomii, Politechnika Łódzka; Wydział Nauk Społecznych i Technicznych, Wyższa Szkoła Humanistyczno Ekonomiczna we Włocławku. Rok wydania 2009. 5

nakładu wydawnictw, była kampania Bezpieczeństwo pracy w budownictwie upadki, poślizgnięcia. Budownictwo jest sektorem gospodarki o wysokim poziomie ryzyka zawodowego i niezadowalającym stanie bezpieczeństwa pracy. Na poziom wypadkowości w budownictwie w ostatnich latach miały wpływ następujące czynniki: - wzrost zatrudnienia w firmach budowlanych związany z poprawą koniunktury na rynku nowych mieszkań i inwestycji publicznych; - znaczny udział małych, słabych ekonomicznie podmiotów gospodarczych wśród podmiotów realizujących usługi budowlane; - rotacja pracowników oraz deficyt osób posiadających odpowiednie doświadczenie i kwalifikacje zawodowe, spowodowany emigracją zarobkową do krajów Unii Europejskiej. Dodatkowo, konsekwencją rotacji pracowników i ubytku wykwalifikowanej siły roboczej była duża liczba wypadków przy pracy z udziałem osób o stażu nieprzekraczającym 1 roku w danym zakładzie pracy. Wśród niebezpiecznych wydarzeń, powodujących wypadki przy pracy w budownictwie w okresie 2007-2008, dominowały: poślizgnięcie, potknięcie się, upadek na tym samym poziomie (18% wypadków przy pracy w budownictwie), uderzenie poszkodowanego przez spadający z góry czynnik materialny (np. przez transportowane, montowane i wyrzucane materiały budowlane; elementy rusztowań i szalunków, demontowane elementy konstrukcji budynku itp. - 12 % wypadków), upadek z wysokości (10 %). Upadki z wysokości skutkujące śmiercią to przede wszystkim upadki z rusztowań (32%) i upadki z drabin (24%). Ciężkie obrażenia ciała to również skutek upadków z rusztowań (43%) i z drabin (19%). Analiza wypadków przy pracy zbadanych przez inspektorów pracy wykazała, że przyczyny organizacyjne leżały u podstaw 42 % tych wypadków (brak nadzoru nad pracownikami, niewłaściwe lub brak przeszkolenia), przyczyny ludzkie, wynikające ze stanu psychofizycznego i zachowań człowieka 47 %, a techniczne (związane ze stanem urządzeń ochronnych, maszyn i urządzeń) 11 %. Zakładanym celem projektu Bezpieczeństwo pracy w budownictwie upadki, poślizgnięcia było kształtowanie społecznej świadomości bezpieczeństwa pracy na budowach oraz zmiana podejścia w tym zakresie przez wszystkie podmioty uczestniczące w procesie budowlanym. W odróżnieniu od wcześniej realizowanych projektów informacyjnych kampania miała dotrzeć do znacznie większej grupy odbiorców, zgodnie ze stanowiskiem Rady Ochrony Pracy z 27 maja 2008 r. wskazującym na konieczność zwiększenia zasięgu oddziaływania działań informacyjnych podejmowanych przez PIP. Dla osiągnięcia tego celu, 6

zdecydowano się wykorzystać doświadczenia zdobyte w trakcie realizacji działań informacyjnych i promocyjnych na mniejszą skalę, a także dobre praktyki pochodzące z podobnych kampanii społecznych realizowanych przez brytyjską i irlandzką inspekcję pracy. Projekt, który pierwotnie zaplanowany został na lata 2009-2011, przedłużono na rok 2012. W oparciu o analizy dokonane w okresie poprzedzającym implementację projektu, w ramach 3-letniej kampanii zwrócono kolejno uwagę na podstawowe problemy, występujące na budowach: przygotowanie młodych pracowników budowlanych do pierwszej pracy na budowie, w szczególności do pracy na wysokości, koszty bezpieczeństwa pracy zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i etycznym, rzetelność i jakość szkoleń wstępnych i okresowych, ogólnej organizacji pracy oraz sprawowania nadzoru nad robotami budowlanymi. W kolejnych latach w przekazie informacyjnym podejmowano tematy: osobistej odpowiedzialności za bezpieczeństwo pracy i zabezpieczenia w pracy na wysokości (hasło przewodnie Jaki ślad pozostawisz po sobie? Nie lekceważ zagrożeń w pracy na wysokości ), kosztów bezpieczeństwa wobec kosztów wypadków przy pracy (hasło przewodnie Do 5 lat pozbawienia wolności i dożywocie we własnym sumieniu ), właściwego przygotowania do pracy (hasło przewodnie Nawet anioł nie pomoże... Skuteczną ochronę zapewnią rzetelne szkolenia i nadzór nad pracownikami ), w roku 2012 tworzenia swoistej mody na bhp pod hasłem: Nie bądź ofiarą rób swoje zawodowo. Płatny przekaz medialny wykorzystywał telewizję, radio i Internet jako kanały komunikacji. W ciągu 5 lat prowadzenia kampanii za pośrednictwem telewizji wyemitowano ponad 13,2 tys. spotów z wykorzystaniem wspomnianych wyżej haseł przewodnich. Państwowa Inspekcja Pracy sfinansowała emisję 4,4 tys. spotów, natomiast Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłacił wyświetlenie 8,8 tys.. 7

Korzystanie z płatnych ogłoszeń w środkach masowego przekazu miało na celu poinformowanie szerokiej grupy potencjalnych odbiorców (pracodawców i pracowników przedsiębiorstw budowalnych) o możliwości uzyskania wsparcia w zakresie zdobywania wiedzy na temat przepisów i zasad bezpiecznej pracy, a także planowania i wdrażania działań służących przeglądowi i weryfikacji warunków pracy oraz dostosowaniu przedsiębiorstw do obowiązujących przepisów i standardów bezpieczeństwa pracy. Niezależnie od przekazu medialnego zaproponowano pracownikom i pracodawcom wiele narzędzi, które miały na celu wspomagać ich w działaniach na rzecz poprawy warunków pracy: fachowe publikacje obejmujące różnorodne obszary aktywności budowlanej (bogato ilustrowane zdjęciami i przykładami), listy kontrolne, program prewencyjny poprawy warunków pracy dla małych firm budowlanych, pokazy bezpiecznych metod pracy (w tym budowy rusztowań), szkolenia i warsztaty organizowane często również na dużych inwestycjach budowlanych i wiele innych. W latach 2010-2011 w związku z realizacją kampanii przekazano dużym przedsiębiorstwom budowlanym do ekspozycji na budowach ponad 1000 bannerów z hasłem Szanuj życie! Bezpieczna praca na wysokości, w tym 256 sfinansowanych ze środków funduszu wypadkowego ZUS. Bannery zastąpiły wczesniej wykorzystywane billboardy, których płatna ekspozycja na znacznie mniejszą skalę była w roku 2009 finansowana ze środków PIP. O sukcesie kampanii przesądził ciekawy przekaz, dobre pory emisji w TV, a także duża ilość wyemitowanych spotów telewizyjnych i radiowych, co było możliwe dzięki wsparciu kampanii przez ZUS. Z funduszu wypadkowego sfinansowano dwukrotnie więcej płatnych emisji w środkach masowego przekazu, niż byłoby to możliwe z wykorzystaniem 8

wyłącznie środków pozostających w dyspozycji PIP oraz druk znaczącej części publikacji przeznaczonych dla sektora budowlanego. Dodatkowe emisje opłacone przez ZUS spowodowały, że kampania została zauważona przez szersze grono odbiorców. Dzięki znaczącej skali kampanii informacyjnej, już w drugim roku jej realizacji w działania na rzecz bezpieczeństwa pracy zaangażowały się największe polskie firmy budowlane, które wraz z Polskim Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Budownictwa oraz Związkiem Zawodowym Budowlani stanowią grupę sygnatariuszy Deklaracji w sprawie porozumienia dla bezpieczeństwa pracy w budownictwie. Zaangażowanie sygnatariuszy Porozumienia wpłynęło znacząco na dotarcie z przekazem kampanii do szerokiej grupy podwykonawców na największych inwestycjach budowlanych w Polsce. Nakłady finansowe na realizację działań medialno-promocyjnych w ramach kampanii skierowanej do sektora budowlanego w latach 2009-2011 poniesione przez Państwową Inspekcję Pracy oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych przedstawia poniższa tabela: Nakłady finansowe na realizację działań medialno promocyjnych w ramach kampanii skierowanej do sektora budowlanego w zł 2009 2010 2011 ŁĄCZNIE PIP 1,07 mln 1,1 mln 0,98 mln 3,15 mln ZUS 1,69 mln 0,75 mln 1,13 mln 3,57 mln Po zakończeniu projektu oceniono efekty kampanii w oparciu o: badania przeprowadzone przez niezależny ośrodek badawczy TNS OBOP na reprezentatywnych próbach w grupach docelowych kampanii, ankiety wypełniane przez uczestników działań prewencyjnych i szkoleniowych, wyniki kontroli i opinie inspektorów pracy. W każdym roku kampanii zrealizowano dwa badania przed i po zakończeniu emisji spotów w mediach. Dodatkowo w każdym roku kampanii, na zlecenie Zakładu Ubezpieczeń 9

Społecznych, przeprowadzano trzecie badanie po zakończeniu tej części emisji spotów, które były finansowane ze środków funduszu wypadkowego. Już w roku 2011, po zakończeniu zasadniczej części projektu informacyjnego, zgodnie z wynikami badania ZUS, z przekazem kampanii Szanuj życie. Bezpieczna praca na wysokości spotkało się 80% badanych. Najczęściej, bo aż w 71% przypadków, respondenci wskazywali na telewizję, jako źródło informacji o kampanii. Ponad połowa badanych widziała bannery z hasłem Szanuj życie umieszczone na placach budów. Banner internetowy widziało 34% badanych, 30% badanych słyszało spot w radio. Co dziesiąty badany odwiedził stronę internetową www.bezupadku.pl. W założeniu, kampania miała zostać nie tylko zauważona, ale również odnieść wymierny skutek w postaci zmiany podejścia pracodawców i przedsiębiorców budowlanych do problematyki bezpieczeństwa pracy w budownictwie badanie potwierdziło, że znacząca część respondentów zadeklarowała zamiar zwrócenia większej uwagi na przygotowanie pracowników do bezpiecznego wykonywania pracy, w tym na stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz na bezpośredni nadzór nad pracownikami. Podsumowując, można stwierdzić, że 4-letnia kampania stała się istotnym czynnikiem kształtowania świadomości zagrożeń i ich skutków wśród głównych grup zawodowych zaangażowanych w proces budowlany, przyczyniła się do stosowania w szerszym stopniu skutecznych środków ochrony i wpłynęła na przestrzeganie obowiązków pracodawców i pracowników w zakresie przepisów bhp. Kompleksowo realizowane działania w sektorze budownictwa, związane zarówno z prowadzonymi kontrolami, jak i efektywną działalnością prewencyjno-promocyjną, w tym realizowanie kampanii medialnych miały istotny wpływ na stan bezpieczeństwa na polskich budowach i ograniczenie liczby tragicznych zdarzeń wypadkowych, co obrazuje poniższa tabela: 10

WYPADKI PRZY PRACY w BUDOWNICTWIE zbadane przez PIP w latach 2011-2013 (dane wg stanu na dzień 12.03.2014 r. zestawienie wg daty zaistnienia wypadku) Liczba poszkodowanych w wypadkach Rok Liczba zbadanych wypadków ogółem w tym: z ciężkimi śmiertelnie obrażeniami ciała 2011 2012 2013 ogółem 690 758 131 265 w tym: zbiorowych 50 118 15 33 ogółem 573 640 129 206 w tym: zbiorowych 53 120 20 16 ogółem 481 557 103 178 w tym: zbiorowych 36 112 12 13 Źródło: Baza danych wypadków przy pracy, zbadanych przez inspektorów pracy; PIP. Uwaga: Postępowania w stosunku do niektórych wypadków przy pracy zgłoszonych w 2013 r. są nadal w toku - podana wartość nie jest ostateczna. Na lata 2013-2015 Państwowa Inspekcja Pracy zaplanowała realizację kolejnego projektu prewencyjno informacyjnego pt.: "Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie", który również jest wspierany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Głównymi adresatami prowadzonych w ramach tego projektu działań są pracodawcy i pracownicy zatrudnieni w sektorach o wysokim poziomie ryzyka zawodowego, w szczególności w przemyśle przetwórczym, który wyróżnia się relatywnie wysoką liczbą poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Głównym celem kampanii jest zapobieganie wypadkom przy pracy spowodowanym przyczynami ludzkimi, w tym: nieprawidłowym lub samowolnym zachowaniem pracownika, niewłaściwym posługiwaniem się czynnikiem materialnym (np. narzędziami, transportowanymi przedmiotami, urządzeniami itp.) nieużywaniem sprzętu ochronnego. Drogą do osiągnięcia tego celu jest edukowanie adresatów kampanii poprzez zwiększanie świadomości zagrożeń zawodowych w miejscu pracy, kształtowanie właściwych postaw pracowników, popularyzacja pożądanych wzorców bezpieczeństwa pracy i odpowiedzialności za wykonywane zadania (w kontekście ochrony życia i zdrowia zarówno własnego, jak i współpracowników), a także wskazywanie na tragiczne konsekwencje nieodpowiedzialnych i niewłaściwych zachowań. Elementem kampanii jest również 11

inspirowanie pracodawców do przeglądu i poprawy warunków pracy, wdrażania podwyższonych standardów w dziedzinie bhp, w tym szczególnie w zakresie przygotowania pracowników do pracy i budowania kultury bezpiecznej pracy, a także zachęcanie pracodawców do udziału w programach prewencyjnych PIP. Na potrzeby kampanii Państwowa Inspekcja Pracy przygotowała spot telewizyjny oraz 3 spoty radiowe, które emitowane były we wrześniu i październiku 2013 r., a następnie, dzięki środkom z funduszu wypadkowego ZUS, również w grudniu ub.r. Łącznie zrealizowano blisko 6 tysięcy emisji spotów w telewizji publicznej (m.in. w TVP1, TVP2, TVP Info) oraz stacjach prywatnych, a także 200 spotów radiowych. Kampania prowadzona była również z pośrednictwem Internetu. Ogólnopolskie działania medialne uzupełnione zostały przez działania prowadzone lokalnie przez okręgowe inspektoraty pracy. W 2013 roku, w związku z kampanią ukazały się 232 relacje telewizyjne, radiowe, prasowe lub internetowe. Badania efektywności kampanii medialnej finansowanej ze środków Państwowej Inspekcji Pracy prowadził instytut badawczy EU-Consult na próbie 1000 osób pracujących w przemyśle. W 2013 r. zasięg kampanii medialnej Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie kształtował się następująco: 42% respondentów miało kontakt z przekazem kampanii za pośrednictwem jednego z mediów, przy czym 29% oglądało reklamę telewizyjną, 15% wskazało na znajomość spotów radiowych, a 20% zapoznało się z informacjami w Internecie. W wyniku zetknięcia z przekazem kampanii 42% badanych zadeklarowało, że zapoznało się z informacjami i publikacjami na temat bezpieczeństwa pracy oraz poszerzyło swoją wiedzę o uprawnieniach pracowniczych, natomiast 27% respondentów stwierdziło, że zwiększyła się ich wiedza na temat zasad bezpiecznej pracy. Z grupy badawczej 25% ankietowanych zamierza w przyszłości zwracać większą uwagę na respektowanie w firmie 12

uprawnień pracowniczych oraz zasad bhp. Z informacji uzyskanych od respondentów wynika również, że 18% z nich będzie w przyszłości zwracać większą uwagę na to, czy współpracownicy wykonują swoją pracę w sposób bezpieczny. III. Popularyzacja przepisów dotyczących bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia oraz dobrych praktyk w tym zakresie publikacje. Zakład Ubezpieczeń Społecznych corocznie od blisko 10 lat wspiera działalność wydawniczą Państwowej Inspekcji Pracy, w szczególności poprzez finansowanie dodruku publikacji opracowanych przez PIP, zgodnie ze zgłoszonym przez inspekcję pracy zapotrzebowaniem. W latach 2010-2013 Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał drukiem i przekazał na potrzeby dystrybucji przez okręgowe inspektoraty pracy ponad 800 tysięcy egzemplarzy poradników, broszur, ulotek (łącznie około 40 tytułów). Zestawienie liczby egzemplarzy wydawnictw wydanych przez PIP i wydawnictw sfinansowanych ze środków przeznaczonych na prewencję wypadkową ZUS Rok 2009 2010 2011 2012 2013 PIP 1 011 300 1 113 800 1 260 000 648 400 853 000 w tym ZUS 100 000 117 000 280 000 130 000 50 000 Źródło: PIP i ZUS. W szczególny sposób Zakład Ubezpieczeń Społecznych wspierał w tym zakresie realizację projektów informacyjno-prewencyjnych dla branży budowlanej. We współpracy z ZUS zaplanowano i zrealizowano serię wydawniczą, obejmującą obecnie 35 tytułów (wszystkie wydawnictwa są bezpłatnie dostępne na stronie www.bezupadku.pl). Publikacje te są przejrzyste, zawierają dużą liczbę ilustracji, fotografii i przykładów, a według przeprowadzonych badań są bardzo wysoko oceniane przez pracowników i pracodawców. Wiele tytułów z tej serii poświęconych jest sposobom bezpiecznej pracy na wysokości, pracy w wykopach i kontroli innych istotnych zagrożeń na placu budowy. 13

We współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych publikowano i dystrybuowano również wydawnictwa w formie interaktywnych aplikacji na płytach CD. W 2013 roku do odbiorców trafiło ponad 43 tys. wydawnictw wspierających kampanię Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie!. Wydawnictwami z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, które cieszyły się największym zainteresowaniem odbiorców były broszury ABC BHP. Informator dla pracodawców, Maszyny do obróbki drewna. Dostosowanie do wymagań minimalnych, Środki ochrony narządu słuchu, Środki ochrony układu oddechowego, a także publikacje z serii budowlanej Budownictwo. Bezpiecznie od startu, Budownictwo. O bezpiecznej pracy na budowie oraz Budownictwo. Drabiny. Na potrzeby kampanii opracowano również cykl 4 plakatów z hasłem Ponad 90 tysięcy poszkodowanych w wypadkach przy pracy rocznie. Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie pokazujących sylwetki pracowników profesjonalnie przygotowanych do pracy. Z badania prowadzonego na grupie docelowej kampanii wynika, że 59% respondentów zamierza w przyszłości skorzystać z wydawnictw i materiałów Państwowej Inspekcji Pracy udostępnianych w formie papierowej i elektronicznej na stronach internetowych. Jednocześnie 51% deklaruje wykorzystanie wydawnictw na temat prawa i bezpieczeństwa pracy w tradycyjnej formie drukowanej. 14

W roku 2013 ze środków funduszu wypadkowego ZUS wydana została Samoocena oraz samokontrola warunków pracy aplikacja przygotowana przez Państwową Inspekcję Pracy, przeznaczona dla pracodawców. Płyta została załączona w formie dodatku do dziennika Gazeta Prawna. Państwowa Inspekcja Pracy korzystała także z wydawnictw elektronicznych, dystrybuując wydaną na płycie CD interaktywną aplikację, przedstawiającą autentyczne wypadki w budownictwie wraz z omówieniem przyczyn i sposobów ograniczania zagrożeń na budowie. Płyta została również załączona w formie dodatku do Gazety Prawnej, Inspektora Pracy oraz do czasopisma Atest. Inne wydawnictwo przygotowane i wydane ze środków funduszu wypadkowego ZUS animacja zagrożeń występujących w górnictwie było rozpowszechniane za pośrednictwem okręgowych inspektoratów pracy w Katowicach i Krakowie. Płyta została zamieszczona również w formie dodatku w tygodniku Trybuna Górnicza oraz w Gazecie Wyborczej, w wydaniu dla tych miast. IV. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa w grupie przyszłych pracowników i pracodawców. Budowanie kultury prewencji wypadkowej i praworządności w stosunkach pracy powinno rozpoczynać się na etapie edukacji młodego pokolenia. Młodzi ludzie to przyszli pracodawcy i pracownicy, którzy mogą wnieść na rynek pracy wyższe standardy kulturowe i etyczne. Niestety programy edukacji szkolnej nie uwzględniają w zadawalającym stopniu zagadnień związanych z ochroną pracy. Dlatego od 2006 roku PIP realizuje we współpracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy Państwowym Instytutem Badawczym program edukacji młodzieży w szkołach ponadgimnazjalnych i uczelniach wyższych, pod nazwą Kultura bezpieczeństwa. Program Kultura bezpieczeństwa jest realizowany dzięki dobrowolnemu zaangażowaniu szkół i nauczycieli w przekazywanie wiedzy z zakresu prawa pracy. Nauczyciele są przygotowywani przez inspektorów pracy za pośrednictwem szkoleń otrzymując jednocześnie niezbędne pomoce naukowe i dydaktyczne. Mogą także korzystać z pomocy i fachowej wiedzy pracowników PIP. W realizację programu włączył się także Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wspierając publikację materiałów pomocniczych dla uczniów i nauczycieli. Przeprowadzana okresowo ocena programu, wskazuje, że jest on bardzo dobrze oceniany przez środowisko nauczycielskie. Obecnie aż 93 % spośród ankietowanych nauczycieli zadeklarowało chęć ponownego przystąpienia do programu w kolejnych latach. Wysoko została też oceniona ekspercka pomoc inspektorów pracy przy przygotowywaniu i prowadzeniu zajęć z młodzieżą. W latach 2006-2013 w programie wzięło 15

udział ponad 300 tysięcy uczniów i studentów. Uwzględniając zasoby kadrowe PIP należy uznać tę liczbę za bardzo wysoką, chociaż to wciąż tylko 9% populacji młodych Polaków. Kolejnym krokiem na drodze do szerokiego upowszechniania zagadnień prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy wśród młodzieży jest inicjatywa wydawnicza Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jest to 200 stronicowa publikacja, wydana w formie zbliżonej do podręcznika szkolnego pt. W pierwszej pracy. Jest ona napisana przystępnym językiem i bogato ilustrowana, zawiera liczne przykłady z praktyki zawodowej inspektorów pracy, orzecznictwo sądów pracy, a także praktyczne ćwiczenia i krzyżówki zachęcające do poszerzania wiedzy z przedmiotowego zakresu. Ta pozycja wydawnicza, wydana przez ZUS w nakładzie 50 tysięcy egzemplarzy, jest obecnie dystrybuowana za pośrednictwem szkół i nauczycieli do rąk uczniów i studentów biorących udział w programie Kultura bezpieczeństwa. Autorami tej publikacji są inspektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy. Z materiałów pomocniczych wydanych nakładem ZUS ze środków funduszu wypadkowego korzystają okręgowe inspektoraty pracy podczas prowadzenia szkoleń dla młodzieży i młodych pracowników. Są one ponadto przekazywane odbiorcom na targach pracy, Dniach kariery, a także przy okazji udzielania porad i informacji przez pracowników Państwowej Inspekcji Pracy w siedzibach OIP oraz w trakcie imprez masowych. V. Programy prewencyjne PIP realizowane we współpracy z ZUS i przy wsparciu ze środków funduszu wypadkowego. W obszarze współpracy PIP z ZUS, obok wskazanych wyżej kampanii informacyjnopromocyjnych i programów edukacyjnych, leży także działalność prewencyjna, realizowana w formie systemowej poprzez programy prewencyjne skierowane do różnych grup pracodawców lub wybranych branż. Obecnie Państwowa Inspekcja Pracy umożliwia pracodawcom udział w kilku różnych programach prewencyjnych, tj.: Program prewencyjny Zdobądź Dyplom PIP - dla mikro przedsiębiorców zatrudniających do 9 pracowników; 16

Program prewencyjny Zarządzanie bezpieczeństwem pracy prewencja wypadkowa dla małych zakładów zatrudniających 10 49 pracowników, w których odnotowuje się dużą liczbę lub powtarzalność wypadków przy pracy; Program prewencyjno informacyjny w budownictwie; Program prewencyjny w zakresie spełniania minimalnych wymagań bhp przez użytkowane maszyny i urządzenia; Program prewencyjny Przeciwdziałanie negatywnym skutkom stresu oraz innych zagrożeń psychospołecznych w pracy. Wszystkie te programy opierają się na dobrowolnym zaangażowaniu pracodawcy na rzecz poprawy warunków pracy w swoim przedsiębiorstwie. Realizowane są w czterech etapach: rekrutacja do programu wraz ze szkoleniem, weryfikacja spełniania wymagań bezpieczeństwa pracy oraz przepisów prawa pracy w zakładzie pracy przez pracodawcę przy doradczej pomocy ze inspektora pracy, dokonanie niezbędnych działań naprawczych i profilaktycznych w zakładzie pracy, ocena przeprowadzonych działań podczas kontroli sprawdzającej przeprowadzanej przez inspektora pracy i wydanie zaświadczenia o ukończeniu programu. Najdłuższą tradycję i największe grono laureatów ma program prewencyjny Zdobądź Dyplom PIP. Jest on realizowany od roku 2002. Obejmuje przegląd wszystkich zasadniczych wymogów wynikających z obowiązujących przepisów prawa pracy. Dla pracodawców opracowano listę kontrolną z komentarzem, która ma również postać elektroniczną. We wrześniu 2013 r. płyta z aplikacją dla mikrozakładów została wydana jako dodatek do Gazety Prawnej. Inicjatywa ta została sfinansowana w całości ze środków funduszu wypadkowego ZUS w ilości 65 tys. egzemplarzy. Innym przykładem długofalowego programu prewencyjnego PIP jest program dotyczący przeciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy realizowany od 2006 r. Należy podkreślić, że czynniki psychospołeczne mają wpływ nie tylko na efektywność i jakość wykonywanej pracy, ale również na bezpieczeństwo pracownika. Głównym celem programu jest umożliwienie pracodawcom i pracownikom identyfikacji źródeł nadmiernego stresu zawodowego w zakładach pracy oraz wdrożenie działań profilaktycznych, przygotowanych w oparciu o przeprowadzoną oceną poziomu stresu, ograniczających jego negatywny wpływ. Integralną częścią działań informacyjno-prewencyjnych PIP dotyczących stresu zawodowego były także badania ankietowe pracodawców z zakładów uczestniczących w programie. Badania te miały na celu poznanie stanu ich wiedzy na dzień rozpoczęcia i na 17

dzień zakończenia programu, co umożliwiło ocenę skuteczności działań przeprowadzonych przez PIP. Materiały wspierające realizację programu prewencji negatywnych skutków przeciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy, w postaci poradników dla pracownika i pracodawcy, były współfinansowane ze środków funduszu wypadkowego ZUS. Wydrukowano 40 tys. egzemplarzy obu poradników i przekazano Państwowej Inspekcji Pracy do rozkolportowania w trakcie realizacji zadań związanych z prewencją stresu. VI. Dofinansowywanie działań skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej, prowadzonych przez płatników składek. W 2012 roku znowelizowano ustawę z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, określając w art. 37 zasady finansowania prewencji wypadkowej. Jednocześnie określono przeznaczenie środków gromadzonych w funduszu wypadkowym oraz działalność, jaką ZUS może prowadzić finansując aktywność związaną z zapobieganiem wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym. Powstała tym samym możliwość dofinansowania różnorodnych działań, podejmowanych przez pracodawców na rzecz bezpieczeństwa pracy pracowników, skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres ich aktywności zawodowej. Możliwe jest zatem wpieranie m.in. małych pracodawców w opracowywaniu i wdrażaniu usprawnień organizacyjnych lub rozwiązań technicznych poprawiających bezpieczeństwo pracy lub dofinansowanie działań służących przeprowadzeniu zmian w zakładzie pracy. Zmiany te mogą dotyczyć znaczącego ograniczenia szkodliwego oddziaływania hałasu, pyłów, czynników chemicznych lub biologicznych itp. Przedsiębiorcy, którzy podejmą wysiłek dostosowania zakładu pracy do obowiązujących przepisów prawa pracy lub podniesienia standardów bezpieczeństwa pracy, przy niewielkim własnym wkładzie finansowym uzyskali szansę na efektywne wsparcie, które w wymierny sposób może przełożyć się na wzrost poziomu bezpieczeństwa pracy w zakładach. Nowe możliwości uzyskiwania wsparcia finansowego przez pracodawców, przeznaczonego na poprawę warunków pracy, zostały wykorzystane np. przy realizacji tegorocznej edycji inspekcyjnego Programu prewencyjnego w zakresie spełniania minimalnych wymagań bhp przez użytkowane maszyny i urządzenia. Zalecenie dotyczące informowania pracodawców o systemie bezzwrotnego dofinansowania przez ZUS działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy (w tym również działań inwestycyjnych), zostało wpisane do wytycznych do realizacji tego programu i jest realizowane na wszystkich szkoleniach prowadzonych w jego ramach. Działania inwestycyjne mogą obejmować: 18

zakup i instalację osłon ograniczających dostęp do niebezpiecznych stref maszyn, montaż urządzeń ochronnych (optoelektronicznych lub czułych na nacisk), wyposażenie maszyn w elementy systemów sterowania realizujących funkcje bezpieczeństwa, zakup i montaż obudów dźwiękoizolacyjnych lub urządzeń oczyszczających powietrze, wdrożenie wielu innych rozwiązań podnoszących poziom bezpieczeństwa pracy, które są zasadne ze względu na podniesienie poziomu bezpieczeństwa pracy. W przypadku wspomnianego wyżej prewencyjnego programu maszynowego Zakład Ubezpieczeń Społecznych już w 2012 r. sfinansował nagrody rzeczowe dla laureatów. Wybrano wówczas 30 pracodawców najaktywniejszych uczestników programu z 8 okręgowych inspektoratów pracy. Pracodawcy ci złożyli najwięcej ankiet specjalistycznych, dokumentujących przeprowadzone przez nich działania dostosowawcze użytkowanych maszyn. Wszyscy z nich zostali wyróżnieni nagrodami rzeczowymi ufundowanymi przez ZUS odkurzaczami przemysłowymi. Przekazanie nagród, z udziałem przedstawicieli ZUS i mediów lokalnych, odbywało się we właściwych okręgowych inspektoratach pracy w pierwszym kwartale 2013 r. VII. PODSUMOWANIE. Środki budżetowe, przeznaczone na działalność prewencyjną i promocyjną Państwowej Inspekcji Pracy pozwalają na realizację zadań ustawowych stawianych przed urzędem. Sfinansowanie części zadań realizowanych corocznie przez PIP z wykorzystaniem środków będących w dyspozycji ZUS pozwala zrealizować te zadania w znacznie szerszym aspekcie. W latach 2009-2013 ze środków ZUS dofinansowane były m.in. takie kampanie jak: Szanuj życie! Bezpieczna praca na wysokości i Szanuj życie! Profesjonaliści pracują bezpiecznie skierowane do branży budowlanej oraz Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie adresowana do pracodawców i pracowników zatrudnionych w przemyśle przetwórczym. Uruchomienie środków finansowych z funduszu wypadkowego ZUS pozwoliło objąć przekazem medialnym znacznie szerszą grupę odbiorców docelowych. Z łącznej liczby 13,2 tys. spotów reklamowych emitowanych w telewizji w latach 2009-2013 Zakład Ubezpieczeń Społecznych opłacił 67 % emisji. Dzięki nakładom finansowym ZUS możliwe było także wyposażenie większej liczby pracowników i pracodawców w publikacje i wydawnictwa, mające za zadanie wskazanie rozwiązań problemów z zakresu prawa pracy, spotykanych podczas rutynowej działalności kontrolnej, prowadzonej przez inspektorów pracy. W latach 2009-2013 ZUS sfinansował 14% 19

łącznego nakładu publikacji z zakresu prawa pracy i bhp, dystrybuowanego wśród pracodawców i pracowników. W 2014 roku na realizację 3 kampanii Zanim podejmiesz pracę, Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie, Szanuj życie! Bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym - Państwowa Inspekcja Pracy przeznaczy środki budżetowe na poziomie nieprzekraczającym 2 mln złotych, w tym ok. 1,3 mln zł na promocję w mediach zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wiedzy z zakresu prawa pracy. Na szersze dotarcie do grup docelowych kampanii pozwalają dodatkowe emisje spotów, które są finansowane ze środków Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Bez wsparcia finansowego ZUS budżet inspekcji pracy pozwala na realizację w każdym z ww. projektów 2-3 tygodniowej kampanii medialnej w telewizji, radiu i Internecie. Dzięki dofinansowaniu z Funduszu Prewencji Wypadkowej ZUS kampanii realizowanych przez inspekcję pracy w latach 2009-2013 możliwe były szeroko zakrojone działania na rzecz kształtowania wzorców kulturowych i pożądanych postaw w stosunku do zagadnień bezpieczeństwa i higieny, które w konsekwencji mogą prowadzić do trwałych efektów w postaci zmiany świadomości społecznej i zwiększenia poziomu kultury pracy. W roku bieżącym, zgodnie z poczynionymi obustronnymi ustaleniami, współpraca w obszarze praworządności w stosunkach pracy oraz w obszarze poprawy warunków pracy i wzrostu poziomu bezpieczeństwa obejmuje: Sfinansowanie przez ZUS wydania 4 kolejnych publikacji i 6 kart bhp (budowlanych) wykorzystywanych przez PIP podczas realizowania działalności szkoleniowej oraz prewencyjnej i przekazywanych pracodawcom i pracownikom; Wydanie przez ZUS i wykorzystywanie przez tę instytucję w trakcie kontaktów z płatnikami z sektora budowlanego 2 pozycji wydawniczych materiału szkoleniowego O bezpiecznej pracy na budowie i kompletu dotychczas wydanych budowlanych kart bhp, opracowanych przez Państwową Inspekcję Pracy; Sfinansowanie przez PIP wydania 5 ulotek z cyklu Zanim podejmiesz pracę (po 5 tysięcy egzemplarzy) do wykorzystania podczas wspólnej, tegorocznej akcji letniej we współpracy z redakcją Lata z radiem. Wskazane przykłady współpracy PIP i ZUS w zakresie prewencji wypadkowej potwierdzają, że współpraca ta jest niezwykle istotna dla skali działań prewencyjno promocyjnych realizowanych przez PIP. Niewątpliwa jest celowość kontynuowania tej współpracy w latach kolejnych. 20

1934 2014 ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH PROGRAM WSPARCIA Z FUNDUSZU WYPADKOWEGO POPRAWY WARUNKÓW PRACY W PRZEDSIĘBIORSTWACH O WYSOKIM POZIOMIE RYZYKA Warszawa, lipiec 2014 rok

Spis treści 1. Podstawa prawna.................................................... 3 2. Realizacja pilotażowego Programu dofinansowania w 2013 r.............. 4 2.1. Dane dotyczące pilotażu................................................. 4 2.2. Rezultaty osiągnięte podczas realizacji Projektów w ramach pilotażu............... 7 2.3. Wnioski z pilotażu.................................................... 16 3. Realizacja zadania w 2014 r.......................................... 18 3.1. Główne założenia Programu dofinansowania skierowanego do płatników składek...... 18 3.2. Działania możliwe do realizacji w ramach Projektów doradczych i inwestycyjnych..... 19 3.3. Procedura dotycząca realizacji Programu (przyjmowanie wniosków, ocena formalna, ocena merytoryczna, kontrola, odbiór projektu)............................... 21 3.4. Przykładowe zadania realizowane w Projektach.............................. 28 3.5. Upowszechnianie wiedzy o programie...................................... 29 4. Podsumowanie..................................................... 30

1. Podstawa prawna Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje zadania z zakresu prewencji wypadkowej na podstawie art. 37 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Podejmowane działania mają na celu ograniczenie liczby wypadków przy pracy i przypadków występowania chorób zawodowych oraz zmniejszenie kwoty wydatków na świadczenia z tego tytułu. Od 2003 r. ZUS realizuje następujące zadania ustawowe: 1. zamawia wykonanie analiz dotyczących przyczyn i skutków wypadków przy pracy, a zwłaszcza wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych oraz chorób zawodowych, 2. upowszechnia wiedzę o zagrożeniach powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe oraz o sposobach przeciwdziałania tym zagrożeniom, 3. zamawia prace naukowo-badawcze, mające na celu eliminację i ograniczenie przyczyn powodujących wypadki przy pracy i choroby zawodowe. W wyniku nowelizacji art. 37 powołanej wyżej ustawy, od 2013 r., katalog zadań realizowanych przez Zakład z zakresu prewencji wypadkowej, został poszerzony o nowe zadanie dofinansowanie działań skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej, prowadzonych przez płatników składek. Ustawodawca określił ogólne ramy nowego zadania, zgodnie z którymi:, beneficjentami programu mogą być płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe,, celem podejmowanych przez nich działań ma być utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej,, forma wsparcia ma charakter dofinansowania, tym samym warunkiem niezbędnym jest zaangażowanie własnych środków finansowych po stronie płatnika. Dla realizacji nowego zadania ustawowego, nałożonego na Zakład Ubezpieczeń Społecznych, opracowane zostały założenia do przeprowadzenia Programu pilotażowego wsparcia poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach. Przy opracowywaniu programu wzięte zostały pod uwagę trzy perspektywy: 1. ratio legis ustawodawcy, wynikające z nowelizacji art. 37 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, 2. źródło finansowania środki przeznaczone na dofinansowanie pochodzą z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ich wydatkowanie podlega regulacjom określonym w ustawie o fi nansach publicznych, 3. sukcesywne zwiększanie środków finansowych, przeznaczonych na prewencję wypadkową oraz upowszechnianie wiedzy o Programie, co w czasie przełoży się na wysokość kwoty przeznaczonej na dofinasowanie. Główne założenia przyjęte do opracowania Programu dofinansowania płatników składek to:, Jest to wsparcie celowe, nastawione na poprawę bezpieczeństwa w środowisku pracy., Dofinansowanie jest inicjowane złożeniem wniosku przez płatnika., Wysokość dofinansowania jest zróżnicowana, zarówno ze względu na podmiot ubiegający się o dofinansowanie, jak i przedmiot dofinansowania., Wniosek ocenia ekspert z danej dziedziny, który kontroluje jego realizację oraz dokonuje odbioru końcowego. Cel wyeliminowanie ryzyka niecelowego i nieracjonalnego wydatkowania środków publicznych. 3

, Dofinansowanie jest realizowane na podstawie umowy zawartej przez ZUS z przedsiębiorcą, na ściśle określonych warunkach. W wyniku nowelizacji art. 37 zmianie uległ nie tylko katalog zadań realizowanych w ramach prewencji wypadkowej, ale także wysokość środków finansowych przeznaczonych na prewencję wypadkową. Do 2012 r. kwota środków finansowych przeznaczonych na działalność związaną z zapobieganiem wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym określana była corocznie w ustawie budżetowej, w wysokości do 1% należnych składek na ubezpieczenie wypadkowe, przewidzianych w planie finansowym Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na dany rok budżetowy. W wyniku powyższej nowelizacji, kwota ta będzie sukcesywnie zwiększana w następujący sposób: 1) w okresie do dnia 31 grudnia 2013 r. do 0,50% 2) w okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2014 r. od 0,50% do 1,00%, 3) w okresie od dnia 1 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. od 0,65% do 1,00%, 4) w okresie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. od 0,80% do 1,00%, 5) w okresie od dnia 1 stycznia 2017 r. od 1,00% należnych składek na ubezpieczenie wypadkowe, przewidzianych w planie finansowym Funduszu Ubezpieczenia Społecznego na dany rok budżetowy. Kwota wydatków na prewencję wypadkową określona w ustawie budżetowej na 2014 r. wynosi 32 265 000 zł. 2. Realizacja w 2013 r. pilotażowego wdrożenia Programu dofinansowania 2.1. Dane dotyczące pilotażu Pilotażowy Program dofinansowania działań skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej, prowadzonych przez płatników składek był adresowany do wszystkich płatników składek, ze szczególnym uwzględnieniem sektora małych i średnich przedsiębiorstw. W tabeli poniżej przedstawiono kwoty dofinansowania, jakie obowiązywały podczas realizacji pilotażu. Wysokość dofinansowania w programie pilotażowym Tabela 1 Rodzaj przedsiębiorstwa Liczba pracowników Procent budżetu projektu podlegający dofinansowaniu Maksymalna kwota dofinansowania (w PLN) Mikro przedsiębiorstwa 1 9 90% 40 000 Małe przedsiębiorstwa 10 49 80% 60 000 Średnie przedsiębiorstwa 50 249 60% 120 000 Duże przedsiębiorstwa 250 i więcej 20% 200 000 4

Przyjęto, że w ramach Programu pilotażowego, dofinansowanie będą mogły uzyskać niżej wymienione przedsięwzięcia: Projekty inwestycyjne, które odnosiły się przede wszystkim do aspektu bezpieczeństwa technicznego (rozwoju, modyfikacji i usprawnienia stanu technicznego maszyn, urządzeń oraz systemów i środków ochronnych). Projekty doradcze, które odnosiły się przede wszystkim do przedsięwzięć zorientowanych na poprawę zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, w tym w szczególności przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego, wprowadzenie procedur bezpiecznej pracy oraz planowanie i monitorowanie działań prewencyjnych w zakresie BHP. Projekty łączące działania doradcze i inwestycyjne. Podczas pilotażu, weryfikacji podlegała procedura przyjmowania i rozpatrywania wniosków oraz kryteria kwalifikowania wniosków do dofinansowania. Do ZUS wpłynęło 7 wniosków złożonych przez płatników składek (2 mikro, 3 małe i 2 średnie przedsiębiorstwa) z pięciu województw. Wykres poniżej przedstawia liczbę Projektów w poszczególnych województwach. Liczba Projektów dofinansowanych wg województw Wykres 1 2 2 1 1 1 podlaskie mazowieckie małopolskie pomorskie śląskie Źródło: Dane ZUS Realizacja Projektów obejmowała poprawę warunków pracy różnej liczby pracowników. Udział pracowników objętych Projektem kształtował się od 16% do 100% liczby zatrudnionych pracowników ogółem w przedsiębiorstwie. Na wykresie 2 przedstawiono liczbę pracowników objętych Projektem i liczbę zatrudnionych ogółem. 5

Oddziaływanie Projektów Wykres 2 223 153 75 5 5 9 9 42 41 41 40 32 12 16 Firma I Firma II Firma III Firma IV Firma V Firma VI Firma VII y Liczba zatrudnionych osób ogółem y Liczba osób objętych projektem Źródło: Dane ZUS Poziom przyznanego dofinansowania uzależniony był od wielkości przedsiębiorstwa, określanego liczbą zatrudnianych pracowników i kształtował się od blisko 9,5 tys. zł do 60 tys. zł, co ilustruje wykres 3. Dofinansowanie udzielone przez ZUS w PLN Wykres 3 60 000,00 60 000,00 40 056,29 26 863,25 24 630,75 9 446,40 5 712,00 mikro mikro małe małe małe średnie średnie Źródło: Dane ZUS 6

Do pilotażu przystąpiły przedsiębiorstwa z kilku branż. Poniżej przedstawiono wykres obrazujący rodzaje branż, do których należały przedsiębiorstwa, które przystąpiły do pilotażu oraz występujące w nich kategorie ryzyka zawodowego. Kategoria ryzyka określana jest w skali od 2 do 14, w pilotażu wzięły udział przedsiębiorstwa mieszczące się w kategorii ryzyka od 7 do 10. Rodzaje branż i kategorie ryzyka Wykres 4 Produkcja metali 10 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 9 Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków 7 Produkcja mebli 7 Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych 7 y grupa ryzyka Źródło: Dane ZUS 2.2. Rezultaty osiągnięte podczas realizacji Projektów w ramach pilotażu Projekty realizowane w ramach pilotażowego Programu dofinansowania działań skierowanych na utrzymanie zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej, prowadzonych przez płatników składek dotyczyły ograniczenia, bądź zniwelowania czynników szkodliwych. Poniżej przedstawiono Projekty, które zostały zrealizowane w ramach pilotażu wraz z syntetyczną prezentacją osiągniętych rezultatów. Projekt nr 1 doradczo-inwestycyjny, Ocena bezpieczeństwa pracy ciągu technologicznego wytwarzania blistrów część doradcza, Poprawa bezpieczeństwa pracy ciągu technologicznego wytwarzania blistrów część inwestycyjna W przedsiębiorstwie: q zatrudnionych było 5 pracowników i wszyscy zostali objęci działaniami Projektu. q zidentyfikowano czynniki niebezpieczne, takie jak: ruchome elementy maszyn, prąd elektryczny oraz czynniki szkodliwe: hałas słyszalny, czynniki chemiczne, w tym pyły, gorący mikroklimat, obciążenie fizyczne statyczne. Poprzez realizację Projektu osiągnięto następujące rezultaty:, działania inwestycyjne pozwoliły na dostosowanie zmodernizowanych maszyn do wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zmniejszenie ryzyka zawodowego, związanego z zagrożeniami mechanicznymi, elektrycznymi, pyłowymi i termicznymi -z poziomu średniego do małego;, działania doradcze wskazały, w jaki sposób poprawić bezpieczeństwo pracy przy obsłudze ciągu technologicznego wytwarzania blistrów. 7